no-hoek: / zw-hoek: / zo-hoek: /

Transcriptie

1 Archeologisch Inventariserend Veldonderzoek middels proefsleuven (IVO-P) Plangebied Laan naar Emiclaer dd Onderzoeksgegevens Onderzoek: Amersfoort Laan naar Emiclaer 2 Meldingnummer: SIC: Opdrachtgever: Uitvoerder: LNE 15 Mevr. V. Labordus Sector Stedelijke Ontwikkeling en Beheer, Afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling Postbus EA Amersfoort v.labordus@amersfoort.nl Centrum voor Archeologie, Gemeente Amersfoort Langegracht BT Amersfoort (033) archeologie@amersfoort.nl Datum uitvoering: t/m Locatie / adres: Laan naar Emiclaer 2 Gemeente: Provincie: Kaartblad: Amersfoort Utrecht 32B Coördinaten: nw-hoek: / no-hoek: / zw-hoek: / zo-hoek: / Omvang: Plangebied en onderzoeksgebied : ca m 2 1

2

3 Inleiding In opdracht van Mevr. V. Labordus heeft het Centrum voor Archeologie (CAR) een archeologisch vooronderzoek uitgevoerd aan de Laan naar Emiclaer 2 te Amersfoort. Aanleiding De aanleiding voor het onderzoek is deontwikkeling van het terrein achter de boerderij en schuur aan de Laan naar Emiclaer 2, ook bekend als Groot-Emiclaer. De verwachting is dat eventueel aanwezige archeologische sporen door de bouwactiviteiten ernstig verstoord en mogelijk zelfs geheel vernietigd zullen worden. De voorgenomen bodemverstorende ingrepen vormen daarmee direct gevaar voor het eventueel ter plekke aanwezige bodemarchief. Het plangebied ligt in een gebied dat vanwege de archeologische verwachtingswaarde als Archeologisch Waardevol gebied (AWB2) op de Archeologische Waarde en Beleidskaart (AWBK) van de gemeente Amersfoort is opgenomen. Het plangebied valt daarmee onder de gemeentelijke erfgoedverordening. De Gemeente Amersfoort heeft archeologische voorwaarden aan de ontwikkeling van het betreffende plangebied gesteld, in het kader van de Archeologische Monumentenzorg. Onderzoek Om allereerst een goed beeld te krijgen van de aan- of afwezigheid van archeologische resten binnen het onderzoeksgebied is gekozen voor een inventariserend veldonderzoek middels proefsleuven (IVO-P). De onderzoeksopzet en vraagstelling hiervoor zijn door de Gemeente Amersfoort in het Programma van Eisen PvE IVO-P Laan naar Emiclaer 2, Gemeente Amersfoort vastgelegd. 1 Het veldwerk is tussen en uitgevoerd door het CAR en stond onder verantwoording van mevr. drs. F.M.E. Snieder. De dagelijkse leiding lag in handen van dhr. drs. M.K. Wijker. Hij werd daarbij geassisteerd dhr. I. de Rooze MA. Het grondwerk is uitgevoerd door J. Ruitenbeek v.o.f. uit Amersfoort. adviesrapport Dit document dient als waarderend en adviserend tussenrapport, met daarin de voorlopige resultaten van het veldonderzoek, een analyse van de aangetroffen archeologische resten en een advies hoe hiermee moet worden omgegaan bij eventuele planrealisatie. Op basis van dit document kan het bevoegd gezag een beslissing nemen over de te ondernemen archeologische vervolgactiviteit. 1 Beumer,S : Programma van Eisen. Laan naar Emiclaer 2, te Amersfoort 3

4 Het onderzoek Doel en vraagstellingen Hoofddoel van dit inventariserend veldonderzoek middels proefsleuven (IVO-P) is het vaststellen van de inhoudelijke en fysieke kwaliteit (aard, ouderdom, omvang, gaafheid, conservering) van het bodemarchief binnen het plangebied. In het Programma van Eisen (PvE) is een verwachting geformuleerd. Aan de hand van de landschappelijke ligging, archeologische vindplaatsen in de omgeving en historische bronnen kunnen resten vanaf de Prehistorie tot en met de Nieuwe Tijd worden aangetroffen. Met name de kans op het aantreffen van sporen en vondsten die te relateren zijn aan de Malehoeve Emiclaer, dat historisch bekend is vanaf de 11 de eeuw, en het erf van Groot-Emiclaer, dat in 1619 voor het eerst wordt genoemd, is hoog. Aan de hand van deze verwachting is een aantal onderzoeksvragen opgesteld die als leidraad diende tijdens de opgraving. Deze onderzoeksvragen zijn: Zijn er binnen het onderzoeksgebied archeologische resten aanwezig? o Zo ja: - Wat is de landschappelijke context ervan? - wat is de aard, omvang en datering van de resten en de gaafheid en conservering ervan? o Zo nee: is er reden om aan te nemen dat er archeologische resten in de bodem aanwezig zijn geweest en zijn er dan uitspraken te doen over de aard, omvang en datering ervan en de reden van het verdwijnen? Hoe verhoudt de aangetroffen resten zich tot bekende bronnen, zoals historisch kaartmateriaal en archiefstukken? Wat is de archeologische waardering van de aangetroffen resten Is er op basis van de resultaten uit dit onderzoek een aanpassing of nadere invulling van de archeologische verwachting voor de omgeving van het onderzoeksgebied te maken? In hoeverre is het toebedelen van een hoge archeologische waarde en ABP-plaats 5 aan het onderzoeksgebied gegrond geweest? Uitvoering Het onderzoeksgebied is niet conform het PvE met behulp van 4 werkputten onderzocht. Een van de geplande werkputten lag onder de (nog in gebruik zijnde) oprijlaan en kon om die reden niet worden aangelegd. In totaal zijn drie werkputten aangelegd. De gekozen werkwijze zorgt ervoor dat de te ontgraven oppervlakte beperkt blijft (<10%) en toch een goed beeld ontstaat van wat er zich in de bodem bevindt. Werkputten, vlakken en profielen De werkputten konden met behulp van 1 vlak worden onderzocht. De hoogte van de verschillende vlakken varieerde. In werkput 1 lag dit tussen de 1,12 meter +NAP en 1,24 cm +NAP, in werkput 2 tussen de 1,00 meter +NAP en de 1,32 +NAP en in werkput 3 tussen de 1,05 en de 1,36 +NAP. 4

5 Afb. 1 Topografische kaart met de aangelegde proefsleuven in oranje. Voorlopige resultaten Bodemopbouw De profielen van de werkputten waren goed leesbaar en zijn geïnterpreteerd. De volledige bodemopbouw van maaiveld tot ongeroerde grond (dekzand) is gedocumenteerd. De profielen van werkput 2 zijn representatief voor de hele bodemopbouw van het terrein en zijn door middel van verschillende profielstaven (1:20) gedocumenteerd. Het dekzand ligt op een hoogte van rond de 1,10 meter +NAP in het noordoosten en de 1,55 meter +NAP in het zuidwesten. De bodemopbouw laat zich van onder naar boven als volgt beschrijven. De ondergrond bestaat uit dekzand met een dalend verloop in noordoostelijke richting. Bovenop het dekzand ligt een verrommelde/verspitte bouwvoor met daarop een ophogingspakket dat doorloopt tot aan het maaiveld. 5

6 Laan naar Emiclaer 2 - IVO-P Sporen en vondsten Er zijn 66 spoornummers ( featurenummers ) uitgedeeld. Het betreft 17 kuilen, 4 begravingen, 22 paalgaten, 3 sloten, 11 verstoringen, 2 waterputten en 1 insteek van een waterput, 2 natuurlijke sporen, 2 depressies, het dekzand en de stort. Afb. 2 Alle sporenkaart. Het vondstmateriaal bestond uit aardewerk, hout, constructieaardewerk, pijpaardewerk, metaal en bot. Deze vondsten zijn verzameld en gekoppeld aan een individueel vondstnummer. In totaal zijn 21 vondstnummers uitgeschreven. De vondsten dateren tussen de 14 de en de 21 ste eeuw. Analyse Ondanks dat een groot gedeelte van het terrein in een recent verleden is vergraven, zijn binnen het onderzoeksgebied diverse archeologische sporen aangetroffen van het erf Emiclaer. De datering van deze sporen varieert. Het oudste (gedateerde) spoor is een sloot uit de 14 de eeuw. Deze sloot, gelegen in werkput 2, is onderdeel geweest van het erf Emiclaer en zal onder andere de waterafvoer van het erf hebben verzorgd. Aangezien de sloot in de 14 de eeuw buiten gebruik raakte, ligt de gebruiksfase van deze sloot vóór deze eeuw en hoort ze tot een vroege gebruiksfase van het erf (die daarmee ouder is dan de eerste historische vermelding in 1619). Behalve deze 14 de - eeuwse sloot zijn ook andere sporen aangetroffen die tot de vroege fase van het erf Emiclaer worden gerekend. Het gaat hier om een groot aantal paalkuilen, kuilen en een mogelijke waterput die in werkput 3 is aangetroffen. Ondanks het feit dat uit de paar sporen die zijn gecoupeerd geen materiaal is aangetroffen worden deze sporen wel tot de vroege fase van het erf gerekend, deze toeschrijving vind plaats op basis van de vorm, vulling en uitloging van de sporen. 6

7 Laan naar Emiclaer 2 - IVO-P In het uiterste zuiden van werkput 2 is een depressie aangetroffen die in de 17 de eeuw lijkt te zijn dichtgeraakt. In hoeverre de depressie is gegraven of een natuurlijke oorsprong heeft kon niet worden vastgesteld. Mogelijk heeft de depressie in de 17 de eeuw dienst gedaan als vijver op het erf. In werkput 1 is de insteek van een waterput aangesneden. Deze waterput wordt op basis van de vondsten voorlopig in de 18 de eeuw gedateerd. Hetzelfde geldt voor de dierbegravingen die in werkput 2 zijn aangetroffen. Ondanks de vele verstoringen zijn tijdens het onderzoek binnen het gehele plangebied diverse gebruikssporen uit verschillende gebruiksfases van het erf Emiclaer aangetroffen. Deze sporen tonen het langdurige gebruik van het erf aan en bieden een uitgelezen kans de bewoningsgeschiedenis van Emiclaer te onderzoeken. Aangezien de sporen ouder zijn dan de oudste historische vermelding van Groot-Emiclaer is een belangrijke vraag of we hier te maken hebben met resten van Malehoeve Emiclaer, een van de eerste ontginningen in Amersfoort. Evaluatie De aangetroffen archeologische sporen en vondsten zijn in het kader van het onderzoeksdoel geëvalueerd. Vastgesteld is daarbij dat de resten in voldoende mate zijn onderzocht en gedocumenteerd om de gestelde onderzoeksvragen te kunnen gaan beantwoorden. Waardering Om tot een gefundeerd advies te kunnen komen hoe verder om te gaan met de aanwezige archeologische resten op de locatie, zijn de archeologische sporen en resten gewaardeerd, aan de hand van de waarderingsmethode VS06 uit de Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.3). Ter waardering wordt gekeken naar de aspecten beleving, fysieke kwaliteit en inhoudelijke kwaliteit, waarbij de verschillende aspecten scores toebedeeld krijgen waaraan punten zijn verbonden; laag (1 punt), midden (2 punten) of hoog (3 punten) (zie afb. 3). Afb. 3: Scoretabel per waarde en criteria Met deze methode wordt op voorgeschreven wijze bepaald of een vindplaats al dan niet behoudenswaardig is. Bij de waardering wordt ten eerste gekeken naar de belevingswaarde. Als deze laag scoort, dan wordt de vindplaats op fysieke kwaliteit beoordeeld. Een vindplaats wordt behoudenswaardig indien op de fysieke kwaliteit een score van vijf of zes wordt toegekend. Bij een middelmatige tot lage score (vier punten of minder), wordt er op inhoudelijke kwaliteit gewaardeerd. Afhankelijk of dit criterium hoog ( 7 punten) of laag scoort wordt de vindplaats wel of niet behoudenswaardig geacht. 7

8 Laan naar Emiclaer 2 - IVO-P De belevingswaarde van de aangetroffen archeologische resten is laag; de sporen zijn niet zichtbaar in het landschap. Onder fysieke kwaliteit wordt conservering en gaafheid verstaan. De resten waren goed leesbaar in het vlak en redelijk intact. De grondsporen zijn op een aantal plaatsen vergraven en scoren op gaafheid midden en op conservering midden. De fysieke kwaliteit scoort daarmee gemiddeld (totaal 4 punten, zie afbeelding 3). De beoordeling van de inhoudelijke criteria valt in zeldzaamheid, informatiewaarde, ensemblewaarde (archeologische en landschappelijke context) en representativiteit uiteen. Sporen en vondsten die tussen de 14 de en 20 ste eeuw dateren zijn niet zeldzaam in Amersfoort. Dit gaat echter met name om de stedelijke context van de oude binnenstad van Amersfoort. Historische bekende boerderijen en (mogelijke) Malehoeves zijn archeologisch nog niet vaak onderzocht. (zeldzaamheid scoort midden, 2 punten). De informatie- en ensemblewaarde van de sporen scoren ook hoog; aangezien alle sporen binnen het begrensde erf van Groot-Emiclaer liggen, biedt een vervolgonderzoek de uitgelezen mogelijkheid de volledige bewoningsgeschiedenis van een historisch bekend erf in Amersfoort te documenteren, (ensemblewaarde en informatie waarde scoren beide hoog totaal 6 punten). Resultaten van dit onderzoek zouden op daarmee kunnen bijdragen aan regionaal onderzoek naar de kampontginningen het bijbehorende landschap. 2 Op basis van deze uitkomsten kan volgens het stroomdiagram (KNA, versie 3.3) (afb. 6) de volgende conclusie getrokken worden: De vindplaats is behoudenswaardig. Afb. 4 Waardering van de vindplaats Advies 2 Scholte Lubberink, H.B.G., L.J. Keunen en N.W. Willemse, 2015: Op het kruispunt van de vier windstreken. Synthese Oogst van Malta onderzoek de Gelderse Vallei (Utrechts-Gelders zandgebied), (NAR 48), Amersfoort. 8

9 Laan naar Emiclaer 2 - IVO-P Aanbevolen wordt de plannen dusdanig aan te passen dat deze archeologische resten in de bodem behouden kunnen blijven, wanneer dit niet mogelijk blijkt, dienen ze door middel van een opgraving ex situ te worden behouden. Het CAR adviseert dat ten behoeve van de realisatie van genoemd plan Laan naar Emiclaer 2 te Amersfoort binnen het plangebied aanvullend archeologisch onderzoek, in de vorm van een opgraving noodzakelijk is. 9