Sterven in het ziekenhuis Informatie voor naasten over de stervensfase

Transcriptie

1 Algemeen Sterven in het ziekenhuis Informatie voor naasten over de stervensfase De tekst in deze folder is voor een deel gebaseerd op de folder Stervensfase van het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL), mei Inleiding Sterven betekent het leven loslaten. Alles achterlaten wat je lief is. Iedereen begrijpt dat dit moeilijk is. Vaak is een naaste de aangewezen persoon om de stervende bij te staan. Dat is geen gemakkelijke taak. Wanneer uw dierbare sterft is dat voor u een ingrijpende gebeurtenis. U heeft misschien vragen over wat een stervensproces inhoudt. Met deze brochure willen wij u daar uitleg over geven. De brochure bestaat uit twee delen. In het eerste deel kunt u meer lezen over de lichamelijke en geestelijke veranderingen die wijzen op het naderend sterven van uw dierbare. In het tweede deel vindt u vooral praktische informatie over sterven in het UMCG. De informatie in deze brochure geeft antwoord op veel voorkomende vragen. Heeft u andere vragen, blijf hier dan niet mee rondlopen, maar stel ze gerust aan de verpleegkundige, de arts of andere UMCG-medewerkers waar u mee te maken krijgt. Naderend sterven Aan het einde van het leven vinden, soms na een kort, soms na een lang ziekbed, lichamelijke en geestelijke veranderingen plaats die wijzen op het naderend sterven. Ieder sterfbed kent zijn eigen tijd en heeft een eigen tempo. Soms lijkt de geest klaar, maar is het lichaam nog niet zover, soms is het andersom. Als het sterven nadert kan de stervende een soort verlichting ervaren en dit kan voelbaar zijn voor de omgeving: alsof de stervende dan loslaat en zich overgeeft. Niet alle veranderingen die in deze brochure genoemd worden, zien we bij iedere stervende en ook niet in dezelfde mate. Ook de volgorde waarin ze verschijnen verschilt van persoon tot persoon: ieder mens en ieder sterfbed is uniek. De volgende lichamelijke veranderingen kunnen optreden Verminderde behoefte aan eten en drinken Mensen die sterven, hebben vaak weinig of geen behoefte meer aan voedsel en vocht. Ze kunnen snel in gewicht afnemen. Het lichaam verandert: de wangen vallen in, de neus wordt spits en de ogen komen dieper in hun kassen te liggen. Vochttekort leidt normaal gesproken tot dorst, maar in de stervensfase treedt dit dorstgevoel niet of nauwelijks op. Omdat de lippen en mond vaak droog zijn, kan het prettig zijn deze af en toe wat vochtig te maken. Dit kan op verschillende manieren. De verpleegkundige kan u hier meer over vertellen.

2 Hoe minder iemand drinkt, hoe minder hij plast. De sluitspieren van de blaas werken vaak minder goed en er kan sprake zijn van urineverlies. In dat geval kunnen maatregelen worden genomen om het ongemak te beperken- met behulp van incontinentiemateriaal of een urinekatheter. Veranderingen in ademhaling Een mens leeft zo lang hij ademhaalt. Bij mensen die gaan sterven is een stokkende en onregelmatige ademhaling meestal een teken dat de dood snel dichterbij komt. De ademhaling valt dan regel- matig stil om daarna met een diepe zucht weer op gang te komen. De tijd tussen de ademteugen wordt langer en langer, soms wel tot een halve minuut. Dit wordt door de stervende zelf niet als benauwd ervaren. Het gezicht ziet er bij deze stokkende ademhaling vaak heel rustig uit. Alleen als er tekenen van ernstig ongemak zijn, zullen artsen besluiten om extra rustgevende medicijnen toe te dienen. Doordat de normale hoest- en slikprikkels verdwijnen, kan slijm zich ophopen in de keelholte of de luchtpijp. Dat kan leiden tot een reutelend geluid bij het ademhalen. Omstanders denken soms dat de stervende dan ernstig benauwd is, maar het is iets waar hij zelf geen last van heeft. De fase van onregelmatige ademhaling en reutelen wordt gevolgd door steeds langere adempauzes, oppervlakkiger ademhaling en tenslotte de laatste adem, in veel gevallen niet meer dan een zuchtje na een (heel) lange stilte. De bloedsomloop neemt af Het lichaam houdt zo lang mogelijk de doorbloeding van hart en longen in stand. Omdat het bloed zich meer en meer terugtrekt naar borst- en buikholte, kunnen handen, armen, voeten, benen en neus koud aanvoelen. Op de benen kunnen paarsblauwe vlekken ontstaan. De gelaatskleur wordt grauw en bij de laatste ademtocht trekt de kleur helemaal uit het gezicht weg ( doodsbleek ). Later trekt dit weer enigszins bij en dit zorgt ervoor dat iemand, soms een paar uur nadat hij is overleden, weer meer op zichzelf lijkt. Onrust en verwardheid Het kan voorkomen dat door een gedaald bewustzijn iemands gedrag verandert. De stervende kijkt dan anders uit zijn ogen en kan een onrustige en verwarde indruk maken. Dit wordt een delier genoemd. Het lijkt alsof iemand van alles beleeft of ziet, maar wat precies is niet duidelijk. Dit komt nogal eens voor in de laatste levensdagen en vooral in de laatste uren. Vaak maakt de stervende kleine (hand)bewegingen, alsof hij iets wil plukken of aanwijzen. U kunt steun bieden door rustig aanwezig te zijn en door eventuele waandenkbeelden of hallucinaties niet tegen te spreken, maar er ook niet in mee te gaan. Als er tekenen van ernstig ongemak zijn, kan de arts besluiten om rustgevende medicijnen toe te dienen. Minder contact - verandering in bewustzijn In de stervensfase worden de perioden dat iemand wakker is korter. De stervende lijkt zich steeds meer terug te trekken en is steeds moeilijker te bereiken. Ook al begrijpt de stervende waarschijnlijk niet alles meer wat er wordt gezegd, waarschijnlijk hoort hij wel alles en blijft hij tot op het laatst gevoelig voor geluid. Rust rondom de stervende is belangrijk: niet teveel mensen tegelijk rond het bed en geen harde stemmen of geluiden. Aanraking kan rustgevend zijn, maar dit verschilt per persoon en per moment. Ook zachtjes praten heeft vaak een rustgevende werking. In de periode voor het overlijden daalt het bewustzijn steeds verder. In de laatste dagen tot soms weken voor het overlijden glijdt iemand hierdoor meestal weg in een diepere slaaptoestand of coma. Een levensfase vol contrasten en met een eigen tempo U zult merken dat een stervensproces zowel moeilijke als mooie momenten met zich meebrengt:

3 momenten van verdriet, angst, machteloosheid, boosheid maar ook van dankbaarheid, liefde, opoffering, humor en hoop. Waar heeft iemand steun en houvast aan? Voor de een is dat zijn of haar geloof, voor de ander een levensfilosofie. Het kunnen ook kleine momenten van genieten zijn of gevoel van samenzijn. Een houding van rust en vertrouwen is belangrijk. Het helpt de stervende als hij voelt dat hij kan gaan. Als u merkt dat er nog zaken zijn die de stervende zodanig bezighouden dat ze het stervensproces bemoeilijken, ga dan met elkaar na of hierop ingegaan kan worden. U kunt daarbij ook denken aan het inschakelen van een geestelijk verzorger of iemand anders met ervaring en deskundigheid op psychosociaal gebied. Sterven in het UMCG Waken de tijd staat even stil Als het sterven nabij is, kunt u afspreken over te gaan tot waken: op een rustige manier dag en nacht bij de stervende aanwezig zijn. Om de beurt of samen. Ook in het ziekenhuis kunt u sfeer en rust creëren door het neerzetten van afbeeldingen of mooie bloemen, het dempen van licht, bidden, luisteren naar muziek of iets voor- lezen. Waken kan daarnaast een tijd zijn voor afscheidsrituelen, zoals de ziekenzalving of de ziekenzegen. De tijd lijkt in deze fase vaak stil te staan. Het overlijden kan lang op zich laten wachten. Zorg er daarom voor dat u elkaar afwisselt en voldoende rust neemt. In het UMCG kunt u zelf bepalen wanneer u in de stervensfase bij uw dierbare wilt zijn. De bezoektijden zijn dan verruimd. Als er tijdens uw verblijf verpleegkundige - en/of medische handelingen moeten worden verricht, kunt u gevraagd worden om tijdelijk de kamer te verlaten. Stiltecentrum In het UMCG bevindt zich een stiltecentrum; een ruimte waar u zich kunt terugtrekken voor bezinning of gebed. U heeft hier de gelegenheid een kaars te branden, u kunt er beschikken over gebedskleden, u kunt er lezen, enzovoort. Alle patiënten, bezoekers en medewerkers van het UMCG kunnen gebruik maken van het stiltecentrum. De ruimte is zodanig ingericht, dat mensen van elke geloofs- en levensovertuiging zich er thuis kunnen voelen. Het stiltecentrum is dag en nacht open. U vindt het stiltecentrum op de eerste verdieping van Winkelstraat 1. Praktische informatie Eten en drinken Voor ontbijt, lunch en diner kunt u terecht in het personeels- restaurant van het UMCG. Het restaurant heeft een uitgebreid assortiment warme en koude gerechten en is gevestigd aan de Fonteinstraat 14. Het restaurant is dagelijks geopend van uur. Bij de kassa kunt u alleen betalen met uw pinpas. Op de verpleegafdeling staat in het dagverblijf een koffie-/thee en warme chocolade automaat. Hier kunt u altijd gebruik van maken. Daarnaast bevinden zich in het ziekenhuis een AH to go en diverse andere winkels. U vindt de winkels op de begane grond van het UMCG. Mogelijkheid tot overnachten Het UMCG biedt naasten de mogelijkheid om (tegen vergoeding) tijdens het stervensproces van hun dierbare te verblijven in het NH-hotel aan het Hanzeplein in Groningen. Het NH hotel bevindt zich tegenover het UMCG. De verpleegkundige kan hier voor u een kamer reserveren.

4 Daarnaast is het mogelijk dat u bij uw dierbare op de kamer slaapt. Er wordt dan een opklapbed geplaatst. Tegemoetkoming in de kosten Reis- en verblijfskosten kunnen flink oplopen en komen veelal voor uw eigen rekening. Een aantal zorgverzekeraars vergoedt (een deel van) de kosten van uw verblijf. Mocht dit niet het geval zijn, dan kunt u proberen via de belastingaangifte (een deel van) het bedrag terug te krijgen. Wensen van patiënt en familie Als u bepaalde wensen heeft in de laatste levensfase van uw dierbare, dan horen wij die graag. Zo kan uw dierbare de wens hebben om thuis te willen sterven, of binnen een andere instelling, zoals een hospice of op een palliatieve unit van een verpleeg- of verzorgingshuis. Elke verpleegafdeling in het UMCG zal u, zoveel als mogelijk, helpen aan deze laatste wensen gehoor te geven. Praten met mensen die vertrouwd zijn, zoals familie en vrienden, geeft steun. U kunt ook professionele of vrijwillige hulpverleners vragen om u hierbij te ondersteunen. Geestelijke verzorging Tijdens de stervensfase kunnen er dingen bij u opkomen waar u eerder mogelijk minder bij stilstond: vragen over wat uw leven zin geeft, vragen over leven en dood, vragen naar het waarom van dit lijden en vragen naar de waarde van uw geloof of levensovertuiging. Om u te helpen richting te geven aan deze en andere vragen, kan een gesprek met een geestelijk verzorger uitkomst bieden. De verpleegkundige van de verpleegafdeling kan u in contact brengen met een geestelijk verzorger van het UMCG. Ook is er de mogelijkheid om uw eigen predikant in te schakelen. Medisch maatschappelijk werk Als uw naaste ernstig ziek is en mogelijk gaat overlijden, krijgt u veel te verwerken. Naast praktische zaken zoals werk, huisvesting en financiën, kan er ook op emotioneel gebied veel op u afkomen. Op zo n moment kan advies en emotionele ondersteuning welkom zijn. Dat geld ook voor hulp bij het leren accepteren en/of leren omgaan met een veranderende situatie. Het lukt niet altijd hier alleen of met hulp van familie, vrienden of anderen uit te komen. Het kan dan zinvol zijn om een gespecialiseerde hulpverlener zoals een medisch maatschappelijk werker in te schakelen, die u en andere naasten kan helpen en ondersteunen. De hulp die een medisch maatschappelijk werker u kan bieden, wordt bepaald door uw vraag. Als u behoefte heeft aan een gesprek, dan kunt u bij de verpleegkundige een gesprek aanvragen. Na het overlijden Als uw naaste overleden is, kunt u rustig de tijd nemen om op een voor u goede manier afscheid te nemen. Daarna kunt u contact opnemen met de uitvaartverzorger. Als u wilt helpen met de laatste verzorging dan kan dat. Bedenk dat er ook in deze periode van afscheid nemen en rouw, familie en vrienden zijn die u willen bijstaan. Na het overlijden vindt er een gesprek plaats met de arts. Hierin kan de arts u toestemming vragen voor een onderzoek van het lichaam van uw naaste (dit heet ook wel obductie of sectie). De reden hiervoor is dat een dergelijk onderzoek de nabestaanden een beter inzicht geeft in het ziekteproces. Daarnaast kunnen bij dit onderzoek vaak gegevens duidelijk worden die eerder niet bekend waren, zodat daarmee medisch handelen verder verbeterd kan worden.

5 Vragen Als u na het lezen van deze brochure vragen heeft, stelt u ze dan gerust aan de verpleegkundige van de verpleegafdeling waar uw dierbare ligt opgenomen. Aanvullende informatie Op onderstaande websites vindt u meer informatie of contact. VLK337_1304