Ethisch leiderschap ethiek en dilemma s

Transcriptie

1 Ethisch leiderschap ethiek en dilemma s Prof. Dr. Ronald Jeurissen Leadership Entrepreneurship Stewardship info@nyenrode.nl +31 (0)

2 Programma Inleiding Ethiek en ethische handelen Dilemma s inventariseren pauze Morele basisbegrippen Dilemma s analyseren Management van ethiek

3 Probleem Wat zijn belangrijke morele vraagstukken van zorgmanagers en hoe manage je ze goed? Hypothese: - goed fout vraagstukken naleven - goed goed vraagstukken stimuleren -?

4 Ah, ik zie het al: Controle obesitas en vergevorderde Regulatitis

5 Discussiestelling: De veelbesproken vertrouwenscrisis in onze samenleving is in feite een controlecrisis. Het vertrouwen is niet ingestort, maar de behoefte aan controle is geëxplodeerd.

6 Schoolprestaties Trouw Ruim een jaar geleden vroeg Trouw het ministerie van onderwijs en de onderwijsinspectie om elektronische bestanden met slagingspercentages, zittenblijf- en uitval percentages, gemiddelde cijfers voor de eindexamenvakken Nederlands, Engels, wiskunde en Latijn en de percentages allochtonen per school. Dat zijn grotendeels gegevens die scholen moeten opnemen in een jaarverslag en dus al openbaar zijn. Het ministerie weigerde het gevraagde te verstrekken, waarop Trouw een beroep deed op de Wet openbaarheid van bestuur. Waarom immers zou de belastingbetaler niet mogen weten hoe scholen ten opzichte van elkaar presteren? In augustus wees staatssecretaris Netelenbos het verzoek af. De weigering was gebaseerd op twee gronden. Het doorgeven van het materiaal aan derden zou de vertrouwensrelatie van de onderwijsinspectie met de scholen schaden. Ten tweede zouden de scholen schade ondervinden van publicatie van de gegevens omdat slaagpercentages geen rekening houden met de achtergrond van leerlingen. Trouw ging tegen dat besluit in beroep. In juni dit jaar besloot het ministerie een deel van de gevraagde gegevens te leveren, namelijk de cijfers die op het ministerie zelf worden verzameld. Het gaat om namen en adressen van scholen, aantallen allochtonen, leerlingen, examenkandidaten en geslaagden per school.

7 Performativiteit van cijfers Performativiteit van cijfers plaatst becijfering (of accounting ) in het algemeen tussen beschrijven en voorschrijven. ( ) Cijfers kunnen voorschrijven doordat zij individuen aanzetten tot bepaald handelen. Zij zijn daarmee spelers in een belangenspel geworden. Het zijn de dragers van de belangen van machtige andere spelers, dragers die een eigen leven gaan leiden in een complex netwerk van spelers. Dat dergelijke niet-menselijke spelers soms ook opportunisme op kunnen roepen en een inbreuk kunnen vormen op de integriteit, hebben recente schandalen in de wetenschappelijke wereld (en niet alleen daar) laten zien. Het is daarom wat mij betreft tijd voor een herwaardering van rankings en impactscores. Maar voor ingrijpende veranderingen zijn de gevestigde belangen te stevig. Ed Vosselman,

8 Ethiek Handelen volgens de waarden en normen waaraan we onszelf en anderen, in redelijkheid, gehouden achten. Henk van Luijk

9 Overlappende sferen Markt Recht Ethiek 9

10 Drie aspecten van ethisch handelen Ethiek als regel Ethiek als dialoog Ethiek als geweten 10

11 Ethiek is meer dan het nauwgezet volgen van regels Goed Regels Moreel oordelen Dilemma s Goed Wat moet ik doen? Fout Doen wat ik moet doen! 11

12 12 U zit bij een vergadering van het MT. Belangrijkste agendapunt van de vergadering is het opstellen van een lijst namen van medewerkers van het bedrijf die vanwege noodzakelijke bezuinigingen moeten worden ontslagen. Na een lang en moeizame gesprek komt men tot een definitieve lijst. De voorzitter besluit de vergadering met nogmaals te benadrukken alles wat besproken is binnenskamers te houden tot de OR naar de lijst heeft kunnen kijken. Later die dag heeft u een lunchafspraak met een collega waarmee u privé ook goed bevriend bent. Hij vertelt u dat hij in een vergevorderd stadium is in een sollicitatieronde bij een andere organisatie. Ze willen hem graag in dienst nemen. De beslissing is aan hem. Hij vertelt u in het gesprek echter voorkeur te geven aan uw (en zijn) huidige werkgever, omdat hij de secundaire arbeidsvoorwaarden van het andere bedrijf niet aantrekkelijk genoeg vindt. U weet: hij staat op de lijst mensen die zal worden ontslagen. Vertelt u het hem?

13 13 Praktijkvoorbeelden van dilemma s Benoem een voorbeeld; Waarin u zelf de hoofdrol speelt; Waarin een ja/nee vraag centraal staat; Dat concreet is; Dat u interessant vindt om met collega s te bespreken. We gaan morele dilemma s: 1. inventariseren 2. analyseren zes stappen 3. managen generaliseren naar een aanpak

14 14 Twee soorten ethiek Gevolgen en beginselen

15 15

16 Gevolgen-ethiek Bij ethiek moet je uitsluitend naar de gevolgen van de handeling kijken. Doe wat de beste uitkomst (nutsmaximalisatie). Het grootste geluk voor het grootste aantal mensen. Dan moet je helaas de werker in de linker tunnel opofferen voor de andere drie.

17 ABCD ABCD ABCD ABCD

18 Beginsel-ethiek Ethiek is een zaak van principes. Er zijn dingen die je nooit mag doen, wat de gevolgen ook zijn. Bijv. stelen, doden. Daarom mag de chirurg de ene patiënt niet doden, om de andere drie te redden.

19 Vuistregel Pas toe of leg uit Houd je aan het principe, behalve als de gevolgen duidelijk zwaarder wegen.

20 ZES STAPPEN 1. Voor welke beslissing sta ik? 2. Met wiens belangen moet je rekening houden? 3. Wat zeggen relevante codes, wetten en regels? 4. Welke argumenten voor en tegen zijn er? 5. Wat is mijn conclusie? 6. Doe ik het ook?

21 Twee visies op management van integriteit Naleven Stimuleren 21

22 Naleven negatieve aanpak: wat mag niet? eenweg-communicatie van de regels en procedures controle of men zich aan de regels houden disciplinaire maatregelen bij overtreding proberen mensen te beheersen extrinsieke motivatie gezonde dosis wantrouwen waarschuwende vinger 22

23 Stimuleren positieve aanpak: wat is hier goed? tweeweg-communicatie over de betekenis van basiswaarden het gesprek als basis proberen mensen te overtuiging intrinsieke motivatie gezonde dosis vertrouwen uitgestoken hand open normen, beginselen 23

24 Regels zinvol? 24

25 Regels. Helder? 25

26 Regels handhaving? 26

27 Voor- en nadelen van regels Voordelen: Duidelijkheid Houvast Snel beslissen Eenduidig optreden Nadelen: Zwart-wit Altijd meer situaties dan regels Toegestaan is wat niet is verboden Geen ruimte voor eigen verantwoordelijkheid 27

28 Wanneer naleven, wanneer stimuleren? Naleven: > Als uniformering nodig is > Als de grenzen helder zijn (zwart-wit) > Als wantrouwen op zijn plaats is Stimuleren: > Als er veel verschillende gevallen zijn > Als de grenzen onhelder zijn (grijze gebied) > Als er geen reden is om te wantrouwen Naleven waar nodig, stimuleren waar mogelijk 28

29 Bespreking, kleine groepen Formuleer een aanpak die past bij het door u geanalyseerde morele dilemma. Neem naleven/stimuleren als startpunt. Hoe zou u het integriteitsbeleid t.a.v. dit type vraagstuk concreet maken?

30 Bespreking, kleine groepen 1. Benoem een concreet voorbeeld van een goede balans tussen naleven en stimuleren, in het management van integriteit. 2. Welke factoren zijn daarbij van belang? (waarmee moet/wil je rekening houden?) 3. Wat levert dit op?

31 Contact: Prof. Dr. Ronald Jeurissen Nyenrode Business Universiteit Straatweg BG Breukelen/ NL P.O.B AC Breukelen/NL Mob Mail r.jeurissen@nyenrode.nl