Maatwerkrapport WWB in Uw Gemeente

Transcriptie

1 Aan Cc - Van Paul Schenderling; Martin Heekelaar Datum 16 juli 2013 Betreft Maatwerkrapport WWB in 1.1 Woord vooraf Dit document is een geanonimiseerd voorbeeld van een beknopt maatwerkrapport dat Berenschot geleverd heeft aan een gemeente (hierna ). Een maatwerkrapport geeft een kort overzicht van de prestaties van uw gemeente op het terrein van de WWB. De prestaties van uw gemeente worden vergeleken met tien objectief geselecteerde referentiegemeenten, zodat u inzicht krijgt in opmerkelijke verschillen tussen uw gemeente en andere gemeenten. Daarnaast worden op belangrijke punten verbanden gelegd tussen het WWB-bestand, de WWB-financiën en het statistische profiel van uw gemeente. Zoals het woord al zegt, wordt ieder maatwerkrapportje samengesteld op basis van de specifieke wensen van de klant. De mogelijkheden zijn groot. Naast de onderwerpen die in dit maatwerkrapport aan de orde komen, is het mogelijk om de volgende onderwerpen nader uit te diepen: Samenstelling WWB-bestand: welke subgroepen zijn over- dan wel ondervertegenwoordigd in? Statistische analyse c.q. arbeidsmarktanalyse: welke interne en externe factoren kunnen het bijstandsvolume in uw gemeente verklaren? Zitten de knelpunten op de arbeidsmarkt in Uw Gemeente vooral op het kwantitatieve vlak (aantal banen versus beroepsbevolking) of op het kwalitatieve vlak (de zogenoemde match tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt? Formatieonderzoek: hoe groot is de omvang van de sociale dienst in uw gemeente en staat dit in verhouding tot de omvang van sociale diensten in gemeenten met een vergelijkbaar bijstandsvolume? Participatiewet: met welke aantallen personen en met welke omvang van de budgetten krijgt uw gemeente in de toekomst te maken als het gaat om de introductie van de Participatiewet? Ten slotte kunnen wij op grond van de analyse gerichte aanbevelingen doen om zoveel mogelijk mensen in uw gemeente aan de slag te krijgen. 1.2 Inhoudsopgave Om een goed beeld te krijgen van de stand van zaken met betrekking tot de Wet Werk en Bijstand (WWB) in zijn drie onderdelen van belang: 1. Ontwikkeling van het WWB-bestand van. In dit onderdeel worden de omvang en de samenstelling van het WWB-bestand onder de loep genomen. Het gaat hierbij om het aantal 1

2 bijstandsgerechtigden, de instroom en de uitstroom in de bijstand en om zaken als de leeftijdsopbouw, burgerlijke staat en sociaaleconomische achtergrond van bijstandsgerechtigden. 2. Ontwikkeling van de WWB-financiën van. In dit onderdeel wordt een meerjarig financieel overzicht gegeven van het budget, de ontvangsten en de uitgaven in het kader van de WWB, voor zowel het inkomensdeel (de uitkeringen) als het werkdeel (de bestedingen aan reintegratie). Ook worden eventuele incidentele of structurele tekorten en overschotten op de WWB-financiën geanalyseerd. 3. Arbeidsmarktprofiel van. In aanvulling op de analyse van het WWB-bestand en de WWB-financiën zal gekeken worden naar het arbeidsmarktprofiel van : dit zijn kenmerken van de arbeidsmarkt van die bijzonder maken ten opzichte van andere gemeenten. Deze factoren zijn van belang, omdat ze een verklaring kunnen vormen voor gunstige of minder gunstige ontwikkelingen in de WWB in. 4. Bijdrage uit Gemeentefonds. Naast een Rijksbijdrage uit het inkomensdeel en het werkdeel van de WWB ontvangt de gemeente ook een bijdrage uit het Gemeentefonds om de uitvoering van de WWB, schuldhulpverlening en armoedebestrijding. In dit onderdeel zullen we inzicht geven in de manier waarop de bijdrage voor uitvoeringskosten tot stand komt. In het vervolg van dit maatwerkrapport zullen de zojuist geschetste onderdelen worden uitgewerkt. 1.3 Ontwikkeling van het WWB-bestand van Berenschot beschikt over een uitgebreide database op het gebied van de WWB. De database is gebaseerd op recente cijfers van onder andere het CBS, het UWV en het ministerie van SZW over verschillende jaren. Ter beantwoording van de vraag hoe de WWB in zich verhoudt tot de WWB in vergelijkbare gemeenten, heeft Berenschot op basis van de database een verkorte Benchmark WWB uitgevoerd. In de Benchmark WWB wordt voor een aantal onderdelen van de WWB nagegaan hoe die zich verhouden ten opzichte van andere gemeenten. De vergelijking vindt plaats met een groep van tien gemeenten die een met vergelijkbare sociaal-economische structuur hebben (vergelijkbare economische groei, werkgelegenheid, demografie en dergelijke). Concreet zijn de referentiegemeenten geselecteerd op basis van de parameters uit het objectieve verdeelmodel zoals vrijgegeven door het ministerie van SZW. De referentiegemeenten van zijn: Assen Smallingerland Vlissingen Helmond Lelystad Den Helder Brunssum Enschede Zoetermeer Rijswijk In de onderstaande grafieken wordt een beeld gegeven van de ontwikkeling van het WWB-bestand van. 2

3 Bijstandsdichtheid 7,0% Bijstandsdichtheid 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% De bijstandsdichtheid is het aantal bijstandsgerechtigden als percentage van de bevolking. De bijstandsdichtheid is afhankelijk van zowel conjuncturele factoren (de stand van de economie op een bepaald moment) als structurele factoren (de mate van aansluiting van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt, de sociale problematiek op lokaal en regionaal niveau, et cetera). Uit bovenstaande grafiek valt af te leiden dat ten opzichte van een relatief hoge bijstandsdichtheid heeft. Ten opzichte van referentiegemeenten was de bijstandsdichtheid van Uw Gemeente tot 2009 relatief hoog, maar na 2009 is de bijstandsdichtheid juist lager dan in referentiegemeenten. Instroom in de bijstand 60% Instroom t.o.v. bestand 50% 40% 30% 20% 10% 0%

4 De instroom in de bijstand is het aantal bijstandsaanvragen dat toegekend wordt over een bepaalde periode. De instroom in de bijstand hangt af van zowel interne factoren, waarbij met name strengheid aan de poort van belang is, als externe factoren, zoals de eerder genoemde werkgelegenheidsontwikkeling en de mate van sociale problematiek. In heeft de instroom in de bijstand zich de afgelopen jaren gunstig ontwikkeld: vanaf 2008 het uitbreken van de economische crisis is de instroom in de bijstand nauwelijks gestegen, in tegenstelling tot referentiegemeenten waar de instroom wel fors is gestegen. Uitstroom uit bestand 45% Uitstroom t.o.v. bestand 40% 35% 30% 25% 20% 15% Uw Gemeente 10% 5% 0% De uitstroom uit de bijstand is het aantal mensen dat de bijstand verlaat, ofwel omwille van werk ofwel om andere redenen. In is de uitstroom uit de bijstand lager dan in referentiegemeenten, maar gezien de eveneens lage instroom is dit niet per se problematisch. 4

5 Ontwikkeling langdurige bijstand 6% Bijstandsdichtheid > 1 jaar 5% 4% 3% 2% 1% 0% Als mensen eenmaal in de bijstand terecht komen, blijkt het vaak moeilijk om weer uit te stromen, bijvoorbeeld richting werk. Het aantal mensen dat langer dan een jaar in de bijstand zit (zie bovenstaande grafiek) is een goede indicator van de langdurige bijstand. In is de langdurige bijstand vergelijkbaar met referentiegemeenten. Bijstandsdichtheid alleenstaande ouders 30% Alleenstaande ouders met bijstandsuitkering t.o.v. totaal aantal eenouderhuishoudens 25% 20% 15% 10% 5% 0% Een groep die vaak oververtegenwoordigd is in de bijstand betreft alleenstaande ouders. In Uw Gemeente blijkt tot 2008 de groep alleenstaande ouders vergelijkbaar met referentiegemeenten, maar vanaf 2009 is het percentage alleenstaande ouders dat in de bijstand zit gestaag gedaald, zodat het niveau nu onder het se gemiddelde is komen te liggen. 5

6 1.4 Ontwikkeling van de WWB-financiën van De budgetten en de uitgaven met betrekking tot het inkomensdeel van de WWB zijn opgenomen in de onderstaande tabel. In de tabel is het financieel saldo opgenomen zowel in nominale als in procentuele termen. In de laatste rij staan de landelijke percentages van het verschil tussen het macrobudget en de landelijke uitgaven. (bedragen in mln ) Budget 32,4 34,2 29,4 29,4 28,6 29,8 32,8 31,4 35,8 Netto uitgaven 34,1 35,3 33,8 32,2 33,3 33,1 35,2 36,6 35,9 Saldo -1,7-1,1-4,5-2,8-4,6-3,4-2,4-5,2-0,1 Percentage -5,4% -3,3% -15,1% -9,5% -16,2% -11,3% -7,2% -16,5% -0,3% Percentage 6,6% 5,1% 0,3% 0,8% 1,8% -2,4% -8,5% -16,7% 0,7% Geschoond percentage -12,0% -8,4% -15,4% -10,3% -18,0% -8,9% 1,3% 0,2% -1,0% Het blijkt dat sinds de invoering van de WWB in 2004 in aanvankelijk sprake was van tekorten op het inkomensdeel. Echter, waar in veel gemeenten het saldo na 2008 fors is verslechterd, valt dit bij mee: het saldo is licht negatief, maar als we het saldo corrigeren voor het landelijke tekort, komt in 2010 en 2011 zelfs uit op kleine overschotten. De middelen voor het WWB-inkomensdeel worden door het ministerie van SZW over de gemeenten verdeeld middels een objectief verdeelmodel. Dit wil zeggen dat het budgetaandeel van gemeenten in het landelijke WWB-budget bepaald wordt aan de hand van factoren die niet door individuele gemeenten te beïnvloeden zijn. In het objectieve verdeelmodel zitten factoren zoals inkomen, het aantal laagopgeleiden, de regionale banengroei, et cetera. Bij dit financiële beeld van het WWB-inkomensdeel in komt de vraag naar voren: wat verklaart de financiële prestaties van op het inkomensdeel, daadwerkelijk lagere uitgaven of een voor gunstige ontwikkeling van het budget? Om deze vraag te beantwoorden wordt in de onderstaande grafiek naast het netto uitgavenaandeel het jaarlijkse budgetaandeel getoond. De netto uitgavenaandeel betreft de uitgaven minus de ontvangsten op het inkomensdeel als percentage van de landelijke uitgaven minus ontvangsten; het budgetaandeel betreft het aandeel van ten opzichte van het landelijk beschikbare macrobudget. 6

7 Budgetaandeel en netto uitgavenaandeel Uit de grafiek blijk dat in het budgetaandeel structureel lager was dan het netto uitgavenaandeel. Echter, na 2010 is er een daling van het netto uitgavenaandeel zichtbaar, zodat de budget en uitgaven weer naar elkaar toe zijn gegroeid. Ontwikkeling Participatiebudget In onderstaande tabel en grafiek zijn de ontwikkeling van het werkdeel van de WWB het zogenoemde Participatiebudget af te lezen. Zowel de tabel als de grafiek zijn weergegeven exclusief meeneemregeling. (bedragen in mln ) Budget 11,8 11,9 12,2 12,0 12,6 13,4 14,5 13,9 8,2 Uitgaven 10,1 9,0 15,8 12,8 12,8 17,0 17,1 12,8 7,2 Ontvangsten 0,6 0,5 0,5 0,7 0,3 0,4 0,1 0,4 0,4 Netto uitgaven 9,4 8,4 15,2 12,1 12,5 16,6 17,0 12,4 6,8 Saldo 2,3 3,5-3,1-0,2 0,1-3,2-2,5 1,5 1,4 Percentage 19,8% 29,2% -25,1% -1,3% 1,0% -23,8% -17,3% 10,7% 17,1% 7

8 Wat betreft het Participatiebudget zijn er geen bijzonderheden. Re-integratietrajecten t.o.v. het aantal bijstandsuitkeringen 180% Reintegratietr. t.o.v. bijstandsuitkeringen 160% 140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% In is het aantal re-integratietrajecten als percentage van het totale aantal bijstandsuitkeringen vanaf 2006 flink gedaald, maar ligt het aantal trajecten nog steeds boven het gemiddelde in en in referentiegemeenten. 1.5 Arbeidsmarktprofiel van In deze paragraaf staat de vraag centraal: in welke opzichten is de arbeidsmarkt in bijzonder en hoe verhouden deze kenmerken zich tot de WWB in? 8

9 Het werkloosheidspercentage in het COROP-gebied waar toe behoort (Zuid- Limburg) is met 6,6 procent hoger dan het landelijk gemiddelde. Er zijn geen werkgelegenheidscijfers op gemeenteniveau, dus het is moeilijk te controleren of het werkloosheidspercentage in hoger ligt dan in referentiegemeenten. Wel zijn er cijfers over het aantal WW-uitkeringen; dit aantal blijkt in vergelijkbaar met dat van referentiegemeenten. 5,0% 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% WW-uitkeringen t.o.v. bevolking Ook zijn er cijfers over de (netto) arbeidsparticipatie op gemeenteniveau. De netto arbeidsparticipatie is het aandeel van de werkzame beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking (het deel van de bevolking dat gelet op zijn leeftijd in aanmerking komt voor deelname aan het arbeidsproces). 1 Hieruit blijkt dat de arbeidsparticipatie in de afgelopen jaren is gestegen, maar nog steeds onder het landelijk gemiddelde en onder het gemiddelde in referentiegemeenten ligt. 1 Bron: CBS. 9

10 70% 68% 66% 64% 62% 60% 58% 56% 54% 52% 50% Netto arbeidsparticipatie Uw Gemeente Met de komst van de Participatiewet zullen gemeenten zoals steeds meer verantwoordelijkheid gaan dragen voor de re-integratie van arbeidsgehandicapten. Naast de huidige groep WWB ers zal ook een deel van de re-integratieverplichtingen in het kader van de Wsw en in het kader van de Wajong overgedragen worden aan gemeenten. De samenwerking tussen de gemeente en het SW-bedrijf zal hierdoor anders worden. Het aantal arbeidsgehandicapten in Uw Gemeente zowel het totale aantal arbeidsongeschikten als het aantal Wajongers is relatief hoog (zie onderstaande grafieken). 14% Arbeidsongeschiktheidsuitkeringen t.o.v. bevolking % 10% 8% 6% 4% 2% 0%

11 3,0% Wajonguitkeringen t.o.v. bevolking ,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% Bijdrage uit Gemeentefonds Voor de uitvoering van de WWB ontvangt middelen via het Gemeentefonds. Het Gemeentefonds is opgebouwd uit zogenoemde fictieve budgetten (ook wel clusters). Zo is er een fictief budget Werk & Inkomen, waarin middelen ontvangt voor de uitvoeringskosten van de WWB, armoedebestrijding en schuldhulpverlening. De omvang van het cluster is afhankelijk van factoren zoals het aantal bijstandsgerechtigden, het aantal inwoners en het aantal inwoners met een laag inkomen. Zo neemt de omvang van het fictieve budget W&I toe bij een toename van het aantal bijstandsgerechtigden en daalt bij een afname. De omvang van het cluster W&I wordt voor een individuele gemeente bepaald aan de hand van de verdeelmaatstaven, de bedragen per eenheid en de uitkeringsfactor. De uitkeringsfactor houdt rekening met de jaarlijkse groei van het Gemeentefonds (het accres). In de bovenstaande tabel staan de verdeelmaatstaven die gelden voor het cluster W&I. In de derde kolom staat de omvang van de verdeelmaatstaven voor de gemeente. Voor alle gemeenten gelden dezelfde verdeelmaatstaven, maar de omvang verschilt uiteraard per gemeente. Zo wordt in de berekening voor uitgegaan van uitkeringsontvangers en inwoners. 11

12 Cluster Werk & Inkomen Uw Gemeente in 2013 (voorlopige bedragen, in euro) Bedragen per eenheid Eenheden in de gemeente Totaalbedrag Huishoudens met laag inkomen 38, Huishoudens met laag inkomen (drempel) 53, Bijstandsontvangers 1.349, ABW schaalnadeel , ABW schaalvoordeel 3.709, Klantenpotentieel regionaal 1, Uitkeringsontvangers 16, Inwoners -0, Totaal cluster W&I, excl. uitkeringsfactor Uitkeringsfactor 1,47 Totaal cluster W&I, incl. uitkeringsfactor Bron: ministerie van BZK, bewerking Berenschot In de tweede kolom staan de bedragen per eenheid. In de laatste kolom staat het product (de vermenigvuldiging) van de verdeelmaatstaven en de bedragen per eenheid. De som van deze producten (TOTAAL) leidt tot de zogenoemde uitkeringsbasis. De uitkeringsbasis maal de uitkeringsfactor (in 2013 is de uitkeringsfactor gelijk aan 1,47) leidt tot het totaalbedrag in het cluster W&I. Voor is dat bedrag in 2013 gelijk aan (afgerond) 12,6 mln. Marginaal effect Zoals gezegd is het bedrag in het cluster W&I mede afhankelijk van het aantal bijstandsgerechtigden in de gemeenten. Je kunt je afvragen met hoeveel het cluster toeneemt met een stijging van het aantal bijstandsgerechtigden. Berekend kan worden dat in het cluster W&I exclusief of inclusief uitkeringsfactor gemiddeld (afgerond) 2.517,- resp ,- per bijstandsgerechtigde meer of minder krijgt 2. Dit bedrag zal per gemeente verschillen, omdat in het cluster W&I in het gemeentefonds rekening wordt gehouden met schaalvoordelen. 2 Let op dat dit niet betekent dat het gemeentefonds voor in totaliteit met dat bedrag omhoog gaat. Als het aantal bijstandsgerechtigden in meer dan evenredig stijgt ten opzichte van de andere gemeenten, neemt het totale Gemeentefonds toe. Dat gaat dan ten koste van andere gemeenten. Als het volume evenredig of minder dan evenredig stijgt ten opzichte van de andere gemeenten dan stijgt het cluster W&I, maar gaat het ten koste van het accres. Dan gaat het cluster W&I wel omhoog, maar blijft het Gemeentefonds in totaliteit gelijk of gaat i.g.v. minder dan evenredige stijging omlaag. 12