Hoofdstuk 6: Beginselen van behoorlijke bestuurskrachtmeting

Transcriptie

1 Hoofdstuk 6: Beginselen van behoorlijke bestuurskrachtmeting Inhoudsopgave 6.1. Kenmerken van visitatieprocedures 6.2. Ook bij bestuurskrachtmetingen? 6.3. Toepassing in de praktijk Uitwerkingen van de opgave 1

2 Beginselen van behoorlijke bestuurskrachtmeting Moeten we nu tenslotte vaststellen dat het niet uitmaakt welke aanpak een provinciebestuur of gemeentebestuur kiest om de bestuurskracht te beoordelen? Om daar een antwoord op te vinden is onderzoek gedaan naar de algemene beoordelingswijzen van opleidingen in het hoger onderwijs. Levert dat een geijkte aanpak op en zo ja, hoe komen de wijzen van meting in verschillende regio s dan uit de verf? 6.1 Kenmerken van visitatieprocedures In het hoger onderwijs is sprake van een gegroeide praktijk van kwaliteitszorg, in concreto van evaluatie en visitatie van opleidingen die algemene aanvaarding en erkenning heeft gevonden (o.a. Reitsma, 2003). Deze visitaties zijn gegrondvest op een uitgebreid stelsel van langlopende afspraken tussen alle betrokken partijen in deze sector van het onderwijs. Alle instituties aanvaarden dit stelsel van afspraken en zien het als legitiem en zinvol. Deze aanpak met visitaties heeft de volgende kenmerken: 1. Ten eerste is sprake van een regievoerende organisatie die de aftrap geeft. De Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten (VSNU), waarin de College van besturen van de universiteiten verenigd zijn, heeft een afspraak gemaakt om alle wetenschappelijke opleidingen in een bepaalde volgorde te beoordelen. Eerst bijvoorbeeld scheikunde, daarna psychologie en daarna wellicht bedrijfswetenschappen. Daarvoor is een opzet gemaakt, die algemeen door universiteits- en faculteitsbesturen wordt onderschreven en waar alle opleidingen aan mee moeten doen. 2. Kernfactor in de procedure is een visitatiecommissie van met name ervaren professionals op het betreffende vakgebied, die de concrete opzet in gang zet, opleidingen uitnodigt om met gegevens over elke opleiding te komen (van onderop dus) en de procesdiscipline bewaakt. Voor elke visitatie van een geheel van opleidingen met dezelfde naam wordt een aparte commissie ingesteld die alle opleidingen in die sector doorlicht. 3. De visitatiecommissie werkt binnen het doel en het procedureel raamwerk van de VSNU voor beoordeling van opleidingen maar is verder volstrekt onafhankelijk in haar oordeelsvorming. 4. De commissie gebruikt een beoordelingskader, dat een vertaalslag vindt in de te verzamelen feiten. 5. Op basis van een protocol dient elke instelling zelf de gegevens in te leveren, in de vorm van een zelfevaluatie over tal van kwaliteitsaspecten. 6. De commissie checkt de volledigheid, doet eventueel navraag bij onduidelijkheden en gaat ter plaatse ook gesprekken voeren en materiaal bekijken. 7. De commissie of een delegatie spreekt met stakeholders, zoals studenten, afgestudeerden, docenten, hoogleraren, werkveldcommissieleden, commissies, managers. 8. De procedure kent veel interactieve elementen, doordat de commissie steeds de betrokkenen hoort, om nadere informatie vraagt en een conceptrapport voor commentaar voorlegt aan een opleidingsdecaan. Aperte fouten worden gecorrigeerd. De bedoeling hiervan is te komen tot een (h)erkende foto van de opleiding. 9. Het op te maken rapport per opleiding is openbaar. 10. De beoordeelde opleiding wordt geacht zich te bezinnen op de conclusies. In een volgende evaluatie wordt gevraagd of en hoe aan zwakke punten is gewerkt. Indien een opleiding onder de maat is, kan accreditatie uitblijven en zal de inspectie voor het hoger onderwijs het gesprek met het College van bestuur van de instelling aangaan. 2

3 6.2 Ook bij bestuurskrachtmetingen? Deze tien punten vormen na even zo vele jaren een geijkte praktijk. Wie het zo doet, doet het naar het oordeel van de overgrote meerderheid van docenten en andere betrokkenen bij opleidingen procedureel gezien goed. Deze positief beoordeelde praktijk vinden we in grote lijnen terug in de visitatieaanpak van het grotestedenbeleid, zoals uit rapportages van de commissie-brinkman bleek. Een vergelijking met de Limburgse bestuurskrachtmeting van 47 gemeenten wijst uit dat al deze tien beginselen in de aanpak eveneens terugkeren. Korsten (2004a, b, c) concludeert dan ook dat de aanpak, de algemene beginselen van behoorlijke bestuurskrachtmeting (abbb), deugdelijk is. Bestuurskracht meten is een schone deugd, mits aan eisen van adequaat meten en dus gebruik van ervaringen uit geijkte praktijken is voldaan. De vorige Minister van Binnenlandse Zaken, Remkes, heeft deze aanpak niet zonder reden daarom betiteld als best practice. 6.3 Toepassing in de praktijk Hoe is het nu in de praktijk gegaan als we deze beginselen als uitgangspunt nemen? In veel gebieden is de aanpak niet zonder meer onder de maat geweest, maar ook niet geheel optimaal, uitgaande van de tien beginselen. De Utrechtse aanpak van bestuurskracht in de Heuvelrug, met gemengd samengestelde commissies, voldeed niet aan een deel van de tien criteria. De analyses waren beperkt en de rapportages waren heel sober. Ze boden een grondslag om gemeentebesturen, die aarzelden, over de streep te trekken richting gemeentelijke herindeling. Voor de 27 Friese gemeenten gold een werkwijze met zelfevaluatie in de vorm van een keuze uit drie vragenlijsten zonder duidelijke regie; een onafhankelijke visitatiecommissie ontbrak. De wijze van werken, waarbij gemeentebesturen zelf hun evaluatie vaststelden zonder een onafhankelijke procesdiscipline van een visitatiecommissie een wakend oog - leidde tot een positieve vertekening van het bestuursbeeld (Geers, 2004; Geers en Korsten, 2004). Een speciale commissie uit provinciale staten heeft nadien in een terugblik deze en andere zwakten erkend. Ze heeft een pleidooi gehouden voor instelling van een visitatiecommissie, die elke gemeente opnieuw zou beoordelen. Dat was op zich positief. Deze herstart is door gemeentebesturen echter niet geaccepteerd. De casus Friesland leert dat de vorm van bestuurskrachtmeting en de wijze van regievoering het proces van bestuurskrachtmeting kan lamleggen. In de Krimpenerwaard heeft een adviesbureau de algemene beginsel van bestuurskrachtmeting volledig toegepast, maar dan zonder visitatiecommissie. De provinciale regie was hier bovendien betrekkelijk zwak. GS en PS van Zuid-Holland hebben weinig aandacht besteed aan de uitkomsten. Ook in de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden ontbrak een visitatiecommissie. Dat gold ook voor de Gooi- en Vechtstreek. Vraag 6.1 Visiteren van gemeenten komt hier aan de orde als een superieure vorm van bestuurskrachtmeting. Wat maakt deze vorm volgens u superieur? 3

4 Beginselen van behoorlijke bestuurskrachtmeting 6. 4 Enkele praktijk cases Hierna volgen 2 uitgebreide voorbeelden van regionale bestuurskrachtmetingen in de praktijk. We hebben er in deze cursus voor gekozen twee voorbeelden van bestuurkrachtmeting te nemen, die niet in dezelfde provincie plaatsvonden en waarbij zowel een adviesbureau als een visitatiecommissie is betrokken. Beide bestuurkrachtmetingen bestrijken een bepaalde gebied, in dit geval een streek of regio, waar verschillende gemeenten deel van uitmaken. Op deze manier ziet de lezer direct dat gemeenten onderling op dezelfde manier beoordeeld worden, maar ook sterk kunnen verschillen. In Hoofdstuk 7 is een uitgebreide beschrijving gemaakt van de bestuurskrachtmeting in het Maaslandgebied met gemeenten als Thorn, Haelen, Heel etc. in de regio midden Limburg. Hierbij was een visitatiecommissie (en een bureau voor de uitvoering van het onderzoek) betrokken. In Hoofdstuk 8 bespreken we de meting in de regio Gooi- en Vechtstreek bij gemeenten als Hiversum, Huizen, Bussum, Naarden, etc. Hierbij was uitsluitend een commercieel adviesbureau ingeschakeld. Leesaanwijzing U dient deze 2 uitgebreide praktijkbeschrijvingen te beschouwen als voorbeelden of illustraties van het voorgaande. Voor de toets van de cursus worden ze niet of nauwelijks gebruikt. 4

5 Uitwerking van de opgave Vraag 6.1 Visitatiecommissies (eventueel ondersteund door een adviesbureau) zijn superieur omdat de onafhankelijkheid ten opzichte van de initiatiefnemer en/of gevisiteerde gegarandeerd is. In de tweede plaats is er meestal een rijke ervaring van de commissie aanwezig en daardoor veel gezag in het verkeer met de gevisiteerde. Ten derde heeft de gang van zaken met een visitatiecommissie het vermogen om procesdiscipline te bewerkstelligen. 5