Monitoring en evaluatie van sportbeleid behoeft meer aandacht Tekst: IJdo Groot

Transcriptie

1 ONDERWERP ARTIKEL Foto s: gemeente Hellendoorn Monitoring en evaluatie van sportbeleid behoeft meer aandacht Tekst: IJdo Groot In Nederland bestaan diverse monitoringsinstrumenten om de ontwikkelingen in de sportsector te volgen. Het ontbrak echter nog aan een monitor voor gemeentelijk sport- en beweegbeleid. Dit gemis was voor het Mulier Instituut aanleiding om samen met Vereniging Sport en Gemeenten een Monitor Lokaal Sportbeleid te ontwikkelen. De opvallendste conclusie uit het eerste onderzoeksresultaat is dat meer dan de helft van de gemeenten hun sport- en beweegbeleid niet of nauwelijks monitort en evalueert. 48

2 Tot voor kort was de beschikbare kennis over lokaal sport- en beweegbeleid gefragmenteerd. Zo gaven recessiepeilingen bij gemeenten inzicht in de wijze waarop bezuinigingstaakstellingen worden ingevuld, worden jaarlijks de gemeentelijke uitgaven aan sport in kaart gebracht en biedt een vierjaarlijkse analyse van coalitieakkoorden van gemeenten inzicht in de beleidsvoornemens op het terrein van sport en bewegen. Daarnaast worden data bij gemeenten verzameld voor evaluaties van beleidsprogramma s, zoals Sport en Bewegen in de Buurt. Al deze onderzoeken geven zicht op specifieke aspecten, maar bieden geen compleet beeld van het lokale sport- en beweegbeleid en de wijze waarop invulling wordt gegeven aan de afzonderlijke fasen van de beleidscyclus. De Monitor Lokaal Sportbeleid is ontwikkeld om een overkoepelend beeld te krijgen van het sport- en beweegbeleid van gemeenten en te bezien in hoeverre er verschillen zijn tussen typen gemeenten, licht Remco Hoekman, de bij de monitor betrokken senior onderzoeker van het Mulier Instituut, toe. Bovenal is de monitor bedoeld om de komende jaren te volgen hoe het sporten beweegbeleid zich ontwikkelt en of zich veranderingen voordoen op onderdelen van de beleidscyclus of de inhoud van het beleid. In het in september verschenen eerste rapport hebben we naast de resultaten van de monitor aandacht voor de context waarin het gemeentelijke sport- en beweegbeleid is geplaatst. Deze context, met landelijke beleidsprogramma s, decentralisaties in het sociale domein, de participatiesamenleving en de veranderende rol van de overheid, biedt namelijk handvatten bij het interpreteren van de onderzoeksuitkomsten. Zo bieden we met dit rapport voor het eerst een goed overzicht van het sportbeleid van gemeenten: van agendering en beleidsontwikkeling tot evaluatie en bijsturing. We bieden met dit rapport voor het eerst een goed overzicht van het sportbeleid van gemeenten sportbeleid. Daarbij heeft het sportbeleid vooral ten doel om de gezondheid te bevorderen. Bij de beleidsuitvoering gaat het vooral om het voorzien in sportaccommodaties en het ondersteunen van sportverenigingen. Afhankelijk van het politieke draagvlak en het type gemeente wordt naast deze basiselementen meer met het sportbeleid beoogd. Sport wordt ook gericht ingezet om bepaalde externe doeleinden of effecten te bereiken. Hierdoor is duidelijk geworden dat sport deel uitmaakt van een steeds complexer wordend speelveld. Het gemeentelijk sportbeleid staat niet meer op zichzelf. Het is enerzijds gerelateerd aan landelijke ontwikkelingen en anderzijds nauw verbonden met andere beleidsafdelingen binnen de gemeente, zoals gezondheid, welzijn, onderwijs en in de grotere gemeenten ruimtelijke ordening. Met behulp van de Monitor Lokaal Sportbeleid onderzoeken we of die verwevenheid ook terug te zien is in bijvoorbeeld de beleidsontwikkeling en de inhoud van beleid. Ook willen we volgen hoe dit zich door de jaren heen ontwikkelt. Een van de opvallende zaken, vindt Hoekman, is dat het verhogen van sportdeelname als doel van het sportbeleid wat op de achtergrond raakt. De doelen van het sportbeleid zijn meer gerelateerd aan gezondheidsbevordering, meer bewegen (spelen, wandelen en fietsen in de openbare ruimte) en sociale participatie en integratie. Dit lijkt een gevolg van de integrale wijze waarop het beleid tegenwoordig tot stand komt. De veronderstelde maatschappelijke Sport & Maatschappij Legitimering Faciliteren, activeren en inspireren blijken de centrale begrippen van het hedendaagse 49

3 Het aantonen dat sport het juiste middel is voor het realiseren van bepaalde doelstellingen wordt steeds belangrijker, voorspelt Hoekman. Zeker nu gemeenten de effecwaarde van sport, zowel curatief als preventief, en de bijdrage die sport kan leveren aan doelen van andere beleidsterreinen spelen daarbij een belangrijke rol. Monitoren Menige gemeente wenst meer ruimte te geven aan initiatieven vanuit de samenleving. Daarnaast verwachten gemeenten van sportverenigingen dat zij een grotere rol gaan spelen bij het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Het valt Hoekman op dat de meeste gemeenten het betreffende beleid niet monitoren en evalueren. Juist nu meer wordt verwacht van de participatiemaatschappij in het algemeen en de verenigingen in het bijzonder, dienen gemeenten te weten hoe effectief hun ondersteuning van verenigingen en burgerparticipatie is. Zeker in relatie tot andere beleidsterreinen, zoals het sociale domein. Werkt die inzet van sport wel? Hoe effectief en doelmatig zijn onderdelen van het beleid? In welke gevallen is het voor het rendement beter dat de gemeente zelf initiatieven neemt of andere partijen erbij betrekt? Om antwoord te kunnen geven op dergelijke vragen zijn monitoring en evaluatie van het beleid nodig. Een aantal gemeenten lukt het goed om de doelmatigheid en doeltreffendheid van hun sport- en beweegbeleid in beeld te krijgen. De meeste gemeenten hebben echter beperkt aandacht voor monitoren en evalueren en geven aan geen of beperkt inzicht te hebben of doelstellingen worden bereikt. Tussentijdse bijsturing van beleid is dan ook meer uitzondering dan regel, simpelweg omdat het ontbreekt aan nieuwe inzichten en kennis van de voortgang in de realisatie van beleidsdoelstellingen. Aantonen Juist nu dienen gemeenten te weten hoe effectief hun ondersteuning van verenigingen en burger participatie is tiviteit van het beleid willen verhogen en brede doelstellingen met sport en bewegen beogen gerelateerd aan bijvoorbeeld gezondheid en sociale integratie is het gewenst meer aandacht te geven aan monitoring en evaluatie. Om in de toekomst ook bij andere afdelingen in beeld te zijn, is het van belang dat kan worden aangetoond wat met de inzet van sport en bewegen kan worden bereikt. Deze informatie heb je nodig om financiële middelen voor sport veilig te stellen. Andere afdelingen zullen op een zeker moment inzicht willen hebben in de mate waarin sport erin is geslaagd om bij te dragen aan hun doelstellingen. Zeker als zij in het sportbeleid mee gaan financieren. Daarnaast zullen bepaalde ontwikkelingen in wet- en regelgeving, zoals het Sportbesluit en de Wet Markt en Overheid, de druk op het sportbudget vergroten. Ook deze ontwikkelingen maken het noodzakelijk voor een sportafdeling om aan te tonen dat een financiële compensatie voor de sport goed besteed is. Hoe? Hoe kunnen gemeenten hun doelen in het sportbeleid monitoren en evalueren? Het is best lastig om te onderzoeken wat het geïsoleerde effect is van sport, zeker in het sociale domein. Anderzijds: diverse partijen hebben onderzoeksinstrumenten en onderzoeksresultaten beschikbaar waar gemeenten op beleidsonderdelen hun voordeel mee kunnen doen. Zo heeft het Mulier Instituut diverse monitoringsinstrumenten en evaluatiestudies die gemeenten kunnen inzetten. Bijvoorbeeld voor het meten en volgen van het effect van de inzet van sport in het sociale domein, de vitaliteit van sportverenigingen en de mate waarin de bestaande gemeentelijke sportvoorzieningen nog aansluiten op veranderende wensen en behoeften van de bevolking. Gemeenten kunnen tevens bij ons instituut terecht met de vraag hoe een lokale monitoring in te richten. Daarnaast heeft VSG de Monitor Sport en Gemeenten ontwikkeld waarin gemeenten op basis van beleidsindicatoren onderling 50

4 Monitoring en evaluatie van sportbeleid 30% Mate waarin gemeenten aan kunnen tonen dat beleid effectief is (in procenten) 2% 10% 45% 24% 7% 13% Wij kunnen ondanks monitoring en/of evaluatie niet aantonen dat het beleid effectief is Wij kunnen aantonen dat ons sportbeleid effectief is en bijdraagt aan (vrijwel) alle doelstellinen van ons sportbeleid Aanwijzingen dat sportbeleid bijdraagt aan doelstellingen sportbeleid, maar slechts bij enkele doelen hard aan te tonen Aanwijzingen dat sportbeleid bijdraagt aan doelstellingen sportbeleid, maar niet hard aan te tonen De bijdrage van ons sportbeleid aan het bereiken van de doelstellingen op het gebied van sport is onbekend Weet niet, geen oordeel Monitoring en evaluatie zijn belangrijk bij het streven van overheden om tot lerend beleid te komen. Het Mulier Instituut stelt in zijn meest recente rapportage vast dat in het sportbeleid maar beperkt aandacht is voor monitoring en evaluatie. Vooral kleine tot middelgrote gemeenten meten zeer beperkt in hoeverre doelstellingen worden bereikt, maar ook bij grote gemeenten is een verbeterslag mogelijk. Meer aandacht hiervoor is op zijn plaats. Door de beperkte aandacht voor monitoring en evaluatie, geven gemeenten aan ook maar in beperkte mate aan te kunnen tonen dat beleid effectief is. Veelal blijft het bij aanwijzingen dat het beleid bijdraagt aan de doelstellingen van het sportbeleid. 3= 19% 4= 15% 2= 40% Totaal 5= 22% 1= 3% 2% 20% 3% Mate waarin gemeenten aandacht hebben voor monitoring en evaluatie van het sportbeleid (in procenten) Ja, structureel/periodiek Ja, incidenteel/ ad hoc Weet niet, niet van toepassing 45% Anders, namelijk Nee Om ook in de toekomst bij andere afdelingen in beeld te zijn, is het meer en meer van belang dat kan worden aangetoond wat met de inzet van sport en bewegen wordt bereikt. Door te monitoren en evalueren blijft het niet bij aanwijzingen dat, maar kan het mogelijk worden om vast te stellen dat de beleidskosten van de inzet op sport en bewegen tegen de beleidseffecten opwegen. Als je dit hard kunt maken, dan heeft de sport een krachtig verhaal om aanspraak te kunnen maken op budgetten bij andere afdelingen. Lees de rapportage Monitor lokaal sportbeleid op mulierinstituut.nl In hoeverre bekend of doelstellingen van sportbeleid bereikt worden, naar gemeentegrootte (in procenten) 1. Ja, voor alle doelstellingen is dit bekend 2. Ja, voor enkele doelstellingen is dit bekend 3. Nee, er zijn wel doelstellingen, maar we meten het bereik van die doelstellingen niet 4. Nee, we hebben geen doelstellingen waarvan het bereik kan worden gemeten 5. Ja, voor de meerderheid van doelstellingen is dit bekend < inwoners inwoners > inwoners Sport & Maatschappij 51

5 worden vergeleken en van elkaar kunnen leren. Ook kunnen gemeenten op de kennisdagen van VSG informatie inwinnen over relevante ontwikkelingen en projectresultaten en natuurlijk is internet een medium waar veel te vinden is. Zo verspreidt Kenniscentrum Sport via nl diverse good practices voor monitoring en evaluatie van lokaal sport- en beweegbeleid. Kortom, gemeenten hoeven dus niet het wiel opnieuw uit te vinden. Sporten werkt De gemeente Hellendoorn, Sportgemeente van het Jaar 2017, ziet het belang van monitoren en evalueren wel in. Sport en bewegen is een belangrijk thema in onze gemeente, zegt Hans Galgenbeld, teamhoofd Sport van de gemeente. De gemeente investeert dan ook veel in deze sector. Sport en bewegen worden naast doel op zich ook nadrukkelijk ingezet als middel om bepaalde beleidsdoelstellingen te bereiken, waaronder doelen in het sociale domein. Mede daarom is het monitoren van het sport- en beweegbeleid en van de uitvoering van projecten en programma s belangrijk. We willen graag weten wat onze investeringen opleveren en of de doelstellingen worden bereikt. Het gemeentelijk team Sport, dat het We willen graag weten wat onze investeringen opleveren en of de doelstellingen worden bereikt sport- en beweegbeleid en de uitvoering daarvan voor haar rekening neemt, voert onder andere het project Sporten t werkt uit. Dit project wil mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt weer in beweging krijgen. Het uiteindelijke doel is dat de deelnemers vrijwilligerswerk gaan doen of een opleiding volgen en solliciteren naar een betaalde baan. Je hebt natuurlijk een bepaalde verwachting van een interventie als deze, zegt Galgenbeld. Echter, in plaats van aannames is het beter objectieve metingen te doen. Deze helpen enorm bij de afweging van het bestuur om een project wel of niet in het beleid te verankeren. Bij dit project hebben we gebruikgemaakt van het rekenmodel BOR, dat speciaal voor sportprojecten in het sociaal domein is ontwikkeld door Kenniscentrum Sport. Hiermee konden we berekenen wat de kosten zijn van begeleiding en uitkeringen, en deze afzetten tegen de kosten en baten om werklozen met behulp van Sporten t werkt te re-integreren. Uit deze vergelijking bleek dat de gemeente kon besparen door te investeren in het project. Zodra het vanuit de beleidskaders waardevol is, doet het team Sport ook zo veel mogelijk mee met landelijke en provinciale monitoringstrajecten, zoals de door Sportservice Overijssel opgezette provinciale jeugdsportmonitor en de verenigingsmonitor. Door ook zelf te monitoren en te evalueren kunnen we kijken waar we eventueel moeten bijschaven en of er andere partijen bij moeten worden betrokken. Recente voorbeelden daarvan zijn het lokale leefbaarheidsonderzoek en het integraal opgepakte onderzoek naar vrijwilligersbeleid. Daarbij wordt nadrukkelijk gevraagd om de input van de doelgroepen zelf. Nulmeting Een van de landelijke ontwikkelingen die de gemeente Hellendoorn in haar sportbeleid wil integreren, is de afname van motorische vaardigheden van kinderen. Naar aanleiding van een landelijk onderzoek uit 2006 is geconstateerd dat tussen 1985 en 2006 de motorische ontwikkeling van jongeren is afgenomen. We nemen deze conclusie niet zomaar een op een over in ons beleid. Bij dergelijke ontwikkelingen vragen we ons steeds af: Hoe zit het in onze gemeente? Hiervoor doen wij een lokale nulmeting. We gebruiken nu de Beweeg ABC-test om het beweeggedrag van kinderen te meten. Als uit de resultaten blijkt dat de motorische vaardigheden 52

6 sinds 2006 verder zijn afgenomen, willen we beleid ontwikkelen dat deze trend ombuigt. Ook dat beleid zal worden gemonitord: aan de hand van de nulmetingen kunnen we controleren of onze interventie werkt. Sport wordt tevens ingezet in het sociale domein. Omdat het voor andere beleidsteams binnen onze gemeente nog niet vanzelfsprekend is sport te zien als een uitdagend en kansrijk middel voor hun eigen beleidsterrein, gaan wij vanuit ons team actief op pad om sport en bewegen als het ware aan te bieden. Hierbij helpt het natuurlijk als je de resultaten die je met sporten en bewegen kunt bereiken, kunt onderbouwen met objectieve gegevens. Galgenbeld prijst zich gelukkig dat de gemeente voldoende geld investeert in sport en bewegen en het monitoren van het beleid. Omdat de monitoringsgegevens zeer bruikbaar zijn om ons beleid te maken en eventueel bij te sturen, zouden we graag op veel meer gebieden monitoringsinstrumenten willen inzetten. Bijvoorbeeld om objectiever te kunnen bepalen wat we kunnen doen voor steeds groter en belangrijker wordende doelgroepen, zoals ouderen en kwetsbare groepen binnen het sociale domein. En om te kunnen meten wat de effecten van onze inzet zijn. Verder lezen Op het Visie & Beleidsplein op kunt u de volgende documenten downloaden: Mulier Instituut (2017) Monitor lokaal sportbeleid 2016, bij Sport en Nota s Sport & Maatschappij Mulier Instituut (2017). Sportuitgaven van gemeenten, bij Sport en Economie NISB (2009). Monitoring en evaluatiewijzer sport- en beweegbeleid, bij Sport en Nota s Ecorys (2017). De sociaal economische waarde van sporten en bewegen, bij Sport en Maatschappij 53