JONGEREN EN HART- EN VAATZIEKTEN HAVO. VMBO theoretische en. en basisberoeps gerichte leerweg leerlingen (23%)

Transcriptie

1 Cijfers en feiten DECEMBER 27 JONGEREN EN HART- EN VAATZIEKTEN Hart- en vaatziekten als gevolg van een ongezonde leefwijze komen bij jongeren nog nauwelijks voor. In 26 vonden er in de leeftijdsklasse - 14 jaar opnames in het ziekenhuis voor hart- of vaatziekten plaats en stierven er 146 jongeren aan een hart- of vaatziekte. 1 Driekwart van de sterfte binnen hart- en vaatziekten kwam op rekening van aangeboren hartgebreken. Hart- en vaatziekten met atherosclerose, het dichtslibben van slagaderen als onderliggende oorzaak komen weinig voor bij jongeren. Een ongezonde leefstijl, die kan leiden tot hart- of vaatziekten, is echter vaak al op jonge leeftijd aanwezig. Daarnaast is gebleken dat het atheroscleroseproces, dat verantwoordelijk is voor een belangrijk deel van de hart- of vaatziekten, al op jonge leeftijd zichtbaar is. In deze factsheet treft u gegevens over de leefstijl- en risicofactoren bij jongeren. GEGEVENS OVER DE BEVOLKINGSOPBOUW In Nederland woonden in 26 circa 4 miljoen jongeren van tot 2 jaar, dit is ruim 24 van de totale bevolking. 2 De leeftijdsklasse 1 tot 2 jaar bestaat uit jongens en 97. meisjes. In het schooljaar 24/25 volgden 8 duizend leerlingen lessen op een reguliere school voor vwo, havo of vmbo (exclusief lwoo). 3 De overige 126 duizend leerlingen in het voortgezet onderwijs waren aangewezen op extra zorg. In tabel 1 is de verdeling weergegeven van de 162. eindexamenkandidaten in het voortgezet onderwijs naar schooltype van de leerlingen in het basisonderwijs en in het voortgezet onderwijs is van niet-westerse allochtone herkomst. In de grote steden is dit aandeel 45. Leerlingen van niet-westerse herkomst volgen relatief vaak het vmbo. TABEL 1 AANTAL EINDEXAMENKANDIDATEN UIT HET SCHOOLJAAR 22/23 VERDEELD NAAR OPLEIDINGSNIVEAU. VWO HAVO VMBO theoretische en VBO/VMBO kaderberoeps- gemengde leerweg en basisberoeps gerichte leerweg leerlingen 27.9 (17) 37.9 (23) 44.7 (28) 51.6 (32) Bron Statline, Onderwijs, VO, 27. 4

2 ROKEN PREVALENTIE In 27 gaf 22 van de jongeren (1-19 jaar) aan de afgelopen vier weken te hebben gerookt. 5 Er rookten iets meer jongens (24) dan meisjes (2). Het percentage rokers nam toe van 3 onder de 12-jarigen tot 29 bij de jarigen en 36 bij de 17-jarigen (figuur 1). Jongeren van 1 tot 12 jaar rookten de gemiddeld anderhalve sigaret, de jarige rokers acht. Voor de volwassen rokers ligt dit aantal op vijftien sigaretten. Jongeren met een lage opleiding roken vaker dan jongeren met een hogere opleiding: van de jongeren op het VMBO en praktijkonderwijs gaf zo n 32 aan de afgelopen vier weken te hebben gerookt terwijl dit voor jongeren in de hogere klassen op HAVO en VWO ongeveer 17 resp. 21 was. 5 De afgelopen tien jaar is het percentage jongeren dat rookt afgenomen (figuur 2). 6,7 De daling lijkt bij jongens iets sterker dan bij de meisjes. FIGUUR 1 PERCENTAGE JONGEREN DAT OOIT WEL EENS, DE AFGELOPEN VIER WEKEN EN DAGELIJKS* ROOKTE IN 27, NAAR LEEFTIJD. FIGUUR 2 PERCENTAGE ROKERS IN DE AFGELOPEN 4 WEKEN NAAR GESLACHT EN LEEFTIJD IN DE PERIODE 1992 T/M 27. * de drie categorieën ooit/wel eens, in de afgelopen 4 weken en dagelijks overlappen elkaar. wel eens gerookt afgelopen 4 weken dagelijks jr jongens jr meisjes -16 jr jongens -16 jr meisjes jr jongens jr meisjes 1-12 jr jongens 1-12 jr meisjes jaar Bron TNS NIPO, Stivoro, Bron Jaarverslag Stivoro, Getallen 27 door Stivoro verstrekt. 7

3 LICHAMELIJKE ACTIVITEIT NEDERLANDS NORM GEZOND BEWEGEN De Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) voor jongeren is: 7 dagelijks 6 minuten matig intensieve lichamelijke activiteit (bijvoorbeeld aerobics of skateboarden of hardlopen in een tempo van 8 km/uur) waarbij de activiteiten minimaal twee maal per week gericht zijn op het verbeteren of handhaven van lichamelijke fitheid (kracht, lenigheid en coördinatie). PREVALENTIE EN TREND IN DE TIJD: NNGB Op basis van gegevens van de CBS-POLS vragenlijst was in 26: 33 van de jongens en 19 van de meisjes van jaar dagelijks gedurende 6 minuten matig intensief actief (norm jongeren). 7,8 Uitgesplitst naar leeftijdscategorie bedroeg in 26 het aantal 12- jarigen normactieven 27 en het aantal jarigen Uit schattingen in de periode blijkt dat het percentage jongeren dat aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen voldoet tot 2 vrij stabiel is. 9 In de periode 21 t/m 26 is op basis van de CBS-POLS vragenlijst gebleken dat het aantal jongens dat voldoet aan de norm gezond bewegen is toegenomen, van 24 naar 33. De stijging is het grootst onder jongeren van niet- Nederlandse afkomst. Het aantal meisjes dat aan de norm voldoet is min of meer gelijk gebleven (21: 22, 25: 22, 26: 18). 7 Er lijkt een lichte stijging op te treden in het aantal jongeren dat voldoet aan de norm gezond bewegen. Het aantal inactieven lijkt te dalen. 7 PREVALENTIE EN TREND IN DE TIJD: SPORTDEELNAME 93 van de jongeren tussen de 6 en 11 jaar en 9 van de jarigen nam in 23 deel aan sport, fiets- en wandelsport. 9,1 Circa driekwart van de jongeren was lid van tenminste 1 sportvereniging. Dit aantal is toegenomen van 68 in 1979 naar 77 in 23. Sportdeelname onder jongeren die een LBO of MAVO-opleiding volgen bedraagt 51 en is lager () dan onder MBO, HAVO- of VWOleerlingen (72). In het HBO en WO-onderwijs ligt dit nog hoger, op 79. In 23 daalde de sportdeelname bij jongens vrij sterk tijdens het 14 e levensjaar en bij meisjes zijn breekpunten bij het e en 18 e levensjaar. Deelname aan sport (excl. fiets-/wandelsport) nam van 1979 tot 23 geleidelijk toe (figuur 4). FIGUUR 4 DEELNAME AAN SPORT (EXCL. FIETS-/WANDELSPORT) IN DE PERIODE VOOR 6-11 EN JARIGEN jarigen jarigen 95 FIGUUR 3 AANTAL JARIGEN DAT VOLDOET AAN DE NORM GEZOND BEWEGEN (NORMACTIEF), SEMI-ACTIEVEN* EN INACTIEVEN IN DE PERIODE inactief semi-actief normactief jaar Bron Trendrapport Bewegen en Gezondheid 22/23. 9 Breedveld, SCP * Inactief: geen enkele dag per week tenminste 3 minuten. Semi-actief: 1-4 dagen actief volgens de norm. Normactief: 5 of meer dagen actief volgens de norm. Bron Trendrapport Bewegen en Gezondheid 24/25, gepubliceerd in CBS, INACTIVITEIT EN ACTIVITEIT Uit de monitor Bewegen en Gezondheid van TNO (onderdeel van OBiN) blijkt dat jongeren niet voldoende bewegen vanwege redenen als gebrek aan tijd (31) en zin (28). 6 6 is lichamelijk niet in staat voldoende te bewegen. Gemiddeld zit/ligt de Nederlandse jeugd van jaar ongeveer 6,5 uur per dag, de gemiddelde hoeveelheid nachtrust bedraagt ruim 8 uur per dag. Ruim 2 uur zijn de jongeren lichamelijk actief, waarvan 31 met lichte intensiteit, 52 met matige intensiteit en 28 met zware intensiteit. Van de lichamelijk actieve tijd zijn wordt gemiddeld een half uur per dag aan sport besteed en een half uur per dag aan lopen, wandelen en fietsen.

4 VOEDING OVERGEWICHT GEMIDDELDE CONSUMPTIE VAN GROENTEN, FRUIT EN VERZADIGDE VETTEN De gemiddelde groenteconsumptie ligt bij jongeren (1-18 jaar) tussen de 8 en 1 gram per dag; de gemiddelde dagelijkse fruitconsumptie rond de 8 gram. Dit is aanmerkelijk lager dan de Richtlijn Goede Voeding adviseert: elke dag minimaal vier grote eetlepels groente (zo n 2 gram) en twee keer fruit (eveneens circa 2 gram). Het gemiddelde energiepercentage verzadigde vetten ligt boven de aanbevolen hoeveelheid: ongeveer 13,5 in plaats van minder dan TREND IN DE TIJD Het percentage jongeren (12-19 jaar) dat voldoende groente en fruit eet, is tussen 1987 en 1998 zowel bij jongens als bij meisjes gedaald. Als echter ook het gebruik van vruchtensappen worden meegerekend, compenseert dat de ongunstige trend voor de fruitconsumptie. Het percentage jongeren dat voldoet aan de richtlijn voor consumptie van totaal vet (minder dan 35 energie) is gestegen. Het percentage jongeren dat de inneming van verzadigd vet heeft weten te beperken tot maximaal 1 energieprocent is ook iets groter geworden. Maar nog steeds voldoet slechts circa 6 van hen aan de richtlijn (figuur 5). Bij volwassenen wordt overgewicht geconstateerd als de BMI (Body Mass Index = gewicht/lengte 2 ) 25,-29,9 kg/m 2 en obesitas als de BMI 3, kg/m 2 is. Bij jongeren worden voor het vaststellen van overgewicht en obesitas aangepaste afkapwaarden van de BMI gebruikt. De afkapwaarden voor overgewicht variëren bij jongens van 19,8 kg/m 2 (1 jaar) tot 25 kg/m 2 (18 jaar) (resp. obesitas van 24, - 3 kg/m 2 ) en bij meisjes van 19,9 (1 jaar) tot 25 kg/m 2 (18 jaar) (resp. 24,1-3 kg/m 2 voor obesitas). 12 Zowel bij volwassenen als bij kinderen wordt obesitas in meer dan 9 van de gevallen veroorzaakt door een te hoge inneming van energie in combinatie met te weinig lichamelijke activiteit. Slechts bij een klein deel wordt obesitas veroorzaakt door ziekte (zoals een te traag werkende schildklier), gebruik van geneesmiddelen en gendefecten. PREVALENTIE EN TREND IN DE TIJD Uit meting van de lengte en het gewicht van ruim 8. jongeren van 4 tot 16 jaar in het werkgebied van 11 GGD-en in Nederland in de periode blijkt dat 1 op de 7 jongens (14,5) en 1 op de 6 meisjes (17,5) overgewicht inclusief obesitas heeft. 12,13 Daarvan heeft zo n 3 obesitas. Tot 12 jaar resp. 9 jaar komen overgewicht, resp. obesitas vaker voor bij meisjes (figuur 6). Op 8-jarige leeftijd is het aantal jongens en meisjes met overgewicht het grootst, maar liefst 1 op de 5 kinderen van 8 jaar heeft overgewicht. FIGUUR 5 PERCENTAGE JONGEREN (12-19 JAAR) DAT VOLDOET AAN DE RICHTLIJNEN GOEDE VOEDING. FIGUUR 6 HET PERCENTAGE JONGENS EN MEISJES MET OVERGEWICHT EN MET OBESITAS VAN 4 T/M 16 JARIGEN IN DE PERIODE meisjes overgewicht jongens meisjes jongens overgewicht meisjes obesitas jongens obesitas groente fruit, ex. sap fruit, incl. sap totaal vet verz. vetten groente fruit, ex. sap fruit, incl. sap totaal vet verz. vetten Bron VoedselConsumptiePeilingen, Bron Van den Hurk,

5 Bij vergelijking van de Vierde Landelijke Groeistudie (1997) met het onderzoek van de 11 GGD-en blijkt dat van 1997 tot 23 (22-24) het aantal jongens (figuur 7a) en meisjes (figuur 7b) met overgewicht inclusief en obesitas vanaf 7 jaar flink is gestegen, met zo n 5. De prevalentie is het meest gestegen onder 8 jarigen: van 11 naar 19 onder 9 jarige jongens en van 16 naar 24 onder 8 jarige meisjes. Bij de 14 jarigen is de prevalentie gestegen van 9 naar. In 1997 was de prevalentie van overgewicht inclusief obesitas bij zowel jongens als meisjes bijna twee keer zo hoog als in 198. Voor jongens steeg de prevalentie van overgewicht inclusief obesitas van 3-6 (198) naar 8-13 (1997) tot (22-24), voor meisjes van 6-9 in 198 naar 1-16 in 1997 tot in OVERGEWICHT EN DIABETES MELLITUS In Amerikaans onderzoek werd bij 25 van de obese kinderen (4-1 jaar, n=55) en bij 21 van de obese tieners (11-18 jaar, n=112) een gestoorde glucosetolerantie vastgesteld. Bij 4 van de obese tieners was er reeds sprake van stille diabetes mellitus. 14 Een hoge prevalentie van diabetes mellitus type 2 bij kinderen kan op latere leeftijd leiden tot het vaker en eerder vóórkomen van ernstige complicaties. Diabetes mellitus type 2 is onder andere een sterke risicofactor voor hart- en vaatziekten. Ook in Nederland zien kinderartsen tegenwoordig meer kinderen en jongeren met diabetes type 2. In de periode werden kinderen bij wie diabetes mellitus was ontstaan geregistreerd. De meeste kinderen hadden type I diabetes, echter 22 kinderen hadden zeer waarschijnlijk type II diabetes en/of voldeden aan de ADA criteria. Dit betrof voornamelijk meisjes met overgewicht of obesitas. 14 FIGUUR 7A EN 7B PERCENTAGE JONGEREN MET OVERGEWICHT INCLUSIEF OBESITAS IN 198, 1997 EN IN 23, VOOR JONGENS EN VOOR MEISJES NAAR LEEFTIJD jongens meisjes Bron Van den Hurk et al

6 VERHOOGDE BLOEDDRUK VERHOOGD CHOLESTEROLGEHALTE PREVALENTIE NAAR GESLACHT EN LEEFTIJD In figuur 8 is het percentage jongeren met een verhoogde bloeddruk aangegeven. Hierbij is de grenswaarde 126 mmhg systolisch en/of 82 mmhg diastolische bloeddruk aangehouden. Het betreft gegevens van relatief kleine aantallen: 12- jarigen: 82 jongens en 9 meisjes; jaar: 99 jongens en 113 meisjes. PREVALENTIE NAAR GESLACHT EN LEEFTIJD Bij het serumcholesterolgehalte zijn bij jongeren lagere grenswaarden gehanteerd dan bij volwassenen, namelijk 5,2 mmol/l. Ook deze gegevens zijn gebaseerd op relatief kleine aantallen (zie verhoogde bloeddruk). FIGUUR 8 PERCENTAGE JONGEREN MET EEN VERHOOGDE BLOEDDRUK ( 126/82 MMHG), UITGESPLITST NAAR LEEFTIJD (12- JAAR EN JAAR). FIGUUR 9 PERCENTAGE JONGEREN MET EEN VERHOOGD CHOLESTEROL- GEHALTE ( 5,2 MMOL/L), UITGESPLITST NAAR LEEFTIJD (12- JAAR EN JAAR). jongens jongens meisjes meisjes Bron RIVM REGENBOOG-project, Bron RIVM REGENBOOG-project, Voor de oudste groep (16-19 jaar, deels volwassenen) zouden ook de grenswaarden voor volwassenen (14/9 mmhg) kunnen worden gehanteerd. De prevalentie voor deze leeftijdsgroep wordt dan 6 en 2 voor jongens respectievelijk meisjes. Voor de groep jongeren van jaar (deels volwassenen) zou ook een hogere grenswaarde kunnen worden gehanteerd. Indien het totaal cholesterolgehalte als verhoogd wordt beschouwd bij een waarde van 6,5 mmol/l, bedraagt de prevalentie voor hen slechts,5. Voor alle beschreven risicofactoren geldt dat hoe hoger (ongunstiger) het niveau van de risicofactor, des te ongunstiger het risico op hart- en vaatziekten. Het streven naar lage niveaus van de risicofactoren geldt daarom voor alle leeftijdsklassen.

7 SAMENVATTING Onder jongeren in Nederland wordt nog steeds veel gerookt. Hoewel met name de jarigen dagelijks veel roken (34), wordt rookgedrag vooral gevormd op jongere leeftijd (13 tot jaar). Naast het rookgedrag is met name de toename van overgewicht onder jongeren zorgwekkend. Belangrijke aandachtspunten zijn het stimuleren van een gezonde voeding en meer lichamelijke activiteit. Het percentage jongeren dat voldoende groente en fruit eet is laag: circa 7 (groente) en 12 (fruit). De consumptie van groente en fruit is tussen 1987 en 1998 zowel bij jongens als bij meisjes gedaald. Ondanks de geringere consumptie van (verzadigde) vetten, is de voeding van jongeren net als bij volwassenen nog steeds te vet en te calorierijk. Hoewel een groot deel van de jongeren sport, voldoet slechts circa één op de vier aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen voor jongeren.

8 OVER DEZE CIJFERS: DECEMBER 27 GEBRUIKTE LITERATUUR 1 Vaartjes I., Bakker MK, Bots ML. Hoofdstuk 6. Hart- en vaatziekten bij kinderen. In: Vaartjes I, Peters RJG, van Dis SJ, Bots ML. Hart- en vaatziekten in Nederland 27, cijfers over ziekte en sterfte. Den Haag: Nederlandse Hartstichting, Statisch Jaarboek 26. CBS 3 Jaarboek Onderwijs in cijfers, CBS, 27 4 Statline, Onderwijs, VO, 27 5 Verstrekking getallen 27 door Stivoro. 6 Jaarverslag Stivoro- rookvrij 26 7 Hildebrandt VH, Ooijendijk, Hopman-Rock Trendrapport Bewegen en Gezondheid 22/23 resp. 24/25. TNO Kwaliteit van leven. Leiden, 24 resp Persbericht PB7-21 CBS, 2 maart 27 9 Hildebrandt VH, Ooijendijk WTM, Stiggelbout M, Hopman-Rock Trendrapport Bewegen en Gezondheid 22/23. TNO, Arbeid. Amsterdam, Breedveld K, Tiessen-Raaphorst A. Rapportage Sport 26. Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag, juni Voedingscentrum (1998). Zo eet Nederland. Resultaten van de Voedselconsumptiepeiling Voedingscentrum, Den Haag. 12 Hurk van den, K. Dommelen van P., Wilde de, JA, Verkerk Ph, Buuren van S, HiraSing RA. Prevalentie van overgewicht en obesitas bij jeugdigen 4- jaar in de periode TNO, Leiden, Hurk van den, K, Dommelen van P, Buuren van S, Verkerk PH, Hirasing RA. Prevalence of overweight and obesity in the Netherlands in 23, compared to 198 and Arch Dis Child 2 juli Rotteveel J, Belksma EJ, Renders CM, Hirasing RA, Delemarre-van de Waal HA. Type 2 diabetes in children in the Netherlands: the need for diagnostic protocols. Eur J Endocrinology 27; 7: 1-7 Analyses verricht door RIVM in Regenboogproject AUTEURS mw. ir. S.J. van Dis 1 mw. drs. L.A.T.M. van Leest 1,2 mw. dr. ir. W.M.M. Verschuren 2 1 Nederlandse Hartstichting, Den Haag 2 Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Centrum voor Preventie en Zorgonderzoek, Bilthoven. CONTACTPERSOON Mw. ir. S.J. van Dis, Nederlandse Hartstichting (i.van.dis@hartstichting.nl), team Wetenschap. De factsheet kan gedownload en besteld worden via de internetsite van de Nederlandse Hartstichting: Met dank aan de leden van de Werkgroep Cijfers van de Nederlandse Hartstichting en drs. Karen van Reenen en Erika Buitenhuis, arts, team Jongeren Nederlandse Hartstichting. COLOFON Basisontwerp Ontwerpwerk, Den Haag Drukwerk Mouthaan Grafisch Bedrijf, Papendrecht Uitgave Jump, onderdeel van de Nederlandse Hartstichting Code PZ Jump is onderdeel van de Nederlandse Hartstichting. Jump is er voor alle kinderen en jongeren van tot 18 jaar. Kinderen met een aangeboren hartafwijking zijn nadrukkelijk onderdeel van de doelgroep. Jump zet zich in voor hun gezondheid, waarbij het hart centraal staat. Activiteiten van Jump worden met, voor en door deze kinderen en jongeren zelf vormgegeven.