WETENSCHAPPELIJK COMITÉ VAN HET FEDERAAL AGENTSCHAP VOOR DE VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN

Transcriptie

1 WETENSCHAPPELIJK COMITÉ VAN HET FEDERAAL AGENTSCHAP VOOR DE VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN ENQUETE OPDUIKENDE RISICO S : 1) OPINIE OVER DE INVLOED VAN DOMEINEN OP HET VOORKOMEN VAN OPDUIKENDE RISICO S IN DE VOEDSELKETEN ; 2) OPINIE OVER DE RELEVANTIE VAN INDICATOREN VOOR OPDUIKENDE RISICO S, IN HET BIJZONDER VOOR BSE (BOVIENE SPONGIFORME ENCEPHALOPATHIE). Met betrekking tot voedselveiligheid is het belangrijk op de hoogte te zijn van meningen en percepties van verschillende doelgroepen zoals consumenten, wetenschappers, managers e.a. Het Wetenschappelijk Comité en het Wetenschappelijk Secretariaat van het FAVV voeren een enquête uit waarin gepeild wordt naar meningen over de belangrijkheid van indicatoren 1 voor opduikende risico s 2 èn over de belangrijkheid van de hierop betrokken invloedsdomeinen. Uit meerdere studies alsook uit het Europees project PERIAPT 3 blijkt dat voor de pro-actieve identificatie van opduikende risico s meer informatie en kennis vereist is dan enkel deze van de productieketen. Deze zogenaamde holistische benadering impliceert de exploratie van een aantal domeinen die in meerdere of mindere mate met de productieketen verbonden zijn. Er wordt aan U gevraagd Uw mening te geven over in welke mate U de invloed van de in het project PERIAPT geïdentificeerde domeinen (consumentengedrag, natuur en omgeving, overheid en politiek, landbouw,..) relevant vindt voor het voorkomen van opduikende risico s in de voedselketen. De indicatoren waarover Uw mening gevraagd wordt, werden geïdentificeerd tijdens een retrospectieve case-study over BSE (boviene spongiforme encephalopathie), uitgevoerd door het Wetenschappelijk Comité en het Wetenschappelijk Secretariaat in het kader van het Europees project EMRISK 4. Deze enquête zal voorgelegd worden aan verschillende doelgroepen. Zelfs indien Uw voorkennis omtrent BSE eerder beperkt is, zal Uw ingevulde enquêteformulier van grote waarde zijn voor ons. Er werd hiermee immers rekening gehouden bij de opstelling van de formulieren (onderdeel quotatie BSE-voorkennis). Hartelijk dank voor Uw medewerking! 1 Een indicator wordt gedefinieerd als een signaal dat direct of indirect het (mogelijke) voorkomen van een opduikend risico aanduidt. 2 Een opduikend risico wordt in het kader van deze enquête gedefinieerd als een potentieel voedings- of voeder-gerelateerd gevaar dat in de (nabije) toekomst een gevaar kan worden voor de volksgezondheid. 3 Pan-European Pro-Active identification of emerging risks in the field of food production ( 4 Acroniem voor Forming a Global Network for Identifying Food Related Risks.

2 Onderdeel I : opinie over de invloed van domeinen op het voorkomen van opduikende risico s in de voedselketen Figuur 1 is een schematische weergave van het holistische PERIAPT model. Dit model dat opgesteld werd door Europese experts en stakeholders bevat 9 domeinen die van invloed kunnen zijn voor het voorkomen van opduikende risico s in de voedselketen. Een paar voorbeelden om dit te verduidelijken : 1) In het domein natuur en milieu vinden we klimaat terug. Een verandering in klimaat kan leiden tot een verandering in gedrag van micro-organismen, wat kan leiden tot nieuwe of andere biologische risico s. In het geval van bijvoorbeeld mycotoxines, zal de hoeveelheid regen een invloed hebben op de groei van mycotoxine producerende schimmels. 2) In het domein consumentengedrag vinden we het voedingsdieet terug. Indien een bevolking of een bevolkingsdeel zijn eetgewoonten verandert kan dit nieuwe risico s met zich meebrengen. 3) In het domein regering en politiek vinden we nieuwe wetgeving terug. Indien de regering een bepaalde wet zou veranderen, bijvoorbeeld het opnieuw toelaten van dierlijke eiwitten in voeders bestemd voor runderen, kan dit een aanwijzing zijn voor een verhoogd risico op BSE. Wetenschap, Technologie & Industrie nieuwe wetenschappelijke kennis nieuwe technologieën processing & distributie Natuur & Milieu klimaat verontreiniging natuurlijke catastrofes Regering & Politiek nieuwe wetgeving toezicht/handhaving handelsbarrières voedsel terrorisme Informatie media communicatie interesse expertfuncties Voedselketen Consumentengedrag perceptie dieet gedrag Economie handel aanbod & vraag rijkdom & inkomensniveau globalisering Landbouw plant & dierenwelzijn productiesystemen biodiversiteit Volksgezondheid & Welzijn infrastructuur levensstijl ziektes Cultuur & Demografie levensstijl mobiliteit opvoeding vergrijzing Figuur 1 : PERIAPT model voor analyse van de omgeving van de voedselketen voor de identificatie van opduikende risico s (onderlijnd : invloedsdomeinen) 2

3 Er wordt aan U gevraagd om d.m.v. een score (0 tot 4) Uw mening te geven over hoe belangrijk/relevant U de invloed van deze domeinen (figuur 1) vindt voor het voorkomen van opduikende risico s in de voedingsketen. Gelieve te kiezen uit één van de volgende scores : Verwaarloosbaar : Weinig belangrijk : Matig belangrijk Belangrijk : Heel belangrijk : Geen mening : Domein Wetenschap, technologie & industrie Natuur & milieu Regering & politiek Informatie Consumentengedrag Economie Landbouw Volksgezondheid & Welzijn Cultuur & demografie SCORE = 0 SCORE = 1 SCORE = 2 SCORE = 3 SCORE = 4 SCORE = GM door U in te vullen score Onderdeel II : opinie over de relevantie van indicatoren voor opduikende risico s, in het bijzonder voor BSE Voorafgaandelijk aan deze enquête voerden het Wetenschappelijk Comité en het Wetenschappelijk Secretariaat een retrospectieve case-study uit over BSE. Tijdens deze case-study werd een lijst opgesteld met mogelijke indicatoren voor het risico BSE. Voor het opstellen van deze lijst werd een sprong van ca. 20 jaar in de tijd gemaakt (tot 1986, beschrijving van eerste rund met BSE in het Verenigd Koninkrijk) en werd als basis de domeinen uit het PERIAPT-model (figuur 1) genomen. Een indicator is een signaal dat direct of indirect het (mogelijke) voorkomen van een opduikend risico aanduidt. Er wordt aan U gevraagd om d.m.v. een score (0 tot 4) uw niveau van voorkennis m.b.t. BSE te quoteren. Gelieve te kiezen uit één van de volgende scores : Verwaarloosbaar: Klein : Matig : Goed : Zeer goed : SCORE = 0 SCORE = 1 SCORE = 2 SCORE = 3 SCORE = 4 Door U in te vullen score over Uw BSE-voorkennis 3

4 Er wordt aan U gevraagd om 1) in de kolom SCORE VERSPREIDING d.m.v. een score Uw mening te geven over hoe belangrijk/relevant U de hieronder vermelde indicatoren vindt voor de verspreiding van BSE ; 2) in de kolom SCORE IDENTIFICATIE d.m.v. een score Uw mening te geven over hoe belangrijk/relevant U de hieronder vermelde indicatoren vindt voor de pro-actieve identificatie van het opduikende risico BSE. Gelieve te kiezen uit één van de volgende scores : Verwaarloosbaar : Weinig belangrijk : Matig belangrijk : Belangrijk : Heel belangrijk : Geen mening : SCORE = 0 SCORE = 1 SCORE = 2 SCORE = 3 SCORE = 4 SCORE = GM Domein 1 : Wetenschap, technologie en industrie Nr. Beschrijving indicator 1 De toename (aantal versus tijd) van het aantal citaties van het woord prion 5 in de wetenschappelijke literatuur 2 Output (resultaten) van een BSE-risico-evaluatie, bijvoorbeeld het geschatte of voorspelde aantal van met BSE geïnfecteerde dieren 3 Gehalte aan onzekerheden in de 'BSE-risicoevaluatie' 4 Veranderingen in procestechnologie, bijvoorbeeld de verandering in productiewijze voor vleesbeendermeel 5 Toename van het aantal zieke dieren dat in de voederketen terecht komt 6 Het voederen van vleesbeendermeel van verschillende species aan runderen 7 Toename van het aantal gemengde boerderijen (boerderijen met meerdere species; bv. rundvee en varkens) = risico-indicator voor kruisbesmetting 8 Toename van het aantal BSE-gevallen gerelateerd aan de toediening aan runderen van risico-medicijnen (bv. medicijnen gefabriceerd op basis van substanties van runderhersenen) 9 Toename van het gebruik van risicoingrediënten (bv. substanties afkomstig van runderhersenen) voor medicijnen bestemd voor 5 prion = hersenproteïne dat voorkomt in een normale conformatie en een abnormale conformatie. De accumulatie van de abnormale conformatie van het proteïne leidt tot een spongiforme degeneratie van de hersenen. Bij gezonde hersenen is de normale conformatie aanwezig. De oorzaak van BSE bij runderen, ook de gekke koeien ziekte genoemd, ligt in de transformatie van het prion proteïne met normale conformatie naar het prion proteïne met abnormale conformatie. Het wordt algemeen aanvaard dat de belangrijkste wijze van infectie van het rund met BSE, de consumptie van met prionen (met abnormale conformatie) besmet vleesbeendermeel is. 4

5 runderen 10 Verandering van fabricatiemethode voor risicomedicijnen voor runderen 11 Toename van het aantal geregistreerde aanvragen voor medicinale producten bedoeld voor gebruik bij rundvee 12 Toename van de prevalentie van dierlijke proteïnen in veevoeder voor runderen (het voorkomen) 6 13 Toename van het percentage van dierlijke proteïnen in veevoeder voor runderen (intensiteit) 14 Toename van de prevalentie van onzuiverheden in vet bestemd voor de verwerking in diervoeder voor runderen 15 Toename van het percentage van onzuiverheden in vet bestemd voor de verwerking in diervoeder voor runderen 16 Percentage van productie-éénheden die HACCP 7 -systemen of GMP-systemen gebruiken tijdens de productie of het transport van diermeel om kruisbesmetting te voorkomen Domein 2: Natuur & Milieu Nr. Beschrijving indicator 17 Toename van sterfte van in het wild levende herkauwers 18 Toename van positieve resultaten van de snelle TSE 8 testen bij wilde dieren, gevoelig voor BSE (bv. natuurlijke dood of dood door de jacht) 19 Procentueel gebruik van organische meststoffen die beenderen van herkauwers bevatten Domein 3: Regering & Politiek Nr. Beschrijving indicator 20 Aantal en kwaliteit van wetenschappelijke studies waarop een verandering in de BSEwetgeving is gebaseerd 21 Verandering van de wetgeving (bv. afschaffing van het verbod op vleesbeendermeel als veevoeder voor herkauwers) 6 prevalentie: aantal gevallen op een bepaald ogenblik. Indicator 12 en 13 maken melding van de prevalentie en het percentage van aanwezigheid van dierlijke proteïnen in diervoeder. Met prevalentie wordt de aan- of afwezigheid van dierlijke proteïnen in diervoeder voor runderen bedoeld, terwijl met intensiteit het % bedoeld wordt bij aanwezigheid. 7 HACCP: Hazard Analysis Critical Control Points (analyse van gevaren en kritische punten), GMP: Good Manufacturing Practices (goede vervaardigingspraktijken). 8 TSE: Transmissible spongiform encephalopathies (overdraagbare spongiforme encephalopathiën, dit is een verzamelnaam voor prionziekten). 5

6 22 Opvolging van de wetgeving. Bijvoorbeeld de kwantificatie van het aantal inspecties en de kwantitatieve output van dergelijke inspectie 23 Niveau van veiligheid en bioveiligheid van onderzoekscentra en diagnostische laboratoria voor BSE 24 Niveau van veiligheid en bioveiligheid van de slachthuizen die BSE-risicomateriaal behandelen (GRM) 9 25 Niveau van veiligheid en bioveiligheid van de verbrandingsovens die BSE-risicomateriaal behandelen (GRM) Domein 4: Informatie Nr. Beschrijving indicator 26 Toename van het aantal bijeenkomsten tussen experten m.b.t. BSE 27 Toename in het aantal boodschappen m.b.t. BSE. Dit kan in de gespecialiseerde pers (Pubmed, Eurosurveillance, Promed mail) of de gewone media zijn 28 Multidisciplinariteit en kwaliteit van BSE-expertenpanels Domein 5: Consumentengedrag Nr. Beschrijving indicator 29 Verandering in eetgewoontes van de consumenten (resultaten van enquêtes over eetgewoonten of over voedselconsumptie) 30 Volumes van de omzet van 'meer risicovolle' dierlijke producten in de supermarkten in functie van menselijke categorieën (bv. leeftijdsgroepen) 31 Opvolging van de risicoperceptie van consumenten 9 GRM: organen en weefsels waarvoor de BSE-infectiviteit wetenschappelijk aangetoond werd. Voor runderen van alle leeftijden betreft dit de amygdalia, de ingewanden en het mesenterium. Voor runderen ouder dan 12 maand betreft dit ook de schedel (met inbegrip van de hersenen en de ogen), ruggemerg en de wervelkolom. 6

7 Domein 6: Economie Nr. Beschrijving indicator 32 Wijziging van de GBR-status 10 en kwaliteit van de bewaking in exporterende landen 33 Registratie in tijd van veranderingen in import/export van dieren en dierlijke producten (type, kwantiteit, epidemiologische éénheid, origine, bestemming) 34 Registratie in tijd van de hoeveelheid geïmporteerde risicovolle producten Domein 7: Landbouw Nr. Beschrijving indicator 35 Toename van de prevalentie van het aantal klinisch verdachte gevallen van BSE 36 Toename van de prevalentie van het aantal klinisch "hoogverdachte" gevallen van BSE 37 Toename van het aantal abnormale klinische, neurologische signalen (atypisch syndroom) geobserveerd bij rundvee en kleine herkauwers (sentinel netwerk) 38 Registratie van de kwaliteit van het netwerk 11 voor het opsporen van neurologische dierziekten. Hoe goed getraind zijn de mensen die klinische signalen identificeren? 39 Aantal ton vleesbeendermeel dat per jaar geconsumeerd wordt 40 Schatting van de hoeveelheid veevoeder (aantal ton per jaar) dat dierlijke proteïnen bevat 41 Kwaliteitsniveau van de resultaten van de 'interlaboratorium ringtesten Aantal en lokalisatie van kwaliteitsverzekerde diagnostische laboratoria bekwaam om BSE te diagnosticeren 43 Toename van de prevalentie van het aantal positieve BSE-testen 44 Structuur en dynamiek van de runderpopulaties GBR: De Geographical BSE Risk assessment (geografische BSE risico-evaluatie) is een semi-kwantitatieve indicator, opgesteld door de wetenschappelijke stuurgroep van de Europese Commissie, die de waarschijnlijkheid aanduidt dat 1 of meerdere runderen in een bepaald land op een bepaald moment geïnfecteerd zijn met BSE (pre-klinisch of klinisch). Er werden vier categorieën gedefinieerd (niveau I = hoogst onwaarschijnlijk, niveau II = onwaarschijnlijk maar niet uitgesloten, niveau III = waarschijnlijk maar (nog) niet bevestigd of bevestigd in geringe mate, niveau IV = bevestigd in hogere mate). België bevindt zich in categorie III. 11 data van dit netwerk worden geregistreerd en gecentraliseerd in een databank die continu geanalyseerd wordt door specialisten. 12 ringtesten: evaluatiesysteem voor de vergelijking van de resultaten van identieke monsters tussen verschillende laboratoria. 7

8 45 Toename van het aantal gemengde weiden voor schapen, geiten, rundvee en wild Domein 8: Volksgezondheid & Welzijn Nr. Beschrijving indicator 46 Aanwezigheid/afwezigheid van kwaliteitsverzekerde diagnostische centra en laboratoria die bekwaam zijn om de ziekte van Creutzfeldt-Jakob (CJD) 14 te diagnosticeren 47 In vergelijking met andere landen : de verhouding van het aantal patiënten die doorverwezen worden naar een diagnostisch centrum versus het aantal verdachte CJD patiënten 48 In vergelijking met andere landen : evolutie van de verhouding van het aantal uitgevoerde autopsies versus het aantal verdachte gevallen van CJD 49 Toename van de prevalentie van het aantal verdachte, bevestigde en vermoedelijke gevallen van CJD Domein 9: Cultuur & Demografie Nr. Beschrijving indicator 50 Evolutie van de distributie van de leeftijd van patiënten met CJD, sporadische en vcjd inbegrepen Hartelijk dank voor Uw medewerking! 13 Met structuur en dynamiek van een runderpopulatie wordt de samenstelling van de dierpopulatie bedoeld (bv. leeftijdspiramide), de evolutie van de populatie in ruimte (bv. commerciële stromen) alsook de evolutie in de tijd (bv. toename van het aantal dieren per veehouderij in de loop van de tijd). 14 De ziekte van Creutzfeldt-Jakob (CJD, ziekte bij mensen) behoort net als BSE (ziekte bij runderen) tot de overdraagbare spongiforme encephalopathiën. Bij CJD wordt in hoofdzaak een onderscheid gemaakt tussen de sporadische vormen, de familiale vormen en de iatrogene vormen (accidentele overdracht). In 1996 werd in het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk een vierde vorm beschreven, de variante vorm van de ziekte van Creutzfeldt-Jakob (vcjd), gekenmerkt door enkele bijzondere, zeer homogene, klinische en pathologischanatomische kenmerken, die wijzen op een gemeenschappelijke besmettingsbron, consumptie van met BSE besmet vlees. 8