Onderzoeksflits. Utrecht.nl/onderzoek

Transcriptie

1 Onderzoeksflits Platform31 De concurrentiepositie van Nederlandse steden. Nieuwe inzichten voor de Utrechtse economie en voor intergemeentelijke samenwerking Utrecht.nl/onderzoek

2 Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht internet rapportage Ester Hilhorst informatie Hans van Hastenberg (030) juli 2015 Onderzoeksflits De concurrentiepositie van Nederlandse steden 2

3 De concurrentiepositie van Utrecht In mei 2015 publiceerde Platform31 De concurrentiepositie van Nederlandse steden. Van agglomeratiekracht naar netwerkkracht 1 in het kader van het onderzoeksprogramma Kennis voor Krachtige Steden. Het onderzoek is uitgevoerd door het PBL, de Universiteit Utrecht en de Technische Universiteit Delft, in samenwerking met de onderzochte gemeenten, waaronder Utrecht. Beleidsrelevantie voor Utrecht De uitkomsten en aanbevelingen zijn relevant voor de gemeente Utrecht die participeert in diverse netwerken, strategische projecten en platforms gericht op de regionaal-economische ontwikkeling: Economic Board Utrecht Landelijke en provinciale omgevingsvisie U10 REOS (Ruimtelijk-Economische Ontwikkel Strategie in de Deltametropool) G4-netwerk Bestuurlijk overleg MIRT (Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport). Agenda Stad / Platform31 Jaap Modder (2015): Nieuwe benadering, nieuwe begrippen Het onderzoek kiest voor een nieuwe benadering en nieuwe begrippen om concurrentiekracht van steden te meten 2. Nieuwe benadering: Netwerkkracht Klassieke benadering: Netwerkkracht is een goede positie Agglomeratiekracht van de stad in internationale, Nederland kent geen echt grote nationale en regionale netwerken. steden. Volgens diverse studies Steden van min of meer gelijke is dit niet goed voor de omvang kunnen daardoor economische concurrentiekracht, omdat Nederlandse agglomeratiekracht van elkaar lenen en profiteren van elkaars nabijheid steden zogenaamde ( borrowed size ). Netwerkkracht agglomeratievoordelen zouden blijkt net zo belangrijk als missen (hoe meer inwoners en agglomeratiekracht. bedrijven, hoe meer draagvlak voor grootstedelijke functies, hoe meer kansen voor Polycentriciteit economische groei). Nederland bestaat uit een netwerk van middelgrote en kleine steden die relatief dicht bij elkaar liggen. Borrowed size Utrecht is al jaren een heel aantrekkelijke Op landelijk en regionaal niveau kunnen stedelijke woongemeente. De agglomeratienadelen van grote functies in- en uitgeleend worden. Bij het steden (files, onveiligheid, hoge prijzen, overlast), realiseren van (groot)stedelijke functies moet de blijven in Utrecht binnen de perken. Misschien is kracht van de regio voorop staan en niet het lokale dat juist de kracht van het polycentrische karakter belang. van de Randstad Afbeelding: Jaap Modder (2015): Onderzoeksflits De concurrentiepositie van Nederlandse steden 3

4 Aanwezigheid internationale functies Utrecht is één van de zes Nederlandse gemeenten waarvan de concurrentiekracht is onderzocht en is vergeleken met andere Europese steden. Hiervoor zijn diverse internationale databestanden geraadpleegd. Onderstaande tabel laat zien in hoeverre internationale functies en topvoorzieningen in de gemeente Utrecht aanwezig zijn. Rangorde Utrecht op internationale functies en topvoorzieningen in West-Europa Indicator Rangorde Samengesteld uit Wetenschap 16 Top-500 universiteiten, internationaal onderzoek en congressen Internationale connectiviteit 19 Via lucht-, zeehavens, spoor en IXP s Politiek-bestuurlijk 23 VN Kantoren, Europese instellingen, NGO s Internationaal bedrijfsleven 27 Top-500 internationals, zakelijke en financiële diensten Topvoorziening Cultuur en sport 45 Capaciteit sportstadions, internationale sport/ culturele evenementen en culturele instellingen Inwoneraantal rangorde 29 Utrecht is de 29e gemeente in West-Europa (excl Zuid-Europa) Totaalscore internationale functies 29 Bron: Platform31 (2015): De concurrentiepositie van Nederlandse steden Utrecht is qua inwoners de 29 e stad in West-Europa en staat ook op de 29 e plaats als het gaat om de aanwezigheid van internationale functies en topvoorzieningen. Een goede score; Utrecht heeft binnen West Europa, gemeten naar het inwoneraantal, een goede internationale bereikbaarheid (met name via het spoor), een omvangrijke zakelijke dienstverlening en een universiteit met een hoge internationale ranking en een hoog aantal internationale patenten; Utrecht heeft (voor een stad van die omvang) weinig buitenlandse bedrijven en trekt weinig buitenlandse investeringen. Ook scoort Utrecht lager als het gaat om topvoorzieningen voor cultuur en sport. Economische concurrentiekracht van Utrecht De zakelijke en financiële dienstverlening in Utrecht zijn gespecialiseerd in een aantal (nationaal georiënteerde) nichemarkten zoals pensioenfondsen, verzekeringen en marketingdiensten. De Utrechtse bedrijven zijn dus sterk afhankelijk van de binnenlandse markt en bovendien regionaal georiënteerd; De structurele groei van Utrecht bleef in de periode achter: de regionale economie groeide wel, maar binnen de zakelijke en financiële dienstverlening kon Utrecht haar relatieve marktaandeel niet vergroten. Met andere woorden: Utrecht verliest haar internationale concurrentiepositie doordat bedrijven in andere steden sneller zijn in het vinden van nieuwe marktniches; Een van de oorzaken is dat het in Nederlandse steden ontbreekt aan een goede mix van innovatie-investeringen. Utrecht scoort weliswaar hoog op overheidsinvesteringen in procesen productinnovaties (publieke R&D) maar laag op zakelijke investeringen, mogelijk mede door de beperkte aanwezigheid van buitenlandse bedrijven. Onderzoeksflits De concurrentiepositie van Nederlandse steden 4

5 Welke kansen liggen er voor Utrecht in de Randstad en daarbuiten Door de oriëntatie op de Noordvleugel te vergroten, ontstaan kansen voor Utrecht(se beleidsmakers en ondernemers) om de concurrentiekracht te versterken. Uitwisseling van (groot)stedelijke functies vindt vooral plaats tussen steden van min of meer gelijke omvang 3 ; Utrecht kan profiteren van de sterke aanwezigheid van de top-500 internationals, internationale congressen, de luchthaven en culturele instellingen in Amsterdam; Maar ook buiten de Randstad liggen kansen: voor internationale handels- en kennisrelaties van universiteiten en bedrijven, en buitenlandse investeringsrelaties is niet de Randstad maar de wereld het speelveld. Daarbij kan de internationaal georiënteerde Universiteit Utrecht een troef zijn; De belangrijkste vraag voor ruimtelijk-economisch beleid is hoe de regionale kenniseconomie versterkt kan worden door nuttige interacties, gebruik makend van de sterke punten van de Utrechtse economie en aansluitend op internationale en stedelijke functies in met name de Noordvleugel van de Randstad en in de eigen regio. Ofwel: delen is het nieuwe hebben 4. Welke kansen liggen er voor Utrecht in de regio Utrecht scoort ook goed op stedelijke functies zoals ziekenhuizen, poppodia en detailhandel. Door de centrale ligging van Utrecht in het midden van het land, heeft Utrecht een centrumfunctie voor een veel grotere regio dan mag worden verwacht op basis van de bevolkingsomvang. Ook dit is borrowed size ; Alleen op voortgezet onderwijs en speciaal basisonderwijs scoort Utrecht beneden gemiddeld. Deze zijn oververtegenwoordigd in Houten/Zeist, wat ook een vorm is van borrowed size ; Het uitlenen van stedelijke functies aan regiogemeenten kan goed zijn voor de concurrentiekracht van de gehele regio en biedt een oplossing voor de schaarse ruimte in de centrumgemeente. Een kanttekening plaatsen de onderzoekers wel: Het nastreven van plusjes op lokaal niveau kan een min op regionaal niveau veroorzaken. Afstemming is noodzakelijk. Internationale functies in Utrecht na afronding van het onderzoek De Tour de France 2015 startte in Utrecht. Dit is bij uitstek een internationaal sportevenement met mondiale exposure, waarmee Utrecht kan stijgen op de ranglijst van internationale functies; Het aantal internationale meerdaagse congressen in Utrecht is afgelopen jaar flink gestegen, van 15 naar Utrecht klom daardoor in 2014 met 36 posities naar de 51 e plaats in de toonaangevende Europese ranking voor internationale associatiecongressen. Ook wereldwijd laat Utrecht veel grotere steden achter zich en steeg van plaats 159 naar de 93 e positie. Na het onderzoek is Muziekpaleis Tivoli-Vredenburg opgeleverd, waardoor Utrecht kan stijgen op de ranglijst van topvoorzieningen voor Cultuur. 3 Van Oort et al. (2015): Van agglomeratiekracht naar netwerkkracht, ESB 12 februari Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (2014). De toekomst van de stad. Den Haag 5 Onderzoeksflits De concurrentiepositie van Nederlandse steden 5