Overgang van jeugd naar volwassenheid Van 18- naar jaar.en dan?

Transcriptie

1 Overgang van jeugd naar volwassenheid Van 18- naar jaar.en dan?

2 Overgang van jeugd naar volwassenheid Van 18- naar jaar.en dan? Voor jongeren verandert er bij het ouder worden veel: je gaat zelfstandig wonen, eigen geld verdienen en steeds meer zelf beslissingen nemen. De meeste jongeren leren dit vanzelf, met vallen en opstaan en met ondersteuning van ouders en vrienden. Maar niet voor alle jongeren is dat vanzelfsprekend. Er is een groep die kwetsbaar is en ondersteuning nodig heeft bij de overgang van jeugd naar volwassenheid. Zij zijn kwetsbaar doordat ze op een of meerdere leefdomeinen problemen hebben. Het gaat dan vooral om leren, werken, sociale relaties en zelfredzaamheid. Voor een groep jongeren in de jeugdhulp geldt dat tot hun 18 de jaar bijna alle (administratieve) handelingen door de betreffende jeugdinstelling worden geregeld. Op het moment dat zij 18 worden verandert dit echter. De betrokkenheid van (gezins)voogden en instanties vanuit de jeugdhulp eindigt bij volwassenheid. Plotseling zit de jongere aan het stuur en moet hij of zij een hulpvraag formuleren en eigenlijk ook zelf problemen oplossen. Dit is lastig voor jongeren die niet inzien dat ze een probleem hebben of wat voor soort probleem dat is. Bovendien zitten zij vaak niet meer te wachten op bemoeienis vanuit de hulpverlening (ze zijn hulpmoe). Wat is er aan de hand? Bij de decentralisatie van de Jeugdwet, Participatiewet en Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) naar de gemeenten, had de wetgever de bedoeling van een heldere aansluiting tussen de wetten mét een soepele overgang. De Wet Langdurige Zorg en de Zorgverzekeringswet vallen niet onder de gemeenten en hebben hun eigen opbouw en regelgeving en zijn niet vanuit de gemeente te regisseren (dit ligt bij het Rijk). 1 Intentie van de wetgever 1 Wel wordt er beïnvloed vanuit de gemeente op samenwerking. Zo is er tussen gemeente en Zilveren Kruis een convenant afgesloten om daar waar mogelijk samen te werken. 2

3 De praktijk is echter weerbarstiger. De aansluiting tussen de wetten klopt theoretisch, maar in de praktijk vallen er gaten. Om jongeren te ondersteunen richting participatie en zelfredzaamheid is een integrale en preventieve aanpak nodig van de gemeente en partners op alle leefgebieden: zorg, ondersteuning, onderwijs, werk, inkomen en wonen. Deze aanpak vraagt om een transformatie in het hele sociale domein. Wanneer de jongere 18 wordt, belandt deze van de pedagogische en beschermende omgeving van school en de hulpinstanties van de Jeugdwet in de vraaggerichte Wmo en volwassenenzorg (Zorgverzekeringswet en de Wet Langdurige Zorg) en de meer eisen aan zelfstandigheid stellende Participatiewet. De Wmo heeft op dit moment minder mogelijkheden voor kwetsbare jongeren in vergelijking met de Jeugdwet. Bij de GGZ valt de jeugdige na zijn achttiende onder de Zorgverzekeringswet. Aansluiting op de volwassenen-ggz is vaak moeizaam met wisseling van zorgaanbieder, het moeten ophalen van een verwijzing en de wettelijke verplichting van het eigen risico. Hieronder ziet is de realiteit in schematisch weergave van de knelpunten op de snijvlakken. Niet aansluitende wetgeving met onduidelijke overgangen is het beeld. Realiteit. Over welke jongeren gaat het? Voor de meeste jongeren is het geen probleem dat aanpakken en instrumenten veranderen bij het bereiken van hun 18 de jaar. Zij zoeken steun en informatie bij vrienden, familie en instanties. Voor kwetsbare jongeren is dat moeilijker. Deze jongeren, met hulpvragen vanuit meerdere leefgebieden, voelen zich veelal niet geholpen vanuit de hulpverlening met de focus op één gebied. Landelijke wetgeving en gemeentelijk beleid sluiten vaak nog onvoldoende aan bij de steunbehoefte van kwetsbare jongeren. Alle problemen hangen met elkaar samen, dat maakt de doelgroep specifiek en extra kwetsbaar om uit te vallen in het onderwijs, jeugdhulp en (familie) netwerk met het risico om op latere leeftijd terug te komen met omvangrijkere problemen (en hogere kosten). Als jongeren 18 jaar worden, zijn ze meerderjarig en hebben zij de rechten en plichten van een volwassene. Voor de wet zijn deze jongeren meerderjarig, maar verschillende onderzoeken tonen aan dat jongeren die problemen of achterstanden hebben, weliswaar streetwise zijn, maar vaak pas op latere leeftijd echt volwassen worden (er is een 3

4 ontwikkelachterstand en dat maakt hen kwetsbaar). De visie dat kwetsbare jongeren ook na hun 18 e jaar jeugdhulp kunnen krijgen wordt landelijk ondersteund door de staatssecretarissen VenJ en VWS. 2 Voor de meeste jongeren is er hulp en steun van een netwerk: familie en vrienden. Voor sommige jongeren is dat minder vanzelfsprekend. Dan gaat het bijvoorbeeld om jongeren die moeite hebben met leren, geen baan hebben of op een andere manier hulp en begeleiding hebben, omdat deze vanuit de thuissituatie ontbreekt. Hun leefsituatie is instabiel waardoor ze in een kwetsbare positie verkeren zonder dat er iemand is die hen kan bijstaan. In de huidige doelstellingen van de decentralisaties wordt uitgegaan van eigen verantwoordelijkheid en eigen mogelijkheden van jeugdigen en hun ouders, met inzet van hun sociale netwerk. Deze doelstelling sluit onvoldoende aan bij de groep kwetsbare jongeren met hun kenmerkende specifieke risicofactoren waardoor uitval kan ontstaan. Het gaat dan steeds om het zoeken van balans tussen eigen verantwoordelijkheid en begeleiding. Uiteindelijk wordt er wel naar zo veel mogelijk zelfstandigheid toegewerkt. Kwetsbare jongeren: afbakening & cijfers De doelgroep kwetsbare jongeren is niet eenduidig. We onderscheiden verschillende groepen. Sommige jongeren vallen in meerder groepen. We zien ze terugkomen in de keten van de dak- en thuisloze jongeren 3, zwerfjongeren, spookjongeren, jongeren met een lichte verstandelijke beperking, alleenstaande minderjarige vluchtelingen, kinderen en jongeren die zonder verlof niet naar school gaan (de zogenaamde thuiszitters), bij voortijdige schoolverlaters (die geen onderwijs meer volgen en geen startkwalificatie hebben behaald), bij tienerzwangerschap en bij risico-jongeren in de veiligheidsketen. Al deze groepen hebben een herkenbare kwetsbaarheid die in de overgang naar volwassenheid risicovol is omdat dan alle beschermende maatregelen wegvallen, terwijl de jongere niet zelfstandig is en losgelaten kan worden. Over afbakening van de leeftijdsgroep jongvolwassenen, zijn verschillende opvattingen mogelijk. De definiëring van kwetsbare jongeren begint bij de leeftijd van 16 jaar tot 23 jaar, met een optie naar 27 jaar. Bij de uitwerking van het initiatiefvoorstel dak- en thuisloze jongeren is de leeftijd opgetrokken naar 27 jaar. Ook in de landelijke aanpak wordt de leeftijd van gehanteerd. Op 16-jarige leeftijd zijn jongeren veelal nog te beïnvloeden en is er nog ruime gelegenheid om stappen te zetten naar de toekomst en de overgang naar de leeftijd van 18 jaar, de volwassen leeftijd. De leeftijd van 27 jaar sluit aan bij het regime van de Participatiewet: tot het 28e levensjaar is het uitgangspunt: leren of werken. Uitgangspunt is het aansluiten bij de vragen en behoeften van jongeren op alle leefdomeinen: wonen, werken, inkomen, onderwijs en zorg. Landelijk is becijferd dat van alle jongeren circa 15 % op de een of andere manier in een kwetsbare positie zit. Deze jongeren hebben op de een of andere manier hulp en ondersteuning nodig. Dit beeld komt nagenoeg overeen met de bevindingen van 14% uit het onderzoek van de Gemeente Amsterdam 2 Ministerie van VWS 3 Zie ook uitwerking initiatiefvoorstel dak- en thuisloze jongeren, juni

5 in 2016 onder jongeren die niet werken en of een opleiding volgen 4 (jongeren die dus in feite buiten beeld zijn). Wanneer dit percentage wordt vertaald naar het aantal kwetsbare jongeren in Amsterdam, dan gaat het om een inschatting van jongeren die in de leeftijd tussen 16 en 27 als kwetsbaar te benoemen zijn. Deze jongeren zijn niet eenduidig in beeld, de exacte omvang is onbekend. Om een beeld te schetsen hieronder een tabel met diverse groepen jongeren waar de kwetsbaren in verstopt zitten: vaak is er overigens sprake van overlap. Aantal Kalenderjaar 2016 Totaal aantal jongeren jaar Risicojongeren 15% Spookjongeren Jongeren bij 16+ bij Jeugdbescherming Regio 1110 Amsterdam Voortijdig schoolverlaters ( jaar) Jongeren in jeugdhulp tot 18 jaar (O&O), (OKT), 727 PGB, 9330 ZIN, Jongeren in begeleiding op het MBO team Jongeren met verlengde jeugdhulp of 1420 jeugdbescherming/reclassering (dwang), jeugdreclassering Preventieve jeugdbescherming (drang). Jongeren bij PIT Aantal geregistreerde dak- en thuisloze jongeren 306 ( 18-23) 11 Percentage dak- en thuisloze jongeren met een 64% 12 verleden in de jeugdhulp Jongeren die een beroep doen op Ambulante 504 Ondersteuning vanuit de Wmo 13 4 Onderzoek, Informatie en Statistiek 2016, in opdracht van WPI naar jongeren die geen onderwijs volgen en niet werken 5 Bron: OIS 6 B&W besluit 15 december 2015: Tussentijdse rapportage Spookjongeren in Amsterdam, november 2015 Naar verwachting bestaat een groot deel hiervan niet uit spookjongeren, maar uit buitenlandse studenten, expats, emigranten en dergelijke die zich bij vertrek uit Nederland niet hebben uitgeschreven. 7 Bron: OIS 8 Tweede bestuursrapportage Bron: evaluatie MBO jeugdteam Instroom kinderen in Preventieve Interventie Team (PIT) 11 Bron: GGD 12 Onderzoek naar het voortraject zwerfjongeren, GGD Amsterdam Bron: afdeling zorg, PGB en ZIN 5

6 Hernieuwde visie en aanpak op ondersteuning kwetsbare jongeren De knelpunten in het stelsel vragen om een stevige integrale aanpak. De breedte van de thematiek en problematiek, maakt samenwerking tussen de verschillende domeinen in de gemeente noodzakelijk. Belangrijk is dat alle kwetsbare jongeren in de leeftijd van jaar passende hulp krijgen om zich tot zelfredzame volwassenen te ontwikkelen en naar vermogen bij te dragen aan de samenleving. 14 Om dit mogelijk te maken is het belangrijk dat: - Jongeren optimaal worden voorbereid op zelfstandigheid bij 18 jaar; - De overgangen tussen verschillende wetten te regelen zonder dat de jongere daar last van heeft; - De leefwereld van de jongere het uitgangspunt is bij het bieden van ondersteuning; - Professionals de ruimte krijgen om te doen wat nodig is; - De hulpvraag en de persoonlijke situatie van de jongere centraal staan; - Er een maatgericht (toekomst)plan met en door de jongere wordt gemaakt op de relevante levensdomeinen; Belangrijk is dat de jongere niet tussen de systemen en van het ene wettelijke kader naar het andere tussen wal en schip valt. Bedoeling is de jongere zo lang mogelijk te begeleiden en te ondersteunen met een maatwerk gerichte aanpak waarbij de leeftijd van 18 jaar geen belemmering mag zijn. Er zijn vijf belangrijke voorwaarden relevant, voordat een jongere van 18 jaar wordt losgelaten : 1. Er is duidelijkheid voor jongere waar hij/zij terecht kan (informeel support). 2. Passende daginvulling is geregeld: werk of scholing. 3. Er is duidelijkheid waar de jongeren woont en er is sprake van een stabiele woonplek. 4. Inkomen en zorgverzekering zijn geregeld. 5. Continuïteit van jeugd/volwassenen-hulp is geregeld. Wat gebeurt er landelijk? Met de decentralisatie van de Jeugdwet, Wmo-uitbreiding en de Participatiewet heeft de gemeente mogelijkheden om knelpunten tussen systemen op te lossen en zorg te dragen voor vloeiende overgangen en op andere belangrijke levensdomeinen te ontwikkelen. Evengoed is ook landelijk het besef er dat de problemen die jongvolwassenen ondervinden in de overgang naar volwassenheid op meer dan terreinen dan alleen zorg spelen. Dit vraagt om een gezamenlijke aanpak van verschillende partijen. Onderdeel van de analyse is om er achter te komen wie aan zet is voor het oplossen van knelpunten of door versoepeling van regelgeving van oplossingen lokaal niveau te faciliteren. Gemeenten en departementen inventariseren samen barrières en knelpunten in het stelsel om deze in gezamenlijkheid op te lossen. In 2017 werken VNG, Movisie, Divosa en NJi samen met gemeenten en branches aan het realiseren van de aanpak Hiervoor is een werkagenda opgesteld, bestaande uit drie deeltrajecten. 15 De komende tijd ligt de focus op het ontwikkelen van bouwstenen voor een toekomstplan, het ontsluiten van betrouwbare informatie voor ouders en jongeren, en het vinden en houden van aansluiting met initiatieven voor de doelgroep kwetsbare jongeren. Vanuit deze gezamenlijke aanpak 14 Deze visie sluit aan bij het initiatiefvoorstel dak- en thuisloze jongeren, april Landelijke werkagenda voortgang aanpak

7 worden vertalingen naar gemeenteniveau voorbereid, deze worden opgenomen in het overzicht van acties. Daarnaast ligt het accent op knelpunten in het stelsel waar het rijk, samen met gemeenten, verantwoordelijkheid in neemt om na te gaan welke acties haalbaar zijn om knelpunten op te lossen die soepele overgangen in de systemen negatief beïnvloeden en zorg continuïteit belemmeren. Op dit onderdeel is Amsterdam met VWS actief oplossingen aan het zoeken in de uitval en zorgmijding bij de overgang van Jeugd-GGZ naar volwassenen-ggz. 7