VO Raad 5 april Is ons onderwijsbestel nog wel toegerust voor de 21e eeuwse schoolloopbaan? Louise Elffers

Transcriptie

1 VO Raad 5 april 2017 Is ons onderwijsbestel nog wel toegerust voor de 21e eeuwse schoolloopbaan? Louise Elffers

2 Waar wil ik met jullie over nadenken? Nadenken over ons onderwijsstelsel in de 21 e eeuw Onderwijsstelsels en uitkomsten van onderwijs Schoolloopbanen in de 21 e eeuw Waar wringt het en waarom? Welke kansen en knelpunten zijn er voor aanpassingen? 2

3 Stellingen Als we op de tekentafel een nieuw onderwijsstelsel zouden ontwerpen, dan zag het resultaat er behoorlijk anders uit dan ons huidige stelsel Het ideale onderwijsstelsel bestaat niet Elk stelsel wordt een stolsel Morrelen aan onderwijsstelsels maakt meer kapot dan je lief is 3

4 Bewuste inrichting of historisch gegroeid MBO Primair onderwijs VMBO Secundair onderwijs AVO Postsecundair HBO onderwijs Universiteit Educational systems- Louise Elffers 4

5 Aantal centrale stelselkenmerken Mate van differentiatie (aantal tracks): Geen / nauwelijks tracking in VO Hoge mate van tracking in VO Leeftijd van selectie (moment dat tracking) start: Geen / late selectie in VO Vroege selectie (10 à 12 jaar) Beroepsgerichtheid secundair onderwijs (omvang beroepsonderwijs): Weinig leerlingen in beroepsonderwijs Veel leerlingen in beroepsonderwijs Standaardisatie van input en output: Nauwelijks standaardisatie Sterke standaardisatie 5

6 Onderwijsstelsels en uitkomsten Stelselkenmerken kunnen onderwijsuitkomsten (b.v. cognitieve vaardigheden, burgerschap, arbeidsmarktkansen) bevorderen of belemmeren Interacties: stelselkenmerken kunnen elkaar daarin versterken of afzwakken Trade-offs: wat voor het ene type uitkomst of leerling goed uitpakt, kan slecht uitpakken voor een ander type uitkomst of leerling 6

7 Integraal perspectief van belang Focus neigt vaak naar enkel stelselkenmerk Sterk beroepsonderwijs in Nederland, Duitsland, Oostenrijk Gaat gepaard met vroege selectie Focus neigt vaak naar enkel type uitkomst PISA scores taal en rekenen Ook goede scores m.b.t. burgerschap? Focus neigt vaak naar gemiddelde scores Excellentie Gelijkheid 7

8 Selectie en differentiatie Onderwijs op maat voor leerlingen met verschillende talenten en interesses betere onderwijsuitkomsten? Geen aanwijzingen dat gedifferentieerde stelsels betere uitkomsten genereren (excellentie) Wel meer ongelijkheid in onderwijsuitkomsten en zwakkere burgerschapsuitkomsten Interactie: standaardisatie van selectiecriteria gaat ongelijkheid door tracking tegen, b.v. gestandaardiseerde toets ipv inschatting docent of voorkeuren ouders 8

9 Standaardisatie Meer gestandaardiseerde stelsels kennen meer gelijkheid in onderwijsuitkomsten: Overheidsfinanciering van scholen Bevoegdheid docenten Output-standaardisatie: eindexamens Interactie met tracking: standaardisatie kan helpen om de voordelen van differentiatie te bevorderen en de nadelen tegen te gaan Risico: toetsen gaan onderwijs domineren, weinig professionele ruimte voor leraren 9

10 Beroepsgerichtheid Stelsels met sterk ontwikkeld beroepsonderwijs: sterkere arbeidsmarktuitkomsten Trade-off: maar ook meer ongelijkheid m.b.t. socialisatieuitkomsten Overrepresentatie van leerlingen met lagere SES in beroepsonderwijs Mag je kiezen voor beroepsonderwijs of moet je erheen? 10

11 De 21-eeuwse schoolloopbaan Onderwijsexpansie: steeds meer mensen volgen steeds meer onderwijs Geschoolde samenleving: onderwijs sterk bepalende factor in veel domeinen van het leven Diploma als positioneel goed: hoger en hoger, meer en meer Resultaat: sterke opwaartse druk in het onderwijs 11

12 Nederland raakt steeds hoger opgeleid 12

13 Avo groeit, vmbo krimpt 13

14 Zijn de leerlingen zoveel slimmer geworden? Voorkeur voor algemeen vormend onderwijs Inhoudelijke voorkeur? Hiërarchie in stelsel: hoofd boven handen 14

15 Niveauverschillen? PISA (2012) leesvaardigheid 15

16 Sociale ongelijkheid bij niveauplaatsing Leerlingen met prestatieniveau vmbo-t in groep 8: Bron: Inspectie van het Onderwijs,

17 Toegenomen padafhankelijkheid Toenemende padafhankelijkheid: positie in leerjaar 1 van het voortgezet onderwijs is sterk bepalend voor verdere (school)loopbaan Inperking ruimte voor mobiliteit: minder brede scholengemeenschappen opwerpen extra drempels Minder ruimte voor twijfel: minder dubbele adviezen verkorting brugperiode bij twijfel lager plaatsen 17

18 Zichzelf waarmakende voorspelling Grensgevallen die voordeel van de twijfel krijgen, redden het meestal ook op hoger niveau Leeraanbod van invloed op ontwikkeling leerlingen Opportunity to learn: kans bieden om kennis en vaardigheden te ontwikkelen door onderwijsaanbod Verschillen in OTL kunnen prestatieverschillen deels verklaren 18

19 Resultaat: druk op overgang PO-VO Onderwijs steeds bepalender voor levensloop Diploma als positioneel goed Toegenomen padafhankelijkheid Risico zichzelf waarmakende voorspelling Groot belang om op tijd in de juiste route terecht te komen, en daar te blijven 19

20 Het vmbo-vermijdingscircus Toenemende (fysieke) scheiding vmbo en avo Stapelmogelijkheden vmbo-avo beperkt Route via mbo naar hbo lastig Zorg dat je op de havo terecht komt, ook al past beroepsonderwijs misschien eigenlijk beter Kansen op hoger onderwijs openhouden Sociale ongelijkheid: overrepresentatie lagere SES in vmbo en hogere SES in havo/vwo 20

21 Schaduwonderwijs: uitgaven in miljoenen euro s * Basisonderwijs Voortgezet onderwijs Middelbaar beroepsonderwijs Totaal 21

22 Allemaal door een smalle sluis 22

23 De poortwachters 23

24 Is vroege selectie en sterke differentiatie nodig? De niveauverschillen zijn veel kleiner dan vaak gedacht Scheiden van leerlingen bestendigt, vergroot en creëert verschillen tussen leerlingen Maar geen enkele differentiatie benadeelt leerlingen aan de flanken Vooral voor middenmoot? 24

25 Is vroege selectie en sterke differentiatie wenselijk? Ouders en leerlingen willen opties openhouden om op te klimmen Maar wie al boven zit, wil liever exclusiviteit Voor VO-scholen is differentiatie in veel gevallen makkelijker VO-scholen willen graag leerlingen selecteren (opbrengsten) Scholen ervaren soms grote druk ouders bij niveauplaatsing Perspectief en belangen ouders/leerlingen en scholen lijken niet gelijk op te gaan Beroepsonderwijs delft het onderspit als laag niveau 25

26 Kunnen we de druk verlichten? 26

27 Flexibilisering, een voorbeeld Leerlingen kiezen zelf hun uitstroomprofiel Mbv sterke LOB 27

28 Stelselwijziging? In handen van scholen Geen one size fits all Het ideale stelsel bestaat niet Elk stelsel wordt een stolsel Den Haag moet flexibiliteit en ruimte faciliteren: Wetgeving: meer ruimte voor eigen keuzes scholen Rendementsberekening moet bieden van kansen faciliteren Belangen van scholen in lijn met belangen leerlingen 28

29 Wat vinden jullie? Op welke punten delen jullie deze analyse en op welke niet? Zou flexibilisering helpen of juist niet? Wat zijn de kansen en knelpunten? Trade-offs? Welke alternatieven zijn er? Wat zou jij vooral willen veranderen? 29

30 Meer lezen? 30