Masterclass Lerend Transformeren 23 mei 2017

Transcriptie

1 Masterclass Lerend Transformeren 23 mei 2017 Lerend Transformeren leeft onder veel jeugdhulporganisaties, dat is duidelijk. Veel organisaties hebben belangstelling getoond in het project. Uiteindelijk kunnen 15 organisaties meedoen. Hieronder een indruk van deze eerste Masterclass Lerend Transformeren. Lezing Chris Kuiper Er bestaan verschillende soorten onderzoek: beschouwend of participerend. Actieonderzoek is anders, en heeft te maken met emancipatie, veranderen en reflecteren. Actieonderzoek is méér dan alleen onderzoek. In actieonderzoek zijn jullie de expert! Hoeveel jongeren zitten er in de zaal? 0 Hoeveel mensen zitten hier namens ouders?... blijft stil Chris Kuiper benadrukt dat de aanwezigen bestaan uit een selecte groep. Laten we zorgen dat we met de juiste mensen in dialoog gaan. Hoe goed nemen we de stem van ouders en professionals mee in het actieonderzoek? Aandacht voor doenvermogen Mijn dochter zei vroeger wel eens: Waarom noemen jullie het eigenlijk wetenschap en geen denkenschap? Jullie weten niet dat het zo is, maar denken het In Nederland zetten we veel in op denkvermogen. Het is in projecten lastig om de stap te maken van een papieren werkelijkheid naar actie. Nadat een plan wordt opgeleverd, verwacht men dat Door te doen leer je. iedereen in de organisatie uit zichzelf in actie komt. Die stap is juist het moeilijkste wat er is! Door te doen, leer je. Iets zelf ervaren is een andere prikkel tot leren dan stukken lezen. Een actieonderzoeksplan is niet genoeg om te zorgen dat organisaties veranderen. Om in actie te komen heb je de persoonskenmerken temperament, zelfcontrole en overtuiging nodig. Jullie de actieonderzoekers en de professionals- zijn de masters en experts. Niet ik. Figuur: Weten is nog geen doen, WRR,

2 In actieonderzoek koppel je denken en doen aan elkaar. Denken en doen heb je samen nodig om te komen tot verbetering. En dat is nou juist het bijzondere van actieonderzoek. In actieonderzoek koppel je denken en doen aan elkaar. Mentale ruimte Denken en doen is makkelijker wanneer je mentale ruimte hebt. Als mensen ouders of jeugdigen in de jeugdhulp, of collega s in jouw organisatie- in paniek zijn of zich veel zorgen maken, hebben zij niet voldoende mentale ruimte hebben helder na te denken. Zeg tijdens het actieonderzoek tegen je collega s vanaf nu gaat alles anders en er ontstaan blinde paniek. Met als gevolg geen mentale ruimte om te denken en doen. Het is goed om hier als actieonderzoeker rekening mee te houden. Door stress te verminderen bij collega s ontstaat meer mentale ruimte om te denken en te doen. Wat is actieonderzoek? Actieonderzoek is sociaal onderzoek waarbij sociale systemen niet alleen onderzocht worden, maar ook wordt gezocht naar oplossingen van problemen om te komen tot sociale veranderingen. Het gaat in actieonderzoek altijd om échte kwesties of problemen uit de sociale praktijk. Co-creatie, meebeslissen, dialoog, dat is actieonderzoek. Ook betrokkenen dragen bij. Verder is actieonderzoek context gebonden. De uitkomsten zijn niet te generaliseren. In sommige gevallen kunnen de uitkomsten wel toepasbaar zijn in een vergelijkbare organisatie. Als je daadwerkelijk doet, denkt, reflecteert en daardoor leert, ben je continue aan het vernieuwen. Je wacht niet tot product helemaal af is, de vernieuwing groeit in samenspel met mensen in de praktijk. Bedenken, ervaren en implementeren in één. Meten in actieonderzoek Actieonderzoek hoeft niet ingewikkeld of groot te zijn om impact te hebben. Meten hoeft niet ingewikkeld. Chris Kuiper schetst een illustrerend voorbeeld. Op de afdeling neurologie in het ziekenhuis wilde men de kosten van het handdoek verbruik verminderen. Aan de medewerkers in het team werd gevraagd wat hier nodig voor zou zijn om dat te bereiken. Er werd tegen deze medewerkers gezegd dat ze de helft van de besparingen voor verbetering op de afdeling konden gebruiken. Het aantal waszakken met handdoeken werd tijdens deze fase geteld. Uiteindelijk is er meer dan 50% van het handdoek gebruik verminderd. Zo zie je maar, het tellen van waszakken met handdoelen is geen ingewikkelde meetmethode in een ingewikkeld wetenschappelijk onderzoek. Wel had het tot gevolg dat medewerkers bewuster omgingen met het gebruik van handdoeken. Meten kan dus simpel zijn! Maak het praktisch, stel jezelf de vraag: waar gaat het om? Denk aan tellen, of ervaringen beschrijven in een dagboek. Alle mixed methods zijn mogelijk in actieonderzoek. Actieonderzoek gaat er van uit dat je praktijk en theorie, actie en onderzoek, veranderen en begrijpen niet los van elkaar kunt zien. 5

3 Neem vooral ook de dagelijkse dingen mee in het opzetten van het actieonderzoek. Welke locatie is het handigste? Welk onderdeel van de organisatie het meest geschikt? Welk team is het meest enthousiast? Voor andere punten om over na te denken in het actieonderzoeksplan, zie presentatie Chris Kuiper (pdf). En dus is actieonderzoek -..meer dan alleen tellen en meten - een verandering van denken naar doen Dat maakt iedereen onderzoeker. Onderzoeken is onder andere goed luisteren en keuzes maken. Weet je wat er speelt? Actieonderzoek doe je niet alleen, maar in dialoog. En stel je (op basis daarvan) prioriteiten? De grote kunst is om met elkaar de koers vast te houden en continue de vraag aan elkaar te stellen: zit ik nog op het goede spoor? Pak de mentale vrijheid die nodig is om te denken en te doen! Doe het actieonderzoek niet alleen, maar in dialoog! 6

4 Lezing Karlijn Stals Karlijn Stals is het gewend. Als zij ergens komt vertellen over implementeren, wordt er vaak een heel vies gezicht getrokken. Dat is niet nodig! Maar het is wel goed om je te beseffen dat je als actieonderzoeker iets nieuws komt brengen, iets wil veranderen. Stel je jezelf regelmatig de vraag: Wat ik nou zo leuk vind aan dit actieonderzoek of deze verandering, vinden anderen dat ook wel? Inspiratie Voetballen over water een korte film over verandering. Hoe lukt het hen om te veranderen? A little can create positive change.. Werkzame elementen Er bestaan heel veel werkzame elementen voor verandering. Dit zijn misschien niet de dingen waar je als eerste aan zou denken, of die je beschrijft in je actieonderzoeksplan. Denk aan lef, enthousiasme, samenwerking en teamspirit. Dat zijn belangrijke elementen die doorwerken in jullie actieonderzoeken. Bedenk hoe je deze werkzame elementen kunt faciliteren en ondersteunen. Innovatie en implementatie Innovatie is iets anders dan implementatie. Innovatie ontstaat uit dromen en ambitie. Deze elementen zijn niet zomaar aanwezig bij implementatie. Implementatie is een gezonde mix tussen kennis en kunde (of denk- en doenvermogen). Kennis over implementatie helpt! Houd in gedachte dat implementeren of veranderen niet vanzelf gaat. Kennis over implementatie helpt! Bij implementeren is het belangrijk om het uiteindelijke doel voor ogen te houden van de implementatie of verandering. Waar wil je heen met de implementatie, wat is het échte doel? De implementatie an sich is geen doel. Toch ziet Karlijn in de praktijk wel vaak dat men het uiteindelijke doel uit ogen verliest. Bijvoorbeeld wanneer een bepaalde interventie voor kinderen met depressie op een locatie in de wijk heel goed werkt en de organisatie deze interventie op alle locaties wil implementeren. Maar het uiteindelijke doel is niet om op een x locaties de interventie in te voeren, maar om kinderen beter om te laten gaan met depressies. En bereik je dat door die interventie op alle locaties in te voeren? Dat is maar zeer de vraag. Karlijn Stals benadrukt dat implementeren een proces/cyclus is. Wanneer je iets nieuws wilt gaan doen in de organisatie, of je wilt iets veranderen, is de eerste stap om te zorgen dat mensen in de organisatie en andere betrokkenen weten van de verandering (verspreiding). Dat de mensen in de organisatie en betrokkenen er positief tegenover staan (adoptie). Om vervolgens het in te voeren, en te borgen. Figuur: Generiek implementatiemodel, vrij naar Fleuren e.a. 2002; 2004;

5 Op het proces van de verandering of implementatie zijn verschillende dingen van invloed, de determinanten. Gebruiker, innovatie, organisatie, context. Voor je implementatiestrategie wil je determinanten verkleinen en sterke punten versterken. Wel benadrukt Karlijn dat een lerende aanpak goed samengaat met implementeren en veranderen. Naast een creatieve en lerende aanpak is het ook goed om het systematisch aan te pakken. En dat gaat prima samen. Zorg dat je het proces duidelijk hebt. Wat willen we veranderen of aanpakken? Waartoe? Waarom? Houd het klein. Cyclus Het bepalen van de vraag lijkt heel makkelijk, maar is vaak helemaal niet zo helder. Vaak zie ik dat hoe groter de veranderingsvraag is, hoe ingewikkelder het is om deze helder te maken. Maak het klein. Dit werkt vaak als een olievlek, dit kleine doel werkt door op andere vlakken. Volgens Karlijn kun je in actieonderzoek goed anticiperen op wat er gaat gebeuren. Bedenk van te voren: wat speelt er mee? Wat weten we al over belemmerende en stimulerende factoren? Omarm de beren op de weg, en bedenk van te voren hoe je hier tijdens het proces rekening mee kunt houden. En wanneer je tijdens het proces van actieonderzoek ziet dat iets anders moet, stel je bij. Ook is het goed om stil te staan bij welke mensen je mee moet nemen in de verandering of implementatie. Welke mensen heb je tegen over je? Hoe leren die mensen, waar worden ze enthousiast van en waar juist niet? Hoe staan de deelnemers van het actieonderzoek er in? Hoe zorg je dat ze helpen bij de verandering? En hoe ga je hen helpen? Mensen kunnen verandering op verschillende manieren ervaren. Je hebt de vernieuwers, de vroege ervaarders, vroege meerderheid, late meerderheid en de achterblijvers. Zo heeft elk teamlid zijn eigen rol in de verandering. Alle rollen heb je nodig! Want de achterblijvers zijn bijvoorbeeld weer vaak de mensen die wanneer een verandering is doorgevoerd- wel volhouden. Onderschat dus niet dat alle rollen complementair aan elkaar zijn. 8

6 Ook heeft Karlijn nog een tip voor de monitoring: Hoe ga je de verandering volgen zonder dat het te belastend is voor de professionals? Denk niet te moeilijk, het hoeft niet heel wetenschappelijk te zijn. Olifantenpaadjes In een veranderingsproces kom je olifantenpaadjes tegen. Het is belangrijk om deze te herkennen. Je kunt er borden bij zetten, hekken, of je kunt deze paadjes benutten en hier de nieuwe weg van maken. Een valkuil voor veranderaar/ onderzoeker is om mensen te overtuigen, controleren of disciplineren. Het helpt om de nieuwe paadjes te omarmen, gebruik te maken van nieuwe energie. Het getuigt van doenvermogen om andere weg te kiezen. Als actieonderzoeker kun je hier je voordeel mee doen. Wat zijn beweegredenen van mensen om een andere route te nemen? Laatste tips Karlijn geeft nog wat tips mee aan de actieonderzoekers: Zorg dat je faciliterend bent, houd ogen en oren open. Werkt het? Hoe zie je dat het werkt en wat kun je beter aanpassen om te zorgen dat het volgende keer weer beter gaat? En waar zie of herken je belemmeringen, inspiratie of energie van mensen om te leren en ontwikkelen? Maak hier gebruik van! 9