Slaapproblemen bij kinderen. Wim Avis/ Tom van Mierlo Ziekenhuis Gelderse Vallei Ede (disclosure: geen belangen)

Transcriptie

1 Slaapproblemen bij kinderen Wim Avis/ Tom van Mierlo Ziekenhuis Gelderse Vallei Ede (disclosure: geen belangen)

2 W Programma (leerdoelen) - Slaapfysiologie - Slaapproblemen parasomnieën inslaapproblemen doorslaapproblemen - Behandeling (medicatie) inslaap doorslaap slaapproblemen bij ADHD

3 W Waarom slapen wij? Herstel : vooral in de periode van slow wave sleep Geheugenopbouw/ordening: vooral tijdens REM-slaap Slaapduur bepaald door: - grootte - dieet - veiligheid

4 W Slaapfasen kernslaap Paradoxe slaap = REM slaap = droomslaap - grote spieren verslapt - hersenen volop actief - vooral in de na-nacht - van belang voor geheugenopbouw/cognitie - heel ontspannen, moeilijk wakker te krijgen - diepe ademhaling, rustige hartactie - groeihormoon aanmaak - maakt de slaap verfrissend

5 W Slaapfysiologie slaperigheid Lichte slaap Slow wave sleep diepe slaap REM sleep

6 Slaapfasen naar leeftijd W

7 W Slaapfasen naar leeftijd Janneke

8 Normale slaapstructuur W Gestoorde slaapstructuur

9 Slaapduur W

10 W Advies Dus: grote variatie in slaapbehoefte National Sleep Foundation < 3 mndn uur 4-11 mndn uur 1-2 jaar uur 3-5 jaar uur 6-13 jaar 9-11 uur Tieners 8-10 uur Adolescenten 7-9 uur Volwassenen 7-9 uur

11 Slaap kent slaapfasen Een goede slaapstructuur is van belang voor de ontwikkleling Slaapbehoefte en slaapstructuur veranderen met de leeftijd Grote variatie in slaapbehoefte

12 T Slaapproblemen: Als je het aan de ouders vraagt: slaperig overdag (10%) te weinig slaap (9%) weerstand naar bed gaan (9%) parasomnieën (7%) angst (7%) inslaapprobleem (6%) wakker worden (3%) = 25% van de kinderen

13 T/W Slaapproblemen: parasomnieën (7%) angst (7%) Ritmisch heen en weer bewegen

14 T Parasomnie parasomnieën (7%) angst (7%) Verstoren de slaapfuncties niet Ritmische bewegingen in de slaap Hoofdbonken (jactatio capitis) grote spiergroepen, ritmisch bij inslapen en ontwaken vestibulaire stimulans = rustgevend vraag van de ouder: beschadigend? abnormaal? advies: zacht hoofdeinde (campingbedje; normaal bed vrij van de muur zetten) - gezond - adhd / ass / lvg - blindheid

15 T Parasomnie parasomnieën (7%) angst (7%) Verstoren de slaapfuncties wel bruxisme restless legs syndroom (RLS) periodic limb movement disorder (PLMD) Belang Bruxisme: RLS en PLMD: glazuur- en kaakproblemen inslaapstoornissen verstoorde slaap slaperigheid hoofdpijn concentratieverlies prikkelbaarheid

16 T Parasomnie parasomnieën (7%) angst (7%) bruxisme restless legs syndroom periodic limb movement disorder Partial Arousal Parasomnias: slaapwandelen (somnambulisme) pavor nocturnus slaapdronken ( confusional arousal )

17 Slaap: Alle lichten uit T

18 Maar is dat wel zo? T

19 Parasomnieën T

20 T/W Nachtmerrie of pavor nocturnus? Pavor nocturnus - 1 e helft van de nacht (SWS) - verward, angstig, opgewonden - heeft er geen weet van - is moeilijk te wekken, afwerend - niet te troosten Verstoren de slaapfuncties niet Nachtmerrie - 2 e helft van de nacht (REM) - herinneren van droominhoud - geen verwarring of desoriëntatie - komt moeilijk weer in slaap

21 T/W Adviezen bij parasomnieën: - slaapdagboek bijhouden (kan ook inzicht geven!!) - uitleg onschuldig fenomeen - komt vaker voor bij vermoeidheid: algemene slaapadviezen - bescherming: omgeving veilig? min wakker maken vóór het moment van optreden - liever geen medicatie (amitryptilline, clonazepam, paroxetine)

22 parasomnieën (7%) angst (7%) W inslaapprobleem (6%) wakker worden (3%)

23 W Andrew, 4 jaar Probleem: - gaat om uur naar bed, ouders liggen dan meestal 45 min. bij hem in bed tot hij slaapt - wordt elke nacht wel een paar keer wakker, komt dan uit bed - ouders willen graag een recept voor melatonine

24 W/T Andrew, 4 jaar Probleem: - gaat om uur naar bed, ouders liggen dan meestal 45 min. bij hem in bed tot hij slaapt - wordt elke nacht wel een paar keer wakker, komt dan uit bed - ouders willen graag een recept voor melatonine Inslapen, maar ook.. doorslapen: op jonge leeftijd met name een pedagogisch probleem 30% 1 jarigen

25 T Inslaapassociaties Het kind moet de juiste inslaapassociaties aangereikt krijgen Doorslaapproblemen wortelen mede in het inslapen

26 Schregardus Estivill Mindell T

27 T Adviezen aan Andrews ouders Basisbehandeling: grenzen stellen ritme en regelmaat: dag en nacht

28 Een strategie: T

29 T Adviezen aan Andrews ouders Basisbehandeling: grenzen stellen ritme en regelmaat: dag en nacht leren alleen in te slapen, ongewenst gedrag niet bekrachtigen methode: cry it out graduele extinctie: tijd afstand start op een moment dat ouders het aankunnen en adviseer back-up

30 W/T Krijn, 14 jaar - slaapt nooit voor uur; ligt uren wakker - s ochtends niet uit bed te branden - op school? Zo, zo..

31 T Het dag-nacht ritme - dag-nacht ritme vanaf 6 mndn - in de natuur: regulatie van de seizoensaanpassingen (vacht, voortplanting) Intrinsiek biologisch - belangrijkste aanstuurders: daglicht + sociale gewoonten - genetische factoren (ochtend- of avondmens) - maaltijden Aangeleerd gedrag

32 T Het dag-nacht ritme: de puberteit Wanneer heeft een kind onvoldoende slaap? kind wakker moeten maken niet ontbijten bij minder slapen dan in vakantie tekenen slaapgebrek overdag (gedrag en concentratie) jaar 14 jaar jaar

33 Slaapgebrek..luiheid?? T

34 T Melatonine en het slaap-waak ritme DLMO (4 pg/ml) licht

35 T Verschoven ritme: DSPS Probleem: timing van de slaap avondmensen en nachtuilen s ochtends met moeite of niet spontaan wakker, slecht ontbijten eigen ritme mogen kiezen helpt: vakantie gaat beter!

36 T Therapie: het ritme naar voren verschuiven melatonine DLMO licht licht

37 T Krijn, 14 jaar - slaapt nooit voor uur; ligt uren wakker - s ochtends niet uit bed te branden - op school? Zo, zo.. Niet uitgerust = slaapprobleem: - slaaphygiëne adviezen - voor het inslapen - licht in de ochtend - melatonine? Was hij wel uitgerust, dan was er geen probleem, misschien wel inhaalslaapbehoefte in het weekeind

38 T Slaaphygiene tips Vaste bedtijden, vooral opstaan Vast bedritueel Donkere/ rustige/ niet te warme of koude kamer (beste temperatuur: C) Voldoende beweging overdag Activerende activiteiten tijdig afbouwen Vanaf 6 uur voor bedtijd: vermijden caffeïne Vanaf 3 uur voor bedtijd: vermijden inspanning Vanaf 1 uur voor bedtijd: vermijden beeldschermgebruik

39 T Lichttherapie: Licht lux: Zon = lux Werkkamer = 400 lux Een zgn. Wake-up licht = zinloos Evt. licht-petje

40 T Lichttherapie: Melatonine: Licht ( lux): iedere ochtend; vast tijdstip binnen 30 min na opstaan 15 minuten op 30 cm afstand ( naast ontbijtbord ) Mogelijk sterker effect dan melatonine; automatisch beter dagritme Om slaapfase te vervroegen: start 0,1 mg, maximaal: 3 mg (adolescent) ; 3 uur (!) voor het gewenste moment van inslapen; vast tijdstip Als slaapmiddel (direct hypnotisch effect): zwak slaapmiddel ; vaak tijdelijk effect ½ uur voor slapen gaan evt. hogere dosering (3 mg)

41 T/W Melatonine Denk aan: In weekend voortzetten op zelfde tijd Stoppen in de zomervakantie Krijn, 14 jaar - slaapt nooit voor uur; ligt uren wakker - s ochtends niet uit bed te branden - op school? Zo, zo.. Slaapt weer toenemend laat in! Behandeling - slaaphygiëne adviezen - licht in de ochtend - melatonine 0,2 mg, 3 uur voor het slapen gaan

42 T Krijn, 14 jaar - slaapt nooit voor uur; ligt uren wakker - s ochtends niet uit bed te branden - op school? Zo, zo.. Slaapt weer toenemend laat in! Behandeling - slaaphygiëne adviezen - licht in de ochtend - melatonine 2 mg, 3 uur voor het slapen gaan Melatonine verlagen!?

43 W Chris, 9 jaar - slaapt nooit voor uur; ligt uren wakker - bekend met ADHD, waarvoor methylfenidaat - op school? Zo, zo.. Niet uitgerust = slaapprobleem: - slaaphygiëne adviezen - voor het inslapen - licht in de ochtend - doseringsschema methylfenidaat heroverwegen - melatonine?

44 T Inslaapstoornissen bij ADHD Gedrag en opvoeding Slaaphygiene Negatieve associaties Verschoven ritme (DSPS)

45 Melatonine bij ADHD is effectief T

46 T Inslaapstoornissen bij ADHD Gedrag en opvoeding Slaaphygiene Negatieve associaties Verschoven ritme (DSPS) ADHD / Cognitieve overactivatie

47 T Slaap en overprikkeling Slaperigheid Prikkelopbouw Slaperigheid Prikkelgevoelige kinderen

48 T Inslaapstoornissen bij ADHD Gedrag en opvoeding Negatieve associaties Verschoven ritme (DSPS) ADHD / Cognitieve overactivatie Slaaphygiene ADHDmedicatie

49 T Effect methylfenidaat op slaap: Methylfenidaat = amfetamine! Werkingsduur 3 uur Bij ADHD en start methylfenidaat: toename inslaaptijd met 30 min Langwerkend /avonddosering / hogere dosering: nog later inslapen Maar ook (volwassenen met ADHD): Consolidatie nachtslaap met minder wakker worden en betere slaapkwaliteit

50 T Stappenplan: na start methylfenidaat: maanden afwachten 2. Middag (= laatste) dosis verlagen 3. Switch naar ander type preparaat (kort/langwerkend) 4. Start lage avonddosis bij verdenking rebound 5. Voeg melatonine toe (hypnoticum of chronobiotisch) 6. Voeg clonidine toe 7. Switch van methylfenidaat naar atomoxetine

51 W Leerpunten - slaapdagboek helpt de slaapstructuur in kaart te brengen - parasomnieën zijn gerelateerd aan de slaapfasen - inslaapprobleem: slaaphygiëne-adviezen - in- en doorslaapprobleem: hoe zijn de inslaapassociaties? - doorslaapprobleem: pedagogiek.. - medicatie voor inslaapprobleem: melatonine bij juiste indicatie, vooral als klokregulator, cave trage metaboliseerder

52 W Inslaapstoornissen bij ADHD Gedrag en opvoeding Negatieve associaties Verschoven ritme (DSPS) ADHD / Cognitieve overactivatie Slaaphygiene ADHDmedicatie

53 Ten slotte