De Borcht Nieuwsbrief

Transcriptie

1 De Borcht Nieuwsbrief Baarloos Verleden HERFST/WTER 2015 Nr 36 ISSN: BAOLDERS WAORDEBOOK Onlangs heeft u in de media, op onze facebookpagina en de website kunnen lezen dat het Baolders Waordebook begin 2016 verschijnt. De publicatie is opgeschort omdat uit de Baarlose gemeenschap nog veel nieuwe woorden worden aangeleverd voor het boek. We vinden het fijn dat het woordenboek al een beetje onder de Baarlonaren gaat leven. Het verheugt de schrijvers dat er ook al veel vooraanmeldingen zijn. We hebben de voorinschrijving echter nog niet geopend. Allen die zich via de mail bij ons hebben gemeld worden verzocht gebruik te maken van de voorinschrijving. Deze zal in januari plaatsvinden. We zullen daarover tijdig informeren via de media, facebook en website van de Historische Werkgroep. Zij die geen abonnement hebben op onze Sprokkelingen hebben dan de mogelijkheid om het boek tegen een gereduceerde prijs te kopen. De voorinschrijfprijs wordt binnenkort bekend gemaakt. De oplage is beperkt. Zoals wij eerder hebben bericht vormt het woordenboek het eerste deel van een tweedelige uitgave. Het tweede boek dat naar verwachting eind 2016 verschijnt gaat in op het eigene van het Baarloos dialect, de grammatica, de werkwoordsvormen en spreekwoorden. Verder zullen daarin ook verhalen worden opgenomen waarin het dialect van vroeger en nu ten volle tot uitdrukking komt. Het tweede boek is als het ware een aanvulling op het woordenboek.

2 TENTOONSTELLG 'GESTEENTE' DE ENGELBEWAARDER U kunt in MFC De Engelbewaarder aan Tiendvrij een interessante tentoonstelling bekijken die is samengesteld door amateur geoloog Lei Nelissen. Hij heeft een tijdje geleden op uitnodiging van de Historische Werkgroep een geologische lezing gegeven in de Openbare Bibliotheek. De tentoonstelling is een vervolg op deze lezing. Veel bodemvondsten en gesteente zijn nu samengebracht in de vitrines van de Historische Werkgroep. De heer Nelissen heeft zijn collectie goed gedocumenteerd en laat zien op welke wijze de Maas en de Rijn het Limburgse landschap hebben gevormd. Dat doet hij door een overzicht te geven van geologisch gesteente waaruit de bodem is samengesteld. De tentoonstelling is nog te zien tot en met februari ROVERS, D BENDES EN VAGEBONDEN e Historische Werkgroep de Borcht Baarlo organiseerde op 17 december j.l. een lezing over rovers, bendes en vagebonden in vroeger tijden. De heer Peter Geuskens uit Meijel trad op als gastspreker. Hij is op dat gebied een autoriteit want hij doet al meer dan tien jaar onderzoek naar criminaliteit in onze omgeving. Peter trekt met zijn lezingenreeksen veel bezoekers. Ook in Baarlo kon hij rekenen op een grote belangstelling. De aandacht ging uit naar de 18e eeuw, de tijd van de bokkenrijders. Het dievengilde bezorgde de plattelandsbevolking destijds veel overlast. Het bestond vooral uit arme sloebers, landlopers, alleenstaande vrouwen met kinderen en gedeserteerde soldaten die rondtrokken. De overheid probeerde de landloperij te beteugelen want veel vagebonden vonden aansluiting bij roverbendes die tussen Peel, Maas en grensgebied op rooftocht gingen. Peter wist bendes en bendeleden te traceren en hun spoor te volgen. Zo passeerden ondermeer sinistere figuren als Hulster Heinke, Dieke Marie, Lange Toeën, Leufke Gijsen en de gebroeders Corts. De bendes hielden ook huis in Baarlo. Als voorbeeld sprak Peter Geuskens over een overval in de Bong bij de familie Bruijnen.

3 Restauratie van kasteel d'erp in 1974 RESTAURATIE H KASTEEL D'ERP et is 40 jaar geleden dat kasteel d'erp werd gerestaureerd. Het kasteel ontleent zijn naam aan de laatste adelijke bewoners, de familie d'erp. In 1388 wordt melding gemaakt van onse Huys ende Borch geheiten Baerlo gelegen in den lande van Kessel mit hoeren vesten ende graven, mit allen den heerlyckheyden, buschen, vischen, weyden, gueden ende toebehoren, als die selige Heer Willem van Baerlo, doe hij leefde, plach toe hebben. Het betreft een akte van verkoop waarbij Willem van Gulik, hertog van Gelre het leengoed verkoopt aan Jacob van Montfort. Huys ende Borch was een Gelders leen en vormde één van de vier versterkingen in het land van Kessel. De bezitters van het kasteel hadden de meeste goederen en voorrechten van de heerlijkheid Baerlo. Na de familie van Montfort werd de Borcht verkocht aan de familie die Klair en vervolgens beleend aan de families Van Eyll (1505) en Van Laer (1637). Ook de hoeve Aen gen Eyndt (Aen Ing) en de watermolen bij de Sprunk hoorden bij dit leen. Tijdens de Gelderse oorlogen, aan het begin van de 16e eeuw werd de Borcht geplunderd en platgebrand. De heer van Eyll bouwde het kasteel echter weer op. Nadat het overging in handen van de familie Van Laer tot Hoenlo is het gebouw omstreeks 1640/1650 vernieuwd. In 1762 vererfden de bezittingen aan de laatste telg uit de familie: Willem Raymond de Bierens, grootdeken te Aken. Willem vermaakte de goederen bij testament aan Hendrik d'erp. De familie heeft het kasteel uiteindelijk in de jaren zestig van de 20e eeuw verkocht aan de gemeente. Het gebouw raakte daarna door achterstallig onderhoud verder in verval. Restauratie van het kasteel bleek gezien de hoogte van de kosten geen vanzelfsprekendheid. Nadat Monumentenzorg zich ging bemoeien met het behoud van het kasteel werd de restauratie doorgevoerd onder supervisie van ingenieur A. Ruigt. Het werd rijksmonument en ingericht als ambtswoning van de burgemeester en expositieruimte. Momenteel is het kasteel in particulier eigendom. Het gebouw bestaat uit drie vleugels, een kleine binnenplaats en poorttoren aan de westkant. Oorsponkelijk stond aan de oostzijde van het kasteel een brede donjon. Deze toren werd na de belegeringen gesloopt. Tijdens de restauratie kwamen nog veel oude sporen van deze ingrijpende bouwperiode

4 tevoorschijn. In de 19de eeuw werd de binnenplaats van aanbouwen voorzien. Deze zijn bij de restauratiie ongedaan gemaakt. Ook de brug naar de poorttoren werd hersteld. De muren en de daken werden gedicht en de kapotte ruiten hersteld. De eikenhouten kapconstructie van omstreeks 1600 moest worden geconsolideerd. Er was veel schade aan de gewelven, balklagen, stucwerk, profiellijsten en ornamenten. Speciale aandacht ging uit naar de salon aan de noordoostzijde van het kasteel. Deze bevatte een 18de eeuws stucplafond, versierd met ruiten met profiellijsten en parelrand. Het middendeel met acanthusbladen in hoogreliëf, fraai gedetailleerde bloemmotieven, slingers van laurierblad en vogelkoppen. Het totale bedrag voor de restauratie werd geschat op fl % van de kosten voor de restauratie kwamen ten laste van het Rijk. De gemeente Maasbree en de provincie Limburg betaalden de overige kosten. KWARTIERG T 1577 ijdens de Tachtigjarige Oorlog krijgt Baarlo te maken met inkwartiering van troepen van strijdende partijen. Baarlo staat onder direct bestuur van Spanje. In de Nederlanden groeit het verzet en de opstandelingen worden aangevoerd door Willem van Oranje. Baarlo is in de 16e eeuw een vaag geografisch begrip. Het bestaan van alle dag emotioneert en dat is hun gezichtsveld. Eenvoudig gezegd: brood op tafel is de allesoverheersende bezigheid. In 1577 liggen in Baarlo 93 huizen en het dorp telt ongeveer 500 inwoners. De Opstand leidt tot verwoestingen en lasten en tot een langdurige economische stagnatie in het hertogdom Gelre. Ook Baarlo heeft daaronder te lijden. Er zijn berichten over de verwoesting van de voornaamste gebouwen: de kerk, het kasteel en de watermolen. In 1577 vindt de inkwartiering plaats van een kleine legereenheid Spaanse soldaten. De verdeling van de last van de inkwartiering is bekend uit een bron uit het archief van de Baarlose schepenbank. De achtergrondinformatie, die de schepenen geven bij de bron, is niet van dien aard, dat men onmiddellijk denkt aan een document dat handelt over de verdeling van de lasten van een inkwartiering van 19 knechten (infanteristen) en hun aanhang van 13 vrouwen en 13 kinderen. Van zondag 19 mei tot 23 juni 1577 duurt de korte inkwartiering en dan gaan soldaten met aanhang naar het naburige Helden. Tachtig jarige oorlog Twee schepenen, Henrich Spee en Peter Verbongh, staan voor de taak de knechten met aanhang op een zodanige wijze in te kwartieren, dat de lasten eerlijk verdeeld worden over de inwoners. Ze bepalen dat de soldaten en hun gezin op een plaats worden ingekwartierd. Het kasteel wordt ingepast door zijn Hoverhof (gelegen aan de oostzijde van het kasteel) de inkwartiering op te leggen. Ook de Raay, Scheres, de pastorie (de Weem), de hoeven Grote en Kleine Bong, de Braamhorst en de Schafelt krijgen inkwartiering. Daarnaast nog diverse woningen. De Baarlonaren vernemen in de kerk bij monde van pastoor Janne Meus op welke manier de verdeling van

5 onkosten voor inkwartierden plaatsvindt. De betaling gebeurt volgens bezit en gebruik van grond en inkomsten. Een soldaat ontvangt acht gulden, voor de vrouw dus ook 8 gulden en een kind telt voor 4 gulden. De berekening combineren de schepenen met de aanslagen van de laatste schatting. Niemand wordt verplicht twee knechten in huis op te nemen en knecht, echtgenote en kinderen worden gezamenlijk ondergebracht. Tot zover een beperkte weergave van een inkwartiering in Baerlo in UIT H tijdje in de stal verbleven. In Baarlo werd het relaas van de bok goed gevolgd. Zo kwam men te weten dat 'Boéke Mien' de bok wegens ouderdom had verkocht aan haar concurrent 'Moezen Hannes'. Hier bracht het dier z'n oude dag door. ONZE FACEBOOKPAGA et volgende bericht verscheen op onze facebookpagina: V'ruit met de geit! Vroeger hield elk huishouden wel wat kleinvee. Eén dier dat zeker niet ontbrak was een geit. Het dier kon zelfs in erg sobere omstandigheden overleven en zich voortplanten. De geit werd voornamelijk gehouden voor de melk. Zelfs de freules van d'erp waren verzot op deze drank. Ze stelden het daarom op prijs dat de Baarlonaren hen geitenmelk brachten. Zelf hielden ze ook een paar geiten. In Baarlo was algemeen bekend dat de freules de dieren aan een lijn hielden en ermee rondwandelden door het parkbos en de boomgaarden. De geiten hadden zelfs namen. Van twee dieren is bekend dat ze Metje en Catherine heetten. Uiteraard moest er worden gezorgd voor nakomelingen maar in een bok voorzag de veestapel van de freules niet. Bokken verspreiden namelijk een verschrikkelijke stank en daar hielden de dames niet van. In het dorp bestonden daarom een paar adressen waar geiten konden worden gedekt. Zo kon men terecht bij 'Moezen Hannes' of bij het echtpaar 'Boéke Mien en Ambachs Sjang' ('van de Foep'). Het echtpaar woonde op de Molenberg en hield een bok. De hele buurt klaagde over de stank van het dier. 'Boéke Mien' en 'Ambachts Sjang' waren de vaste bokkenhouders van de freules en zij zorgden ervoor dat de 'adellijke' geiten werden gedekt. De broer van Ambachts Sjang, 'Foepe Giëraard' haalde de dieren op en bracht ze naar de Molenberg waar ze een MEMORIAM O p 12 december is ons lid Josefien Brueren overleden. Ze was vanaf het begin betrokken bij de werkgroep. Zij verleende onder meer medewerking aan de samenstelling van diverse Sprokkelingen en de uitgave Van Barle tot Baarlo. Ook buiten de werkgroep was zij erg actief en werd ze gewaardeerd voor haar grote inzet. Josefien zette zich vooral vol overgave in voor de parochie, voor het missiewerk in het algemeen en voor de Baarlose missionarissen in het bijzonder. De Historische Werkgroep wenst haar familie en met name haar zus Trees die haar steun en toeverlaat is geweest heel veel sterkte toe. WEBSITE E MAIL deborcht@baarlo.com Samenstelling: HWG de Borcht Baarlo 2015