"DE PLAGGENBORGH " VOOROUDERS EN NAZATEN VAN DE FAMILIE PLAGGENBORG EN VROEGERE BEWONERS VAN "DE PLAGGENBORGH" VAN 1592 TOT 2002

Transcriptie

1 "DE PLAGGENBORGH " VOOROUDERS EN NAZATEN VAN DE FAMILIE PLAGGENBORG EN VROEGERE BEWONERS VAN "DE PLAGGENBORGH" VAN 1592 TOT 2002

2 "DE PLAGGENBORGH" VOOROUDERS EN NAZATEN VAN DE FAMILIE PLAGGENBORG EN VROEGERE BEWONERS VAN "DE PLAGGENBORGH" VAN 1592 TOT 2002 Door Alle Plaggenborg en op zijn verzoek uitgegeven door AVW Vakpers BV Capelle aan den IJssel

3 Inhoudsopgave I Waar vindt de naam Plaggenborg haar oorsprong? De eerst bekende voorouders Trammelant in de herberg Plaggenborgen eind 17de en begin 18de eeuw. 5 II Westerwolde, wild, woest en ledig. 7 II.1. De Plaggenborg, eind 18de en begin 19de eeuw. 8 II.2. De Semslinie, Koningsraai en het Stadskanaal. 8 II.3. De Veengronden. 10 II.4. De Plaggenborgen van de 19de eeuw. 12 II.5. Grietje, een buitenbeentje. 13 II.6. Willem,de stamvader. 14 II. 7. In de schoot van de familie. 15 II.8. De boerderij op de Horsten. 16 II.9. De geschiedenis van het Kabinet. 17 III De oudste zoon Johannes en zijn nageslacht van de Mussel tot Canada. 19 III.1. Oom Jans en tante Derkje. 19 III.2. De twee dochters Eltina en Wilhelmina verlaten de Mussel. 20 III.3. Harm "de Reus" en Harmke. 21 III.4. Emigratie naar Canada. 23 III.5. Plaggenborg Ltd. 25 IV De levensloop van de overige zonen van Opa Willem. 27 IV.1. Oom Roelof en tante Tine; 't verhaal van de "Jantina". 27 IV2. Oom Tonis en oom Klaas; duo ten top. 28 IV3. Dochter Katrien en Hendrik. 30 IV4. Zoon Willem gaat in zaken. 31 IV5. Oom Klaas wordt brugwachter. 31 IV6. Zoon Willem, de zeevaarder. 31 IV7. Dochter Roelfke en Jan Ham lopen averij op. 32 IV8. Oom Hendrik, de machinist en tante Dina 32 V. Tjitske, sterk door tegenspoed. 35 VI. Tante Tjitske en oom Willem. 35 V2. Bolschip de "Drie Gebroeders". 35 V3. Tussen de Kromhouten geboren. 36 VA. Terug aan de wal, maar niet voor lang. 36 V5. Die Witwe Barelds terug aan boord. 37 VI De Horsten, eind 19de en begin 20ste eeuw: de jeugdjaren van mijn ouders. 40 VI.I. De Horsten. 40 VI.2. De Siersema's in het Westerkwartier. 42 V1.3. Doezem brengt de familie geen geluk. 43 VI.4. Weg uit het Westerkwartier. 44 VI.5. De reis met de "Snikke". 45 VI.6. De emigratie van de Siersema's in de veenkolo niën. 47 VI.7. Hen~ op dievenpad. 49 VI.8. Het verhaal van mijn moeder "Trientje Siersema". 50 VII Het huwelijk van Berend Plaggenborg en Trientje Siersema. 52 VII. 1. De bruiloft. 52 VII.2. Het overlijden van vader Alle Siersema. 52 VII.3. De eerste vier wichter en een eigen huis. 53 VII.4. Het schippers bloed blijft stromen en eindelijk een zoon. 55 VII.5. De verschrikkingen van WO.I. 55 VII.6. Een onverwachte loot aan de Plaggenborg boom. 56 VIl.7. De familie Wuestman komt in beeld. 58 VIII Hoe het mijn zussen en broer verging. 60 VIII. 1. Mien Plaggen borg. 60 VIII.2. Roelfke en Flip de ober - kelner. 60 VIII.3. Trientje. 62 VIIIA. Zus "Sien". 62 VIII.5. Het overlijden van zus Trientje en mijn ouders. 63 VIII.6. Mijn broer Willem. 65 VIII.7. Het huwelijk van Willem en Jantje. 67 IX Mijn eigen jeugd. 69 IX.1. Mijn lagere schooltijd. 69 IX.2. Jeugdherinneringen, zomers in de Horsten en de huisslacht. 72 IX.3. Mijn eerste stappen op de carrièreladder: de kleine vaart. 74 IX.4. WO.II, terug aan wal. 78 IX.5. Het distributiekantoor. 79 X Ons Huwelijk 82 X.1. De trouwerij. 82 X.2. Hoe het verzetsman "Jan Bakker" verging. 83 X.3. De Hongerwinter: zorgen om de dagelijkse kost en onze evacues. 84 X.4.. Het einde van WO.I1. 86 X.5. Ons vertrek naar Rotterdam. 87 X.6. Ons vakantiehuisje in Oosterhout. 88 XI De kinderen vliegen uit. 90 XI.1. Ben en Ineke. 90 XI.2. Mineke en John. 90 XI.3. Ziekte en verdriet. 91 XI.4. Afscheid van de Rivierpolitie. 91 XI.5. Ben begint opnieuw. 92 XI.6. Betsy en Leo. 93 Xl.7. Het verhaal van Mineke. 96 XII Tegenspoed, maar ook weer een lichtpuntje. 99 XII.1. Joey, krabbelt weer op. 99 XII. 2. Het verlies van mijn vrouw Annie. 99 XII.3. Weer een nieuw begin. 101 XII.4. Onze reizen: van Kreta tot Israël. 103 XII.5. Overvallen door ziekte. 103 XII.6. Terug naar Capelle aan den IJssel en weer op reis. 103 XII.7. Slotwoord. 106 De Plaggenborgh: Overgenomen uit het boek "Westerwolders en hun woningbezit van 1568 tot 1829" door C.J. en R.M.A.Wegman. 109 Akten uit de Burgerlijke Stand. Geboorteakte van opa Willem Plaggenborg, 20 april Geboorteakte van opoe Roelfke Aakster, 15 januari Geboorteakte van de eerste zoon van opa Willem Plaggen borg en opoe Roelfke Aakster: Berend, 26 maart Akte van overlijden van opa Willem Plaggen borg, 9 oktober 1929; 114 Akte van overlijden van opoe Roelfke Aakster, 25 november Huwelijksakte van mijn vader en moeder Berend Plaggenborg en Trientje Siersema, 5 mei Geboorteakte van opoe Trientje Nieman, 11 januari Geboorteakte van opa Alle Siersema, 11 november 1833, naar wie ik vernoemd ben. 116 Trouwakte van opa Alle Siersema en opoe Trientje Nieman, 29 november Akte van overlijden van opoe Trientje Nieman, 7 juli Akte van overlijden van Pieter Siersema, 20 december Akte van overlijden van opa Alle Siersema, 15 juni Genealogie van Aycko Geerts Plaggenborg. 119 t/m 130

4 VOORWOORD De geschiedenis van het geslacht Plaggenborg vanaf het eind van de 16de eeuw tot heden heb ik samengesteld met behulp van oude familiebescheiden, zoals geboorteakten, akten van trouwen overlijden; gegevens uit de registers van de Burgerlijke Stand, het kadaster en uit vele boekwerken van bibliotheken, waarin de streek of het gehucht of de plaats is beschreven. Ook heb ik dankbaar gebruik gemaakt ' van het boek "Westerwolders en hun woning bezit, het kerspel Onstwedde, deel II De Gehuchten" van de schrijver C.J.Wegman, waar hij in het hoofdstuk De Plaggenborgh, de vroegere Plaggenborgen en andere bewoners van die Borgh uitvoerig beschrijft Tevens wil ik de hulp vermelden die ik heb gekregen van een verre neef, Peter Plaggenborg, die al jaren geleden met de genealogie der Plaggenborgen was begonnen en daarin ver was gevorderd~ Ook het correctiewerk gedaan door mijn schoondochter mr. Ada van Krimpen heeft mij geholpen er een goed leesbaar verhaal van te maken met daarbij een groot aantal mooie foto's en akten. En niet te vergeten mijn partner Dini Eggink- Wuestman die het hele verhaal heeft uitgewerkt op de computer en de foto's heeft gescand. Zonder haar voortreffelijke hulp en bedrevenheid op het internet en de had ik dit alles niet tot een goed einde kunnen brengen. I. Waar vindt de naam Plaggenborg haar oorsprong? Het vraagteken achter het opschrift zegt eigenlijk al veel. Wat was het begin of het ontstaan van de naam Plaggenborg. Namen als Smid, Timmerman en Tuinman vinden wellicht hun oorsprong in de richting van het beroep, dat de mensen uitoefenden. Met de naam Plaggenborg ligt dat moeilijker. Van jongs af aan ben ik daar nieuwsgierig naar geweest, maar met het ouder worden is de oorsprong van het geslacht Plaggenborg voor mij belangrijker zeg maar interessanter geworden. Een plag of zode is een graszode als deze gestoken wordt in een weide. Zo hebben we ook een heideplag en een veenplag. Juist deze veenplag werd vroeger gestoken in het hoogveen en vond zijn toepassing onder meer in het maken van een Plaggenhut. Van deze plaggenhutten waren de muren opgetrokken van turf en bestond het dak uit veenplaggen. Vele plaggenhutten werden gebouwd door de eerste bewoners in de uitgestrekte veengebieden in Groningen en Drenthe. Aardig is dat in het veenmuseum in Borger-Compascum en in het openluchtmuseum van Odoorn en Arnhem replica's staan van een "Plaggenhut". Omdat elders in Nederland geen Plaggenhutten zijn Plaggenhut; daarin woonden de eerste Plaggenborgen in de 15e eeuw gebouwd mag men aannemen dat de naam Plaggenborg gezocht moet worden in de provincies Groningen en Drenthe. Opmerkelijk is dat er in het huidige Westerwolde in de Zuid-Oosthoek van de provincie Groningen tussen de plaatsen Vlagtwedde en Sellingen een gehucht met de naam PLAGGENBORG te vinden was. In mijn jeugdjaren kwam ik daar wel eens, omdat er een neef van moederskant woonde. Het dorpje bestond toen uit een vijftal boerderijen, enkele woningen, een school en een voor dat dorp erg groot kerkhof. Op oude grafzerken komt de naam PLAGGENBORG als dorp meermalen voor. Overledenen met de naam Plaggenborg zijn er niet meer te vinden. Mogelijk zijn er graven geruimd. Destijds stond de plaatsnaam "Plaggenborg" aan de weg op de gebruikelijke wijze aangegeven, maar omstreeks 1960 is de plaats opgenomen in de gemeente Vlagtwedde en is de aanduiding Plaggenborg als entree van het dorp verdwenen. Een paar jaar geleden stond Plaggenborg nog op een Shell-wegenkaart aangegeven. Niet opgelost is de vraag of het geslacht "Plaggenborg" de naam gaf aan het dorp "Plaggenborg", of dat de eerste bewoners die naam kregen omdat zij in de "Plaggenborg" woonden. Interessant is Allen veel dank daarvoor.

5 dat in Duitsland bij Aurich een plaatsje Plaggenburg te vinden is en een gehucht Plaggenburg ten Oosten van Leer bij de plaats Oostmoor. Mogelijk is dat in vroegere eeuwen bewoners uit het Nederlandse Plaggenborg naar Duitsland zijn getrokken. Maar een omgekeerde beweging kunnen we niet uitsluiten. In het begin van de 19de eeuw trokken veel inwoners uit het voormalige Pruissen en Hannover als arbeider naar Westerwolde en zelfs naar Friesland, zoals destijds de "Haneke maaiers", om tijdelijk te werken in het veen en in de landbouw. Later hebben zij zich hier permanent gevestigd. Volgens overlevering hebben deze "gastarbeiders" in Plaggenhutten gewoond. In het plaatsje "De Horsten" was rond de eeuwwisseling van % van de inwoners van Duitse afkomst. Nu nog wijzen namen als Schröder, Strockmeyer en Schrör op hun Duitse afkomst. Zelf ben ik geboren in de gemeente Onstwedde, evenals mijn vader, grootouders en overgrootouders. Mijn grootouders hebben gewoond in Vledderveen en de Horsten. Mijn ouders en ook ik woonden in Musselkanaal, een veenkolonie, gelegen tussen Stadskanaal en Ter ApeL Het plaatsje Horsten was op een zandrug gelegen tussen het veengebied van het huidige Musselkanaal en Ontwedde. Het heeft een 150 tot 200 jaar geleden de eerste inwoners getrokken uit de grensgebieden van Oost Groningen en het Eemsgebied van Duitsland, het toenmalige Pruis sen. Doordat Westerwolde hoger was gelegen dan het rondom gelegen Nederlandse en Duitse veengebied, werd die streek al 400 jaar voor Christus bewoond. Bij opgravingen in de Rottenberg bij Wollinghuizen - Plaggenborg zijn resten van bewoning gevonden en bewaard in het Historisch Museum te Veendam. Bij het natrekken van bijzonderheden over het gehucht "Plaggenborg" in het gemeentehuis van Vlagtwedde te Sellingen bleek dat de schrijvers C.J. en R.M.A. Wegman, al jaren lang, een uitvoerige studie hadden gemaakt over de Westerwolders en hun woningbezit van Westerwolde landschap. Zoals Westerwolde vroeger was en het nu op veel plaatsen nog zo is tot Zij hebben hun bevindingen in een 7-tal boekwerken neergelegd. In het boek "Het Kerspel Onstwedde, deel TI De Gehuchten", is zelfs een hoofdstuk geschreven over "De Plaggenborgh" rond De heer Wegman gaf mij toestemming alle daarin van belang zijnde gegevens te gebruiken en te verwerken voor het onderzoek naar het geslacht Plaggenborg. Wat een schat aan informatie las ik daarin over Westerwolde en zijn bewoners, maar ook over de Mussel, de eerste bewoners van het kerspel Onstwedde en de daar rond liggende gehuchten, alsmede over de eerste bewoners van het Nieuwe Stadskanaal. Het meeste waardevolle deel voor mij, was het hoofdstuk "De Plaggenborgh" een borg gelegen tussen Wollinghuizen en Jipsinghuizen. Omstreeks 1592 werd op die Borgh een Evert Jans Plaggenborgh geboren. Jammer, dat de naam van zijn vader en verdere voorouders niet bekend zijn. In de geboorteakte en trouwakte van mijn grootvader Willem Plaggenborg, las ik de geboortedatum van mijn overgrootvader Berend Plaggenborg n.l. 8 oktober 1817 te Nieuwe Pekela. Naar hem is mijn vader Berend Plaggenborg genoemd. Bijna 2 eeuwen Plaggenborg historie kon er op wijzen, dat de naam Plaggenborg stamde uit de Napoleontische tijd, toen onder koning Lodewijk Napoleon alle Nederlanders verplicht werden een familienaam te kiezen of de reeds bestaande namen te laten registreren. De toen in leven zijnde Plaggenborgen hebben geen nieuwe naam hoeven te kiezen, want omstreeks 1600 of eerder bestond de plaats "Plaggenborg"al en woonden er reeds Plaggenborgen in "de Plaggenborgh." We zijn hiermee terug in de tijd van de 80 jarige oorlog. Nooit gedacht dat er in die roerige jaren wellicht ook voorouders van mij gebukt hebben gegaan onder het oorlogsgeweld van Alva en zijn Spaanse trawanten. En wat te denken van het beleg van Groningen in 1672 door de troepen van Bommen Berend en de Bisschoppen van Munster en Keulen. De slag bij Heiligerlee in 1568 vond op ongeveer 15 km afstand plaats van "De Plaggenborgh." Zijn prins Frederik Hendrik en graaf Adolf, welke laatste sneuvelde bij die veldslag, van uit het zuiden opgetrokken naar Heiligerlee door Westerwolde en mogelijk door of nabij "De Plaggenborgh." Later is op enkele kilometers daarvan verwijderd de vesting Bourtange gebouwd. Een andere weg door de rondom liggende veengebieden was er niet of was onbegaanbaar voor een grote legermacht. Bijna zeker is dat mijn verre voorouders het geweld van de 80-jarige oorlog aan den lijve hebben ondervonden. I.1.De eerst bekende voorouders. Blijkens de gegevens van het boek "De Westerwolders en hun Woning bezit" moeten we de eerste Plaggenborgen zoeken rond Evert Johan Plaggenborg werd geboren omstreeks 1592 en woonde tot 1600 samen met zijn vrouw Anne Luickens Plaggenborgsche, geboren omstreeks 1592, in de borg "Plaggenborgh" met de daarbij rondom liggende landerijen. Zij dreven samen een herberg in of nabij "De Plag-

6 genborgh" in de 2de helft van de 80 jarige oorlog, maakten het 12 jarig bestand van 1609 tot 1612 mee en ook de vrede van Munster in het jaar De vader van Everts Johans (zoon), vermoedelijk genaamd Johan Evert (zoon), zoals bij naamgeving destijds gebruikelijk was, zal gelet op het geboortejaar 1597 van Evert Johans, zeker een groot deel van de lste helft van de 80 jarige oorlog hebben meegemaakt. Helaas zijn van de vader van Evert Johans Plaggenborg geen gegevens bekend. Hoe de leef- en woonomstandigheden in die tijd waren, kunnen we ons maar moeilijk voorstellen. Op het platteland waren geen verharde wegen. De huizen waren gebouwd van hout, soms van riet en leem en slechts in enkele gevallen van baksteen. Kloostermoppen werden veel gebruikt voor borgen, kloosters, burchten, kastelen en vestingen, zoals bij het klooster te Ter Apel en bij de vestingen Bourtange, Coevorden en de stad Groningen. In de 17de eeuw waren er in de provincie Groningen meer dan 100 borgen, waarvan er nu slechts enkele zijn overgebleven. Ik noem de borg "Verhildersum" te Leens, de borg "Nienoord" in Leek, de "Freylemaborg" bij Hoogezand en een 5-tal minder bekende borgen. "De Plaggenborgh" is één van die vele borgen die de tand des tijd s niet hebben doorstaan, want in 1887 is de "Plaggenborgh" gesloopt. Een behuizing van hout en plaggen zou beslist geen 3 eeuwen kunnen blijven bestaan. Maar hoe "De Plaggenborgh" gebouwd was, is eigenlijk onbekend Trammelant in de herberg Over het leven in de herberg van het echtpaar Plaggen borg is echter meer bekend. Helaas niet steeds in gunstige zin. De boerrichters van Onstwedde, Vlagtwedde en Sellingen, die in die tijd de rechtspraak uitoefenden, hadden tussen 1622 en 1660 vele malen bemoeienis met de Plaggenborgen. In het Rijksarchief Groningen zijn een 30-tal straf- en civiele zaken vermeld, die behandeld zijn door de boerrichters van Westerwolde over de "misdragingen" van het echtpaar Plaggenborgh en anderen. Veel van de voorvallen betroffen scheldpartijen. Bijvoorbeeld op 3 oktober 1626 tussen Anne, die niet op haar mondje was gevallen, en de eigenerfde boer Aycke Sterenborch. Ook de pastoor te Unsde (Onstwedde) werd op diezelfde dag door Anne "onbehoorlick bejegent." Anne Plaggenborgsche werd voor deze wandaden verdragen [beboet] tot betaling van resp. 2 Caroli guldens en 10 stuivers en een halff rijxdaler. In juni 1627 schold Anne ene Engel Johans uit voor honden viller. Ook haar man Evert liet zich niet onbetuigd. Hij heeft 3 dagen later een zekere Wilt Johans in huis geslagen en voor "toversche" gescholden. Anne was waarschijnlijk de beheerder van de beurs met geldstukken, want beide keren werd zij beboet met resp. een rijxdaler en 2 Caroli guldens. In de herberg van Evert Jans Plaggenborgh en Anne Plaggenborgsche was het dus niet altijd pais en vree. Iemand uitschelden voor hoer of hoerenzoon, toveresse e.d. waren schering en inslag. Op 11 september 1634 heeft Jacob Berens "Plaggenborgsche tot Unstwedde in dronkenschap gescholden voor hoer en toveresse," hetgeen hem 8 Caroli guldens kostte. Een vechtpartij tussen Evert Jans en Edo Hannes op 17 mei 1631, waarbij laatstgenoemde met een mes in den arm en in de rugge werd gestoken en gesneden, kostte Anne zelfs 2 daler en 1 rijxdaler. De eerder genoemde boerrichters hebben het er maar druk mee gehad. Naast deze strafzaken bemiddelden zij ook in zakelijke geschillen en overeenkomsten, zoals blijkt uit de notitie op 11 april "Evert Jans Plaggenborgh en Anne Luickens lenen van Jannken Wubbens, weduwe van wijlen Wubbo Abels 73 dalers." Misschien rendeerde de herberg niet zo goed meer, gelet op de hiervoor vermelde geldlening of zij waren te oud, [resp. 68 en 63 jaar] om de herberg verder te kunnen runnen. Zeker is dat zij "De Plaggenborgh" kort na 1660 hebben overgedragen aan ene Jantien Schultes, getrouwd met Wubbo Abels, van wie zij eerder geld hadden geleend. Waarom "De Plaggenborgh" aan hen verkocht is blijft een open vraag. Had het echtpaar geen kinderen, of waren deze overleden. In het strijdgewoel van de 80-jarige oorlog kunnen zij gedood zijn of naar andere oorden zijn vertrokken. Na de vrede van Munster in 1648 was het alles behalve rustig in de Republiek van de Nederlanden. In het jaar 1672 verklaarde Frankrijk en Engeland de oorlog aan de Republiek, de Bisschoppen van Munster en Keulen sloten zich bij hen aan om Noord-Nederland aan hun gezag te onderwerpen. Na de verovering van Coevorden trokken hun troepen onder aanvoering van Bernard van Galen [Bommen Berend] plunderend en rovend door Drenthe op naar de stad en vesting "Groningen," en belegerden de stad dagenlang. Ondanks vele aanvallen en zware bombardementen wist de krijgsheer baron van Rabenhaupt met heel weinig troepen en hulp van de "stadjers" en studenten de aanval te weerstaan. Bommen Berend trok zich op 28 augustus 1572 met achterlating van 4000 gesneuvelden smadelijk terug. Of de Westerwolders van dit oorlogsgeweld iets hebben gemerkt is niet bekend. Nog steeds vieren de "Groningers" op 28 augustus de overwinning op deze Bommen Berend met een groot feest, een kermis en een grote paardenmarkt Plaggenborgh eind 17e en begin 18e eeuw Dat er in het woelige Nederland toch nazaten Plaggenborgh waren, blijkt uit de geboorte van ene Hindrik Jans Plaggenborg omstreeks 1675, die in 1705 is gehuwd met Geeske Wilts, geboren ca te Onstwedde. Hindrik Jans is overleden en begraven op 27 juli 1727 te Onstwedde en is dus ongeveer. 2 jaar getrouwd geweest met Geeske Wilts. Of zij kinderen hadden is ook van hen niet bekend. Geeske is op 7 mei 1730 opnieuw een huwelijk aangegaan met Albert Geerts Sterenborg, geboren omstreeks 1690 te Sterenborg onder Onstwedde. Hij is overleden op 1 juli 1763 te Onstwedde. Geeske is overleden en begraven op 30 mei 1750 te Onstwedde. Mogelijk woonden zij toch in of bij "De Plaggenborgh" dat toentertijd viel onder het kerspel Onstwedde. Van Hendrik Jans en Geeske is evenmin bekend of zij kinderen hadden. We hebben gezien dat na 1660 "De Plaggenborgh" in het bezit is van Jantien Schultes en Wubbo Abels. Uit een akte van 10 januari 1699 blijkt dat "De Plaggenborgh" in het bezit was van vier erfgenamen die op 15 november 1693 de nalatenschap hadden verdeeld. Tot hen behoren Alberdine Engels, geboren ca te Vlagtwedde, 1ste huwelijk met Hendrik Rentekes

7 en 2de huwelijk met Ocke Boels. Ieder krijgt een vierde deel van de erfenis. Niet met name genoemd, maar zeker is dat Alberdine Engels "De Plaggenborgh" in haar bezit kreeg. Heel bijzonder is dat zeven jaar eerder uit een akte van 10 september 1692 blijkt dat ene Harman Teengh betreffende een bouwacker gedaagd heeft Berend Plaggenborg als gebruiker van die acker. Van wie is deze Berend Plaggenborg een nakomeling? In de akte van 10 januari 1699 is gedaagde een Berend Jans in den Plaggenborgh, die wegens "mandaet van opsegginge van sodeane veerde part van behuisinge en landerijen als tot de Plaggenborgh is behorende en door gedaegde meijerwijs gebruickt." Deze Berend Jans is vermoedelijk dezelfde als de in 1692 genoemde Berend Plaggenborg. Op 4 mei 1715 lenen Hindrik Jans Plaggenborg en zijn vrouw Geeske Wilts het grote geldbedrag van 350 Caroler guldens. Hindrik Jans was toen al 40 jaar oud. Heeft hij misschien behuizing en/of landerijen van "De Plaggenborgh" gekocht en daar gewoond tot aan zijn overlijden,omstreeks juli 1727, toen dus 52 jaar oud. Geeske overleefde hem, na haar 2de huwelijk op 7 mei 1730 met Albert Geerts Sterrenborg nog 23 jaar. Zij stierf omstreeks 30 mei 1750 en werd dus 70 jaar, zeer oud voor die tijd. Blijkbaar heeft Geeske tot haar dood in "De Plaggenborgh"gewoond. Geert Ayckes Plaggenborg, geboren 11 juni 1702 te Vlagtwedde is overleden tussen 1763 en Hij was gehuwd met Jantien Schultes Bruins, geboren op 4 september 1705 te Vlagtwedde en overleden tussen te Plaggenborg. Ze woonden eerst op de Erve Bruins te Jipsinghuizen, maar verkochten die erve op 5 april 1749 en kochten "De Plaggenborgh" van de erfgenamen van Geeske Wilts, weduwe van Hindrik Jans Plaggenborg. Was Geert Ayckes als zoon van Aycke Geerts Plaggenborg één der erven? Deze Aycke Geerts was geboren en gedoopt in 1682 te Vlagtwedde en getrouwd op 9 september 1696 met Anne Margriete Eylers. Uit het vorenstaande blijkt wel dat er aan het eind van de 17de eeuwen het begin van de 18de eeuw meerdere Plaggenborgen waren die allen nog woonden in Plaggen borg of in de dorpen of gehuchten daar dichtbij.

8 11. WESTERWO,LDE, WILD WOEST' EN LEDIG? Inwelke armoe of welstand De Plaggenborgen hebben geleefd in die tijd van de Gouden Eeuw is helaas niet bekend. Westerwolde was nog steeds een land van veen, heidevelden, moeras en bosgrond. De eeuwenoude riviertjes, die het veen doorsneden zoals De Hunze langs de Hondsrug in Drenthe en in Groningen, de Pekel-A, de Mussel-A en de Westerwoldse-A konden 's winters de waterafvoer niet aan. Op veel plaatsen ontstonden meren en moerassen, zoals het gebied tussen het Klooster te Ter Apel en het veengebied onder Onstwedde en de Mussel. 's Zomers waren er onafzienbare weidegronden, waar honderden schapen graasden. Veel herders trokken met hun schaapskudden de velden in om 's avonds terug te keren naar de schaapskooien op de hoger gelegen heidevelden. Op de Hooghen Es onder Wollinghuizen waar "De Plaggenborgh" was gelegen, was een schaapskooi waar een bewoner van Plaggenborg genaamd Harm Hendrik Nijks schaapherder was. Hij was volgens een huwelijksakte op 24 juni 1820 getrouwd met Roelfina Hans Hoiting. Als bijlage van die akte is van de bruidegom vermeld, dat uit het Diaconieboek van Vlagtwedde bij de begrafenis van Hindrik Geerts Plaggenborg op 19 september 1794 is ontvangen 0-8-3, dat is 8 stuivers en 3 duiten. Was dat geld voor het "armlaken over het graf'? We hebben opeens een te grote sprong in de tijd gemaakt tot We gaan eerst terug naar de lste helft van de 18de eeuw. Hendrik Geerts Plaggenborg, zoon van Geert Ayckes, werd gedoopt op 4 november 1731 te Vlagtwedde [Plaggenborg] en huwde op 9 maart 1760 te Vlagtwedde met Alke Geerts, geboren omstreeks Zij is overleden tussen te Plaggenborg. Dat de doop van beiden plaats vond te Vlagtwedde, kwam doordat Plaggenborg kerkelijk viel onder het kerspel Vlagtwedde. Gelukkig werden de doop- en trouwregisters toen aardig goed bijgehouden en weten wij hierdoor dat zij samen 5 kinderen kregen. Hun Plaggenhut met geiten en schaapskudde eerste kind, het meisje Jantje, gedoopt op 8 maart 1761, overlijdt voor 9 maart 1770, pas 8 jaar oud. Op die datum wordt hun 4de kind geboren, dat dan de naam Jantien krijgt. Op 23 april 1764 wordt een zoon Geert geboren, die op 18 mei 1788 trouwt met Grietje Hindriks Goeree. Drie jaar later op 22 maart 1767 krijgen zij een 2de zoon ook Geert genoemd, die op 5 juni 1797 is overleden. Waarom er twee zonen met de naam Geert zijn, is onduidelijk. Het 5de kind, geboren op 28 augustusl774, een zoon wordt Jan genoemd. Deze huwt op 24 april 1794 met Anna Derks Leffers te Vrieschelo. Na de dood van zijn eerste vrouw Alke Geerts, op een datum tussen 1774 en 1778, trouwt Hindrik Geerts Plaggenborg voor de 2de keer op 10 mei 1778 te Vlagtwedde met ene Aaltje Harms gedoopt op 4 oktober 1744 te Vlagtwedde. Samen krijgen zij 3 kinderen 2 dochters Roelfijn, Aikien en een zoon Harm. Als Hindrik Geerts Plaggenborg op 19 september1794 is overleden blijft Aaltje Harms met de kinderen in "De Plaggenborgh" achter en blijft daar ook wonen. Als legitiem voogdes over haar eigen kinderen en haar stiefkinderen wordt bij akte van 5 juni 1797 gecompareerd, dat haar stiefdochter Jantje Hindriks Plaggenborg geheel met toestemming van haar 3 broers Geert, Geert Hendriks en Jan Hendriks Plaggenborg, allen wonende in "De Plaggenborgh" alle haar vaders goederen, dus de gehele nalatenschap in haar bezit krijgt. Als voorwaar de is in de akte gesteld, dat haar 3 minderjarige kinderen tot de 18 jarige leeftijd of trouwdag zijn verzekerd van volledige kost en inwoning in "De Plaggenborgh." Waarom de 3 broers Plaggenborg alles aan zuster Jantje Hindriks overgedragen hebben is niet bekend. Zij was op 27 april 1795, dus een goed half jaar na de dood van haar vader, getrouwd met ene Friederich Hindriks Quaaje, die in 1765 was geboren in Aldendorf [Duitsland). Op 27 mei 1794 wordt Frijdrik Hindriks al genoemd bij de verkoop van een stuk markegrond op de Wollingboer marke bij Wollinghuizen. Als hij trouwt met Jantje Hindriks Plaggenborg draagt zij plotseling de familienaam Jantien Hindriks Nijks. Zij zijn getrouwd te Sellingen, waar de bruidegom wordt ingeschreven onder de naam Johan Fridrik Hindriks Quaaje van Aldendorph. Zij krijgen 4 kinderen 2 zoons en 2 dochters en wonen later in "De Plaggenborgh," evenals hun oudste zoon Hendrik Freeks Nijks [geboren Plaggenborg] gedoopt op 19 april 1795 te Vlagtwedde. Hij trouwde op 3 mei 1827 met Hebe Jans Hoiting, gedoopt op 18 juli 1802 te Selli gen. Zij kregen 2 kinderen Jan, gebore'n 3 juli 1827 en Jantien, geboren 19 oktober Het echtpaar Nijks-Hoiting stierf resp. op 3 maart 1846 en op 2 mei 1858 beiden te Plaggenborg. Of hun kinderen nog op

9 "De Plaggenborgh" hebben gewoond heeft dhr.wegman niet verder uitgezocht De Plaggenborgen eind 18e en begin 1ge eeuw Met de laatste bekende bewoners Nijks van "De Plaggenborgh" zijn we gekomen aan het eind van de 18de en het begin van de 19de eeuw. Nog steeds was het onrustig in de Bataafse Republiek de Nederlanden. De twisten tussen Oranjegezinden en de Patriotten bereikten rond 1795 hun hoogtepunt. De glorietijd, de Gouden Eeuw, onder de stadhouders Willem I en TIwas voorbij. Onder Willem III had de Republiek 2 oorlogen tegen Frankrijk gevoerd en was de bloei en macht van de Nederlanden sterk gegroeid. In de 18de eeuw, met het Stadhouderloze Tijdperk van 1702 tot 1747, begon een eeuw van verval. Ook onder de stadhouder Willem IV en Willem V tussen 1747 tot 1790 veranderde er niet veel. In 1780 brak zelfs een oorlog uit met Engeland. De Patriotten die de Republiek wilden vestigen zonder de Oranjes en in 1788 in opstand kwamen, werden met de hulp van Pruisische en Engelse troepen verslagen en vluchten naar Frankrijk. Ook in Frankrijk was het erg onrustig, waar het volk tussen 1789 en 1795 het regerende vorstenhuis van Lodewijk XIV van de troon wierp. De Franse Republiek zou vrijheid, gelijkheid en broederschap aan de burgers brengen [Liberté, Egalité en Fraternité.] In het jaar 1795 keerden de Patriotten met hulp van de Franse troepen terug naar de Nederlanden en slaagden er in de Prins van Oranje, Willem V te verdrijven naar Engeland. Hiermee brak de Napoleontische tijd voor Nederland aan van 1795 tot Geert Aykes Plaggenborg leefde in die eeuw van verval van 11 juni 1702 tot 1763 / Zijn zoon Hindrik Geerts Plaggenborg, geboren/gedoopt op 4 november 1731 overleed op 19 september1794 te Vlagtwedde. Samen hebben zij dus bijna die hele eeuw meegemaakt. Of Hindrik Geerts aan de kant van de stadhouders [de Oranjes] stond, of de Patriotten [Republikeinen] aanhing, is een open vraag. De volgende geslachten Plaggenborg woonden vermoedelijk niet meer in "De Plaggenborgh" of in het gehucht Plaggenborg. Geert Hindriks Plaggenborg werd geboren op 22 maart 1767 te Plaggenborg gem. Vlagtwedde. Hij is op huwbare leeftijd al uit het ouderlijk huis vertrokken, want op zondag 18 mei 1788 trouwt hij voor de kerk in Nieuwe Pekela, met Grietje Hindriks Goeree, geboren op 6 december 1759 te Borger- Compagnie [gemeente Vlagtwedde]. Het echtpaar woont aanvankelijk te Nieuwe Pekela een veenkolonie waar Geert Hindriks vermoedelijk gewerkt heeft in de veenderijen. Daar werden hun eerste 2 kinderen geboren. Zij verhuisden vaak, want hun 3de kind werd geboren in Wildervank, het 4de weer in Nieuwe Pekela en de 2 laatste weer in Wildervank. Dit betrof vermoedelijk de gemeente Wildervank, want uit andere gegevens blijkt dat ze woonden aan het Boerendiep 32 te Stadskanaal. Op 25 augustus 1818 vindt er namelijk een inbraak plaats in hun woning te Stadskanaal. De Schout van Onstwedde onderzoekt de inbraak ter plaatse, verhoort getuigen, maar lost de zaak niet op. De Schout van Onstwedde die de voetreis met zijn mannen maakten naar het verre Stadskanaal, of misschien reden ze wel in een koets of te paard, verhoorde nog twee getuigen n.l. de schoenmaker Riender lklein en Harm Jan Tempel maar zonder resultaat. Jammer genoeg is niet vermeld, wat er ontvreemd is maar het zal best de moeite waard zijn geweest, dat de Schout hiervoor helemaal naar Stadskanaal kwam. Of was Geert Hindriks Plaggenborg een belangrijke ingezetene van het Nieuwe Stadskanaal? Hun lste zoon Alke Geerts is gedoopt op zondag 15 maart 1789 te Nieuwe Pekela. Zoon Hindrik, gedoopt op zondag 17juli 1791 te Nieuwe Pekela is omstreeks 1792 overleden. Zoon Hendrik Geerts, is gedoopt op zondag 24 november 1793 te Wildervank. Zoon Jochem is gedoopt op zondag 10 april 1796 en dochter Stientje op zondag 20 april 1800, beiden in Nieuwe Pekela. Dochter Stientje is maar 1 jaar geworden. Dochter Cristenia Geerts, [Stientje] werd gedoopt op zondag 30 mei 1802 te Wlidervank. Opvallend is dat de kinderen steeds in een andere plaats of kerk werden gedoopt. Heeft dat te maken met de verhuizing van de ouders of mogelijk met een verandering van kerk. Vader Geert Hendriks Plaggenborg is overleden op vrijdag 18 februari 1831, op huisnr. 32 te Stadskanaal gem. Onstwedde. Moeder Grietje Hindriks Goeree, overleed ruim 7 jaar later op dinsdag 28 augustus 1838 te Onstwedde, oud 78 jaar, ook op huisnr. 32 te Stadskanaal. Een zeer hoge leeftijd, voor die tijd. Waren de vrouwen toen ook al het sterkste geslacht? De Semslinie, Koningsraai en het Stadskanaal. Misschien is het goed eerst eens na te gaan wat het ontstaan van het Stadskanaal voor de Plaggenborg families heeft betekend. Eeuwen lang was er tussen Groningen en Ter Apel slechts veen en moeras, waar aan de randen turf werd gestoken door de eigenerfgerechtigde boeren voor huisbrand. In de laatste helft van de l8de e~uw begonnen de fabrieken en industrieën turf te gebruiken voor het stoken van de ketels van de stoommachines. De onderlinge ruzies tussen de Groningers en de Drenten over veenbezit langs

10 de niet goed vastgestelde provinciegrenzen leidde rond 1817 tot het vaststellen van de z.g. Semslinie getrokken langs een bijna rechte lijn van de Martinitoren in de stad Groningen naar het Klooster te Ter Apel. Na jarenlange grensgeschillen tussen de gewesten over deze grens had Koning Willem I ingegrepen en de z.g. Semslinie, genoemd naar landmeter Jan Sems, bij wet vastgesteld. Daarom werd die linie, ook wel de "Koningsraai" genoemd. De stad Groningen, reeds in het bezit van, "de Heerlijkheid Westerwolde," liet halverwege de 18de eeuw het oog vallen op het Drentse en Groningse veengebied. Tussen Hoogezand en On- De in aanbouw zijnde nieuwe sluis naast het oude Sapsverlaat. Aan de oude sluis rechts worden herstelwerkzaamheden verricht. Een opname uit stwedde was men volop bezig met de veenafgraving van het Wildervankse Kanaal [het Oosterdiep] en het Pekelder diep, waar men nog wel een 30 tot 40 jaar door kon gaan met de veenafgraving. Maar de vroede vaderen van "de Stad" hadden een vooruitziende blik en besloten op 11 februari 1765 tot aankoop van veengronden en deze "op snee" te brengen tot het graven van het "Stadskanaal." Deze datum wordt beschouw als de stichting van de plaats Stadskanaal. Op 9 november 1761 vond de aankoop plaats van de 1ste roeden veengrond vanaf Bareveld tot aan de huidige Gele Klap voor Fl. 125,--. De akte dateert van 10 mei Via z.g. Stromannen werden in de daaropvolgende 10 jaren aankopen gedaan van honderden roeden veen aan de Semslinie, om in het midden daarvan het nieuwe kanaal te graven. Deze graverij geschiedde nog geheel door mankracht met de schop, waarvoor honderden mensen nodig waren. Toch ging dit gigantische werk sneller dan men had verwacht. De 1ste sluis die men in het kanaal gebouwd had, "het Springersverlaat " was reeds op 14 mei 1789 gereed. De kosten van het bouwen bedroegen Fl ,--. De volgende 2 sluizen, het Olthof verlaat en de Buinersluis werden afgebouwd in 1819 en Het verval van het waterpeil bedroeg op een 34 kilometer lang kanaal ong. 10 meter, zodat men tot Ter Apel totaal 10 sluizen had te bouwen Vermeldenswaard is nog dat de 1ste sluis de naam kreeg van de eerste sluismeester Jurrien Willems Springer, die in zijn jonge jaren meegevochten had in de slag bij Waterloo en daarvoor in 1865 nog een onderscheiding kreeg van Koning Willem III. Het eerste deel van het Stadskanaal trok al snel de eerste bewoners. Na de veenhutten en werkketen voor de veenarbeiders verschenen bij de sluizen vanaf Wildervank 30 tot 40 stenen huisjes langs het kanaal. Nu met vaste bewoners, zoals handwerkslieden, smeden, timmerlui, bakkers, kruideniers en onder andere herbergiers. Het nieuw gegraven Stadskanaal en de daarmee gepaard gaande ontginning van de veenderijen was in 1832 reeds gevorderd tot d~ 1ste afdraai tussen Stadskanaal en. Musselkanaal, waar thans de Watertoren staat. Voor het dorp Onstwedde betekende dat een vergroting van de gemeente, vooral wat het aantal inwoners betrof. Rond 1840 telde het dorp Onstwedde, inclusief de Horsten, slechts 861 personen. Het dorpje Horsten had nog maar 5 stenen huizen en zo'n 25 bewoners. Toen rond 1844, ook veel Duitsers werk in de veenkoloniën zochten, kwamen er in 4 jaar tijd zo maar 294 nieuwe bewoners bij. In de voorgaande 10 jaren waren dat per jaar slechts een 50 stuks. In 1844 bedroeg het totale inwonertal van het kerspel Onstwedde opeens 2405 personen.. Het eerste huis op de Horsten, dicht bij de Mussel-Aa, het zogenaamde "Musselhuuske," dat reeds op een kaart van 1803 voorkwam als Osseherdershuus was allang verdwenen (in April 1829). Dat met de nieuwe bewoners ook min-

11 der goed volk naar de nieuwe veenkoloniën kwam, lezen we in de processenverbaal van de Burgemeester van Onstwedde genaamd Abel Boels. Hij rapporteerde in 1813, direct na de Franse tijd, dat het rustig was in en om Onstwedde. De lotelingen uit Stadskanaal, Roelof Trip, Hendrik Goeree en Jan Pasveer waren tussen 1809 en1812 uit de Franse dienst teruggekeerd. Het was echter een bedrieglijke rust. Bij "rijke" ingezetenen (boeren) in Westerwolde werden veel diefstallen gepleegd. Boele Luring in Onstwedde vermiste uit een zijkamer een koperen ketel en een vat met 20 pond boter. Bij Albert Hiskes Bots verdwenen 4 korven honing. Bij dominee Ooms in Onstwedde verdween de zonnewijzer uit de pastorietuin. De gauwdieven werden steeds brutaler. Op klaarlichte dag, op weg van het gehucht Veenhuizen naar de kerk in Onstwedde, op een zondag in September 1815 werd de vrouw van Wubbe Frouwes aangevallen door een onverlaat en beroofd van haar "gouden oorijzer en ftoddermuts". Schaapherder Steffen Berents, die een kudde van wel 1000 schapen weidde, langs de Mussel-Aa werd beroofd van een aantal schapen. De dieven verdwenen met het geroofde goed in de omliggende veen gebieden, waar ze moeilijk te volgen en te vinden waren. Door de venen liepen ook smokkelpaden naar de Duitse dorpen over de grens en naar de herbergiers in Drenthe. Zover reikte de sterke arm van de schout en schepenen uit Onstwedde niet. In het begin van de 19de eeuw, dus na de Franse tijd vestigden zich bij het nieuw gegraven Stadskanaal steeds meer nieuwe bewoners De veengronden Het immens grote veengebied van de Stad Groningen naar Ter Apel tot ver over de Duitse grens aan het Eemsgebied en naar het Zuiden naar Coevorden en Emmen langs de Hondsrug was door afgraving van huisbrandturl door de bewoners, langs de randen van de hoogveengebieden, al stukken kleiner geworden. De "eigenerfden" woonden hier, in dorpen als Onstwedde, Vlagtwedde en Ter Apel en de dorpen Exlo, Borger en Gasselternijveen in Drenthe. De boerrechten op die veengronden waren als "Marke gronden" van ouder op kind door vererving verkregen. Het veen diende tot dan voor eigen brandstof maar had verder geen grote waarde. Op het bovenveen verbouwde men veel boekweit. Van boekweitmeel werd brood gebakken en boekweitpap bereid. Van het gedorste stro waren de boekweitdoppen erg belangrijk. Deze dienden als vulling voor de bedden en kussens. Kussens gevuld met boekweitdoppen worden nu weer in de handel gebracht als gezondheidkussens en aanbevolen voor een goede nachtrust. Ieder voorjaar werd een stuk bovenveen afgebrand en werd het boekweitzaad ingezaaid in de hete as. Dit kon men niet meer dan een 5-tal jaren doen, dan was de "geest" (groei) er uit en moest men een andere plek zoeken. Bij het afbranden moest men oppassen dat het vuur slechts de bovenlaag wegbrandde en niet tot de diepere lagen veen doordrong. Dit deed men door het vuur bovenwinds aan te steken op een strook van 25 tot 30 meter. Toch gebeurde het meermalen dat er door het draaien van de wind plotseling een echte veenbrand ontstond, die dagen en soms weken duurde en grote stukken veen opslokte. Op 2 Maart 1858 vond aan de Horsten nog zo'n veenbrand plaats, waarbij het sluiswachtershuis bij het Sapsverlaat geheel afbrandde. De prijzen van de Veengronden waren erg laag. De 1ste verkoop op 1 November 1770 van een perceel veen van één honderd en vier roeden leverde slechts ft. 125,-- op. Ayke Maarsingh uit Onstwedde maakte op voor 800- à 900 roeden lang enso roeden breed al een hogere prijs van f ,-- Over het