Bemerkingen Vlaams Patiëntenplatform vzw over de nota van de werkgroep G19 betreffende de therapeutische relatie

Transcriptie

1 Inleiding Bemerkingen Vlaams Patiëntenplatform vzw over de nota van de werkgroep G19 betreffende de therapeutische relatie 29 september 2009 De nota van de werkgroep G19 beperkt zich tot de vraag hoe de therapeutische relatie gekend zal zijn, indien er gezondheidsgegevens in het kader van de behandeling van de patiënt uitgewisseld worden tussen netwerken. Met andere woorden, welke elementen wijzen op een therapeutische relatie? Enkel als er sprake is van een therapeutische relatie kunnen er medische gegevens uitgewisseld worden. In de nota wordt er op gewezen dat naast het bestaan van een therapeutische relatie er ook andere voorwaarden kunnen worden opgelegd voor toegangsbeheer tot gezondheidsgegevens: schriftelijke toestemming van de patiënt, afwezigheid van verzet van de patiënt, enz. Voorts is het mogelijk om gebruik te maken van modulaire toegangsrechten, waarbij de gezondheidsgegevens opgedeeld worden per categorieën van zorgverleners of zorginstellingen. Het Vlaams Patiëntenplatform vzw is van mening dat het hebben van een therapeutische relatie een belangrijke voorwaarde is om de rechten van de patiënt tot stand te laten komen. De uitwisseling van medische gegevens dient steeds binnen het kader van de Wet op de Patiëntenrechten 1 gezien te worden. Naast het bewijs van een therapeutische relatie, moeten er meerdere voorwaarden vervuld worden voor dat er medische gegevens van de patiënt gedeeld mogen worden. Het gaat hier onder meer over informatie voor de patiënt over de aanmaak en het gebruik van het elektronisch patiëntendossier, betrokkenheid van de patiënt bij de uitwisseling van zijn medische gegevens, het recht op inzage en aanvullingen door de patiënt in zijn patiëntendossier, een verstaanbare uitleg voor de patiënt over medische resultaten en voldoende aandacht voor de nadelen/gevaren van een elektronisch patiëntendossier. Het Vlaams Patiëntenplatform vzw zal in haar reactie op de nota van de werkgroep G19 de voorwaarden schetsen waaraan er moet voldaan worden alvorens men medische gegevens van een patiënt mag uitwisselen. Bij de bespreking van deze algemene voorwaarden zullen er ook specifieke bemerkingen worden gemaakt bij de nota van de G19. Standpunt Vlaams Patiëntenplatform vzw over de uitwisseling van medische gegevens 1. Informatie voor de patiënt over de aanmaak en het gebruik van het elektronisch patiëntendossier Een patiëntendossier is een verzameling van medische en andere gegevens van een patiënt, die op verschillende plaatsen en door verschillende zorgverleners of verzorgingsinstellingen worden bewaard. Het bevat informatie over de ziektegeschiedenis en antecedenten (doorgestane ziekte, operaties, 1 Wet van 22 augustus 2002 betreffende de Rechten van de Patiënt Pagina1

2 vaccinatiestatus), een lijst van medische problemen, verslagen van specialisten en medische onderzoeken, enzoverder. Patiënten die veel zorg nodig hebben of in het verleden ernstige gezondheidsproblemen hebben gehad, zijn bekommerd om hun patiëntendossier. Dat wordt immers geregeld geraadpleegd en aangevuld. Voor vele patiënten is het belangrijk om te weten wat er met hun medische gegevens gebeurt. Aspecten als vertrouwen en respect voor privacy spelen hierbij een grote rol. Het feit dat het patiëntendossier steeds vaker een elektronische vorm aanneemt, heeft heel wat gevolgen. Elektronische patiëntendossiers kunnen sneller uitgewisseld worden tussen zorgverleners, worden minder tastbaar, kunnen een impact hebben op de arts-patiëntrelatie, etc. Daarom is het van belang dat een zorgverlener 2 de patiënt goed informeert wanneer hij een elektronisch dossier aanmaakt en doorstuurt naar andere zorgverleners. De zorgverlener moet goed communiceren over de mogelijke uitwisselingen van dit dossier via elektronische platformen. Het is niet voldoende de patiënt hierover terzijde te informeren. Dit moet gebeuren in een duidelijke en begrijpbare taal aangepast aan de patiënt. Deze informatieverstrekking moet deel uitmaken van een correcte patiëntenvoorlichting 3. Op basis van deze informatie moet een goed geïnformeerde patiënt dus zelf kunnen beslissen of hij de uitwisseling van zijn patiëntendossier via een elektronisch platform toestaat of niet. (Net zoals zorgverleners kunnen kiezen of zij een elektronisch uitwisselingsplatform al dan niet willen gebruiken). Ook de overheid, die via diverse beleidsmaatregelen de elektronische uitwisseling van medische gegevens stimuleert, heeft als taak om haar burgers te informeren over de voor- en nadelen die verbonden zijn aan een elektronisch patiëntendossier. Omdat het hier gaat over de bewaring van gegevens over de gezondheidstoestand van burgers, is het belangrijk dat deze goed op de hoogte wordt gebracht. 4 De nota van de G19 legt bij de bespreking van de basisprincipes die moeten gelden bij de uitwisseling van gezondheidsgegevens, te weinig accent op het belang van communicatie dialoog/met de patiënt over de uitwisseling van zijn medische gegevens en de rechten die de patiënt daarbij heeft. Er is bovendien nood aan infocampagnes voor het grote publiek hieromtrent. Om het belang van een goede communicatie te duiden verwijzen we naar pagina 4 (Beperking van de toegangsrechten) van de nota van de G19. Daar wordt als basisprincipe voor het delen van medisch dossier aangehaald dat de patiënt zelf kan bepalen wie toegang heeft tot welke documenten. Dit is positief, maar de patiënt dient dan ook van deze mogelijkheid op de hoogte te zijn. Hij moet weten dat hij zelf kan bepalen dat een specifiek document niet kan worden uitgewisseld evenals dat een bepaalde geneesheer geen toegang kan hebben tot bepaalde documenten. 2 Onder zorgverlener(s) of zorgverstrekker(s) verstaat deze tekst beroepsbeoefenaar(s) zoals gedefinieerd in de Wet op de Rechten van de Patiënt 3 Vlaams Patiëntenplatform vzw (2008). Communicatie en patiënten. Een handleiding voor de organisatie van patiëntenvoorlichting. Heverlee. 4 In Nederland stuurde de Minister van Volksgezondheid, Ab Klink, bijvoorbeeld op 1 november 2008 alle burgers een brief over de invoering van het landelijk elektronisch patiëntendossier. Bij deze brief werd tevens een informatiefolder en bezwaarformulier bijgevoegd. Pagina2

3 Het Vlaams Patiëntenplatform vzw vraagt: - duidelijke en verstaanbare informatie voor de patiënt door de zorgverlener, zorginstelling en overheid over het elektronische patiëntendossier, de mogelijke uitwisselingen ervan via elektronische platformen en de rechten die de patiënt heeft. 2. Toestemming van de patiënt bij de uitwisseling van zijn medische gegevens 2.1. Toestemming voor inzage per zorgverstrekker Om het medisch beroepsgeheim en de gelijkwaardigheid in de relatie tussen zorgverstrekker en patiënt te vrijwaren, mag de (elektronische) uitwisseling van medische gegevens niet eenzijdig aan de zorgverstrekker overgelaten worden. Een zorgverlener moet steeds in samenspraak met de patiënt beslissen welke andere zorgverleners toegang krijgen tot het patiëntendossier. De patiënt dient dan ook zijn expliciete toestemming te geven voor inzage in zijn patiëntendossier. Daarnaast vereist de elektronische uitwisseling van medische gegevens voldoende transparantie. Patiënten moeten op een vlotte manier kunnen nagaan welke zorgverlener op welk moment zijn patiëntendossier heeft ingekeken. Zo kan de patiënt steeds controleren of er misbruik van zijn medische gegevens heeft plaatsgevonden. Ten slotte moet het recht op inzage dat een patiënt aan een zorgverstrekker verleent, ten alle tijden ingetrokken kunnen worden. Dit recht op intrekking is onder andere van groot belang wanneer er een vertrouwensbreuk is ontstaan tussen de patiënt en een zorgverstrekker Toestemming over de inhoud van het patiëntendossier dat gedeeld mag worden Het is een positieve zaak dat er in tegenstelling tot vroeger beter gecommuniceerd wordt tussen verschillende zorgverleners over de (medische) gegevens van hun patiënt. Dat maakt zorg op maat mogelijk. Een cruciale vraag is echter hoeveel informatie er mag doorgegeven worden. Sommige patiënten hebben er geen probleem mee dat hun volledige patiëntendossier (opgebouwd doorheen de jaren) wordt uitgewisseld. Zij vinden het belangrijk dat iedere zorgverlener veel informatie over hen heeft. Voor bepaalde chronische aandoeningen hangen alle medische factoren immers nauw samen. Andere patiënten vinden het daarentegen noodzakelijk dat hun medische informatie duidelijk afgebakend wordt per zorgverstrekkende discipline. Zij menen dat iedere zorgverlener alleen toegang mag hebben tot die informatie die nodig is voor de handelingen die hij/zij moet stellen. Bij multidisciplinaire teams binnen ziekenhuizen zal een arts bijvoorbeeld over meer informatie dienen te beschikken dan een kinesitherapeut. Het Vlaams Patiëntenplatform vzw is van oordeel dat een patiënt vooraf moet kunnen beslissen of zijn patiëntendossier volledig of gedeeltelijk mag uitgewisseld worden tussen zorgverleners. Wanneer de patiënt kiest voor een afgebakend patiëntendossier per zorgverlener, dan kan gevoelige informatie uit het verleden (depressie, abortus, burn out, zelfmoordpogingen ) beter beschermd worden. Pagina3

4 Als in de nota van de G19 op pagina 4 (Eerbiediging zelfbeschikkingsrecht van de patiënt) akkoord wordt gebruikt in plaats van toestemming, is het mogelijk dat de patiënt door niet te reageren, eigenlijk zijn toestemming geeft voor de uitwisseling van zijn gezondheidsgegevens. Je hebt dus steeds het recht om te weigeren maar je moet dit wel expliciet doen. De vraag is echter of de patiënt op de hoogte zal zijn van deze mogelijkheid? Het Vlaams Patiëntenplatform vzw is (zie supra) voorstander van expliciete toestemming van de patiënt voor iedere mogelijke uitwisseling van zijn medische gegevens. Het Vlaams Patiëntenplatform vzw pleit voor een systeem waarbij patiënten via gestandaardiseerde documenten kunnen aankruisen welke zorgverleners zijn patiëntendossier mogen inzien en dat de patiënt kan aangeven welke informatie niet mag worden doorgegeven. Het al dan niet geven van toegang door de patiënt, kan centraal geregeld worden bij de huisarts of zorginstelling van de patiënt. Het lezen van een SIS-kaart, eid, van de patiënt door een zorgverlener is geen teken van een therapeutische relatie en kan nooit alleen als toegangsvoorwaarde worden aangewend om inzage in de medische gegevens van de patiënt te bekomen. De expliciete toestemming van een patiënt voor het uitwisselen van zijn medische gegevens is voor het Vlaams Patiëntenplatform vzw een noodzakelijk principe dat gerespecteerd moet worden. Enkel in uitzonderlijke omstandigheden (bijv. spoedopname waarbij de patiënt buiten bewustzijn is), kan een zorgverlener zich aan deze expliciete toestemming onttrekken. De zorgverlener moet in zulke gevallen zijn inzage zonder toestemming steeds kunnen motiveren. Zoals de nota van de G19 opmerkt, bestaat er geen wettelijke definitie van wat een therapeutische relatie is. Er zijn in wettelijke bepalingen wel verwijzingen naar de relatie tussen de beroepsbeoefenaar en de patiënt (bijv. Wet Patiëntenrechten verwijst naar Koninklijk Besluit nr. 78 van 10 november 1967). De nota van de G19 wijst er op dat minstens de categorieën die onder het Koninklijk Besluit nr. 78 opgenomen zijn, een therapeutische relatie tot stand kunnen brengen. Het Vlaams Patiëntenplatform vzw wenst te benadrukken dat de uitbreiding van categorieën van bevoegde zorgverleners die betrokken kunnen worden bij de uitwisseling van medische gegevens zich opdringt. Patiënten signaleren nu reeds dat er heel wat categorieën van beroepsbeoefenaars waar patiënten mee in contact komen, niet onder dit koninklijk besluit vallen bijv. psychologen, Ook dient er aandacht te gaan naar de zorg in de eerste lijn o.a. gezinshulp, vrijwillige nachtoppas in een thuiszorgsituatie, bij de definitie van een therapeutische relatie. Het Vlaams Patiëntenplatform vzw vraagt: - toestemming van de patiënt over welke zorgverlener zijn patiëntendossier geheel of gedeeltelijk mag inzien. Deze toestemming kan door de patiënt steeds ingetrokken worden. 3. Onderscheid tussen behandelende artsen en expertise-artsen Naast een onderscheid dat er gemaakt kan worden per medische discipline, dient er bij de uitwisseling van medische gegevens een algemeen onderscheid gemaakt te worden tussen zorgverleners die een patiënt moeten behandelen en zorgverleners die moeten controleren/evalueren. Patiënten vinden dat artsen van verzekeringsmaatschappijen, arbeidsgeneesheren en adviserende geneesheren geen toegang moeten krijgen tot het volledige patiëntendossier. Zij mogen enkel na expliciete toestemming van de patiënt en eventueel in overleg met de behandelende arts medische gegevens inkijken die strikt gereglementeerd zijn en relevant voor de controle/evaluatie. Pagina4

5 Het Vlaams Patiëntplatform ondersteunt het principe in de nota van de G19 dat er een algemeen onderscheid gemaakt moet worden tussen zorgverleners die een patiënt moeten behandelen en zorgverleners die moeten controleren/evalueren (Zie pagina 8: Therapeutische relatie in het kader van de geneeskunde). Een vraag die echter onbeantwoord blijft is hoe men zorgverstrekkers met een dubbele functie (bijvoorbeeld een huisarts die deeltijds werkt als adviserende arts voor een verzekeringsmaatschappij) kan controleren? Hoe kan misbruik van inzage voorkomen worden bij identificatie vanuit één van de twee functies? 4. Recht op inzage en aanvullingen door de patiënt in zijn patiëntendossier De wet op de Rechten van de Patiënt voorziet in het recht op inzage in het patiëntendossier en hierbij aansluitend het recht op een afschrift van dat dossier (art. 9 Wet van 22 augustus 2002). Dit recht geldt ongeacht of het patiëntendossier een elektronische of papieren vorm aanneemt. Het recht op inzage geldt ook voor de vertrouwenspersoon en vertegenwoordiger die door de patiënt werden aangesteld. Patiënten zouden steeds op een laagdrempelige wijze toegang moeten hebben tot hun elektronische of papieren patiëntendossier wanneer zij gebruik wensen te maken van hun inzagerecht. Naast het recht op inzage moet de patiënt het recht hebben om binnen een voorziene ruimte in het patiëntendossier, indien gewenst, eigen aanvullingen en bemerkingen weer te geven. Patiënten met een chronische ziekte zijn immers ervaringsdeskundige op vlak van hun aandoening en kunnen daardoor waardevolle informatie over hun ziekteproces aanvullen. Voor zowel de inzage van het dossier als eventuele aanvullingen en bemerkingen is het belangrijk dat het dossier toegankelijk is voor alle patiënten, ook voor patiënten met gezichts- of gehoorbeperkingen. Het moet mogelijk zijn om het lettertype binnen het patiëntendossier te vergroten en eventueel in braille of klankband om te zetten. Het patiëntendossier moet ook ingelezen kunnen worden door speciale computerprogramma s voor personen met gezichtsproblemen. In de basisprincipes die de nota van de G19 weergeeft voor de uitwisseling van medische gegevens, wordt er niet (voldoende) verwezen naar het juridisch kader waarbinnen deze uitwisseling moet gebeuren. Zoals in de inleiding vermeld, dient de uitwisseling van medische gegevens o.a. gezien te worden binnen het kader van de Wet op de Patiëntenrechten. In de toekomst zullen medische gegevens vaker elektronisch worden uitgewisseld. De mogelijkheden en rechten die vandaag reeds voor de patiënt bestaan, moeten ook gelden naar de toekomst toe. Zo dient er voor een betere garantie op de uitvoering van de rechten van de patiënt in verband met inzage in zijn elektronisch patiëntendossier onder andere de volgende zaken verduidelijkt worden: - Op welke manier kunnen patiënten inzage krijgen tot hun elektronisch patiëntendossier, alsook een afschrift ervan? In Verenigd Koninkrijk, Denemarken en Nederland kunnen patiënten op een elektronisch platform van de overheid inloggen om hun patiëntendossier te raadplegen; Pagina5

6 - Wat met gegevens waartoe patiënten geen inzage hebben zoals gegevens in verband met derden of gegevens die omwille van therapeutische exceptie niet worden vrijgegeven? Hoe zal de afbakening van deze gegevens gebeuren? - Op welke manier kan een patiënt de identiteit van de vertrouwenspersoon en vertegenwoordiger uit de Wet op de Patiëntenrechten laten opnemen in zijn elektronisch dossier? Op welke manier kunnen deze aangeduide personen inzage in en afschrift van een patiëntendossier bekomen dat een elektronische vorm kent? Wat met vertrouwenspersonen uit andere wetgevingen bijv. euthanasie, gedwongen opname,? - Kunnen wilsverklaringen van de patiënt ook worden opgenomen in het elektronisch systeem, en geraadpleegd en opgevolgd worden door zorgverleners? - Op welke manier kan een patiënt zelf nagaan wie allemaal zijn patiëntendossier heeft geraadpleegd? Het is positief dat in de basisprincipes voor de uitwisseling van gezondheidsgegevens van de nota van de G19 is opgenomen dat de patiënt aan bepaalde personen toegangsrechten kan toekennen zoals aan familieleden, vertrouwenspersoon, (zie pagina 5: systeem van mandatering). Het Vlaams Patiëntenplatform vzw stelt zich de vraag of hier niet beter rekening wordt gehouden met de gehanteerde definities van vertrouwenspersoon en vertegenwoordiger in de Wet op de Patiëntenrechten (zie artikel 9 en 17 Wet van 22 augustus 2002)? Het Vlaams Patiëntenplatform vzw raadt aan om dezelfde definities te gebruiken om verwarring te voorkomen. In de nota wordt er niets gezegd over wilsonbekwame patiënten. Het Vlaams Patiëntenplatform vzw stelt dat zoals in de Wet op de Patiëntenrechten de vertegenwoordiger alle rechten mag uitoefenen en dus bepaalt wie toegang krijgt en waarvoor toestemming wordt gegeven. Het Vlaams Patiëntenplatform vzw pleit voor: -garanties dat het inzagerecht door de patiënt in zijn patiëntendossier steeds op een laagdrempelige wijze gebeurt; -invoering van een recht op aanvullingen en bemerkingen voor de patiënt in zijn patiëntendossier. - inzage van het dossier en eventuele aanvullingen van het dossier moeten toegankelijk zijn voor alle patiënten, ook patiënten met gezichts- of gehoorproblemen 5. Verstaanbare uitleg voor de patiënt over medische resultaten De elektronische opmars binnen de gezondheidszorg, heeft er onder andere voor gezorgd dat patiëntendossiers of de resultaten van medische onderzoeken (scans, bloed- en urinestalen, ) doorgaans via naar de zorgverlener die deze informatie nodig heeft, gestuurd worden. Door de vlotte uitwisseling die verkeer toelaat, kan de behandelende zorgverlener vervolgens deze medische informatie doormailen naar zijn patiënt. Men mag hierbij echter niet uit het oog verliezen dat een patiënt de nodige uitleg moet krijgen om de resultaten van medische onderzoeken juist te kunnen interpreteren. De resultaten van medische testen elektronisch versturen zonder mondelinge toelichting volstaat niet. Een degelijke bespreking van deze resultaten samen met de behandelende arts is immers de beste garantie dat de patiënt de uitslag van het medisch onderzoek niet negatiever of positiever zou interpreteren dan dat het geval is. De uitleg die de arts geeft bij de interpretatie van de medische uitslagen moet bovendien in een verstaanbare taal Pagina6

7 gebeuren 5. Het is van belang dat de behandelende arts voldoende tijd uittrekt om zijn patiënt over zijn patiëntendossier en resultaten van medisch onderzoeken in te lichten. Het meedelen van medisch nieuws dient op een volledige, eerlijke maar tevens inlevende manier te gebeuren. Het Vlaams Patiëntenplatform vzw pleit voor: -een verstaanbare uitleg van de zorgverlener voor de patiënt wanneer deze patiënt zijn patiëntendossier of resultaten van medische onderzoeken opvraagt. De zorgverlener moet zo volledig mogelijk zijn in zijn uitleg en hiervoor tijd voorzien. 6. Voldoende aandacht voor de nadelen/gevaren van een elektronisch patiëntendossier Een elektronisch patiëntdossier brengt zowel voordelen als nadelen met zich mee. De kwaliteit, correctheid en integriteit van de zorgverleners/verzorgingsinstellingen die met een elektronisch dossier werken en dit dossier elektronisch uitwisselen, hangen hier nauw mee samen. Een correct gebruik van een elektronisch patiëntendossier en de uitwisseling ervan kan dubbele onderzoeken voor de patiënt doen voorkomen, kan ambulante zorg dichter bij huis mogelijk maken, zal zorgen voor minder papierwerk, etc. Naast de voordelen, dienen de verantwoordelijken voor een elektronisch dossier voldoende aandacht te besteden aan de nadelen/gevaren ervan. Het VPP vraagt dan ook met aandrang dat er rekening wordt gehouden met volgende opmerkingen in het belang van de patiënt. De patiënt moet er van uit kunnen gaan dat er voldoende elektronische waarborgen in de ICT-systemen zijn opgebouwd om oneigenlijk gebruik van zijn patiëntendossier tegen te gaan. Het gaat hier immers om medische informatie die beschermd moet worden en niet in verkeerde handen mag terecht komen. Naast de gevaren voor bijvoorbeeld hacking, moeten er voldoende maatregelen worden genomen om fouten in de programmatuur en defecten van computers op te vangen zodat de patiënt niet in de kou blijft staan wanneer hij zorg nodig heeft en er technische problemen zijn met de computer, het elektronisch netwerk, Het elektronisch patiëntendossier en de elektronische uitwisselingsplatformen zouden voor minder papierwerk voor de zorgverlener moeten zorgen. Doordat de administratieve last verdwijnt, kan de zorgverlener meer tijd besteden aan de patiënt. Bijkomende kosten, door het gebruik van een elektronisch uitwisselingssysteem, mogen zorgverleners niet doorrekenen aan de patiënt. Ten slotte bemerkt het VPP dat de digitale kloof niet uit het oog verloren mag worden. Ook personen die niet mee zijn op het vlak van informatica moeten toegang krijgen tot hun patiëntendossier en goed geïnformeerd worden over hun medische gegevens, de bewaring en het gebruik ervan om zo ook voor deze personen kwalitatieve zorg op maat te verzekeren. Er moet vermeden worden dat een elektronisch patiëntendossier zich te ver boven de hoofden van sommige mensen zou afspelen. Patiënten die niet kunnen werken met een computer moeten ondersteund worden bij de inzage van hun dossier. Op hun vraag moeten zij hulp krijgen en documenten moeten afgedrukt kunnen worden. 5 Artikel 7 2 van de Wet op de Rechten van de Patiënt bepaalt dat de communicatie met de patiënt moet geschieden in een duidelijke taal. Pagina7

8 Het Vlaams Patiëntenplatform vzw is net zoals de G19 van mening dat het overeenkomstig de privacywetgeving, het noodzakelijk is om afdoende technische maatregelen te treffen die de veiligheid van de persoonsgegevens garanderen (zie pagina 3: Verduidelijking van de opzet van de nota). Het Vlaams Patiëntenplatform vzw vraagt: -voldoende aandacht om de gevaren van het elektronisch patiëntendossier tegen te gaan zoals hacking, defecten aan het ICT-systeem, meerkost voor de patiënt, ongelijke kansen wegens digitaal analfabetisme. Pagina8