Inhoud. Deel I Inleiding. Deel II Lichamelijke veroudering. Literatuur Literatuur Literatuur Literatuur...

Transcriptie

1 VII Inhoud I Deel I Inleiding 1 Demografie en veroudering N. van Nimwegen en N.L. van der Gaag 1.1 Veroudering: probleem of succes? Kleinere gezinnen en langer leven Veroudering: een zaak van lange adem Verschillende tinten grijs Meer gezonde levensjaren, toekomstmuziek? Veroudering raakt de hele wereld Oplossen of aanpassen? Literatuur Verouderingstheorieën N.G.J. Jaspers, W.P. Vermeij, A.A. Marcoen, M.J. Aartsen en G.C.F. Thomése 2.1 Lichamelijke, biologische theorieën Emotionele theorieën Sociale theorieën Tot slot Literatuur II Deel II Lichamelijke veroudering 3 Volledig geriatrisch onderzoek bij kwetsbare oudere patiënten D.Z.B. van Asselt 3.1 Inleiding Inventarisatie van de medische voorgeschiedenis Inventarisatie van de gebruikte medicatie Anamnese Heteroanamnese Tractusanamnese Functionele anamnese Biografie Sociale anamnese Lichamelijk onderzoek Literatuur Aandoeningen van het bewegingsapparaat M.H. Emmelot-Vonk, M. Visser, L.A. Schaap, J. Holla, M. van der Leeden, W.F. Lems en J. Dekker 4.1 Osteoporose Sarcopenie Artrose Literatuur Hart- en vaatziekten F.U.S. Mattace-Raso 5.1 Inleiding Veroudering van hart en arteriën Hypertensie Hartinfarct Hartfalen Beroerte (cerebrovasculair accident, CVA) Literatuur

2 VIII Inhoud 6 COPD F.M.E. Franssen en M.A. Spruit 6.1 Definitie Epidemiologie Pathofysiologie Risicofactoren Klinische presentatie Exacerbaties Extrapulmonale manifestaties en comorbiditeiten Diagnostiek en classificatie Behandeling Literatuur Obstipatie D.Z.B. van Asselt 7.1 Inleiding Definitie Prevalentie Obstipatie en de rol van veroudering Oorzaken van obstipatie Gevolgen van obstipatie Diagnostiek Behandeling Preventie Literatuur Kauw- en slikstoornissen G.J. van der Putten 8.1 Inleiding Cariës Parodontale aandoeningen Verkorte tandbogen Prothetische behandelingen Slijmvliesafwijkingen Speekselsecretie Presbyfagie en dysfagie Tot slot Literatuur Parkinsonisme T. van Laar 9.1 Inleiding Epidemiologie Pathogenese Etiologie Verschijnselen van typisch parkinsonisme Diagnostiek van typisch parkinsonisme Verschijnselen van atypisch parkinsonisme Behandeling Literatuur Urine-incontinentie V. Decalf, M.A. Denys en K. Everaert 10.1 Urogenitale veroudering Diagnostiek van urine-incontinentie Behandeling en zorg Preventie Literatuur

3 Inhoud IX 11 Huidziekten J.M.G.A. Schols 11.1 De ouder wordende huid Veelvoorkomende huidaandoeningen Wonden, in het bijzonder ulcus cruris en decubitus Literatuur Bloedarmoede E. Joosten 12.1 Veroudering van het hematopoëtische systeem Definitie en klinisch belang van bloedarmoede bij ouderen Algemene diagnostische beschouwingen Anemie door chronische ziekte IJzergebreksanemie (IDA) Anemie door vitamine B 12 - en foliumzuurgebrek Onverklaarde bloedarmoede Literatuur Diabetes mellitus K.J.J. van Hateren en H.J.G. Bilo 13.1 Inleiding Diabetes en de rol van veroudering Pathofysiologie Epidemiologie Diagnostiek Behandeling Literatuur Nierfalen J.M.H. Joosten en G.J. Navis 14.1 De nieren en hun functies Nierfunctie en de rol van veroudering Acuut en chronisch nierfalen Oorzaken van nierfalen Prevalentie en indeling van chronische nierschade Presentatie en diagnostisch onderzoek bij nierschade Behandeling van chronische nierziekte Literatuur Kanker H.A.A.M. Maas 15.1 Kanker in de bevolking en levensverwachting Prognose bij ouderen Doel van een behandeling Twee voorbeelden Perspectief Literatuur Infecties J. Flamaing 16.1 Inleiding Normale veroudering en infecties Epidemiologie van acute infecties Pathologie Behandeling en zorg Preventie Literatuur

4 X Inhoud III Deel III Functionele veroudering 17 Het ontstaan van participatiebeperkingen (disablement process) H.S.J. Picavet 17.1 Inleiding Disablement process Toepassingen van het disablement process Meten van functionele en participatiebeperkingen Literatuur Mobiliteit en loopstoornissen M.B. van Iersel 18.1 Inleiding Hoe vaak komt het voor? Het bepalen van de mobiliteit Mobiliteitsveranderingen en leeftijd Pathologie Behandeling van mobiliteitsproblemen Preventie van mobiliteitsproblemen Literatuur Zintuigen en communicatie R.M.A. van Nispen, G.H.M.B. van Rens, S.E. Kramer, P. Merkus, C. de Graaf, S. Boesveldt, J. van Borsel en M. de Letter 19.1 Visuele beperkingen Gehoor Reuk en smaak Spraak, taal en slikken Literatuur IV Deel IV Cognitieve veroudering 20 Dementie J.A.H.R. Claassen 20.1 Wat is dementie? Prevalentie en incidentie Diagnostiek Dementie versus normale cognitieve veroudering Belangrijkste oorzaken van dementie Behandeling en zorg Is dementie te voorkomen? Gevolgen van dementie Literatuur Gedragsproblematiek bij dementie M.E. de Vugt 21.1 Inleiding Epidemiologie Syndromen Etiologie Diagnostiek Behandeling en zorg Literatuur

5 Inhoud XI 22 Delier S.E.J.A. de Rooij 22.1 Inleiding Voorkomen Diagnostiek Predisponerende en uitlokkende factoren Pathofysiologie Behandeling Nazorg Literatuur V Deel V Emotionele veroudering 23 Depressie R.M. Kok 23.1 Inleiding Prevalentie Meetinstrumenten Pathogenese, risicofactoren en klachtenpresentatie Behandeling Preventie Tot slot Literatuur Angststoornissen R.C. Oude Voshaar 24.1 Inleiding Prevalentie Meetinstrumenten Normale veroudering en risicofactoren Behandeling en zorg Preventie Tot slot Literatuur Persoonlijkheidskenmerken S.P.J. van Alphen 25.1 Persoonlijkheid: adaptief versus maladaptief Prevalentie van persoonlijkheidsstoornissen Meetinstrumenten voor persoonlijkheidsstoornissen Pathogenese, risicofactoren en klachtenpresentatie Behandeling Gedragsadvisering Tot slot Literatuur VI Deel VI Sociale veroudering 26 Sociale aspecten van veroudering T.G. van Tilburg, M.I. Broese van Groenou en B.A. Suanet 26.1 Sociale netwerken Eenzaamheid Sociale participatie; ouderen en vrijwilligerswerk Literatuur

6 XII Inhoud 27 Pensionering C.J.I.M. Henkens, H. van Solinge 27.1 Inleiding De veranderende context van pensioneren Pensionering als proces Pensionering in de levensloop Sociale inbedding Pensionering en gezondheid Aanpassing aan pensionering Tot slot Literatuur Beeldvorming W.J.A. van den Heuvel 28.1 Inleiding Elementen van beeldvorming Beelden over oud worden en oud zijn Stereotypen over ouderen Gevolgen van negatieve beeldvorming voor ouderen Maatregelen die beeldvorming (over ouderen) beïnvloeden Tot slot Literatuur VII Deel VII Interactie 29 Geriatrische syndromen M.G.M. Olde Rikkert 29.1 Definitie Acute en chronische geriatrische syndromen Interacties Empirisch bewijs voor geriatrische syndromen Diagnostiek en behandeling Tot slot Literatuur Kwetsbaarheid C. van Campen 30.1 Inleiding Hoe denken ouderen over kwetsbaarheid? Definitie en meting van kwetsbaarheid Beloop van kwetsbaarheid Prevalentie van kwetsbaarheid Toekomstige ontwikkeling van kwetsbaarheid Integrale zorg en ondersteuning voor kwetsbare ouderen Literatuur Multimorbiditeit F.G. Schellevis 31.1 Definitie Prevalentie Belang van multimorbiditeit Een voorbeeld uit de praktijk Kwaliteit van zorg bij multimorbiditeit Literatuur

7 Inhoud XIII 32 Polyfarmacie R.J. van Marum 32.1 Inleiding Veranderde farmacokinetiek en farmacodynamiek bij ouder worden Rationeel voorschrijven De periodieke medicatiebeoordeling Tot slot Literatuur VIII Deel VIII Gezonde leefstijl 33 Lichaamsgewicht en ondervoeding M. Visser 33.1 Veranderingen in lichaamsgewicht en -samenstelling met de leeftijd Lichaamsmaten voor het bepalen van onder- of overgewicht bij ouderen Het vaststellen van onder- of overgewicht bij ouderen Prevalentie Behandeling Preventie Literatuur Voeding en supplementgebruik M. Visser, C.P.G.M. de Groot 34.1 De voeding van Nederlandse ouderen Veranderingen met de leeftijd Het meten van de voedselinname Voedingsproblemen bij ouderen Literatuur Lichaamsbeweging en sedentair gedrag M. Visser 35.1 Lichaamsbeweging en sedentair gedrag van ouderen Veranderingen met de leeftijd Het meten van lichaamsbeweging en sedentair gedrag Gevolgen van lichamelijke inactiviteit en sedentair gedrag Beweegtraining Preventie van afname in lichaamsbeweging Literatuur Alcohol H.C. Comijs 36.1 Alcoholgebruik onder ouderen Alcohol en lichamelijke veroudering Overmatig alcoholgebruik meten Gevolgen van overmatig alcoholgebruik bij ouderen Behandeling en zorg Preventie Literatuur Roken M. Huisman 37.1 Het rookgedrag van ouderen Veranderingen met de leeftijd Rookgedrag meten Gevolgen van roken Behandeling en zorg

8 XIV Inhoud 37.6 Preventie Literatuur Slaap en slaapproblemen H. Tiemeier en A.I. Luik 38.1 Slaap bij ouderen Oorzaken van slaapproblemen bij ouderen Slaapstoornissen Diagnostiek van slaapstoornissen Gevolgen van verstoorde slaap Behandeling van slaapstoornissen Preventie Literatuur IX Deel IX Zorg en zorggebruik 39 Organisatie en toegankelijkheid van zorg H.L.G.R. Nies 39.1 Typering van de Nederlandse ouderenzorg Wettelijke ordening van de zorg Samenwerking in ketens en netwerken Besturing van organisaties Nieuwe ontwikkelingen Literatuur Zorggebruik formele zorg R. van der Sande 40.1 Inleiding Eerstelijnszorg Langdurige zorg: zorg thuis Langdurige zorg: zorg met verblijf Tweedelijnszorg Combinaties van wonen en zorg Trends en determinanten zorggebruik ouderen Tot slot Literatuur Zorgen voor elkaar: mantelzorg A.H. de Boer, M.M.Y. de Klerk 41.1 Maatschappelijke trends Volwassen kinderen en hun oude ouders Wie verzorgt de eigen ouders? Beleving van het geven van hulp aan ouders Ouderen zorgen ook voor elkaar Beleving van het verzorgen van de partner Tot slot Literatuur Verpleging van ouderen J.P.H. Hamers 42.1 Inleiding Kwaliteit van zorg Belangrijke zorgproblemen Kwaliteit van zorg verbeteren: vrijheidsbeperking als illustratie Tot slot Literatuur

9 Inhoud XV 43 Zorggebruik informele zorg M.M.Y. de Klerk en M.A.M. Marangos 43.1 Wat is informele zorg? Overheidsdenken over zorg Meningen van de bevolking over informele zorg Willen en kunnen mensen informele hulp ontvangen? Ontvangers van informele zorg Informele of formele zorg Ontwikkelingen in het gebruik van informele hulp Toekomst ouderen met informele hulp Tot slot Literatuur De laatste levensfase H.R.W. Pasman en B.D. Onwuteaka-Philipsen 44.1 Inleiding Cijfers over verwachte overlijdens Verloop laatste levensfase Advance care planning Palliatieve zorg Doorgaan of stoppen met behandelen De wens om te sterven Literatuur Register

10