REKENKAMERCOMMISSIE. Beleving van externe veiligheid. Eindrapport van de Rekenkamercommissie Enschede

Transcriptie

1 REKENKAMERCOMMISSIE Beleving van externe veiligheid. Eindrapport van de Rekenkamercommissie Enschede Enschede, 26 januari 2006

2 Inleiding Met het onderzoek geeft de Rekenkamercommissie invulling aan haar werkplan In dit onderzoek heeft de Rekenkamercommissie de beleving van het gemeentelijke externe veiligheidsbeleid door de burgers van Enschede willen evalueren. Het vertrouwen van de burger in de overheid was na de vuurwerkramp geschonden. Doel van het gemeentelijk beleid was onder meer het herstel van het vertrouwen van de burger in de overheid. Dit is via verschillende acties ingezet; cultuurverandering binnen het gemeentelijk apparaat, intensivering van communicatie met de burger, het stimuleren van de bewustwording van de burger en het prikkelen van diens gevoel van eigen verantwoordelijkheid. Wat betreft communicatie is onder meer gekozen voor een actievere vorm van communicatie over externe veiligheid, geheel in lijn met voornemens op landelijk en provinciaal niveau. Het onderhavige onderzoek is uitgevoerd door I&O Research BV te Enschede, onder leiding van dr. R. van de Peppel. De resultaten van het onderzoek zijn opgeleverd in een omvangrijk rapport met bijlagen (dd. december 2005), met als titel Beleving van externe veiligheid: Onderzoek naar beleving van externe veiligheid in opdracht van de rekenkamercommissie van de gemeente Enschede. Dit rapport is als bijlage in deze eindrapportage van de rekenkamercommissie opgenomen. Het I&O onderzoek richtte zich op de volgende vragen: 1. Is de veiligheidsbeleving wat betreft externe veiligheid in Enschede verbeterd ten opzichte van 2000? 2. Hoe ervaart de burger het communicatiebeleid van de Gemeente Enschede, in het bijzonder waar het de externe veiligheid betreft en wat is het oordeel over de ingezette communicatiemiddelen? 3. Is het vertrouwen van de burger in de gemeentelijke overheid toegenomen ten opzichte van 2000, in het bijzonder waar het de externe veiligheid betreft? Dit onderzoek volgt op het eerdere onderzoek naar de effectiviteit en efficiëntie van het gemeentelijke externe veiligheidsbeleid, dat werd uitgevoerd door het CSTM. In het rapport Effectiviteit en efficiency van het externe veiligheidsbeleid van de gemeente Enschede, bijlagen 14-16, schetsen de onderzoekers de inhoud, de beleidspresentaties en de bereikte effecten van het Enschedese communicatiebeleid met betrekking tot externe veiligheid. De onderzoekers van het CSTM concluderen dat Enschede objectief veiliger is geworden. Doel van het onderhavige onderzoek is om vast te stellen of de veiligheidsbeleving van de burgers van Enschede wat betreft de externe veiligheid verbeterd is t.o.v Het onderhavige onderzoek is begeleid door een commissie bestaande uit leden van de Rekenkamercommissie en externe deskundigen. 2

3 Opzet en uitvoering van het onderzoek naar beleving van externe veiligheid De bovenstaande onderzoeksvragen zijn beantwoord aan de hand van bestaand materiaal en nieuwe gegevens over de actuele stand van zaken. Het onderzoek met bestaand materiaal is uitgevoerd via het verzamelen van cijfermateriaal over veiligheidsbeleving van inwoners in de periode In dit onderzoek zijn in hoofdzaak vier bronnen nader onderzocht: 1. Het leefbaarheids- en veiligheidsonderzoek. Dit is een telefonische enquête onder inwoners die sinds 1996 eens in de twee jaar wordt uitgevoerd. Dit onderzoek gaat in detail in op de veiligheidsbeleving in de woonomgeving. 2. De Enschedese Stadspeiling. Via deze schriftelijke enquête onder inwoners, die sinds 1996 eens per half jaar wordt uitgevoerd worden regelmatig vragen gesteld over veiligheidsbeleving. Sinds 2001 wordt jaarlijks gevraagd naar de mate waarin men zich zorgen maakt over risicobedrijven en gevaarlijk transport in de woonomgeving. 3. De Getroffenenmonitor. Dit onderzoek is tussen 2001 en 2004 drie keer uitgevoerd. Respondenten waren getroffenen en een controlegroep van inwoners die niet direct met de vuurwerkramp zijn geconfronteerd (geen schade, geen letsel, geen psychische klachten). 4. Het Enschede-panel. Dit is een vaste groep van (momenteel) ruim inwoners van Enschede die sinds 2003 regelmatig online worden geënquêteerd. Enkele peilingen die de afgelopen twee jaar zijn uitgevoerd bevatten vragen die relevant zijn voor de veiligheidsbeleving. Daarnaast is op twee manieren getracht een actueel beeld te krijgen van de veiligheidsbeleving van de burger: 1. In november 2005 is een peiling via het Enschede-panel uitgevoerd, geheel gewijd aan de beleving van (externe) veiligheid. Aan de peiling is deelgenomen door ongeveer 600 inwoners van Enschede, die als voldoende representatief voor de Enschedese bevolking kunnen worden beschouwd. 2. In november 2005 zijn vijf zogenoemde focusgroep bijeenkomsten gehouden, een per stadsdeel, waar inwoners van Enschede konden discussiëren over de veiligheid in hun woonbuurt. De deelnemers aan de bijeenkomsten zijn geworven via het Enschede-panel. Uiteindelijk hebben 44 inwoners aan de discussiebijeenkomsten deelgenomen. Er is bij het onderzoek naar de actuele situatie gekozen voor een onderzoeksbenadering waarbij zogenoemde kwalitatieve en kwantitatieve onderzoeksmethoden zijn toegepast. Bij dergelijke methoden zijn, net als bij willekeurig welke andere vorm van sociaal-wetenschappelijk onderzoek, enkele algemene kanttekeningen te plaatsen. 3

4 Bij kwalitatieve methoden (zoals focusgroepen) gaat het er om een zo breed mogelijk spectrum aan opvattingen van de Enschedese burgers over de beleving van externe veiligheid te inventariseren. Door de manier van werken wordt voor de deelnemers een atmosfeer gecreëerd waarin men vrijelijk kan spreken over externe veiligheid en waarin de onderzoeker indien nodig kan doorvragen. De keuze om per stadsdeel te werken is er ook op gericht om een brede representatie van denkbeelden en standpunten te krijgen; op die manier wordt een inventarisatie gemaakt van de gehele stad. Vanwege de sociale interactie in de focusgroep is het deelnemen er aan niet vrijblijvend. Focusgroep onderzoek is echter niet toereikend om uitspraken te doen over de Enschedese bevolking in z n geheel. Het gaat er om vast te stellen welke denkbeelden en opvattingen er leven over externe veiligheid, niet hoe vaak die denkbeelden en opvattingen bij de bevolking voorkomen. Kwantitatieve methoden (zoals het Enschede-panel) bieden de mogelijkheid om grote aantallen respondenten te laten reageren op vragen die van te voren door de onderzoeker zijn bedacht. Dit geeft een representatief beeld over hoe Enschedeers als groep denken over externe veiligheid, maar biedt de individuele deelnemer weinig mogelijkheid om aanvullende antwoorden te geven of met de onderzoeker te overleggen. Aan een onderzoek als het Enschede-panel neemt men deel in de privacy van de eigen woning (of op een andere plek waar men een computer kan bedienen). Daardoor is niet uit te sluiten dat deelname met een zekere vrijblijvendheid gepaard gaat. Dit type onderzoek is in staat om te laten zien welke denkbeelden en opvattingen er leven over externe veiligheid (voor zover bedacht door de onderzoeker) en hoe vaak die denkbeelden en opvattingen bij de bevolking voorkomen. Deze algemene kanttekeningen gelden ook voor het Enschedese belevingsonderzoek. Om die reden heeft de Rekenkamercommissie de keuze gemaakt om beide methoden naast elkaar te laten uitvoeren. De keuze voor het onderzoeksbureau I&O Research BV gaf daarnaast de mogelijkheid om terugblikkend de actuele situatie naast de ontwikkelingen van de afgelopen jaren te leggen. Hierdoor is de mogelijkheid ontstaan om de actuele resultaten van beide onderzoeksmethoden met elkaar en met de bestaande inzichten te vergelijken. Hierdoor biedt het huidige onderzoek een meerwaarde ten opzichte van een onderzoek waarbij maar een van beide methoden zou zijn gebruikt en een meerwaarde ten opzichte van het CSTM-onderzoek dat zich baseerde op bestaande data. De begeleidingscommissie van I&O Research BV stelt vast dat het onderzoek op een adequate wijze is uitgevoerd en dat het rapport een rijk inzicht biedt in de aspecten die bij de beleving van externe veiligheid door de Enschede bevolking een rol spelen 1. 1 In de focusgroep bijeenkomsten werden door de deelnemers nogal wat situaties beschreven die met verkeersonveiligheid te maken hebben. De betreffende opmerkingen zijn onder de aandacht gebracht van de relevante gemeentelijke dienst. 4

5 Belangrijkste conclusies verwoord in het I&O-rapport: De I&O onderzoekers komen op basis van het onderzoek tot de volgende conclusies: Inwoners zijn zich de afgelopen vijf jaren minder zorgen gaan maken over risicobedrijven, zijn zich minder onveilig gaan voelen door risicobedrijven en ervaren een afname van het aantal risicobedrijven. Het aantal inwoners dat zich zorgen maakt over gevaarlijk transport of zich daardoor onveilig voelt is niet verminderd. Inwoners zien ook geen afname in het aantal gevaarlijke transporten. Externe veiligheid is voor veel inwoners geen issue waar zij zich onveilig door gaan voelen. De verklaring hiervoor is dat risico s van bedrijven of risico s van gevaarlijk transport geen issues zijn waar inwoners dagelijks mee geconfronteerd worden. Inwoners maken zich aanmerkelijk vaker zorgen over verkeersveiligheid en sociale veiligheid. Inwoners van Enschede vinden zich niet goed geïnformeerd over de risico s van bedrijven en van gevaarlijk transport. Een groot deel van de inwoners van Enschede wordt niet bereikt met de bestaande gemeentelijke communicatiemiddelen over het thema (externe) veiligheid. Het Politiekeurmerk Veilig Wonen en de Risicokaart zijn voorbeelden van succesvolle veiligheidsvoorlichting. Het is van belang om in de veiligheidsvoorlichting de verantwoordelijkheden van de gemeente en van de burger duidelijk weer te geven. Er is geen sprake van onvoldoende vertrouwen in de gemeente als het gaat om het waarborgen van de veiligheid van haar inwoners. Veeleer is sprake van onzekerheid en onwetendheid bij inwoners of de gemeente voldoende maatregelen neemt. Er is geen indicatie gevonden dat het vertrouwen in de overheid sinds 2000 sterk is toe- of afgenomen. De meeste inwoners merken niet veel van de wijze waarop Enschede de aanbevelingen van de commissie Oosting in de praktijk brengt. Veel inwoners zijn van mening dat de gemeente in concrete onveilige situaties die door burgers worden gemeld voortvarender en adequater kan optreden. Dit zal bijdragen aan het vertrouwen in de overheid en aan de veiligheidsbeleving van burgers. 5

6 Bevindingen & aanbevelingen aan de Gemeenteraad van Enschede Bevinding I Burgers van Enschede maken zich minder zorgen over risicobedrijven dan 5 jaar geleden en voelen zich daarover minder onveilig. Deze vermindering lijkt samen te hangen met de waarneming door het publiek dat het aantal risicobedrijven daadwerkelijk is afgenomen, en is als zodanig op te vatten als een resultante van het externe veiligheidbeleid dat de afgelopen jaren is gevoerd. Bevinding II Het algehele niveau van onveiligheidsbeleving met betrekking tot risicobedrijven in Enschede is laag. In 2005 meldde 14% zich enigszins zorgen te maken over risicobedrijven in de wijk, 2% veel zorgen en 1% zeer veel. De rest (83%) zegt zich nauwelijks of in het geheel geen zorgen te maken over risicobedrijven in de wijk. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de aard van dit risico, men heeft er niet iedere dag mee te maken. Deze gedachte wordt ondersteund met gegevens over de beleving van risico s waarmee men wel regelmatig te maken heeft. Met betrekking tot de beleving van de verkeers(on)veiligheid laten de cijfers echter een ander beeld zien: 65% van de deelnemers geeft aan zich enigszins, veel of zeer veel zorgen te maken in de wijk (waarvan 32% veel of zeer veel zorgen). Met betrekking tot sociale (on)veiligheid zijn deze cijfers: 33% van de deelnemers geeft aan zich enigszins, veel of zeer veel zorgen te maken in de wijk (waarvan 9% veel of zeer veel zorgen). Bevinding III Ongeveer een kwart van de Enschedese bevolking zegt zich enigszins, veel of zeer veel zorgen te maken over de risico s van het transport van gevaarlijke stoffen in de wijk. Men ziet hier ook geen vermindering van transporten. Op grond van de bevindingen I, II en III komen we tot aanbeveling I. Bevinding IV Burgers van Enschede voelen zich onvoldoende geïnformeerd over externe veiligheid en ervaren het beleid als weinig zichtbaar. Zo gaf in % van de ondervraagden aan weinig te merken van de wijze waarop de gemeente met de aanbevelingen van de Commissie Oosting omgaat, en 26% niets. Slechts 13% gaf aan er veel van te merken. De bestaande communicatiemiddelen over externe veiligheid lijken op een enkele uitzondering na de burger onvoldoende te bereiken. Bevinding V Uit de uitspraken van de burgers van Enschede valt niet af te leiden dat er onvoldoende vertrouwen in de gemeente is wat betreft het waarborgen van de veiligheid van burgers. Het niveau van vertrouwen lijkt de afgelopen jaren niet beduidend te zijn toegenomen of afgenomen, met dien verstande dat er tussen 2001 en 2002 een daling is geconstateerd van zo n 12% van de bevolking (tot een niveau van 62%) die zegt dat de gemeente Enschede voldoende maatregelen neemt om de veiligheid van haar inwoners beter onder controle te krijgen. Na 2002 lijkt dit percentage zich te stabiliseren. Dit resultaat moet worden gezien in het licht van een algehele daling van het vertrouwen in de overheid die in ons land in die periode is geconstateerd (door het Sociaal Cultureel Planbureau). 6

7 Bevinding VI Meer zichtbaar beleid en merkbare resultaten van dat beleid zullen een positieve invloed hebben op het vertrouwen van de burger in de gemeente wat betreft de externe veiligheid. Op grond van de bevindingen IV, V en VI komen we tot aanbevelingen II t/m IV Aanbeveling I De bevinding dat het aantal burgers dat zich zorgen maakt over risicobedrijven in de woonwijk de laatste jaren is afgenomen en in absolute zin niet erg hoog is, mag niet leiden tot vermindering van het gemeentelijke externe veiligheidsbeleid. Zorgvuldig extern veligheidsbeleid blijft nodig, juist wanneer de directe aandacht van burger er niet naar uit gaat. De Raad verzoekt het College om vergunningverlening, toezicht en handhaving op het huidige niveau voort te zetten. Het relatief grote aantal mensen dat zich zorgen maakt over het transport van gevaarlijke stoffen maakt duidelijk dat op dit punt het beleid moet worden aangescherpt. Door vaststelling van een voorkeursroute gevaarlijke stoffen is handhaving en tegengaan van transport buiten die route mogelijk. Aanbeveling II De Raad verzoekt het College om de inzet van communicatie over het externe veiligheidsbeleid te versterken. Hierdoor kan de zichtbaarheid van het beleid voor de burger verbeterd worden. Aan deze aanbeveling kan invulling worden gegeven door bijvoorbeeld bij klachten van burgers met betrekking tot veiligheid een zogenoemd Lik-op-stuk-beleid toe te passen en de resultaten van dat beleid snel en adequaat naar de bevolking terug te koppelen. Over het succes van getroffen beleidsmaatregelen met betrekking tot het (externe) veiligheidsbeleid dient meer met de bevolking gecommuniceerd te worden. Op grond van deze bevindingen en in aanvulling op aanbeveling II komen we ook tot de volgende aanbeveling: Aanbeveling III De Raad verzoekt het College om de communicatie over het (externe) veiligheidsbeleid zodanig in te richten dat de informatie de burger daadwerkelijk bereikt. De Raad verzoekt het College om zichzelf daarbij een ambitieuze en meetbare resultaatverplichting op te leggen. Bijvoorbeeld over 2 jaar is minimaal 50% van de bevolking voldoende op de hoogte en over 5 jaar is minimaal 75% van de bevolking voldoende op de hoogte. Aanbeveling IV De Raad verzoekt het College de burger nadrukkelijker te wijzen op de beschikbaarheid van informatie over risicobedrijven, zoals die bijvoorbeeld op de digitale risicokaart is opgenomen. Tevens zal duidelijker aangegeven moeten worden wat de burger zelf kan doen om risico s te verminderen. 7