8 Voorwoord. 2012, het Europees jaar van het actief ouder worden en de solidariteit tussen de generaties.

Transcriptie

1 Voorwoord In alle Europese landen en zeker ook in Vlaanderen leven steeds meer mensen langer. Daardoor neemt het relatieve aandeel van de ouderen in de bevolking toe. De bevolking vergrijst. Deze vergrijzing roept vragen op. Kan de groeiende groep ouderen in de komende jaren rekenen op een menswaardige levensstandaard? Zullen de pensioenen en de gezondheidszorg betaalbaar blijven? Maar ook: vormen ouderen alleen een kostenpost op de overheidsbegrotingen in de komende jaren? Of zijn er ook baten? Kunnen ouderen een zinvolle en constructieve bijdrage leveren in een vergrijzende samenleving? Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie en de Europese Unie is het antwoord op de uitdagingen en kansen die vervat liggen in de vergrijzing active ageing of actief ouder worden. De overheid moet 1) oudere werknemers stimuleren om langer te blijven werken, 2) de sociale uitsluiting van ouderen terugdringen door hun deelname aan de samenleving te bevorderen en 3) maatregelen nemen om de gezondheid van ouderen te verbeteren. Uiteraard voelt de Vlaamse Ouderenraad zich hierdoor aangesproken. Niet alleen omdat actief ouder worden een boodschap is die ouderen direct aangaat. Maar ook omdat jongere generaties er goed aan doen om na te denken over de betekenis en de gevolgen van ouder worden en vergrijzing. Actief ouder worden mag immers niet beperkt blijven tot het ongenuanceerd aanzetten van ouderen om langer te werken. Het bevorderen van actief ouder worden heeft gevolgen voor alle bevolkingsgroepen en op vele domeinen van het maatschappelijke leven. Het verdient de volgehouden aandacht van alle betrokkenen bij het ouderenwerk, de ouderenzorg en het ouderenbeleid. Ook lang na

2 8 Voorwoord 2012, het Europees jaar van het actief ouder worden en de solidariteit tussen de generaties. Vandaar dit boek waarin de Vlaamse Ouderenraad zijn visie op actief ouder worden confronteert met de bevindingen van diverse wetenschappers. Moge het een bijdrage leveren tot een grondige discussie over goed ouder worden en het ouderenbeleid in het vergrijzende Vlaanderen. Visie De visie van de Vlaamse Ouderenraad op actief ouder worden omvat vier kerngedachten: 1. Jong en oud moeten aangezet worden en de kans krijgen om binnen hun specifieke levensomstandigheden hun competenties te gebruiken om goed ouder te worden. Zij dragen op die manier in de mate van het mogelijke en op verschillende wijzen bij tot een betere samenleving. 2. Actief ouder worden veronderstelt een andere visie op de menselijke levensloop. Begin vorige eeuw ontstond het zogenaamde kostwinnersmodel. De levensloop werd opgedeeld in drie fasen met telkens een hoofdopdracht. De jeugdjaren waarin men de kennis en vaardigheden opdeed voor het latere leven. De actieve jaren waarin de man betaalde arbeid verrichtte en de vrouw de kinderen opvoedde en eventueel de ouders verzorgde. De ouderdom of pensionering als een periode van verdiende rust na een leven lang werken. Door diverse maatschappelijke ontwikkelingen, niet in het minst het meer veralgemeend buitenshuis werken van vrouwen, is dit model achterhaald. Leren, werken, zorgen en rusten of zich ontspannen zijn niet langer beperkt tot één levensfase, maar komen voor in elke levensfase, ook in de laatste. Ouderen van vandaag en morgen beperken zich niet tot een periode van welverdiende rust. Ook leren, werken en zorgen behoren tot hun leefwereld. 3. Actief ouder worden heeft betrekking op verschillende levensdomeinen. Naargelang hun mogelijkheden en met hun verworven

3 Voorwoord 9 competenties kunnen en willen ouderen: 1) nieuwe vaardigheden leren of kennis verwerven, 2) niet alleen voor zichzelf zorgen, maar ook voor (klein)kinderen en/of ouders, 3) betaald werken of vrijwilligerswerk verrichten, 4) actief deelnemen aan het sociale, culturele, sportieve en politieke leven. Actieve ouderen dragen door dit alles bij tot de solidariteit tussen de generaties. 4. Actief ouder worden is pas mogelijk mits een inclusief en gecoördineerd ouderenbeleid. Een inclusief ouderenbeleid omvat ook de versterking van de actieve rol van ouderen in de politieke besluitvorming. Bijlage 1 bevat de integrale visietekst van de Vlaamse Ouderenraad. Wetenschap Deze visie wordt in dit boek afgetoetst aan de bevindingen van een aantal wetenschappers. Professor Jan Baars schetst de contouren van het actuele ouder worden en de paradoxale aspecten ervan: we leven langer, maar zijn eerder oud. We worden ouder, maar willen jong blijven. Vervolgens toont professor Baars aan dat ouderen even competent en productief zijn en zelfs andere competenties kunnen ontwikkelen dan jongeren. Hij besluit zijn bijdrage met een pleidooi voor een andere organisatie van de levensloop. Professor en geriater Tony Mets analyseert de relatie tussen ouder worden en gezondheid. Hij benadrukt vooreerst het grote belang van een gezonde levensstijl en preventie vanaf zeer jonge leeftijd. Vervolgens geeft hij de toegenomen mogelijkheden van de geriatrische geneeskunde en ouderenzorg aan. Daarbij onderstreept professor Mets de noodzaak om zolang mogelijk de zelfstandigheid en zelfredzaamheid te bewaren. Gerontologen en agogen Tine Buffel, Nico De Witte en collega-onderzoekers wijzen er in hun bijdrage op dat zowel de overheid als de

4 10 Voorwoord meeste ouderen zelf de voorkeur geven aan zo lang mogelijk thuis wonen. Met het ouder worden winnen de woning en de buurt aan belang. Tegemoetkomen aan het verlangen en vermogen van ouderen om zo lang mogelijk zelfstandig te blijven wonen, ageing in place, is volgens de auteurs een voorwaarde om actief ouder te worden. De onderzoekers geven een aantal mogelijkheden om te komen tot leeftijdsvriendelijke woningen en woonomgevingen, met inbegrip van het aspect mobiliteit. Professor Ignace Glorieux duidt de verschillen tussen de tijdsbesteding van mannen en vrouwen in de overgang van middenleeftijd naar de oudere generaties. Professor Glorieux analyseert dit vanuit de ouder- en beroepsrol. Zijn voornaamste vaststelling is dat ouderen er, ondanks het wegvallen van de beroepsrol, toch in slagen een gevarieerd, actief en sociaal tijdsbestedingspatroon te ontwikkelen. Hij ziet eerder een probleem in de te sterk samengebalde arbeidsloopbaan die vrijetijdsbesteding en de sociale participatie afremt. Een meer ontspannen arbeidsloopbaan en een minder scherpe scheiding tussen een leven met en zonder betaalde arbeid draagt zijn voorkeur weg. Psychologe Ria Grommen gaat in haar bijdrage dieper in op de sociale relaties van ouderen. Daarbij onderlijnt zij dat niet zozeer de kwantiteit, maar wel de kwaliteit van de relaties belangrijk is. Zij behandelt op genuanceerde wijze de relaties met een partner, kinderen, kleinkinderen, zussen, broers, vrienden en buren. Daarbij besteedt ze aandacht aan de evoluties in deze relaties, het wijzigende belang ervan, de onmiskenbare positieve aspecten, maar ook de schaduwzijden. De laatste wetenschappelijke bijdrage is van professor Alfons Marcoen. Hij gaat in op de existentiële zingevingsvragen. Zijn uitgangspunt is dat ouder worden een opgave is of een geheel van ontwikkelingstaken met de daarbij horende levensvragen en zinvragen. Professor Marcoen bespreekt de levensvragen in vijf primaire levensgebieden (gezondheid, wonen, huwelijk, gezin en familie, beroep en vrije tijd, sociale en maatschappelijke participatie) en de existentiële levensvragen.

5 Voorwoord 11 Interviews Deze wetenschappelijke bijdragen worden geïllustreerd via interviews met ouderen die het actief ouder worden concretiseren. Nawoord In dit boek formuleert de redactie geen vrijblijvend nawoord. Wel een aanzet tot nadenken en discussie, en waarom niet, tot beleidsvoorstellen over het thema van het boek en zijn verschillende aspecten. Voor wie? Dit boek is bedoeld voor wie betrokken is bij het ouder worden. Voor ouderen zelf, uiteraard, maar ook voor mantelzorgers, voor wie met en voor ouderen werkt, voor verantwoordelijken voor het ouderenbeleid. En eigenlijk voor iedereen, jongeren en ouderen. Leven is ouder worden. Een cliché, maar het loont de moeite om er bij stil te staan. Dankwoord De redactie dankt alle medewerkers voor hun bijdrage: de auteurs van de wetenschappelijke bijdragen, Lieve Demeester die als vrijwilliger de interviews afnam en uitschreef en de eindredactie van het geheel verzorgde en Jürgen Doom die de foto s maakte. Jul Geeroms Voorzitter Vlaamse Ouderenraad 30 juni 2013