Risicoanalyse systeem werkposten op school

Transcriptie

1 Risicoanalyse systeem werkposten op school Promotor: Auteur: Creupelandt Martine Augustyn Joachim Directeur Preventieadviseur Middenschool de Pélichy Gentsestraat 31 Technisch Instituut de Heilige Familie Brugge Oude Zak Izegem 8000 Brugge

2 Inhoudstafel Inhoudstafel Inhoudstafel... 1 Lijst met figuren Voorwoord Het Technisch Instituut de Heilige Familie Beschrijving van de school Schoolstructuur De school en veiligheid Risicoanalyse Wettelijke kader risicoanalyse- dynamisch risicobeheersingssysteem Risicoanalyse, dynamisch risicobeheersingssysteem: begrippen Begrippen Het Dynamisch risicobeheersingsysteem (DRBS) Preventiemaatregelen De risicoanalyse De doelstellingen De uitwerking van het concept Fase 1: concept definiëren Fase 2: plannen en ontwerpen: Fase 3: Uitvoering en bijsturing Fase 4: project afsluiten Integreren & evalueren Risicoanalyse systeem werkposten op school Inhoudstafel 1

3 Inhoudstafel Eerste fase van de invoering: Tweede fase van de invoering: Databank risicoanalyse systeem werkposten op school installeren Wat heb ik nodig om met het programma te kunnen werken? Hoe installeer ik het programma? Macro-instellingen Access 2000, 2002 en Macro-instellingen Access 2007 (Instellingen vertrouwenscentrum) Evalueren &opvolgen Voorbeelden uitgevoerde risicoanalyses: voorbeeld 1 werkpost : leraar etsen Documenten risicoanalyse werkpost etsen documenten werkpostfiche werkpost etsen documenten risicoanalyse d.m.v. KINNEY werkpost etsen voorbeeld 2 werkpost : leraar doka voorbeeld 3 werkpost : leraar technologische opvoeding/technische dienst/decoratieve technieken Besluit Bibliografie Websites Naslagwerken Bijlagen Bijlage 1: Gevaren en risicofactorenlijst MOGELIJKE GEVAREN EN RISICOFACTOREN VOOR DE GEZONDHEID...59 Risicoanalyse systeem werkposten op school Inhoudstafel 2

4 Inhoudstafel MOGELIJKE GEVAREN EN RISICOFACTOREN OP GEBIED VAN VEILIGHEID RISICOKLASSEBEOORDELING VOLGENS KINNEY Gevaarlijke stoffen: R- en S-zinnen Algemeen Invoering van GHS (Globally Harmonised System of Classification and Labelling of Chemicals) Enkelvoudige R-zinnen Gecombineerde R-zinnen Enkelvoudige S-zinnen Gecombineerde S-zinnen Extra voorbeelden uitgevoerde risicoanalyses werkposten Risicoanalyses werkpost algemene vakken Risicoanalyses werkpost [ALG] leraar INFOrmatica (beeldscherm<4u/dag) Risicoanalyses werkpost [ALG] leraar INFOrmatica (beeldscherm>4u/dag) Risicoanalyses werkpost [ALG] leraar lichamelijke opvoeding Risicoanalyses werkpost [KUN] leraar atelier ARCHITECTURALE Risicoanalyses werkpost [KUN] leraar ETALAGElokaal Risicoanalyses werkpost [KUN] leraar keramiek Risicoanalyses werkpost [KUN] leraar kunstatelier/plastische opvoeding Risicoanalyses werkpost [KUN] leraar ontwerpatelier en computerlokaal Risicoanalyses werkpost [KUN] leraar ovenlokaal Risicoanalyses werkpost [KUN] leraar ruimtelijke atelier...91 Risicoanalyse systeem werkposten op school Inhoudstafel 3

5 Inhoudstafel Risicoanalyses werkpost [KUN] leraar zeefdruklokaal Risicoanalyses werkpost [WET] leraar LABO EN OF THEORIE fysica Risicoanalyses werkpost [WET] leraar LABO-farmaceutica...98 Risicoanalyse systeem werkposten op school Inhoudstafel 4

6 Inhoudstafel Lijst met figuren Figuur 1: Technisch Instituut de Heilige Familie... 8 Figuur 2: Schoolstructuur... 9 Figuur 3: Veiligheidsstructuur...10 Figuur 4: Schema begrippen risicoanalyse...12 Figuur 5: de fases van het project...18 Figuur 6: de kwaliteitscirkel van Deming...19 Figuur 7: Ontwerpteam...20 Figuur 8: Inlogscherm...20 Figuur 9: versie 1_Formulier Ingeven werkposten (Onthaal en EHBO...21 Figuur 10: versie 1_Formulier Ingeven werkposten (activiteiten)...22 Figuur 11: versie 1_Formulier Ingeven werkposten (Arbeidsgeneesheer)...23 Figuur 12: uiteindelijk uitvoeringsteam afhankelijk per afdeling...23 Figuur 13: werkpostiches en risicoanalyses op naam...24 Figuur 14: tabel met parameters risico-evaluatie...25 Figuur 15: formulier onthaal en EHBO...26 Figuur 16: formulier arbeidsgeneesheer...26 Figuur 17: formulier EHBO...27 Figuur 18: formulier chemische agentia...27 Figuur 19: formulier risicoanalyse...28 Figuur 20: formulier risicoanalyse met KINNEY methode...29 Figuur 21: eerste versie van de risicoanalyse werkpost leraar etsen...34 Risicoanalyse systeem werkposten op school Inhoudstafel 5

7 Inhoudstafel Figuur 22: Stofgegevens salpeterzuur en ijzer(iii)chloride...35 Figuur 23: documenten risicoanalyse werkpost etsen (algemene gegevens)...36 Figuur 24: documenten risicoanalyse werkpost etsen (risicoanalyse werkpost deel 1)...37 Figuur 25: documenten risicoanalyse werkpost etsen (risicoanalyse werkpost deel 2)...38 Figuur 26: documenten risicoanalyse werkpost etsen (algemene en medische maatregelen)...39 Figuur 27: documenten werkpostfiche werkpost etsen (deel 1)...40 Figuur 28: documenten werkpostfiche werkpost etsen (deel 2)...41 Figuur 29: documenten risicoanalyse d.m.v. KINNEY werkpost etsen (deel 1)...43 Figuur 30: documenten risicoanalyse d.m.v. KINNEY werkpost etsen (deel 2)...44 Figuur 31: Stofgegevens azijnzuur...46 Figuur 32: risicoanalyse werkpost DOKA deel Figuur 33: risicoanalyse werkpost DOKA deel Figuur 34: werkpostfiche werkpost DOKA (deel 1)...49 Figuur 35: werkpostfiche werkpost DOKA (deel 2)...50 Figuur 36: risicoanalyse werkpost TO deel Figuur 37: risicoanalyse werkpost TO deel Figuur 38: risicoanalyse werkpost TO deel Figuur 39: werkpostfiche werkpost TO (deel 1)...54 Figuur 40: werkpostfiche werkpost TO (deel 2)...55 Figuur 41: werkpostfiche werkpost TO (deel Risicoanalyse systeem werkposten op school Inhoudstafel 6

8 Voorwoord 1. Voorwoord In het voorwoord wil ik graag de mensen bedanken die het mogelijk gemaakt hebben om dit eindwerk te realiseren. Dhr. Eric Kempinck om deze opleiding mogelijk te maken. Dhr. Eric Kempinck en het voltallige CPBW voor de steun en het mogelijk maken van dit project. Dhr. Johan Vanhollemeersch hoofd van de interne dienst preventie en bescherming van het Technisch Instituut de Heilige Familie. Mvr. Martine Creupelandt, promotor van dit eindwerk, wil ik bedanken voor het sturen en nalezen van het script. Tenslotte wil ik al alle technisch adviseurs en collega s bedanken die hun meedewerking verleend hebben aan het uitvoeren van de risicoanalyses. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 7 van 101

9 Het TIHF 2. Het Technisch Instituut de Heilige Familie 2.1. Beschrijving van de school Het Technisch Instituut de Heilige Familie van vandaag is een middelbare school met een grote geschiedenis. Dankzij de inzet van de zusters Maricolen werd de school uitgebouwd die hiermee al startten in het jaar Het Technisch Instituut de Heilige Familie bloeit en groeit verder in de loop der jaren en is intussen uitgegroeid tot een school met 1500 leerlingen en ongeveer 200 personeelsleden. De school biedt een uitgebreide waaier aan studierichtingen op niveau van: TSO (technisch secundair onderwijs),. KSO (kunst secundair onderwijs),. BSO (beroepssecundair onderwijs), OKAN (onthaalklas voor anderstalige nieuwkomers) De school gelegen in hartje Brugge beschikt over een internaat. Verder is er ook een klooster, een lagere- en kleuterschool aanwezig. Deze zijn allemaal gelegen op dezelfde site maar zijn onafhankelijk van het Technisch Instituut. Figuur 1: Technisch Instituut de Heilige Familie Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 8 van 101

10 Het TIHF 2.2. Schoolstructuur Schoonheidsverzorgende richtingen: Chantal Derammelaere en Mieke Deldaele Richtingen kunst: Sandra Willems en Nick Vermeersch Sociale richtingen: Griet Dumon en Gerda Avet Richtingen mode: Frieda Vandewaeter Wetenschappelijke richtingen: Rita Baes en Jan Ranson OKAN: Bart De Craemer Internaat Myriam Loncke De school beschikt ook over een eigen keuken, poetsdienst en klusjesdienst. scholengemeenschap Sint-Donaas V.Z.W. Secundair onderwijs Karel De Goede directieteam IDPBW: Johan Vanhollemeersch en assistent Joachim Augustyn directeur Erik Kempinck adjunct-directeur Charlotte De Donder Het Technisch Instituut de Heilige Familie behoort tot de scholengemeenschap Sint- Donaas, de inrichtende macht is de V.Z.W. Secundair onderwijs Karel De Goede. Het directieteam bestaat uit 4 leden met Erik Kempinck (=werkgever) als directeur en 3 adjunct-directieleden Charlotte De Donder Tom Ledoux en Mieke Verhelst. De school bestaat uit verschillende afdelingen met elk zijn technisch adviseur(s). Deze vormen samen met de adjunct-directieleden en de coördinatoren de hiërarchische lijn (HL). adjunctdirecteur Tom Ledoux technisch-adviseur-coördinator: Freddy Vercouter technisch adviseurs adjunct-directeur Mieke Verhelst opvoeders leraren vakcoördinatoren onthaalklas coördinator: Bart De Craemer leerlingenbegeleiding: Freddy Vercouter - Katrien Braet - Els Dhont - CLB Figuur 2: Schoolstructuur internaat internaatsbeheerder: Myriam Loncke leerlingen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 9 van 101

11 Het TIHF 2.3. De school en veiligheid De school beschikt over een interne preventiedienst (IDPBW) en is voorzien van een comité voor preventie en bescherming op het werk. De interne preventiedienst bestond aanvankelijk uit één preventieadviseur Johan Vanhollemeersch met vorming niveau 2. Sinds het schooljaar 2007/2008 is deze preventie uitgebreid tot 2 preventieadviseurs. Joachim Augustyn werd de adjunct van Johan Vanhollemeersch. De reden van deze uitbereiding was natuurlijk de blijvende toename van het aantal leerlingen. Tot het takenpakket van Johan Vanhollemeersch behoort niet alleen preventie en les geven maar het opvolgen van de bouw- en verbouwwerken in onze school, een onderdeel waar ook veel tijd voor nodig is. De structuur in verband met veiligheid ziet er dus als volgt uit: Werkgever EDPBW IDPBW HL CPBW + Arbeids- Werknemer geneesheer Figuur 3: Veiligheidsstructuur De interne dienst had al heel wat werk verricht. Er waren al heel wat noodplannen aanwezig, alles in verband met de brandveiligheid stond op punt. Er is een vlot werkende EHBO en zo meer. Wat mij direct in het oog sprong was de afwezigheid van de risicoanalyses van de werkposten. Er waren slechts een drietal beperkte analyses uitgevoerd. Dit gaf dan ook de aanzet tot dit eindwerk om dit hiaat op te vullen en te zorgen dat de school zou beschikken over risicoanalyses. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 10 van 101

12 Risicoanalyse 3. Risicoanalyse 3.1. Wettelijke kader risicoanalyse- dynamisch risicobeheersingssysteem Elke werkgever zorgt voor het uitschakelen van gevaarlijke arbeidsomstandigheden. Hij dient de nodige maatregelen te nemen voor de bescherming van het welzijn van zijn werknemers. Volgens het KB van 27 maart 1998 Afdeling II. Art. 3. betreffende het welzijnsbeleid dient de werkgever te zorgen voor een structurele en planmatige aanpak van de preventie in zijn onderneming door middel van een dynamisch risicobeheersingsysteem. Hoe en welke middelen hiertoe gebruikt worden mag de werkgever zelf kiezen. De werkgever bepaalt de bevoegdheid en verantwoordelijkheid van de personen belast met het toepassen van het beleid inzake het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk (Wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk) Een van de basiselementen van dit systeem is de risicoanalyse en de preventiemaatregelen die eruit voortvloeien. In zijn dynamisch risicobeheersingsysteem moet de werkgever een strategie ontwikkelen in het verband met het verrichten van die risicoanalyse. Hierbij dient hij rekening te houden met de aard van de activiteiten in zijn onderneming en met de specifieke risico's eigen aan die activiteiten of verbonden aan bepaalde groepen werknemers. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 11 van 101

13 Risicoanalyse 3.2. Risicoanalyse, dynamisch risicobeheersingssysteem: begrippen Begrippen Risicoanalyse is onderzoek naar: Potentiële gevaren Risicofactoren Dit gaat gepaard met het bepalen van: Kans op schade Omvang van schade Gevaar Identificeren Risicofactoren Collectieve Individuele Risico Evalueren Bijna ongeval Ongeval schade met Figuur 4: Schema begrippen risicoanalyse Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 12 van 101

14 Risicoanalyse Gevaar is de intrinsieke eigenschap van een product, werkmethode, arbeidsmiddel of situatie die tot nadelige gevolgen kan leiden (bv. gevaarlijke machine; werken met gevaarlijke stoffen). Risico is de kans op het optreden van schade of letsel door een gevaar middels de inwerking van één of meerdere risicofactoren. De risicofactoren zijn de oorzakelijke elementen die bepalen of en in welke mate een gevaar uiteindelijk een risico wordt. (doorbreekfactor) De risico-evaluatie bestaat uit een weging van de vastgestelde risico's, bijvoorbeeld door deze te beoordelen naar kans, blootstelling en ernst met als doel een waardecijfer (grootteorde) toe te kennen. Men mag zelf een methode kiezen of uit werken om risico s te evalueren. Er staat namelijk nergens in de wetgeving welke methode men moet gebruiken. Een van de bekendste en veel gebruikte methode is de risico-evaluatie van Kinney. Schade komt voor wanneer een gevaar optreedt. Schade is het verlies aan waarde zowel materieel, lichamelijk, gezondheid of milieu. Een ongeval is een ongewenste gebeurtenis met schade en of letsel Een bijna-ongeval of incident is een ongewenste gebeurtenis zonder schade en of letsel Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 13 van 101

15 Risicoanalyse Het Dynamisch risicobeheersingsysteem (DRBS) Het dynamisch risicobeheersingsysteem heeft betrekking op de zeven domeinen die samen het begrip "welzijn" vormen. de arbeidsveiligheid; de bescherming van de gezondheid van de werknemer op het werk; de psychosociale belasting veroorzaakt door het werk, waaronder inzonderheid geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk; de ergonomie; de arbeidshygiëne; de verfraaiing van de arbeidsplaatsen; de maatregelen van de onderneming inzake leefmilieu Het systeem houdt rekening met de wisselwerking tussen die domeinen. Het doel bestaat er in de planning van de preventie en de uitvoering van het beleid mogelijk te maken en heeft daarom betrekking op vier etappes: de uitwerking van het beleid, dat vooral de doelstellingen en de benodigde middelen bepaalt; het vastleggen van het beleid, dat vooral de toe te passen methodes, de opdrachten, de verplichtingen en de middelen van de betrokkenen bepaalt; de uitvoering van het beleid; de evaluatie van het beleid, dat vooral betrekking heeft op de vaststelling van de evaluatiecriteria. Dit systeem houdt rekening met: de aard van de activiteiten; de specifieke risico's verbonden aan die activiteiten; de specifieke risico's eigen aan bepaalde groepen werknemers. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 14 van 101

16 Risicoanalyse Preventiemaatregelen De preventiemaatregelen worden vastgesteld in de volgende volgorde: maatregelen die tot doel hebben risico's te voorkomen; maatregelen die tot doel hebben schade te voorkomen; maatregelen die tot doel hebben schade te beperken. Om hier dieper op in te gaan moeten we het Artikel 5 van de welzijnswet erbij nemen. Volgens dit artikel heeft de werkgever de algemene verplichting de nodige maatregelen te treffen ter bevordering van het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk. Hij moet daarbij de preventiebeginselen in acht nemen. Deze beginselen zijn overgenomen uit de kaderrichtlijn "veiligheid en gezondheid". Zo komen we bij de zogenaamde preventiefilosofie: Aanpak aan de bron: risico s voorkomen, uitschakelen risico vervangen: vervanging van wat gevaarlijk is door dat wat niet gevaarlijk of minder gevaarlijk is zowel op gebied van procedé als producten risico beperken: het aantal blootgestelde personen of de duur van de blootstelling beperken aangepast arbeidsprocedé: aanpassing van het werk aan de mens, met name wat betreft de inrichting van de werkposten en de keuze van de werkuitrusting en de werk- en productiemethoden, met name om monotone arbeid en tempogebonden arbeid draaglijker te maken en de gevolgen daarvan voor de gezondheid te beperken. Collectief beschermen CBM: voorrang aan maatregelen inzake collectieve bescherming boven maatregelen inzake individuele bescherming; Persoonlijk beschermen PBM Schade voorkomen Schade beperken Supplementaire maatregelen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 15 van 101

17 Risicoanalyse De laatste fase is dus signalering en instructies die aan de werknemer moeten meegegeven worden na het nemen van bovenstaande preventiemaatregelen De risicoanalyse Het dynamisch risicobeheersingsysteem steunt op het principe van de risicoanalyse, die wordt uitgevoerd om adequate preventiemaatregelen te kunnen vaststellen. Dit gebeurt op drie niveaus (Volgens het KB Welzijnsbeleid): 1. Het identificeren van de gevaren voor het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk. 2. Het vaststellen en nader bepalen van de risico's. 3. Het evalueren van de risico's. De analyse dient te gebeuren op volgende niveaus: de organisatie in haar geheel; elke groep van werkposten of functies; op het niveau van het individu. Op basis van de risicoanalyse dienen de te nemen preventiemaatregelen vastgelegd worden. De risicoanalyse is de taak van de werkgever. Hij dient zich te laten bijstaan door zijn Interne en Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk. Deze diensten hebben een adviserende en coördinerende taak. De best geplaatste personen om mee te werken aan de risicoanalyse zijn de leidinggevenden (hiërarchische lijn) en de werknemers zelf. Die mensen zijn immers het meest vertrouwd met het werk. In verband met de risicoanalyse heeft de Interne Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk volgende opdrachten: meewerken aan de identificatie van de gevaren; advies verlenen over de resultaten van de risicoanalyse; maatregelen voorstellen. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 16 van 101

18 Doelstelling 4. De doelstellingen In het huidig preventiebeleid is het essentieel te beschikken over een goed en dynamisch risicobeheersingsysteem. Na de vaststelling van het ontbreken van de risicoanalyses was dit de aanzet om te starten met dit project. De doelstelling van dit project is dus een eerste stap naar het opzetten van een DRBS. Omdat de school over heel wat afdelingen beschikt is het van essentieel belang te kunnen werken met uniforme documenten en systemen. Het systeem moet ervoor zorgen dat we eenvoudig gevaren kunnen opsporen en identificeren. De risico s moeten we ook kunnen evalueren om zo doeltreffende preventiemaatregelen te nemen. Na het nemen van deze reducerende maatregelen moet er op een structurele manier het restrisico kunnen bepaald worden. Dit vormt de basis tot het optimaliseren van de preventiemaatregelen en ontwikkelen van een risicoanalysesysteem dat een systematisch beeld geeft van alle risico's en de gevolgen die zich in een organisatie en de directe omgeving kunnen voordoen. Een andere peiler is het inlichten en betrekken van het personeel in heel het gebeuren van de risicoanalyse. De personeelsleden zullen dus elk een individuele risicoanalyse ontvangen van de werkposten die de leerkracht in kwestie uitvoert. Voor de nieuwe leerkrachten zullen deze risicoanalyses toegevoegd worden aan de onthaalbrochures. Het zal ook mogelijk zijn voor de leerkrachten het programma te raadplegen zodat alle gegevens up to date zijn en zicht hebben op alle recente wijzigingen. Het is dus de bedoeling dat het systeem dynamisch en eenvoudig aan te passen is. Na het uitvoeren van de analyses zal er via dit systeem ook de mogelijkheid zijn om werkpostfiches de destilleren vanuit de risicoanalyses. Deze werkpostfiches kunnen dan gebruikt worden voor de personeelsleden, interims en stagairs Een groot voordeel van het ontworpen systeem is dat het gemakkelijk toegankelijk zal zijn. Nadat het systeem voor een eerste maal in gebruik genomen is kunnen andere scholen het eenvoudig aanpassen en gebruiken.. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 17 van 101

19 Uitwerking concept 5. De uitwerking van het concept Door de complexiteit van het project is er een methodische aanpak verreist. Om een vlot verloop te verzekeren moeten er eerst een aantal stappen vast gelegd worden. Concept definiëren: doelstellingen middelen Plannen en ontwerpen: methodes &stappenplan opdrachten &verplichtingen middelen betrokkenen; Project afsluiten evalueren opvolgen integreren Uitvoering Uitvoeren bijsturen integreren Figuur 5: de fases van het project Tijdens het uitvoeren van het project wordt telkens De kwaliteitscirkel van Deming toegepast. De cirkel beschrijft vier activiteiten die op alle organisaties van toepassing zijn. In een cyclus kunnen die zorgen voor een betere kwaliteit. De vier activiteiten zijn: PLAN : Opstellen van een plan voor de uitvoering van processen en vaststellen van normen en concrete doelstellingen. DO : Voer de geplande processen uit. CHECK : Controleer de processen op de uitvoering en registreer afwijkingen op de norm. Meet de beoogde resultaten. ACT : Evalueer afwijkingen en resultaten en neem actie. Herontwerp de processen indien nodig voordat deze opnieuw worden uitgevoerd. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 18 van 101

20 Uitwerking concept Figuur 6: de kwaliteitscirkel van Deming 5.1. Fase 1: concept definiëren In eerste fase is het belangrijk de doelstellingen vast te leggen. Dit gaat gepaard met de bepaling van de middelen die kunnen gebruikt worden. Het is zeer belangrijk het comité te betrekken. We gaan zien dat in alle doorlopen stappen telkens het comité een essentiële rol speelt. Een goede samenwerking met het comité zorgt ervoor dat het project zal voldoen aan de noden van de werkgever maar ook de inbreng van de werknemers zal ervoor zorgen dat het project snel en goed zal kunnen aanvaard en geïntegreerd worden. Na voorbereidend werk van de interne preventiedienst werd het voorstel besproken op het comité. Na brainstormen en overleggen kreeg de 1e versie van het project vorm. Met de steun van comité werd gekozen voor een dynamisch systeem dat makkelijk raadpleegbaar en aanpasbaar was. Een voorstel van het comité was ook om de analyses op naam te kunnen bezorgen aan de personeelsleden zodat de mensen een persoonlijk document ontvangen. Zo kwamen we tot het besluit om een databank te ontwerpen met risicoanalyses van alle mogelijke werkposten op de school. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 19 van 101

21 Uitwerking concept 5.2. Fase 2: plannen en ontwerpen: Bij de aanvang van tweede fase werd het team samengesteld om de risicoanalyse verder uit te bouwen. Dit team bestond de interne preventiedienst, een afgevaardigde van het comité en de technisch adviseurs. IDPBW Afgevaardigde CPBW CPBW Technisch adviseurs Figuur 7: Ontwerpteam Wat onmiddellijk duidelijk werd was dat de databank voor verschillende personen moest toegankelijk zijn. Zo werd bepaald de databank te voorzien van een inlogvenster beveiligd met een paswoord. Afhankelijk van het ingevoerde paswoord krijgt de ingelogde persoon bepaalde bevoegdheden. Er zijn drie verschillende mogelijkheden: Inloggen als administrator: men heeft alle bevoegdheden en kan zo de volledige databank aanpassen. Inloggen als technisch adviseur: men heeft bepaalde bevoegdheden waarmee er kleine aanpassingen kunnen gebeuren. Gegevens kunnen afgedrukt worden/ Inloggen als gast: men kan enkel de databank raadplegen en gegevens afdrukken Figuur 8: Inlogscherm Na het bepalen van de bevoegdheden werden alle mogelijke werkposten op school vastgelegd. Er werden al meer dan 60 werkposten vastgelegd die werden opgedeeld per Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 20 van 101

22 Uitwerking concept afdeling: dienstpersoneel [DIENST], algemeen vakken [ALG], wetenschappen[wet,] kunst [KUN], mode [MODE], sociale [SOC], schoonheidsverzorging [SV], ondersteuning [OND]. Achteraf bestaat er de mogelijkheid om nog werkposten toe te voegen Na enkele werkvergaderingen werd tot het volgende resultaat gekomen: het onthaal en EHBO Figuur 9: versie 1_Formulier Ingeven werkposten (Onthaal en EHBO Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 21 van 101

23 Uitwerking concept de risicoanalyse van de activiteiten op basis van een checklist Figuur 10: versie 1_Formulier Ingeven werkposten (activiteiten) Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 22 van 101

24 Uitwerking concept aanvullingen arbeidsgeneesheer. Figuur 11: versie 1_Formulier Ingeven werkposten (Arbeidsgeneesheer) 5.3. Fase 3: Uitvoering en bijsturing Na de ontwerpfase werd het project opnieuw samen met het CPBW besproken. Er werd kritisch nagedacht over de functie van het document en er werden enkele grondige aanpassingen voorgesteld. Omdat de eerste versie gebaseerd op de checklist onvoldoende gegevens bevatte werd dit onderdeel volledig opnieuw bekeken en aangepast. Er werd een tweede team samengesteld, het uitvoeringsteam. Samen met het CPBW en de arbeidsgeneesheer werd het nieuwe formulier opgesteld. IDPBW Afgevaardigde CPBW. EDPBW + AG Technisch adviseurs AFDELING CPBW Werknemer WERKPOST Figuur 12: uiteindelijk uitvoeringsteam afhankelijk per afdeling Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 23 van 101

25 Uitwerking concept Bij het vorige ontwerp ontbraken heel wat gegevens. Er was enkel de mogelijkheid om de checklist af te punten en men kon moeilijk extra toelichtingen aan het formulier toevoegen. Ook het evalueren van de risico's was niet aanwezig. Nog een belangrijke toevoeging is de mogelijkheid om nu werkpostiches uit de risicoanalyses te filteren. Deze kunnen op naam afgedrukt worden. Figuur 13: werkpostiches en risicoanalyses op naam Met de nieuwe versie kan je aangeven welke producten of materialen, machine gevaren kunnen opleveren. De risico's, gevolgen en kwetsuren worden meegegeven. De risicoanalyse bestaat uit 2 fases. Een eerste fase bestaat uit de risicoscore met reeds genomen preventieve maatregelen. De tweede fase bestaat dan uit het bepalen van het restrisico door het opnieuw uitvoeren van de risico-evaluatie met de nieuwe, extra genomen preventiemaatregelen zoals VIK, risicoreducties, CBM en PBM. Deze manier van denken werd gestuurd door het CPBW om de mensen aandachtig te maken dat als men de getroffen richtlijnen niet opvolgt tot grote gevaren kan leiden. De methode om de risico's te evalueren is een veel gebruikte methode in het onderwijs. men maakt de optelsom van 3 variabelen. namelijk: de ernst waarschijnlijkheid en de frequentie. R= E+W+F De waarden worden bepaalt door onderstaande gegevens, tussenwaarden kunnen gerust gebruikt worden Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 24 van 101

26 Uitwerking concept Parameters risico-evaluatie Ernst E: Waarschijnlijkheid W: Frequentie F: 0=EHBO -1= komt waarschijnlijk niet voor 1=weinig 2=DOKTER 0= zou kunnen voorkomen 2 =gemiddeld 4=BLIJVEND +1=kans is reëel aanwezig 3= veel 6=DOOD Figuur 14: tabel met parameters risico-evaluatie Er werd geopteerd voor deze methode omdat deze eenvoudig te begrijpen is. In de databank is er ook een mogelijkheid voorzien om de methode van Kinney toe te passen. Als er eventueel later zou willen over geschakeld worden naar deze methode dan kan dat snel gebeuren. Omdat deze optie voorzien is kan de interne dienst eventueel ook deze methode gebruiken om de bekomen evaluaties nog eens extra te controleren. Verder werden onthaal en EHBO nog wat aangepast waar onder andere verwachtingen van de werkgever ten opzichte van de werknemer kunnen aangeduid worden. De EHBO kan specifiek per werkpost aangeduid worden. Ook het formulier arbeidsgeneesheer werd vereenvoudigd. Daarnaast worden nu ook al gebruikte chemische producten vermeld per werkpost. Dit nieuw concept werd voorgelegd aan het CPBW en werd door iedereen enthousiast onthaald. Eindelijk konden we van start gaan met echte werk. De risicoanalyses werden per afdeling afgewerkt en telkens er een analyse klaar was, werd die ter goedkeuring voorgelegd aan het comité. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 25 van 101

27 Uitwerking concept Figuur 15: formulier onthaal en EHBO Figuur 16: formulier arbeidsgeneesheer Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 26 van 101

28 Uitwerking concept Figuur 17: formulier EHBO Figuur 18: formulier chemische agentia Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 27 van 101

29 Uitwerking concept Figuur 19: formulier risicoanalyse Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 28 van 101

30 Uitwerking concept Figuur 20: formulier risicoanalyse met KINNEY methode Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 29 van 101

31 Uitwerking concept 5.4. Fase 4: project afsluiten Integreren & evalueren. Om het project tot een goed einde te brengen is de integratie en aanvaarding van de personeelsleden van groot belang. Daarom werd er in samenspraak met het CPBW beslist om het project in 2 stappen in te voeren Eerste fase van de invoering: Omdat elk project in het begin wat moeilijkheden kent gaan we eerst van start met enkel de risicoanalyses te bezorgen aan de nieuwe leerkrachten. Dit is slecht een beperkte groep collega s en indien er ergens problemen opduiken kan er efficiënter ingegrepen worden. Voor de nieuwe collega s zijn er tijdens hun startjaar iedere maand vergaderingen. Tijdens vergadering van september zal preventiedienst een woordje uitleg geven over het begrip veiligheid op school. Dit is dus een uitgelezen kans om de interne dienst van de school uit te leggen. In samenspraak met de mentoren zal een uiteenzetting gebeuren van het begrip risicoanalyse en de interpretatie ervan door onze school. Op het einde van de uitleg zullen de documenten met de risicoanalyses meegegeven worden. Vanaf dat moment zullen ook alle interims en stagairs hun werkpostiches ontvangen, gefilterd uit de databank. Ook hier is er opnieuw een goede samenwerking en goede afspraken nodig tussen de directie, de technisch adviseurs en de mentoren Tweede fase van de invoering: Na het bezorgen en het nodige bijsturen van de risicoanalyses aan de nieuwe leerkrachten zal tijdens een algemene personeelsvergadering alle andere personeelsleden de uiteenzetting krijgen omtrent risicoanalyse. Na de uitleg zullen ook de documenten aan alle personeelleden bezorgd worden. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 30 van 101

32 Uitwerking concept Databank risicoanalyse systeem werkposten op school installeren Wat heb ik nodig om met het programma te kunnen werken? Besturingssysteem Windows 98, Me, 2000, XP of Vista Access 2000, 2002 (XP), 2003 of 2007 Word 2000, 2002 (XP), 2003 of MB vrije schijfruimte voor de installatie Hoe installeer ik het programma? Plaats het bestand RisicoanalyseWerkposten op je computer Om de databank de kunnen gebruiken moet je enkel de macro-instellingen van uw Officepakket aanpassen. De manier om deze instellingen te wijzigen is afhankelijk van welke versie van Office u gebruikt Macro-instellingen Access 2000, 2002 en 2003 Kies in het menu Extra hierboven het onderdeel Macro en vervolgens Beveiliging. Stel die in op Gemiddeld. Sluit vervolgens dit bestand en voer setup opnieuw uit. U krijgt nu een dialoogvenster met een waarschuwing voor macrovirussen te zien. Klik op de knop Macro s inschakelen. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 31 van 101

33 Uitwerking concept Macro-instellingen Access 2007 (Instellingen vertrouwenscentrum) Klik op de Office-knop linksboven het scherm en klik op Opties voor Word. Kies in het menu links voor Vertrouwenscentrum en klik op de knop Instellingen voor het vertrouwenscentrum Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 32 van 101

34 Uitwerking concept Kies Instellingen voor macro s in het menu links en stip de optie Alle macro s uitschakelen, met melding. Bevestig met OK. Bij het begin van de installatie ziet u onder het lint volgende mededeling: Klik op Opties en kruis in het dialoogvenster de optie Deze inhoud inschakelen aan Evalueren &opvolgen Om de risicoanalyses steeds up to date te houden werd er besloten om tijdens iedere wekelijkse vergadering van de technisch adviseurs een rubriek veiligheid te behandelen. Hierdoor krijgen we de mogelijkheid om verder te werken met de meest recente informatie om de risicoanalyses, inventarissen, instructiekaarten en dergelijke meer dynamisch en up to date te houden. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 33 van 101

35 Uitwerking concept 5.5. Voorbeelden uitgevoerde risicoanalyses: voorbeeld 1 werkpost : leraar etsen De werkpost etsen is een onderdeel van de kunstafdeling. Samen met het volledige team werd een eerste risicoanalyse uitgevoerd van deze post. De resultaten zijn te zien in onderstaande figuur Figuur 21: eerste versie van de risicoanalyse werkpost leraar etsen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 34 van 101

36 Uitwerking concept Wat er onmiddellijk opviel was het gebruik van salpeterzuur (salpeterzuur geeft dampen af; bij het bijten ontstaat zoals waterstofgas).. Dit is een gevaarlijk product met heel wat gezondheidsrisico's. Samen met het team werd gezocht naar een alternatief. Zo hebben we samen besloten het product salpeterzuur te vervangen door een minder schadelijk product, ijzerchloride 40% 43 graden Beaumé en gebruik te maken van. koperplaten. Zinkplaten in ijzerchloride etsen kan goed maar gaat toch beter met salpeterzuur. Koperetsen(=koperplaten met ijzerchloride) hebben als voordeel, dat ze ook kunnen worden verstaald (dun chroomlaagje van enkele micron) waardoor de plaat niet zo snel slijt, maar vooral de inkt en gekleurde etsinkt, zal niet van kleurtoon veranderen. bv gele etsinkt zal op een zinkplaat heel snel 'oxideren' = bruinig worden. op een koperen etsplaat iets minder en op een verstaalde koperen etsplaat vrijwel niet. Hieronder bekijken we even de chemische reacties. Het betreft een aantal redoxreacties, waarvan hier de halfreacties: Zink met ijzer(iii)chloride: Zn + 2 Fe 3+ Zn Fe 2+. Koper met ijzer(iii)chloride: Cu + 2 Fe 3+ Cu Fe 2+. Zink met salpeterzuur: Zn + 2 H + H 2 + Zn 2+ Koper met salpeterzuur: Cu + 2 NO H + Cu 2+ + NO 2- + H 2 O Figuur 22: Stofgegevens salpeterzuur en ijzer(iii)chloride Na een goede samenwerking kwamen we tot de volgende resultaten van risicoanalyse en werkpostfiches. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 35 van 101

37 Uitwerking concept Documenten risicoanalyse werkpost etsen Figuur 23: documenten risicoanalyse werkpost etsen (algemene gegevens) Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 36 van 101

38 Uitwerking concept Figuur 24: documenten risicoanalyse werkpost etsen (risicoanalyse werkpost deel 1) Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 37 van 101

39 Uitwerking concept Figuur 25: documenten risicoanalyse werkpost etsen (risicoanalyse werkpost deel 2) Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 38 van 101

40 Uitwerking concept Figuur 26: documenten risicoanalyse werkpost etsen (algemene en medische maatregelen) Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 39 van 101

41 Uitwerking concept documenten werkpostfiche werkpost etsen Figuur 27: documenten werkpostfiche werkpost etsen (deel 1) Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 40 van 101

42 Uitwerking concept Figuur 28: documenten werkpostfiche werkpost etsen (deel 2) Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 41 van 101

43 Uitwerking concept documenten risicoanalyse d.m.v. KINNEY werkpost etsen Er bestaat een mogelijkheid om de risico's van de werkposten te evalueren door middel van de methode van Kinney. Een uitgebreide uitleg van deze methode is terug te vinden in de bijlagen. Om de restrisico's te bepalen wordt gebruik gemaakt van een mathematisch model 1. restrisico= oorspronkelijk risico x risicoreductiefactor RRF= 100- (E x A x S ) + I met risicoreductiefactor RRF in % met maximum 100% Effectiviteit E: Waarde Criteria (suggesties) - {* bij 2e toepassing} 1 Maatregel biedt geen goede bescherming 2 Maatregel is te gemakkelijk te omzeilen 3 Maatregel bestaat uit PBM waar CBM mogelijk zijn 4 Goede bescherming tegen onvrijwillig contact *opleiding na materiële tussenkomst 5 Maatregel bestrijdt volledig het risico aan de bron *PBM worden in surplus verstrekt na CBM Implementatie I: Waarde Criteria (suggesties) 15 Nog geen enkele ervaring met implementatie 10 Interne preventiedienst met passende opleiding 5 Leidinggevenden zijn betrokken bij problematiek 3 Bedrijft heeft ernstige certificering ontvangen 1 Bedrijf heeft lange traditie en beleid inzake welzijn Sleetgevoeligheid S: (suggesties) Waarde Criteria (suggesties) 1 Geen enkele opvolging van de maatregel 2 Herstelling van defecte elementen 3 Periodiek nazicht / herhaling van instructies 4 Er is een preventief onderhoudsprogramma van: Essentiële veiligheidselemeneten Opfrissing instructies en opleidingen Actualiseren van procedures aanvaardingsgraad A Waarde Criteria (suggesties) 1 Opgedrongen tegen de wil van de werknemers in 2 Ingevoerd zonder enige communicatie (instructie) 3 Ingevoerd met enige communicatie - motivatie 4 Goedgekeurd door comité of vervangend overleg 5 Op vraag van de werknemers Zoals onderstaande risicoanalyses met Kinney aantonen zijn de resultaten van de evaluaties gelijklopend. Wat er wel opvalt is er de verschillen in de restrisico's. Door gebruik te maken van het mathematisch model liggen de bekomen waarden van de risico's wel een stuk hoger dan dat men de restrisico's opnieuw inschat na de getroffen maatregelen. Dit wijst er dus duidelijk op dat men vaak de getroffen preventiemaatregel hoger inschat dan dat hij werkelijk is. 1 referentie syllabus Dynamisch risicobeheer, GPP, JAP van B. Van Herzeele Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 42 van 101

44 Uitwerking concept Figuur 29: documenten risicoanalyse d.m.v. KINNEY werkpost etsen (deel 1) Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 43 van 101

45 Uitwerking concept Figuur 30: documenten risicoanalyse d.m.v. KINNEY werkpost etsen (deel 2) Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 44 van 101

46 Uitwerking concept voorbeeld 2 werkpost : leraar doka De werkpost doka is eveneens van de afdeling kunst. Doka staat als afkorting van "donkere kamer". Dit is dus de plaats waar foto's ontwikkeld worden. Om foto's te kunnen ontwikkelen moet men verschillende "baden" toepassen, even een korte toelichting: Het ontwikkelbad: Op de belichte, niet ontwikkelde film is helemaal niets te zien. Het beeld is wel latent aanwezig in de emulsie, de gevoelige laag. Een ontwikkelaar is een vloeistof, samengesteld uit verschillende chemicaliën in oplossing. De ontwikkelaar zorgt er voor dat de belichte zilverkristallen in de emulsie neerslaan en daardoor een zwarting veroorzaken die afhankelijk is van de belichting die de film gekregen heeft. Hierdoor wordt het beeld opgebouwd. Voor elke film geeft de fabrikant één of meer mogelijke ontwikkelaars op, maar er zijn vele andere mogelijkheden. Lees steeds goed de gebruiksaanwijzing van de ontwikkelaar. Let op voor irritatie van huid en ogen. De oplossingen veroorzaken vervelende plekken op je kledij. De gebruikte ontwikkelaar is: ilford multigrade ontwikkelaar 1+9 (R20/22-36-/37/ en S25-39) Het stopbad: Hoe langer een filmpje in het ontwikkelbad blijft, hoe donkerder het beeld zal worden, en hoe meer kans dat de foto wazig wordt. Wanneer een filmpje dus lang genoeg ontwikkelt is wordt het in een stopbad gedaan. Dit stopbad heeft een ph < 7, en omdat de ontwikkelaar alleen in een basische omgeving werkt zal de ontwikkeling onmiddellijk stoppen. Meestal wordt er als stopbad een oplossing van azijnzuur (ethaanzuur) in water gebruikt. Het stopbad is meerdere malen te gebruiken. het gebruikte product is ILFOSTOP (R36/38 en S ) Het fixeerbad. Het filmpje dat we nu hebben is ontwikkelt en op het goede moment gestopt, dus het uiteindelijke beeld is nu zichtbaar. Het filmpje bevat echter nog steeds alle onbelichte AgX-kristallen, dus het kan nog niet in het licht gehouden worden. Deze onbelichte kristallen moeten uit het filmpje verwijderd worden, dit gebeurd in het fixeerbad. De lichtgevoelige kristallen worden oplosbaar gemaakt in het fixeerbad en kunnen daarna verwijderd worden door spoeling met water. De werkzame stof in het fixeerbad is over het algemeen natriumthiosulfaat (Na 2 S 2 O 3 ), en soms wordt er Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 45 van 101

47 Uitwerking concept ammoniumthiosulfaat ((NH4)2S2O3) gebruikt. Het fixeerbad bevat daarnaast nog veel ander stoffen, zoals zuren. Omdat er nog mogelijke restjes ontwikkelaar op het filmpje zitten, worden en zuren toegevoegd, zodat de ontwikkelaar niet werkt. Ook zitten hier bewaarmiddelen in om het bad goed te houden, en een verharder omdat de laag van het filmpje waarin het beeld zit door dit bad kan verweken. Een filmpje mag niet te lang in het fixeerbad blijven, omdat het zwavel het beeld kan beschadigen. De reactie die plaatsvindt in het fixeerbad is als volgt: AgX(s) + 2 S 2 O 2-3 (aq) Ag(S 2 O 3 ) 3-2 (aq) + X - (aq) De reactieproducten zijn oplosbaar in water en kunnen dus weggespoeld worden. het gebruikte product is ilford paper fixeer 1+3 bevat azijnzuur 10ppm Figuur 31: Stofgegevens azijnzuur Opnieuw werd samen met het team alle mogelijke risicofactoren bekeken, ontleed en geëvalueerd. Naast de evaluatie werden er ook preventieve maatregelen voorgesteld van instructies tot collectieve beschermingsmiddelen. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 46 van 101

48 Uitwerking concept Figuur 32: risicoanalyse werkpost DOKA deel 1 Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 47 van 101

49 Uitwerking concept Figuur 33: risicoanalyse werkpost DOKA deel 2 Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 48 van 101

50 Uitwerking concept Figuur 34: werkpostfiche werkpost DOKA (deel 1) Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 49 van 101

51 Uitwerking concept Figuur 35: werkpostfiche werkpost DOKA (deel 2) Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 50 van 101

52 Uitwerking concept voorbeeld 3 werkpost : leraar technologische opvoeding/technische dienst/decoratieve technieken De werkpost leraar technologische opvoeding/technische dienst/decoratieve technieken valt onder de afdeling sociale richtingen. Na studiewerk van het team kwamen we tot de volgende resultaten: Figuur 36: risicoanalyse werkpost TO deel 1 Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 51 van 101

53 Uitwerking concept Figuur 37: risicoanalyse werkpost TO deel 2 Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 52 van 101

54 Uitwerking concept Figuur 38: risicoanalyse werkpost TO deel 3 Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 53 van 101

55 Uitwerking concept Figuur 39: werkpostfiche werkpost TO (deel 1) Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 54 van 101

56 Uitwerking concept Figuur 40: werkpostfiche werkpost TO (deel 2) Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 55 van 101

57 Uitwerking concept Figuur 41: werkpostfiche werkpost TO (deel 3 Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 56 van 101

58 Besluit 6. Besluit Veiligheid op de werkvloer is een onderwerp waar de laatste jaren terecht veel aandacht aan wordt besteed. In de recente wetgeving wordt de basis voor veiligheid gelegd door gebruik te maken van risicoanalyses. Risicoanalyse is een ruim begrip die best in fasen uitgevoerd wordt. Steunpilaar hiervoor is de betrekking van de mensen op de werkvloer en de hiërarchische lijn. Vooral de aanwezigheid van "de man op de werkvloer" zorgde voor het blootleggen van risico s waar anders zou overgekeken zijn. Het samen bepalen van de nodige preventiemaatregelen in overleg met het comité zorgt voor een snelle integratie van de maatregelen in het bedrijf. Niet het inventariseren van de risico's is de moeilijkste opdracht. Wel het evalueren van de risico s vooral als er op voorhand geen goede afspraken gemaakt zijn. Dit kan leiden tot eindeloze discussies vooral bij de methode van Kinney. Door het gebruik van onze alternatieve maar eenvoudige evaluatiemethode ging de evaluatie vlotter dankzij een beperkte keuze van waarden. Let wel op, een struikelblok bij het inventariseren van de risico's is bedrijfsblindheid maar kan normaal wel goed opgevangen worden door de aanwezigheid van een goed uitgebalanceerd risicoanalyse team ondersteund door de preventieadviseur en het comité. De eerste fase van de risicoanalyse is nu achter de rug. Van alle aanwezige werkposten werd er een risicoanalyse en werkpostfiche gemaakt. De resultaten zullen meegegeven worden aan alle personeelsleden. Nu begint het grote werk. Er werd globaal gescreend en vastgesteld. Het is aan ons om daar nu verder op te bouwen. Door het treffen van nieuwe preventiemaatregelen maar ook onderhouden en herhalen van instructies. De risicoanalyse heeft ook aangetoond dat er nog heel wat veiligheidsinstructiekaarten, veiligheidsinformatiebladen MSDS - fiches en indienststellingsverslagen ontbreken. De volgende stap is deze noden aanpakken. Na deze eerste screening zal nog een diepere risicoanalyse moeten gebeuren om zoveel mogelijk gevaren te elimineren. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 57 van 101

59 Bibliografie 7. Bibliografie 7.1. Websites GlTBsIC&pg=PA74&lpg=PA74&dq=volgorde+preventiemaatregelen&source=bl&ots=PvY kevy9d3&sig=rfbgsouljm1g79xbw801hmz6vum&hl=nl&ei=xhhpssqojowg- Qbl_5mMCw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum= Naslagwerken publicaties werk.belgie.be syllabus Dynamisch risicobeheer, GPP, JAP van B. Van Herzeele. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 58 van 101

60 Bijlagen 8. Bijlagen 8.1. Bijlage 1: Gevaren en risicofactorenlijst MOGELIJKE GEVAREN EN RISICOFACTOREN VOOR DE GEZONDHEID 1. CHEMISCHE AGENTIA: 1.1. Inademen van schadelijke stoffen 1.2. Inname van schadelijke stoffen via de spijsvertering 1.3. Opname van schadelijke stoffen via de huid 1.4. Gebrek aan zuurstof 1.5. Gebruik van bijtende stoffen 1.6. Aanwezigheid van allergiserende stoffen 1.7. Aanwezigheid van stof (asbest, inert, toxisch) 1.8. Andere FYSISCHE AGENTIA: 2.1. Ioniserende stralingen 2.2. Storend zichtbaar licht, I.R., UV 2.3. Microgolven 2.4. Radio- en TV-golven 2.5. Elektromagnetische straling op lage frequentie 2.6. Statische magnetische velden 2.7. Statische elektrische velden 2.8. Laserstraling 2.9. Geluid; hinder en/of lawaai, ultra- en infra- geluiden Stof en deeltjes Mechanische trillingen (hand-arm, lichaamstrillingen), schokken Lokale druk (overdruk - onderdruk) Hete stoffen of media Koude stoffen of media Vloeistoffen onder druk Andere BIOLOGISCHE AGENTIA: 3.1. Infectie door micro-organismen (bacteriën, virussen, schimmels, gisten), exo- of endo-toxines (contaminatie grond, water, lucht) 3.2. Onbewuste blootstelling aan micro-organismen (b.v. airco, luchtbevochtigers) 3.3. Aanwezigheid van allergiserende agentia (huisstof, allerhande organisch stof,...) 3.4. Insecten (wespen,...) 3.5. Andere OMGEVINGSFACTOREN EN WERKKLIMAAT: 4.1. Blootstelling aan hitte of warmtestraling 4.2. Blootstelling aan koude 4.3. Buitenwerk (weersomstandigheden) 4.4. Temperatuurverschillen 4.5. Hinder door verkeerde verlichting - daglicht, kunstlicht 4.6. Te droge of te vochtige lucht (relatieve luchtvochtigheid) 4.7. Onvoldoende verluchting Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 59 van 101

61 Bijlagen 4.8. Tocht 4.9. Andere ARBEIDSBELASTING: 5.1. Zware fysieke (energetische) belasting (heffen, duwen, trekken, dragen,...) 5.2. Werkhouding (staan, zitten, werkhoogte, beweging,..) 5.3. Handelingen met risico voor overbelasting pezen en gewrichten 5.4. Beeldschermwerk 5.5. Te hoog of te laag werktempo 5.6. Pauzes en overwerk 5.7. Monotoon of repeterend werk 5.8. Complexiteit van het werk 5.9. Werkstress, onderbelasting, overbelasting Ontbrekend contact met anderen (collega's, derden, afzonderlijk tewerkgestelden) Onduidelijkheid of conflicten over de taakverdeling Onvoldoende eigen regelmogelijkheid - autonomie (functie-inhoud) Emotionele belasting (agressie I geweld, intimidatie, discriminatie, osgw, pesten) Andere ARBEIDSORGANISATIE: 6.1. Ploeg- of nachtwerk, continu werk (bioritme!), overuren 6.2. Ontbreken van efficiënte organisatie voor de beheersing van het gezondheidsaspect 6.3. Onvoldoende opleiding inzake gezondheidsrisico's 6.4. Onvoldoende regeling bij geplande en niet geplande afwezigheden 6.5. Visuele informatieverstrekking (bedieningsmiddelen, leesbaarheid en signalisatie) 6.6. Andere ANDERE RISICOFACTOREN: 7.1. Fysische agressie door andere personen 7.2. Werken met dieren 7.3. Werken in bijzondere omstandigheden (onder water, onder verhoogde I verlaagde druk,...) 7.4. Hygiëne - sociale voorzieningen (sanitaire voorzieningen en installaties, eetruimte, verpozingruimte, kleedplaatsen) 7.5. Andere MOGELIJKE GEVAREN EN RISICOFACTOREN OP GEBIED VAN VEILIGHEID 1:. CHEMISCHE AGENTIA: 1.1. Gebruik van brandbare en explosieve stoffen 1.2. Gebruik van bijtende stoffen 1.3. Aanwezigheid van brand bevorderende stoffen 1.4. Stoffen die acute intoxicaties kunnen veroorzaken 1.5. Andere ARBEIDSMIDDELEN/MACHINES: Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 60 van 101

62 Bijlagen 2.1. Bedieningsmiddelen (verkeerd geplaatst of onduidelijke bedieningsorganen) 2.2. Snijden, stoten, pletten of knellen (Onvoldoende afscherming) 2.3. Wegslaan I kantelen 2.4. Loskomen 2.5. Wegvliegende delen 2.6. Vallen van hoogte - vallen van, vallen in, uitglijden 2.7. Aanrijdingen personen, installaties (door voertuigen, hefwerktuigen,...) 2.8. Breuk, slijtage, corrosie 2.9. Gevaar voor brand en explosie Gevaar voor klemming of insluiting in machines Gevaar stof, rondvliegende deeltjes Gebruik van perslucht Gevaarlijke handgereedschappen (vb. snijwonden) Gebruik van stellingen, ladders Manipulatie ruwe of snijdende materialen Verbranding door aanraking hete delen Slechte staat van gebouwen en machines met kans op ongeval Andere ARBEIDSPLAATSOMSTANDIGHEDEN: 3.1. Doorgangen (te smal, obstakels,...), trappen, hindernissen 3.2. Gevaarlijke oppervlakten, scherpe randen, uitstekende delen, Valgevaar van hoogte 3.4. Onvoldoende werkruimte 3.5. Valgevaar op begane grond door struikelen, uitglijden, vallen (niveauverschillen; gladde vloer; voorwerpen of leidingen op de grond) 3.6. Werkhouding - staan, zitten, werkhoogte, beweging 3.7. Hinder door dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen 3.8. Werken in afgesloten ruimten 3.9. Afgezonderd tewerkgestelde werknemers Zuurstoftekort Onstabiele werkpost Gevaar vallende voorwerpen Instortingsgevaar Buitenwerk (weersomstandigheden: ijzel) Behandelen van zware stukken met risico voor ongeval Brandwonden Water; diep water, insijpeling Bedwelming, verstikking Be-/ vervuilde grond Uitgangen, nooduitgangen niet in orde Veiligheidssignalering niet in orde Andere ELEKTRICITEIT/ENERGIE: 4.1 Elektrische (HS - LS; nettype TN, TT,...), pneumatische, hydraulische of gas-installaties 4.2 Elektrische, pneumatische, hydraulische machines 4.3 Gebruik van draagbare elektrische, pneumatische, hydraulische gereedschappen 4.4 Brand- of explosiegevaar door elektrische energie (explosieve atmosfeergassen, dampen en/of stoffen-) ook in besloten ruimte 4.5 Bovengrondse elektrische leidingen; gas- of persluchtleidingen 4.6 Staat elektrische installatie (o.a. verdeelborden; stekkers; (verleng- )snoeren;stopcontacten,...); contact met genaakbare delen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 61 van 101

63 Bijlagen 4.7 Statische elektriciteit 4.8 Elektrocutie - water en hoge vochtigheid 4.9 Stoten, doorboren 4.10 Andere ARBEIDSORGANISA TIE/ORGANISATIE VEILIGHEID: 5.1. Onvoldoende opleiding inzake veiligheid 5.2. Onvoldoende procedures of onvoldoende gekende procedures in geval van ongeval of noodsituaties (calamiteiten: brand, explosie, toxische emissie, sociale onrust, staking, bommelding) voor eigen personeel en voor interventieploegen 5.3. Ontbreken van procedures voor onderhoud en inspectie 5.4. Onvoldoende / onvoldoende gekende procedures voor het signaleren van gebreken aan machines of installaties 5.5. Onvoldoende / onvoldoende gekende procedures voor het signaleren van bijna-ongevallen 5.6. Ontbreken van procedures voor het onthaal van nieuwe werknemers, jobstudenten, stagiaires, inleenkrachten, etc Procedures "werken met derden" en "interne bouwplaatsactiviteiten" 5.8. Werkkledij en PBM's 5.9. Andere EXTERN MILIEU 6.1 Afvalbehandeling (stroom, verzamelen verwijderen, verwerken) 6.2 Geluidshinder 6.3 Bodemverontreiniging 6.4 Waterverontreiniging 6.5 Luchtverontreiniging 6.6 Lichthinder 6.7 Transport; hinder door en/of hinder aan 6.8 Parkeerfaciliteiten 6.9 Terreinafbakening 6.10 Toegankelijkheid 6.11 Andere RISICOKLASSEBEOORDELING VOLGENS KINNEY De risicograad kan gekwantificeerd worden door het product van volgende factoren: Rg= E x W x B Rg risicograad W de kans dat er zich schade voordoet of de waarschijnlijkheid van de onderzochte gevaarlijke gebeurtenis B de frequentie van blootstelling aan het gevaar of van het zich voordoen van de onderzochte gevaarlijke gebeurtenis E de mogelijke schade of ernst van de gevolgen veroorzaakt door de onderzochte gevaarlijke gebeurtenis Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 62 van 101

64 Bijlagen Aan elk element wordt een score toegekend. De methode staat bekend als de risicoberekening volgens KINNEY. Waarschijnlijkheid W /kans K Waarde - te verwachten; bijna zeker 10 - goed mogelijk, kan gebeuren 6 - ongewoon, maar mogelijk 3 - enkel mogelijk bij een grensgeval op lange termijn 1 - denkbaar maar zeer onwaarschijnlijk 0,5 - praktisch onmogelijk 0,2 - virtueel onmogelijk 0,1 Blootstellingsfactor B Waarde - voortdurend; bestendig frequent (1-maal per dag) occasioneel (1-maal per week) 3 - ongewoon (1-maal per maand) 2 - zelden (enkele malen per jaar) 1 - zeer zelden (1-maal per jaar of minder) 0,5 Ernst van de gevolgen E Waarde - catastrofaal (vele doden) ramp (enkele doden) 40 - zeer ernstig (dodelijk ongeval) 15 - ernstig (blijvend of ernstig letsel) 7 - belangrijk (werkonbekwaam) 3 - miniem (letsel met EHBO-verzorging) 1 Risicograad Rg = K x B x E Rg Risicograad Rk Risicoklasse - zeer hoog risico: overweeg stopzetting activiteit > 400 ZH Zeer Hoog - hoog risico: onmiddellijke verbetering vereist H Hoog - belangrijk risico: maatregelen vereist M Middel - mogelijk risico: aandacht vereist L Laag - het risico is vermoedelijk aanvaardbaar < 20 A Mogelijk Aanvaardbaar 8.3. Gevaarlijke stoffen: R- en S-zinnen Algemeen Op verpakkingen van alle gevaarlijke stoffen dienen R- en S-zinnen voor te komen, zowel bij verpakkingen voor groot- en kleinverbruikers. De letter R staat voor Risk (Intrinsiek Gevaar), terwijl de letter S voor Safety (Veiligheid) staat. Naast de R- en S-zinnen bestaan er ook A-zinnen. (dit zijn algemeen afgesproken raadgevingszinnen, gebruikt om in de chemische sector het omgaan met schadelijke of gevaarlijke stoffen te verhelpen. A komt van het woord 'advice' wat Engels is voor advies) R-zinnen zeggen welke eigenschappen van deze stof intrinsiek gevaar opleveren en waarvoor men zich moet hoeden (waarschuwingszinnen). De S-zinnen bevatten de eruit voortvloeiende veiligheidsaanbevelingen. Gedragingen of werkwijzen die de kans op lichamelijke of materiële schade minimaliseren. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 63 van 101

65 Bijlagen De R- en S-zinnen corresponderen met punt 15 van de Veiligheidsinformatiebladen die soms bij het product worden geleverd. De nummers van de R- en S-zinnen zijn voor iedere taal gelijk. Aan de hand van de nummers kunnen de Nederlandse zinnen gevonden worden. De R- en S-zinnen kunnen onderhevig zijn aan redactionele wijzigingen die de stand van het onderzoek weerspiegelen. Voor etikettering van stoffen die op de werkplek worden gebruikt dienen op de etiketten van een stof dienen de bijbehorende symbolen en Risk- en Safety-zinnen te zijn aangebracht. Deze verplichting geldt ook bij overheveling naar kleinere verpakkingen. Als de werkgever, die de stoffen gebruikt (of laat gebruiken), nalaat om de juiste R-S zinnen aan te geven op de etiketten, kan hij aansprakelijk worden gesteld voor de schade die voortvloeit uit het gebruik van deze stoffen Invoering van GHS (Globally Harmonised System of Classification and Labelling of Chemicals) Bij de invoering van GHS in de Europese Unie wordt een nieuw systeem van indeling en etikettering van gevaarlijke stoffen gehanteerd. De R- en S-zinnen worden vervangen door H-zinnen of gevarenaanduidingen (de H van hazard) en P-zinnen of voorzorgsmaatregelen (de P van precaution). Voor zuivere stoffen zijn de nieuwe aanduidingen op de etiketten vanaf 1 december 2010 verplicht; voor mengsels vanaf 1 juni De motivatie om te komen tot een internationaal eenduidig systeem is logisch; immers de verschillen per land in de aanduidingen en informatie met betrekking tot gevaarlijke stoffen waren soms erg groot; eenzelfde stof kon in één land als "giftig" aangemerkt zijn en in een ander land niet als een gevaarlijke stof aangezien worden. Ook in de veiligheidsinformatiebladen leidde dit tot onduidelijkheden; bedrijven moesten verschillende veiligheidsinformatiebladen maken voor verschillende delen van de wereld. Het invoeren van een globaal geharmoniseerd systeem - GHS - moet deze hinderpalen voor de wereldhandel uit de weg ruimen. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 64 van 101

66 Bijlagen Enkelvoudige R-zinnen R 1: In droge toestand ontplofbaar. R 2: Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken. R 3: Ernstig ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsbronnen. R 4: Vormt met metalen zeer gemakkelijk ontplofbare verbindingen. R 5: Ontploffingsgevaar door verwarming. R 6: Ontplofbaar met en zonder lucht. R 7: Kan brand veroorzaken. R 8: Bevordert de verbranding van brandbare stoffen. R 9: Ontploffingsgevaar bij menging met brandbare stoffen. R 10: Ontvlambaar. R 11: Licht ontvlambaar. R 12: Zeer licht ontvlambaar. R 14: Reageert heftig met water. R 15: Vormt licht ontvlambaar gas in contact met water. R 16: Ontploffingsgevaar bij menging met oxiderende stoffen. R 17: Spontaan ontvlambaar in lucht. R 18: Kan bij gebruik een ontvlambaar of ontplofbaar damp-luchtmengsel vormen. R 19: Kan ontplofbare peroxide vormen. R 20: Schadelijk bij inademing. R 21: Schadelijk bij aanraking met de huid. R 22: Schadelijk bij opname door de mond. R 23: giftig bij inademing. R 24: giftig bij aanraking met de huid. R 25: giftig bij opname door de mond. R 26: Zeer giftig bij inademing. R 27: Zeer giftig bij aanraking met de huid. R 28: Zeer giftig bij opname door de mond. R 29: Vormt giftig gas in contact met water. R 30: Kan bij gebruik licht ontvlambaar worden. R 31: Vormt giftige gassen in contact met zuren. R 32: Vormt zeer giftige gassen in contact met zuren. R 33: Gevaar voor cumulatieve effecten. R 34: Veroorzaakt brandwonden. R 35: Veroorzaakt ernstige brandwonden. R 36: Irriterend voor de ogen. R 37: Irriterend voor de luchtwegen. R 38: Irriterend voor de huid. R 39: Gevaar voor ernstige onherstelbare effecten. R 40: Carcinogene effecten zijn niet uitgesloten. (vervangen door R-zin 68) R 41: Gevaar voor ernstig oogletsel. R 42: Kan overgevoeligheid veroorzaken bij inademing. R 43: Kan overgevoeligheid veroorzaken bij contact met de huid. R 44: Ontploffingsgevaar bij verwarming in afgesloten toestand. R 45: Kan kanker veroorzaken. R 46: Kan erfelijke genetische schade veroorzaken. R 48: Gevaar voor ernstige schade aan gezondheid bij langdurige blootstelling. R 49: Kan kanker veroorzaken bij inademing. R 50: Zeer giftig voor in het water levende organismen. R 51: giftig voor in het water levende organismen. R 52: Schadelijk voor in het water levende organismen. R 53: Kan in het aquatisch milieu op lange termijn schadelijke effecten veroorzaken. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 65 van 101

67 Bijlagen R 57: giftig voor planten. R 55: giftig voor dieren. R 56: giftig voor bodemorganismen. R 57: giftig voor bijen. R 58: Kan in het milieu op lange termijn schadelijke effecten veroorzaken. R 59: Gevaarlijk voor de ozonlaag. R 60: Kan de vruchtbaarheid schaden. R 61: Kan het ongeboren kind schaden. R 62: Mogelijk gevaar voor verminderde vruchtbaarheid. R 63: Mogelijk gevaar voor beschadiging van het ongeboren kind. R 64: Kan schadelijk zijn via borstvoeding. R 65: Schadelijk. Kan longschade veroorzaken na verslikken. R 66: Herhaalde blootstelling kan een droge of gebarsten huid veroorzaken. R 67: Dampen kunnen slaperigheid en duizeligheid veroorzaken. R 68: Onherstelbare effecten zijn niet uitgesloten. Opmerking: R-zinnen 13 en 47 bestaan niet (meer) Gecombineerde R-zinnen R 14/15: Reageert heftig met water en vormt daarbij licht ontvlambaar gas. R 15/29: Vormt vergiftig en licht ontvlambaar gas in contact met water. R 20/21: Schadelijk bij inademing en aanraking met de huid. R 20/22: Schadelijk bij inademing en opname door de mond. R 20/21/22: Schadelijk bij inademing, aanraking met de huid en opname door de mond. R 23/24/25: Vergiftig bij inademing, opname door de mond en aanraking met de huid. R 24/25: Vergiftig bij aanraking met de huid en bij opname door de mond. R 26/27/28: Zeer vergiftig bij inademing, opname door de mond en aanraking met de huid. R 36/38: Irriterend voor de ogen en de huid. R 36/37/38: Irriterend voor de ogen, de luchtwegen en de huid. R 39/23/24/25:giftig: gevaar voor ernstige, onherstelbare effecten bij inademing, aanraking met de huid en opname door de mond. R 48/20: Schadelijk: gevaar voor ernstige schade aan gezondheid bij langdurige blootstelling bij inademing. R 48/20/22: Schadelijk: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij inademing en opname door de mond. R 48/23: Vergiftig: gevaar voor ernstige schade aan gezondheid bij langdurige blootstelling bij inademing. R 48/23/24/25: Vergiftig: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij inademing, aanraking met de huid en opname door de mond. R 50/53: Zeer vergiftig voor in het water levende organismen; kan in het aquatisch milieu op lange termijn schadelijke effecten veroorzaken. R 51/53: Vergiftig voor in het water levende organismen. Kan in het aquatisch milieu op lange termijn schadelijke effecten veroorzaken. R 52/53 Schadelijk voor in het water levende organismen. Kan in het aquatisch milieu op lange termijn schadelijke effecten veroorzaken Enkelvoudige S-zinnen S 1: Achter slot bewaren. S 2: Buiten bereik van kinderen bewaren. S 3: Op een koele plaats bewaren. S 4: Verwijderd van woonruimten opbergen. Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 66 van 101

68 Bijlagen S 5: Onder... houden (geschikte vloeistof opgegeven door fabrikant). S 6: Onder... houden (inert gas opgegeven door fabrikant). S 7: In goed gesloten verpakking bewaren. S 8: Verpakking droog houden. S 9: Op een goed geventileerde plaats bewaren S 12: De verpakking niet hermetisch sluiten. S 13: Verwijderd houden van eten, drinken en diervoeder. S 14: Verwijderd houden van... (in te vullen door fabrikant). S 15: Verwijderd houden van warmte. S 16: Verwijderd houden van ontstekingsbronnen. Niet roken. S 17: Verwijderd houden van brandbare stoffen. S 18: Verpakking voorzichtig behandelen en openen. S 20: Niet eten of drinken tijdens gebruik. S 21: Niet roken tijdens gebruik. S 22: Stof niet inademen. S 23: Gas/rook/damp/nevel niet inademen (toepasselijke term(en) dienen aangegeven te worden door de fabrikant). S 24: Aanraking met de huid vermijden. S 25: Aanraking met de ogen vermijden. S 26: Bij aanraking met de ogen onmiddellijk met overvloedig water afspoelen en deskundig medisch advies inwinnen. S 27: Verontreinigde kleding meteen uittrekken. S 28: Na aanraking met de huid onmiddellijk wassen met veel... (aan te geven door fabrikant). S 29: Afval niet in de gootsteen werpen. S 30: Nooit water op deze stof gieten. S 33: Maatregelen treffen tegen ontladingen van statische elektriciteit. S 35: Deze stof en de verpakking op veilige wijze afvoeren. S 36: Draag geschikte beschermende kleding. S 37: Draag geschikte handschoenen. S 38: Bij ontoereikende ventilatie een geschikte ademhalingsbescherming dragen. S 39: Een bescherming voor de ogen/ voor het gezicht dragen. S 40: Voor de reiniging van de vloer en alle voorwerpen verontreinigd met dit materiaal,... gebruiken (aan te geven door de fabrikant). S 43: Gebruik... om te blussen (aan te geven door de fabrikant). S 45: In geval van ongeval of indien men zich onwel voelt, onmiddellijk een arts raadplegen en het etiket tonen. S 46: In geval van inslikken onmiddellijk een arts raadplegen en verpakking of etiket tonen. S 47: Bewaren bij een temperatuur beneden... C (Aan te geven door de fabrikant). S 48: Inhoud vochtig houden met... (Aan te geven door de fabrikant). S 49: Uitsluitend in de oorspronkelijke verpakking bewaren. S 50: Niet vermengen met... (Aan te geven door de fabrikant). S 51: Uitsluitend op goed geventileerde plaatsen gebruiken. S 53: Blootstelling vermijden - voor gebruik speciale aanwijzingen raadplegen. S 60: Dit materiaal en zijn verpakking moeten als gevaarlijke afval ontdaan worden. S 61: Voorkom lozing in het milieu. Vraag om speciale instructies/veiligheidskaart. S 62: Bij inslikken niet het braken opwekken; direct een arts raadplegen en de verpakking of het etiket tonen. S 63: Bij een ongeval door inademing: slachtoffer in de frisse lucht brengen en laten rusten. S 64: Bij inslikken, mond met water spoelen (alleen als de persoon bij bewustzijn is). Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 67 van 101

69 Bijlagen Opmerking: S-zinnen 10, 11, 19, 31, 32, 34, 44, 54, 55 en 58 bestaan niet (meer) Gecombineerde S-zinnen S 1/2: Achter slot en buiten bereik van kinderen bewaren S 3/9: Op een koele en goed geventileerde plaats bewaren S 3/7/9: Gesloten verpakking op een koele en goed geventileerde plaats bewaren S 7/9: Gesloten verpakking op een goed geventileerde plaats bewaren S 7/8: Droog houden en in een goed gesloten verpakking bewaren S 20/21: Niet eten, drinken of roken tijdens gebruik S 24/25: Aanraking met de ogen en de huid vermijden S 36/37: Draag geschikte handschoenen en beschermende kleding S 36/39: Draag geschikte beschermende kleding en een beschermingsmiddel voor de ogen/voor het gezicht S 37/39: Draag geschikte handschoenen en een beschermingsmiddel voor de ogen/voor het gezicht S 36/37/39: Draag geschikte beschermende kleding, handschoenen en een beschermingsmiddel voor de ogen/voor het gezicht S 3/14: Bewaren op een koele plaats verwijderd van... (stoffen, waarmee contact vermeden dient te worden, aan te geven door de fabrikant) S 3/9/14: Bewaren op een koele, goed geventileerde plaats verwijderd van... (stoffen, waarmee contact vermeden dient te worden, aan te geven door de fabrikant) S 3/9/14/49: Uitsluitend in de oorspronkelijke verpakking bewaren op een koele goed geventileerde plaats verwijderd van... (stoffen, waarmee contact vermeden dient te worden, aan te geven door de fabrikant) S 47/49: Uitsluitend in de oorspronkelijke verpakking bewaren bij een temperatuur beneden... C (aan te geven door de fabrikant 8.4. Extra voorbeelden uitgevoerde risicoanalyses werkposten Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 68 van 101

70 Bijlagen Risicoanalyses werkpost algemene vakken Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 69 van 101

71 Bijlagen Risicoanalyses werkpost [ALG] leraar INFOrmatica (beeldscherm<4u/dag) Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 70 van 101

72 Bijlagen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 71 van 101

73 Bijlagen Risicoanalyses werkpost [ALG] leraar INFOrmatica (beeldscherm>4u/dag) Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 72 van 101

74 Bijlagen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 73 van 101

75 Bijlagen Risicoanalyses werkpost [ALG] leraar lichamelijke opvoeding Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 74 van 101

76 Bijlagen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 75 van 101

77 Bijlagen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 76 van 101

78 Bijlagen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 77 van 101

79 Bijlagen Risicoanalyses werkpost [KUN] leraar atelier ARCHITECTURALE Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 78 van 101

80 Bijlagen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 79 van 101

81 Bijlagen Risicoanalyses werkpost [KUN] leraar ETALAGElokaal Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 80 van 101

82 Bijlagen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 81 van 101

83 Bijlagen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 82 van 101

84 Bijlagen Risicoanalyses werkpost [KUN] leraar keramiek Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 83 van 101

85 Bijlagen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 84 van 101

86 Bijlagen Risicoanalyses werkpost [KUN] leraar kunstatelier/plastische opvoeding Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 85 van 101

87 Bijlagen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 86 van 101

88 Bijlagen Risicoanalyses werkpost [KUN] leraar ontwerpatelier en computerlokaal Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 87 van 101

89 Bijlagen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 88 van 101

90 Bijlagen Risicoanalyses werkpost [KUN] leraar ovenlokaal Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 89 van 101

91 Bijlagen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 90 van 101

92 Bijlagen Risicoanalyses werkpost [KUN] leraar ruimtelijke atelier Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 91 van 101

93 Bijlagen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 92 van 101

94 Bijlagen Risicoanalyses werkpost [KUN] leraar zeefdruklokaal Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 93 van 101

95 Bijlagen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 94 van 101

96 Bijlagen Risicoanalyses werkpost [WET] leraar LABO EN OF THEORIE fysica Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 95 van 101

97 Bijlagen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 96 van 101

98 Bijlagen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 97 van 101

99 Bijlagen Risicoanalyses werkpost [WET] leraar LABO-farmaceutica Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 98 van 101

100 Bijlagen Risicoanalyse systeem werkposten op school Pagina 99 van 101