9Decubitus en smetten

Transcriptie

1 DC 9Decubitus en smetten 1 Inleiding Als helpende zorg en welzijn krijg je te maken met cliënten die veel op bed liggen, of cliënten in een rolstoel. Deze mensen zitten of liggen vaak lang in dezelfde houding. Bij deze mensen kan decubitus ontstaan. In dit thema gaan we kijken wat decubitus is, en wat de oorzaken zijn. Ook bespreken we hoe je kunt proberen het te voorkomen. De behandeling van decubitus komt ook aan bod. Tenslotte besteden we ook aandacht aan smetten, omdat dit onderwerp een raakvlak heeft met decubitus. De inhoud van dit thema: 2 Wat is decubitus? 3 Wat zijn de ooraken van decubitus? 4 Hoe kun je decubitus voorkomen? 5 De behandeling van decubitus 6 Smetten 1 HZW DC 9 Decubitus en smetten 1

2 2 Wat is decubitus? Decubitus, doorliggen, doorligwonden: benamingen die je wel eens hebt gehoord. We zullen eerst een omschrijving geven van decubitus. Decubitus: een beschadiging van de huid (en eventueel onderliggend weefsel) als gevolg van permanente druk op een bepaald huidgebied 2 De term doorligwond is niet helemaal kloppend, want decubitus kan zowel ontstaan door lang in een bepaalde houding liggen als zitten (denk aan mensen die altijd in een rolstoel zitten). Decubitus ontstaat op plaatsen waar langdurig druk op het weefsel tussen bot en huid wordt uitgeoefend. Plaatsen waar weinig weefsel tussen bot en huid zit, zijn het meest kwetsbaar. De stuit en de hiel zijn de beruchtste plekken en verder bijvoorbeeld: zitbeenknobbels, heupen, knieën, enkels, schouderbladen, oren, achterhoofd. Bij decubitus worden verschillende stadia onderscheiden: 1 In het allereerste begin zie je een rode vlek op de huid. Als je hierop drukt met een vinger en de vlek verdwijnt niet, is het eerste begin van decubitus er al. Er is dan al schade aan het huidweefsel toegebracht ook al zie je dat nog niet. 2 De schade wordt zichtbaar. Er is een met bloederig vocht gevulde blaar of een droge, zwart gekleurde opperhuid (bovenste huidlaag) Ook kunnen er zweren ontstaan. 3 De hele huid en het onderhuidse vetweefsel zijn aangetast. Er is een diepe zweer. Het afgestorven huidweefsel is geel of zwart. 4 In dit laatste stadium is zelfs het spierweefsel aangetast en zijn er soms centimeters diepe wonden. Dat zie je soms niet omdat de onderhuidse wond soms veel groter is dan je aan de buitenkant ziet. Een ernstige wond is net een vulkaan: een kleine krater waar een heleboel onder zit. 2 HZW Digitale Content

3 Hier zie je de vier stadia naast elkaar: Stadium 1 Stadium 2 Stadium 3 Stadium 4 3 Wat zijn de oorzaken van decubitus? In paragraaf 2 hebben we al genoemd dat druk een oorzaak is van decubitus. Bloedvaten worden langdurig dichtgedrukt of ze scheuren of rekken uit door schuiven. Maar er zijn ook andere factoren die meespelen. Factoren die meespelen bij het veroorzaken en verergeren van decubitus: druk lichaamsvocht conditie/weerstand verminderd gevoel in de huid 3 Bloedvaten voorzien de huid en het onderliggende weefsel van zuurstof en voedingsstoffen. Wanneer deze voedingsstoffen en zuurstof te lang onthouden worden aan de huid, sterven er cellen af. Dit gebeurt bij druk. Ook kan het gebeuren dat bloedvaten uitrekken of scheuren; dit gebeurt bij schuiven. Je kunt je misschien wel voorstellen bij welke mensen dit aan de orde is. Cliënten die langdurig in bed liggen, in één houding. Cliënten die af en toe onderuitschuiven in bed. Cliënten die hele dagen in een rolstoel zitten, in één houding of die steeds onderuit zakken. HZW DC 9 Decubitus en smetten 3

4 Andere factoren die nog meespelen, zijn transpiratie en lichaamsvocht. Je kunt je voorstellen dat cliënten die lang en veel in bed liggen en daarbij veel zweten of incontinent zijn, meer kans hebben op irritatieplekjes. Dat geldt ook voor iemand met koorts. De cliënten om wie het gaat zijn vaak oudere mensen of zieke mensen die veelal in een slechte conditie zijn en waarbij de voedingstoestand ook niet optimaal is. Ook dit zijn belangrijke risicofactoren. Als laatste aandachtspunt willen we noemen dat de cliënten met een verhoogd risico op decubitus vaak mensen zijn die een verminderd gevoel in de huid hebben. Zij kunnen niet goed aangeven dat zij pijn hebben aan een beginnende decubitusplek. 4 Hoe kun je decubitus voorkomen? Voorkomen is beter dan genezen. We gaan je vertellen hoe je kunt proberen decubitus te voorkomen. Voorkomen van decubitus kan door: afwisselen van houding de huid controleren en verzorgen goede voeding gebruik van hulpmiddelen 4 Afwisseling van houding Een cliënt die veel in bed ligt, moet je af en toe van houding veranderen. Dus je laat iemand niet steeds op zijn rug liggen, maar ook op de linker- en rechterzij. Dit wissel je af. In principe moet iemand elke twee uur verwisseld worden van houding. 4 HZW Digitale Content

5 Iemand die in een rolstoel zit, moet af en toe zijn billen optillen. Als hij dat niet zelf kan, moet hij daarbij geholpen worden. Je moet je cliënt adviseren elk kwartier even te gaan verzitten. Kan hij dat niet alleen, dan moet hij in elk geval ieder uur even met hulp van positie veranderen. De huid controleren en verzorgen Inspecteer minimaal een keer per dag de huid van een aan bed of rolstoel gebonden cliënt. Was de huid als hij in contact is geweest met urine of ontlasting en verschoon iemand die incontinent is regelmatig. Voorkom een schrale huid, gebruik crème of zalf. Zinkzalf wordt vaak gebruikt bij beginnende decubitus. Goede voeding Zorg dat een cliënt genoeg drinkt; dagelijks minimaal anderhalve liter vocht. Ook is het belangrijk dat de cliënt gezond, afwisselend en voldoende eet. Gebruik van hulpmiddelen Er zijn hielbeschermers om de hielen vrij van het bed te houden. Ook met kussens kun je ondersteunen. Daarnaast zijn er speciale matrassen: lucht-, schuim- of watermatrassen. Door de hoofdsteun niet teveel omhoog te zetten, wordt de stuit ontlast. Hielbeschermers HZW DC 9 Decubitus en smetten 5

6 5 De behandeling van decubitus Er is veel aandacht voor decubitus. In het recent gehouden onderzoek naar de kwaliteit van de zorg in verpleeghuizen was decubitus een van de punten waarop een verpleeghuis bekeken en beoordeeld werd. Decubitus is zo gevaarlijk, omdat de ontstane zweren erg traag genezen. De bacteriën die ontstaan, bereiken makkelijk de bloedbaan en kunnen dan zorgen voor een bloedvergiftiging. Dit is een levensbedreigende situatie, zeker voor mensen met een verlaagde weerstand. Ook kan er een infectie van het bot ontstaan. Het is dus zeer belangrijk om erg alert te zijn op beginnende decubitus. Als je plekjes of wondjes ontdekt bij je cliënten en je twijfelt of ze ernstig zijn, vraag dan direct een collega om er ook naar te kijken. Beter te vroeg dan te laat. Wanneer decubitus is geconstateerd, is het zaak te zorgen voor optimale verzorging. Behandelen van decubitus: voldoende eiwitrijke voeding aandacht voor de lighouding pijnbestrijding wondverzorging chirurgische ingreep 5 Voeding Er zijn geen keiharde bewijzen, maar wel aanwijzingen dat eiwitrijk voedsel, extra vitamines (A, B, C en E) en spoorelementen (zink, selenium, koper en mangaan) een gunstige invloed hebben op de behandeling van decubitus. Lighouding Frequent wisselen van de lighouding en het vrijleggen van de letsels helpt bij het genezen. Dit moet dag en nacht gebeuren. Er moet worden gezocht naar een optimale lig- en zithouding. 6 HZW Digitale Content

7 Pijnbestrijding Hierbij kun je denken aan geneesmiddelen, maar ook aan het bedekken van de wonden en het ondersteunen van het lichaam. Wondverzorging Zalf als zinkolie wordt gebruikt bij het behandelen van decubitus. Verder kan er verband gebruikt worden. Chirurgische ingreep Wanneer decubitus in het vierde stadium is, moet er door een chirurg worden ingegrepen. 6 Smetten Smetten is net als decubitus een aandoening aan de huid en misschien kun je in een beginstadium een smetplek en decubitus verwarren. Het is verder echter iets heel anders. Smetten: een onschuldige huidaandoening die ontstaat door een combinatie van vocht, warmte en huid-op-huidcontact 6 Smetten of smetplekken komen bijvoorbeeld voor in huidplooien, zoals de liezen, oksels, bilnaad, op plekken die tegen elkaar aanschuren: bovenbenen bijvoorbeeld. HZW DC 9 Decubitus en smetten 7

8 Op het plaatje hieronder zijn de donkerrode plekjes de plaatsen waar smetten voor kan komen. Smetten Smetten komt voor op vochtige plekken. Je ziet een rode plek op de huid. Deze plek jeukt of geeft een branderig gevoel en is vaak wat vochtig. De huid kan kapot gaan, geïnfecteerd raken en dan pijn veroorzaken. In sommige gevallen wordt de huid geel, groenig of wit en ruikt onaangenaam. Smetplekken zijn te behandelen met zinkolie of een barrièrespray, die een beschermend laagje over de geïnfecteerde plek legt. Wanneer er sprake is van een schimmelinfectie, kan een anti-schimmelpreparaat gebruikt worden. Op zich is een smetplek onschuldig en hij kan goed behandeld worden. Decubitus is een veel ernstiger aandoening. 8 HZW Digitale Content