Indicatoren. voor verpleegkundigen en verzorgenden in verpleeghuizen. Inclusief handleiding

Transcriptie

1 Indicatoren voor verpleegkundigen en verzorgenden in verpleeghuizen Inclusief handleiding Else Poot, Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging

2

3 Inhoud Inleiding 5 Indicatoren: Decubitus 1. Uitkomstindicatoren Procesindicatoren preventie Procesindicatoren behandeling Structuurindicatoren 20 Valpreventie 1. Uitkomstindicatoren Procesindicatoren Structuurindicatoren 15 Medicatievoorziening 1. Uitkomstindicatoren Structuurindicatoren Procesindicatoren 22 Persoonlijke verzorging 1. Zorgplan Procesindicatoren Wassen, baden douchen Uitkomstindicatoren Procesindicatoren Verzorgd uiterlijk Uitkomstindicatoren Procesindicatoren Toiletgang Uitkomstindicatoren Procesindicatoren Indicatoren Verbeteren Kwaliteit van zorg Het werken met indicatoren in de praktijk 39 Literatuur 42 Bijlage Schema verbetercyclus 43

4

5 Inleiding Deze handleiding geeft inzicht hoe je kunt werken met de indicatoren decubitus, valpreventie, medicatievoorziening en persoonlijke verzorging voor verzorgenden en verpleegkundigen. De handleiding geeft aan wat indicatoren zijn, welke functie indicatoren hebben en hoe je de indicatoren in de praktijk kunt gebruiken. Voor verpleegkundigen en verzorgenden zijn tot nu toe nog geen indicatoren ontwikkeld. De AVVV 1 heeft het initiatief genomen om landelijke indicatoren te laten ontwikkelen door het LEVV 2. Inbreng van het cliëntenperspectief was hierbij één van de uitgangspunten. De indicatoren zijn afgeleid van landelijke richtlijnen en andere professionele standaarden. Kwaliteit van zorg Verzorgenden en verpleegkundigen hebben de afgelopen jaren regelmatig aangegeven dat de kwaliteit van zorg in verpleeg- en verzorgingshuizen tekortschiet, onder ander via het Panel Verpleegkundigen en Verzorgenden (2004). Om de kwaliteit van zorg te verbeteren moet je eerst inzicht hebben hoe je presteert en waar de uitvoering van de zorg goed en niet goed gaat. Met behulp van indicatoren wordt de zorg gemeten. De uitkomsten geven een aanwijzing over de kwaliteit van de zorg die geleverd wordt aan cliënten. Als je weet waar de zorg niet goed gaat kun je hierop gericht verbeteracties op inzetten. Daarnaast kun je ook goed zien wat juist nu wel goed gaat. Indicatoren zijn een middel met als doel de kwaliteit van zorg te verbeteren. Voorbeeld verbeteren kwaliteit van zorg met indicatoren Een verzorgende geeft aan dat zij het gevoel heeft dat er de laatste tijd erg veel cliënten decubitus hebben. De leidinggevende besluit te gaan meten. Er wordt onder andere gemeten hoeveel cliënten decubitus hebben, bij hoeveel cliënten het risico op decubitus is bepaald, hoeveel van de risicocliënten wisselligging krijgen en hoeveel verzorgenden zijn geschoold. Uit de meting blijkt dat: 15% van de cliënten decubitus heeft dat bij voldoende cliënten het risico op decubitus is bepaald dat er te weinig wisselligging wordt gegeven en dat niet iedere verzorgende geschoold is. Naar aanleiding van deze resultaten zet men verbeteracties in, men zorgt bijvoorbeeld dat iedere verzorgende jaarlijks bijscholing krijgt. Bij een volgende meting blijkt dat er verbetering is, maar dat nog steeds een aantal verzorgenden niet geschoold is. Het aantal cliënten met decubitus is gedaald tot 11%. Het voorbeeld is een korte schets uit de praktijk. Het levert ook een heleboel vragen op, zoals: Is 15 procent decubitus veel? Wanneer is een indicator voldoende? Hoe moet je meten? Bij wie moet je meten? etc. Deze handleiding (in combinatie met de indicatoren) geeft stap voor stap antwoord op deze vragen. Voor wie zijn de indicatoren? De indicatoren zijn bedoeld voor verzorgenden en verpleegkundigen werkzaam in verpleeghuizen, maar ook voor kwaliteitsfunctionarissen en zorgmanagers. Daarnaast kunnen ook andere disciplines, zoals bijvoorbeeld verpleeghuisartsen en fysiotherapeuten, de indicatoren gebruiken. Verder kunnen ook verzorgenden en verpleegkundigen in verzorgingshuizen deze indicatoren als leidraad gebruiken. 1 Algemene Vereniging Verpleegkundigen en Verzorgenden 2 Landelijke Expertisecentrum Verpleging & Verzorging 5

6 6

7 Decubitus 1. Uitkomstindicatoren Indicator 1.1 Prevalentie decubitus. Omschrijving % cliënten dat op controlemoment X decubitus (graad 2, 3 en 4) heeft. Type indicator Uitkomst. Teller 1 Aantal cliënten met decubitus op controletijdstip X. Noemer 1 Totaal aantal cliënten in instelling / op afdeling. Teller 2 Aantal cliënten met hiel decubitus op controletijdstip X (subtotaal van teller 1). Noemer 2 Aantal cliënten in instelling / op afdeling met decubitus. Afgeleid van - Tripartiete multidisciplinaire richtlijn Salode 1,NVVA ; - Richtlijn Decubitus, CBO ; - EPUAP 4, Informatiebron Huidinspectie bij cliënt op controle tijdstip X. Meetfrequentie 3-maandelijks. Streefnorm 1 - Verpleeghuis 5% - Verzorgingshuis 5% Streefnorm 2 Nog niet vastgesteld. Indicator 1.2 Incidentie decubitus Omschrijving % cliënten dat decubitus (graad 2, 3 of 4) heeft ontwikkeld in een bepaalde periode en nog geen decubitusletsel had (totaal aantal nieuwe decubituscliënten op gedurende bepaalde periode). Type indicator Uitkomst. Teller 1 Aantal cliënten dat decubitus heeft ontwikkeld in een bepaalde periode. Noemer 1 Totaal aantal cliënten in instelling / op afdeling. Teller 2 Aantal cliënten dat hieldecubitus heeft ontwikkeld in een bepaalde periode (subtotaal van teller 1). Noemer 2 Aantal cliënten in instelling / op afdeling met decubitus. Afgeleid van - Tripartiete multidisciplinaire richtlijn Salode, NVVA 2003; - Richtlijn Decubitus, CBO 2002; - EPUAP, Informatiebron Geregistreerde decubitus in periode X. Meetfrequentie Per meetperiode: dagelijks gedurende 8 weken. Streefnorm 1 Nog niet vastgesteld. Streefnorm 2 Nog niet vastgesteld. 1 SAmenwerking en LOgistiek rond Decubitus. 2 Nederlandse Vereniging van Verpleeghuisartsen. 3 CBO Kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg. 4 European Pressure Ulcer Advisory Panel = Europese Decubitus Advies Commissie. 7

8 Indicator 1.3 Uitkomst decubitus waarvan graad is verslechterd. Omschrijving % cliënten met decubitus dat zich naar een hogere graad heeft ontwikkeld. Type indicator Uitkomst. Teller Aantal cliënten met naar hogere graad ontwikkelde decubitus. Noemer Aantal cliënten met decubitus. Afgeleid van - Richtlijn Decubitus, CBO EPUAP, 2005 Informatiebron Huidinspectie bij cliënt op controle tijdstip X. Meetfrequentie Per meetperiode: 2 à 3 keer per week gedurende 8 weken. 2.1 Procesindicatoren preventie Indicator 2.1 Volledig zorgdossier preventie. Omschrijving % cliënten met een volledig zorgplan voor de preventie van decubitus. In het zorgplan is beschreven: - Risico-inventarisatie (risico assessment en klinische blik); - Preventieve maatregelen; - Gegeven voorlichting; - Zorgdoel. Teller Aantal cliënten waarin in het zorgdossier het decubitusrisico en preventieve maatregelen zijn beschreven. Noemer Totaal aantal cliënten. Afgeleid van Tripartiete multidisciplinaire richtlijn Salode, NVVA Informatiebron Zorgdossier. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. Indicator 2.2 Adequate preventieve maatregelen in bed. Omschrijving % bedgebonden cliënten met adequate preventieve maatregelen op tijdstip X, te weten: - een anti-decubitusmatras; - het anti-decubitusmatras is binnen 24 uur geleverd; - 24-uurs wisselligging; - in de juiste houding in bed; - 30 semi Fowlerhouding of 30 zijligging; - hielen vrij. Teller Aantal cliënten met adequate maatregelen in bed. Noemer Aantal bedgebonden cliënten. Afgeleid van - Tripartiete multidisciplinaire richtlijn Salode, NVVA 2003; - Richtlijn Decubitus, CBO 2002; - EPUAP, Informatiebron Situatie bij bedgebonden cliënten. Meetfrequentie Per meetperiode: 2 à 3 keer per week gedurende 8 weken. 8

9 Indicator 2.3 Adequate preventieve maatregelen in de (rol)stoel. Omschrijving 2 % rolstoelgebonden cliënten met adequate preventieve maatregelen op tijdstip X, te weten: - een anti-decubituskussen; - anti-decubitus kussen is binnen 24 uur geleverd; - in juiste houding in de (rol)stoel: - half achteroverzittend 60, benen op bankje; - indien stoel niet achterover kan: rechtop zittend 90, voeten steunend op de vloer; - hielen vrij. Teller 1 Aantal cliënten met adequate maatregelen in de (rol)stoel. Noemer 1 Aantal (rol)stoelgebonden cliënten. Afgeleid van - Tripartiete multidisciplinaire richtlijn Salode, NVVA 2003; - Richtlijn Decubitus, CBO 2002; - EPUAP, Informatiebron Situatie bij rolstoelgebonden cliënten. Meetfrequentie Per meetperiode: 2 à 3 keer per week gedurende 8 weken. Indicator 2.4 Adequate preventieve maatregelen: voedingstoestand. Omschrijving % cliënten waarvan de voedingstoestand is beoordeeld én waarbij zo nodig voedingsmaatregelen zijn genomen. Teller Aantal cliënten waarvan voedingstoestand is beoordeeld en zo nodig maatregelen zijn genomen. Noemer Totaal aantal cliënten. Afgeleid van - Tripartiete multidisciplinaire richtlijn Salode, NVVA 2003; - Richtlijn Decubitus, CBO Informatiebron Zorgdossier. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. Indicator 2.5 Voorlichting over decubitus. Omschrijving % (risico)cliënten dat geïnformeerd is over decubitus (mondeling en schriftelijk, d.m.v. cliëntenbrochure o.i.d. waarin helder staat beschreven wat cliënt (en mantelzorger) kunnen verwachten). Teller Aantal (risico)cliënten dat geïnformeerd is over decubitus. Noemer Totaal aantal (risico)cliënten, exclusief psychogeriatrische cliënten. Afgeleid van - Tripartiete multidisciplinaire richtlijn Salode, NVVA 2003; - Richtlijn Decubitus, CBO Informatiebron - Zorgdossier; - Cliëntenraadpleging. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. 9

10 2.2 Procesindicatoren behandeling Indicator 2.6 Volledig zorgdossier behandeling. Omschrijving % cliënten met decubitus met een volledig zorgplan voor de behandeling van decubitus. In het zorgdossier zijn beschreven: - Graad en lokalisatie van decubitus; - Ingestelde behandeling (inclusief adequate preventieve maatregelen); - Pijnbehandeling; - Verloop; - Zorgdoel. Teller Aantal cliënten met een volledig zorgplan voor behandeling van decubitus. Noemer Aantal cliënten met decubitus. Afgeleid van - Tripartiete multidisciplinaire richtlijn Salode, NVVA 2003; - Richtlijn Decubitus, CBO Informatiebron Zorgdossier. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. Indicator 2.7 Adequate behandeling van decubitus. Omschrijving % cliënten met decubitus waarbij de wond adequaat behandeld wordt: - Reiniging van de wond met leidingwater of fysiologisch zout. - Gebruik van de juiste desinfectantia. Goede desinfectantia tasten de weefselcellen niet aan. Voorbeelden zijn: eusol paraffine, flammazine en furacine. - Gebruik van verbandmiddelen die het milieu van de wond vochtig houden. - Gebruik van middelen die wondranden droog houden. Teller Aantal cliënten met een juiste wondreiniging. Noemer Aantal cliënten met decubitus. Afgeleid van - Tripartiete multidisciplinaire richtlijn Salode, NVVA 2003; - Richtlijn Decubitus, CBO Informatiebron Zorgdossier. Meetfrequentie Periodiek: 1 keer per week gedurende 8 weken. 10

11 3.1 Structuurindicatoren Indicator 3.1 Aanwezigheid decubitusbeleidsplan (instellingsniveau). Omschrijving In de instelling is een decubitusbeleidsplan aanwezig. Hierin zijn de volgende onderwerpen beschreven: - Beleid rond preventie en behandeling op alle niveaus; - Taken en bevoegdheden van bij decubituszorg betrokken beroepsgroepen; - Plan en budget voor deskundigheidsbevordering van medewerkers; - Beleid voor beheer van anti-decubitusmaterialen; - Budget voor aankoop of huur van anti-decubitusmaterialen; - Methodiek voor registreren van gegevens over decubitus. Vraag Is een decubitusbeleidsplan aanwezig met alle bovengenoemde onderwerpen? Antwoordcategorieën Ja / nee Type indicator Structuur. Afgeleid van Tripartiete multidisciplinaire richtlijn Salode, NVVA Informatiebron Afhankelijk van de instelling. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. Presentatie resultaten Tabel. Indicator 3.2 Aanwezigheid organisatie rondom decubituszorg. Omschrijving - Aanwezigheid decubituscommissie: een multidisciplinair samengestelde commissie die een adequaat instellingsbeleid tot stand brengt voor de preventie en behandeling van decubitus; - Aanwezigheid decubituscoördinator: in de instelling is een decubituscoördinator aanwezig die alle bij de decubituszorg behorende processen coördineert, knelpunten signaleert en zich bezighoudt met implementatie van beleid. - Aanwezigheid aandachtsvelder op alle afdelingen:een aandachtsvelder is een verpleegkundige of verzorgende die zich voortdurend bekwaamt in het decubitusbeleid. Vraag Is de zorg rondom georganiseerd, blijkend uit de aanwezigheid van een decubituscommissie- en coördinator en aandachtsvelders per afdeling? Antwoordcategorieën Ja / nee Type indicator Structuur. Afgeleid van - Tripartiete multidisciplinaire richtlijn Salode, NVVA 2003; - Richtlijn Decubitus, CBO Informatiebron Afhankelijk van de instelling. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. Presentatie resultaten Tabel. Indicator 3.3 Aanwezigheid instellingsprotocol (instellingsniveau). Omschrijving In de instelling is een instellingsprotocol voor decubitus (preventie en behandeling) aanwezig. Hierin zijn de volgende rubrieken opgenomen: - Distributie antidecubitusmatrassen (beheer en verloop logistieke processen); - Registratieformulieren voor risicoherkenning en interventies; - Schema s voor wisselligging; - Schema s voor wondbehandeling. Antwoordcategorieën Ja / nee Type indicator Structuur. Afgeleid van Tripartiete multidisciplinaire richtlijn Salode, NVVA Informatiebron Afhankelijk van de instelling. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. Presentatie resultaten Tabel. 11

12

13 Valpreventie 1. Uitkomstindicatoren Indicator 1.1 Valincidenten. Omschrijving 1 % cliënten dat minimaal éénmaal is gevallen in een bepaalde tijdsperiode in een bepaalde organisatie-eenheid (bijv. afdeling, cluster, organisatie). Omschrijving 2 % cliënten dat is gevallen en letsel heeft opgelopen in een bepaalde tijdsperiode in een bepaalde organisatie-eenheid (b.v. afdeling, cluster, organisatie). Type indicator Uitkomst. Teller 1 Aantal gevallen cliënten per tijdseenheid. Noemer 1 Totaal aantal cliënten per organisatie-eenheid per tijdseenheid. Teller 2 Aantal gevallen cliënten met letsel per tijdseenheid. Noemer 2 Aantal gevallen cliënten per organisatie-eenheid per tijdseenheid. Afgeleid van Richtlijn preventie valincidenten, CBO a Informatiebron MIC. Meetfrequentie 3-maandelijks. 2. Procesindicatoren Indicator 2.1 Volledig zorgplan/zorgdossier over vallen: evaluatie van het risico op vallen. Omschrijving % cliënten waarbij d.m.v. een volledig ingevulde checklist de risicofactoren m.b.t. vallen en fracturen (waaronder medicatie) in kaart zijn gebracht en deze periodiek zijn geëvalueerd. Periodiek wil zeggen minimaal 2x per jaar én na iedere val aan de hand van het MIC formulier. 1 Teller 1 Aantal cliënten met een volledig ingevulde checklist risicofactoren. Noemer 1 Totaal aantal cliënten. Teller 2 Aantal cliënten waarbij het risico m.b.t. val- / fractuurrisico periodiek is geëvalueerd. Noemer 2 Totaal aantal cliënten. Teller 3 Aantal cliënten waarbij de voorgeschreven medicatie periodiek is geëvalueerd. Noemer 3 Totaal aantal cliënten. Afgeleid van - Richtlijn preventie valincidenten, CBO Expertmening. 1 Informatiebron Zorgplan / zorgdossier. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. a CBO Kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg. 13

14 Indicator 2.2 Volledig zorgplan/zorgdossier: specifieke valmaatregelen. Omschrijving % nog enigszins mobiele cliënten waarbij specifieke valmaatregelen: - staan beschreven in het zorgdossier; - ingrijpen op meerdere risicofactoren; - en verschillende disciplines zijn betrokken; - periodiek worden geëvalueerd. Periodiek wil zeggen minimaal 2x per jaar en na iedere val aan de hand van het MIC formulier. 1 Specifiek maatregelen zijn bijvoorbeeld: aanpassen medicatie, oefenprogramma s, elektronische hulpmiddelen, aanpassen schoeisel, loophulpmiddelen, visuscorrectie. Teller 1 Aantal cliënten waarbij in het zorgplan / zorgdossier specifieke valmaatregelen zijn beschreven. Noemer 1 Aantal mobiele cliënten. Teller 2 Aantal cliënten waarbij de specifieke valmaatregelen ingrijpen op meerdere risicofactoren. Noemer 2 Aantal mobiele cliënten met specifieke valmaatregelen. Teller 3 Aantal cliënten waar verschillende disciplines zijn betrokken. Noemer 3 Aantal mobiele cliënten met specifieke valmaatregelen. Teller 4 Aantal cliënten waarbij de specifieke valmaatregelen zijn geëvalueerd. Noemer 4 Aantal mobiele cliënten met specifieke valmaatregelen. Afgeleid van - Richtlijn preventie valincidenten, CBO Expertmening. 1 Informatiebron Zorgplan/zorgdossier. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. Indicator 2.3 Niet toepassen van vrijheidsbeperkende interventies als specifieke valmaatregel. Omschrijving % cliënten waarbij geen vrijheidsbeperkende interventies m.b.t. vallen worden toegepast, tenzij hiervoor toestemming is (door b.v. een M&M d -akkoord) of er een M&M-dwang is. Teller Aantal cliënten zonder vrijheidsbeperkende interventies tenzij er toestemming is of een M&M-dwang. Noemer Totaal aantal cliënten. Afgeleid van Richtlijn preventie valincidenten, CBO Informatiebron Zorgplan / zorgdossier. Meetfrequentie Per meetperiode: 2 à 3 per week gedurende 4 weken. Presentatie resultaten: Lijngrafiek. Streefnorm: 100%. d Middelen & Maatregelen. 14

15 Indicator 2.4 Verantwoorde toepassing van vrijheidsbeperkende interventies rond vallen. Omschrijving % cliënten met vrijheidsbeperkende interventies m.b.t. vallen waarbij een M&Makkoord of M&M-dwang aanwezig is en waarbij in het zorgplan / zorgdossier staat beschreven: - het valgevaar dat moet worden afgewend; - de gekozen interventie(s): - is geschikt voor het voorkomen van vallen; - is de minst ingrijpende; - staat in verhouding tot het aanwezige valgevaar; - op basis van multidisciplinair overleg; - de M&M akkoord of M&M dwang; - voldoende toezicht tijdens de toepassing. Teller Aantal cliënten met een verantwoorde toepassing van vrijheidsbeperkende interventies m.b.t. vallen. Noemer Totaal aantal cliënten met een M&M-akkoord i.v.m. vrijheidsbeperkende interventies m.b.t. vallen. Afgeleid van - Richtlijn Het gebruik van vrijheidsbeperkende interventies in de zorg, CBO Handreiking verantwoord gebruik van vrijheidsbeperkende interventies in het verpleeg- en verzorgingshuis, Arcares Informatiebron Zorgplan / zorgdossier. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. Streefnorm 100 % (wet BOPZ). 3. Structuurindicatoren Indicator 3.1 Omschrijving Veilige omgeving. % veilige ruimten (gang, (huis)kamer, toilet, badkamer, etc.) waarin algemene valmaatregelen voor een veilige omgeving aanwezig zijn: - voldoende en veilige loopruimte of rijruimte voor rolstoelen (geen obstakels, geen gladde vloeren, geen losse matten, enz); 1 - aanwezigheid beugels en/of leuningen op de gebruikelijke plaatsen; 1 - goede (nacht)verlichting, vermijden schaduw en reflectie; 1 - goed functionerend oproepsysteem; 1 - vertrouwde en herkenbare omgeving door markeringen en kleuren; - veilig meubilair (goede bed- en stoelhoogte); - permanente aanwezigheid geïnstrueerd persoon voor het toezicht ten behoeve van psychogeriatrisch geïndiceerde cliënten in huiskamers. 2 Structuur. Type indicator Teller Aantal veilige ruimten op controletijdstip X. Noemer Totaal aantal gecontroleerde ruimten op controletijdstip X. Afgeleid van - Richtlijn preventie valincidenten, CBO Verpleeghuizen garanderen minimale zorg niet, IGZ b Informatiebron Meetfrequentie Presentatie resultaten Streefnorm Ruimte X, Y, etc. (gang, (huis)kamer, toilet, badkamer, etc). Per meetperiode: eenmaal. Lijngrafiek. Nog niet vastgesteld. b Inspectie voor de gezondheidszorg. 15

16 Indicator 3.2 Veilige hulpmiddelen. Omschrijving De organisatie voldoet aan voorwaarden voor de aanwezigheid van veilige hulp-, bescherm- en fixatiemiddelen en het veilig gebruik ervan. Dit blijkt uit de aanwezigheid van: 1, 2 - richtlijnen voor aanschaf; - protocol met verantwoordelijkheden bij aanschaf; - werk- of projectgroep voor aanschaf; - programma van eisen bij aanschaf; - richtlijnen voor preventief en correctief onderhoud; - richtlijnen / protocollen en gebruiksaanwijzingen voor het op verantwoord wijze gebruik van middelen. Type indicator Structuur. Vraag Voldoet de organisatie aan de voorwaarden voor de aanwezigheid van veilige hulp-, bescherm- en fixatiemiddelen? Antwoord Ja / nee. Afgeleid van - Richtlijn preventie valincidenten, CBO IGZ-rapport. Veiligheidsrisico s bij het gebruik van bedden, bedhekken en fixatiemateriaal in verpleeghuizen. 2 Informatiebron Verschilt per instelling. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. Presentatie resultaten Tabel. Indicator 3.3 Algemene valmaatregel: deskundigheid medewerkers rond valpreventie. Omschrijving % medewerkers/verpleegkundigen/verzorgenden dat jaarlijks 1 per organisatie-eenheid (b.v. organisatie, cluster, afdeling) is bijgeschoold omtrent: - continue alertheid voorkomen van valincidenten; - wet BOPZ en/of WGBO; - zorgvuldige toepassing van vrijheidsbeperkende interventies. Type indicator Structuur. Teller 1 Aantal medewerkers met direct patiëntencontact per organisatie-eenheid dat jaarlijks geschoold is omtrent continue alertheid voorkomen van valincidenten. Noemer 1 Totaal aantal medewerkers met direct patiëntencontact per organisatie-eenheid. Teller 2 Aantal verzorgenden / verpleegkundigen per organisatie-eenheid dat jaarlijks geschoold is t.a.v. de wet BOPZ en/of WGBO. Noemer 2 Totaal aantal verzorgenden / verpleegkundigen per organisatie-eenheid. Teller 3 Aantal verzorgenden / verpleegkundigen per organisatie-eenheid dat jaarlijks geschoold is omtrent de zorgvuldige toepassing van vrijheidsbeperkende interventies. Noemer 3 Totaal aantal verzorgenden / verpleegkundigen per organisatie-eenheid. Afgeleid van - Richtlijn preventie van valincidenten, CBO Expertmening. 1 Informatiebron Verschilt per instelling. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. 16

17 Indicator 3.4 Omschrijving Vraag Antwoord Informatiebron Meetfrequentie Presentatie resultaten Streefnorm Aanwezigheid MIC-commissie. Aanwezigheid MIC c -commissie en een vastgelegde procedure voor het melden en analyseren van fouten en (bijna) ongelukken die tot schadelijk gevolg voor de cliënt hebben geleid / hadden kunnen leiden. Is er een MIC-commissie aanwezig inclusief een vastgelegde procedure? Ja / nee. Verschilt per instelling. Per meetperiode: eenmaal. Tabel. Nog niet vastgesteld. c Melding Incidenten Cliënten. 17

18

19 Medicatievoorziening Het proces van medicatieopdracht tot het afleveren, uitzetten, toedieningsgereed maken en toedienen van geneesmiddelen Afbakening De beschreven indicatoren richten zich op de medicatievoorziening door verpleegkundigen en verzorgenden. Dit is het proces van medicatieopdracht, afleveren, uitzetten, toedieningsgereed maken en toedienen van geneesmiddelen. Het gaat dan bijvoorbeeld niet om medicatiebegeleiding (dit zijn activiteiten gericht op veilige en doeltreffende behandeling door medicijnen (farmacotherapie) bij de individuele cliënt, en de evaluatie ervan). 1. Uitkomstindicatoren Indicator 1.1 MIC-meldingen medicijnfouten. Omschrijving Aantal MIC 1 -meldingen (fouten en bijna-fouten) over medicatievoorziening gespecificeerd naar procesonderdeel (op maand/jaarbasis). Type indicator Uitkomst. Afgeleid van Farmaceutische zorg in verpleeghuizen, NVVz Informatiebron MIC. Meetfrequentie 3-maandelijks. 2. Procesindicatoren Indicator 2.1 Medicatieoverzicht Omschrijving % patiënten waarvan op tijdstip X een actueel overzicht van medicatiegegevens bestaat waarbij alle medicatieopdrachten volledig overeenkomen met de lijst van toe te dienen medicatie. Teller Aantal patiënten waarvan op tijdstip X een actueel overzicht van medicatiegegevens bestaat. Noemer Totaal aantal patiënten. Afgeleid van Farmaceutische zorg in verpleeghuizen, NVVz Informatiebron Medicatieopdrachten en lijst toe te dienen medicatie. Meetfrequentie Per meetperiode: 1 keer per week gedurende 8 weken. 19

20 Indicator 2.2 Informatie overdracht bij aflevering geneesmiddelen aan afdeling. Omschrijving % op naam afgeleverde geneesmiddelen dat voorzien is van de volgende informatie: - door verpleeghuisarts geautoriseerde medicatie opdracht; - voor wie het geneesmiddel bedoeld is; - de naam en sterkte van het geneesmiddel; - hoeveel van het geneesmiddel per tijdseenheid moet worden gebruikt; - hoe het geneesmiddel moet worden gebruikt; - de begin en (voor zover bekend) de einddatum van het gebruik; - de wijze van bewaren. Teller Aantal afgeleverde geneesmiddelen dat voorzien is van alle bovenstaande informatie. Noemer Totaal aantal afgeleverde geneesmiddelen. Afgeleid van Farmaceutische zorg in verpleeghuizen, NVVz Informatiebron Medicatieopdrachten en lijst toe te dienen medicatie. Meetfrequentie Per meetperiode: 1 keer per week gedurende 8 weken. Indicator 2.3 Tijd tussen aanvraag en aflevering medicatie. Omschrijving % geneesmiddelen dat geleverd is binnen de door instelling vastgestelde maximale periode tussen aanvraag en aflevering. Teller Aantal geneesmiddelen dat binnen de door de instelling vastgestelde maximale periode tussen aanvraag en aflevering is afgeleverd. Noemer Totaal aantal afgeleverde geneesmiddelen. Afgeleid van - Farmaceutische zorg in verpleeghuizen, NVVz Expertmening. Informatiebron Datum/tijdstip afgeleverde medicatie en medicatieopdracht. Meetfrequentie Per meetperiode: 2 à 3 keer per week gedurende 8 weken. Indicator 2.4 Uitzetten van geneesmiddelen: door ander gecontroleerd. Omschrijving % uitgezette geneesmiddelen dat door ander is gecontroleerd op: - juiste patiënt; - juistheid geneesmiddel; - juiste dosering; - juiste sterkte; - juiste tijd. Teller Aantal uitgezette geneesmiddelen dat onafhankelijk is gecontroleerd op bovenstaande punten. Noemer Totaal aantal uitgezette geneesmiddelen. Afgeleid van Farmaceutische zorg in verpleeghuizen, NVVz Informatiebron Afhankelijk van instelling. Meetfrequentie Per meetperiode: 2 à 3 dagen per week gedurende 4 weken. 1 Melding Incidenten Cliënten 20

21 Indicator 2.5 Toediening van geneesmiddelen: door bevoegde verpleegkundigen/verzorgenden. Omschrijving % geneesmiddelen toegediend door volgens de instelling bevoegde verpleegkundigen/verzorgenden (zie beleidsplan). Teller Aantal geneesmiddelen toegediend door bevoegde verpleegkundigen/verzorgenden. Noemer Totaal aantal toegediende geneesmiddelen. Afgeleid van Farmaceutische zorg in verpleeghuizen, NVVz Informatiebron Beleidsplan (bevoegdheid) en paraaf. Meetfrequentie Per meetperiode: 2 à 3 dagen per week gedurende 4 weken. Indicator 2.6 Toediening van geneesmiddelen: onafhankelijke controle vóóraf. Omschrijving % toe te dienen geneesmiddelen dat vóór toediening onafhankelijk is gecontroleerd door minimaal 2 bevoegde personen, waaronder de bevoegde verpleegkundige / verzorgende die het geneesmiddel toedient, op overeenkomst met de medicatieopdracht: - juiste patiënt; - juistheid geneesmiddel; - juiste dosering; - juiste sterkte; - juiste tijd. Teller Aantal toe te dienen geneesmiddelen dat onafhankelijk is gecontroleerd op overeenkomst met de medicatieopdracht (2 personen, waaronder bevoegde verpleegkundige/ verzorgende die geneesmiddel toedient). Noemer Totaal aantal toe te dienen geneesmiddelen. Afgeleid van Farmaceutische zorg in verpleeghuizen, NVVz Informatiebron Afhankelijk van instelling. Meetfrequentie Per meetperiode: 2 à 3 dagen per week gedurende 4 weken. Indicator 2.7 Toediening van geneesmiddelen: volgens adequate schriftelijke instructies. Omschrijving % geneesmiddelen dat toegediend wordt conform adequate schriftelijke instructies (protocol) over voor toediening gereed maken van geneesmiddelen. Teller Aantal geneesmiddelen dat toegediend wordt conform adequate schriftelijke instructies over voor toediening gereed maken van geneesmiddelen. Noemer Totaal aantal toegediende geneesmiddelen. Afgeleid van Farmaceutische zorg in verpleeghuizen, NVVz Informatiebron Afhankelijk van instelling. Meetfrequentie Per meetperiode: 2 à 3 dagen per week gedurende 4 weken. 21

22 Indicator 2.9 Vastlegging van toegediende geneesmiddelen in medicatiedossier. Omschrijving % in medicatiedossier vastgelegde feitelijke toedieningen. Teller Aantal in medicatiedossier vastgelegde feitelijke toedieningen. Noemer Totaal aantal toedieningen van geneesmiddelen. Afgeleid van Farmaceutische zorg in verpleeghuizen, NVVz Informatiebron Overeenkomst toedieniningsregister en overgebleven medicatie. Meetfrequentie Per meetperiode: 2 à 3 dagen per week gedurende 4 weken. 3. Structuurindicatoren Indicator 3.1 Aanwezigheid beleidsplan medicatievoorziening. Omschrijving Aanwezigheid van een beleidsplan medicatievoorziening waarin alle volgende onderwerpen zijn opgenomen: - Doelstellingen met betrekking tot de kwaliteit van de farmaceutische zorg (jaarlijks). - Het benodigd aantal deskundige verpleegkundigen / verzorgenden. - Vastgestelde verantwoordelijkheden / bevoegdheden van bij de medicijnvoorziening betrokken beroepsgroepen, waaronder verpleegkundigen / verzorgenden. - Vastgestelde maximale periode tussen aanvraag en afleveren van medicatie. Vraag Is een beleidsplan aanwezig met alle bovengenoemde onderwerpen? Antwoord Ja / nee Type indicator Structuur. Afgeleid van Farmaceutische zorg in verpleeghuizen, NVVz Informatiebron Afhankelijk van de instelling. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. Presentatie resultaten Tabel. Indicator 3.2 Aanwezigheid van kwaliteitsdocumenten en naslagwerken. Omschrijving - Aanwezigheid van documenten met betrekking tot de kwaliteit van de medicatievoorziening zoals procedures, protocollen, werkinstructies, e.d.. - Aanwezigheid van naslagwerken met betrekking tot (de toepassing van) geneesmiddelen. Vraag Zijn er kwaliteitsdocumenten en naslagwerken medicatievoorziening aanwezig? Antwoord Ja / nee Type indicator Structuur. Afgeleid van Farmaceutische zorg in verpleeghuizen, NVVz Informatiebron Afhankelijk van de instelling. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. Presentatie resultaten Tabel. 22

23 Indicator 3.3 Adequate ruimten. Omschrijving % adequate ruimten voor alle activiteiten in het kader van medicatievoorziening. De ruimten: - zijn voldoende verlicht; - zijn verwarmd; - zijn stofvrij; - worden geventileerd. Ruimten/faciliteiten waarin geneesmiddelen worden bewaard zijn: - alleen daarvoor bestemd; - afsluitbaar. Vraag Zijn er op afdelingsniveau adequate ruimten beschikbaar voor medicatievoorziening en bewaren medicatie? Antwoord Ja / nee Teller Aantal adequate ruimten (per instelling) voor medicatievoorziening en bewaren van medicatie op tijdstip X. Noemer Totaal aantal gecontroleerde ruimten voor medicatievoorziening en bewaren van geneesmiddelen. Type indicator Structuur. Afgeleid van Farmaceutische zorg in verpleeghuizen, NVVz Informatiebron Ruimten / faciliteiten voor medicatievoorziening. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. Presentatie resultaten Tabel. Indicator 3.4 Aanwezigheid MIC-commissie. Omschrijving Aanwezigheid MIC-commissie voor het melden van fouten en (bijna) ongelukken die tot schadelijk gevolg voor de cliënt hebben geleid of hadden kunnen leiden. De MICcommissie heeft een vastgelegde procedure waaronder periodieke evaluatie. Vraag Is er een MIC-commissie aanwezig en heeft deze een vastgelegde procedure waaronder periodieke evaluatie? Antwoord Ja / nee Type indicator Structuur. Afgeleid van Farmaceutische zorg in verpleeghuizen, NVVz Informatiebron Afhankelijk van de instelling. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. Presentatie resultaten Tabel. Indicator 3.5 Deskundigheidsbevordering medicatievoorziening. Omschrijving % verpleegkundigen en verzorgenden dat minimaal 1x per jaar systematisch is bijgeschoold op gebied van medicatievoorziening. Type indicator Structuur. Teller Aantal verpleegkundigen en verzorgenden dat minimaal 1x per jaar systematisch is bijgeschoold op gebied van medicatievoorziening. Noemer Totaal aantal verpleegkundigen en verzorgenden. Afgeleid van Farmaceutische zorg in verpleeghuizen, NVVz Informatiebron Afhankelijk van de instelling. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. 23

24 Persoonlijke verzorging 1. Zorgplan 1.1 Procesindicatoren Indicator Aanwezigheid zorgplan / zorgdossier. Omschrijving % cliënten met een zorgplan / zorgdossier dat minimaal 2 keer per jaar is besproken met de cliënt / wettelijk vertegenwoordiger, blijkend uit verslaglegging met datum en handtekening waarvan de eerste maal binnen 6 weken na opname. Teller Aantal cliënten / wettelijk vertegenwoordigers met een zorgplan en waarmee het zorgplan is geëvalueerd. Noemer Totaal aantal cliënten. Afgeleid van Verantwoorde zorg, LOC Informatiebron Zorgdossier. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. Streefnorm 100 % (LOC). Indicator Volledig zorgplan / zorgdossier. Omschrijving % cliënten met een volledig zorgplan / zorgdossier. Hierin zijn beschreven: - Eén of meerdere doelen. - Een doel is een situatie of vaardigheid waarvan gewenst is dat deze binnen de looptijd van het plan bereikt wordt. De doelen zijn gebaseerd op het profiel en het perspectief van de cliënt (zie indicator 1.4 en 1.5). - Het vraagstuk van de cliënt. - Het vraagstuk is de aanleiding tot het opstellen van het zorgplan, welke vraag stelt de cliënt aan de zorgverlener. - Het perspectief van de cliënt. - Het perspectief is de gewenste invulling van het leven op hoofdlijnen. - Het profiel van de cliënt. - Het profiel is een samenvattende beschrijving van huidige en verwachte mogelijkheden en beperkingen. Het profiel bestaat uit anamnese, diagnose en prognose. Het gaat om het beschrijven van een actueel persoonsbeeld, de levensgeschiedenis / levensloop en de problematiek. - Uitvoering van het zorgplan. - De uitvoering is de zorg en ondersteuning die wordt aangeboden om de gestelde doelen te bereiken. - Afspraken over de evaluatie van het zorgplan. Teller Aantal cliënten met een volledig zorgplan/zorgdossier. Noemer Totaal aantal cliënten met een zorgplan/zorgdossier. Afgeleid van ZIP 2 care, Streefnorm 80 % (ZIP care). Informatiebron Zorgdossier. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. 1 Landelijk Organisatie Cliëntraden. 2 Zelfevaluatie Instrument Zorgplannen 24

25 2. Wassen, baden, douchen 2.1 Uitkomstindicatoren Indicator Omschrijving Type indicator Teller Noemer Afgeleid van Informatiebron Meetfrequentie Presentatie resultaten Streefnorm Gewassen volgens afspraken in het zorgplan / zorgdossier. % cliënten dat is gewassen volgens de afspraken in het zorgplan/zorgdossier. Uitkomst. Aantal cliënten dat is gewassen volgens afspraken in het zorgplan / zorgdossier. Totaal aantal cliënten met afspraken in zorgplan / zorgdossier m.b.t. wassen. Verantwoorde zorg, LOC. - Zorgdossier; - Cliëntenraadpleging. - 3-maandelijks: 2 à 3 keer per week gedurende 2 tot weken - Jaarlijks: cliëntenraadpleging Lijngrafiek. Nog niet vastgesteld. 2.2 Procesindicatoren Indicator Omschrijving Volledigheid zorgplan / zorgdossier rond wassen. % cliënten waarin minimaal in het zorgplan / zorgdossier staat beschreven: - welke zorg wordt verleend (zie 1); - met welk doel wordt zorg verleend (zie 1); - op welk tijdstip zorg wordt verleend (zie 1). % cliënten waarbij, indien van toepassing, m.b.t. wassen aanvullende informatie staat beschreven: - wie wast (welk niveau / mantelzorger) (zie 2); - waar / op welke plaats (bed, wastafel, bad of douche) (zie 2); - hoe vaak (zie 2); - met welke hulpmiddelen (zie 2). Teller 1 Aantal cliënten met een ingevuld zorgplan / zorgdossier m.b.t. wassen (zorg, doel, tijdstip). Noemer 1 Totaal aantal cliënten. Teller 2 Aantal cliënten waarbij, indien van toepassing, in het dossier aanvullende informatie staat m.b.t. wassen (wie, plaats, frequentie, hulpmiddelen). Noemer 2 Totaal aantal cliënten waarbij aanvullende informatie van toepassing is. Afgeleid van - Verantwoorde zorg, LOC (zie 1); - Expertmening (zie 2). Informatiebron Zorgdossier. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. 25

26 Indicator Omschrijving Type indicator Teller Noemer Afgeleid van Informatiebron Meetfrequentie Presentatie resultaten Streefnorm Privacy tijdens het wassen. % cliënten waarbij de bedgordijnen / deur op controletijdstip X zijn gesloten tijdens het wassen. Proces. Aantal cliënten waarbij controletijdstip X de bedgordijnen / deur zijn gesloten tijdens het wassen. Aantal cliënten dat wordt gewassen. Verantwoorde zorg, LOC. - Situaties tijdens wassen. - Cliëntenraadpleging. - Per meetperiode: 2 à 3 keer per week gedurende 2 tot 4 weken. - Jaarlijks: cliëntenraadpleging. Lijngrafiek. Nog niet vastgesteld. 3. Verzorgd uiterlijk 3.1 Uitkomstindicatoren Indicator Verzorgd uiterlijk: kleding, haren nagels en gebit. Omschrijving % cliënten dat op tijdstip X: - geen besmeurde, onwelriekende of kapotte kleding (inclusief ondergoed) draagt dan wel kleding van een andere cliënt. - gekamde haren en verzorgde baard(groei) (mannen én vrouwen) heeft en gewassen haren volgens afspraak. - verzorgde nagels heeft. - een verzorgd gebit heeft. Type indicator Uitkomst. Teller 1 Aantal cliënten met een verzorgd uiterlijk op tijdstip X. Noemer 1 Totaal aantal cliënten. Afgeleid van Verantwoorde zorg, LOC. Informatiebron - Zorgdossier. - Cliëntenraadpleging. Meetfrequentie - 3-maandelijks 2 à 3 keer per week gedurende 2 weken. - Jaarlijks: cliëntenraadpleging. 26

27 3.2 Procesindicatoren Indicator Nagelverzorging. Omschrijving % cliënten waarbij minimaal eenmaal per twee weken de handnagels zijn geknipt / gevijld en minimaal eenmaal per 6 weken de voetnagels zijn verzorgd, tenzij anders is vastgelegd in het zorgplan / zorgdossier. Teller Aantal cliënten waarvan nagels periodiek verzorgd zijn. Noemer Totaal aantal cliënten. Afgeleid van Verantwoorde zorg, LOC. Informatiebron - Zorgdossier. - Cliëntenraadpleging. Meetfrequentie - Per meetperiode: 1 keer per twee weken gedurende 8 weken. - Jaarlijks: cliëntenraadpleging. Indicator Omschrijving Type indicator Teller Noemer Afgeleid van Informatiebron Meetfrequentie Presentatie resultaten Streefnorm Gebitsverzorging. % cliënten dat minimaal 2 keer per etmaal is geholpen met de verzorging van het eigen gebit en minimaal 1 keer per etmaal bij een kunstgebit, tenzij anders is vastgelegd in het zorgplan / zorgdossier. Proces. Aantal cliënten waarbij het gebit wordt verzorgd. Totaal aantal cliënten. Verantwoorde zorg, LOC. - Zorgdossier. - Cliëntenraadpleging. - Per meetperiode: 2 keer per dag, 2 à 3 dagen per week gedurende 2 weken. - Cliëntenraadpleging: jaarlijks. Lijngrafiek. Nog niet vastgesteld. 4. Toiletgang 4.1 Uitkomstindicatoren Indicator Toiletgang binnen 10 minuten uitgevoerd volgens afspraken met cliënt. Omschrijving % cliënten dat naar het toilet is geholpen volgens de afspraken in het zorgplan / zorgdossier, binnen 10 minuten nadat de cliënt dit heeft aangegeven tenzij anders is vastgelegd in het zorgplan / zorgdossier. Type indicator Uitkomst. Teller Aantal cliënten dat binnen 10 minuten volgens afspraak naar toilet is geholpen. Noemer Totaal aantal cliënten. Afgeleid van Verantwoorde zorg, LOC. Informatiebron - Zorgdossier. - Cliënt(enraadpleging). Patiëntengroep Alle. Meetfrequentie - 3-maandelijks: elke 2 uur, 2 à 3 dagen per week gedurende 2 weken. - Jaarlijks: cliëntenraadpleging. 27

28 Indicator Juist gebruik incontinentiemateriaal. Omschrijving 1 % cliënten met diagnose incontinentie dat terecht incontinentiemateriaal draagt volgens de afspraken in het zorgplan / zorgdossier. Omschrijving 2 % cliënten zonder diagnose incontinentie dat onterecht incontinentiemateriaal draagt. Type indicator Uitkomst. Teller 1 Aantal cliënten dat op tijdstip X terecht incontinentiemateriaal draagt volgens de afspraken in het dossier. Noemer 1 Aantal cliënten met diagnose incontinentie. Teller 2 Aantal cliënten dat onterecht incontinentiemateriaal draagt op tijdstip X. Noemer 2 Aantal cliënten zonder diagnose incontinentie. Afgeleid van Verantwoorde zorg, LOC. Informatiebron Zorgdossier én controle tijdstip X. Meetfrequentie 3-maandelijks: 3 keer per dag, 2 à 3 dagen per week gedurende 2 weken. 4.2 Procesindicatoren Indicator Volledigheid zorgplan / zorgdossier rond toiletgang. Omschrijving 1 % cliënten waarbij minimaal in het zorgplan/zorgdossier staat beschreven: - welke zorg 1 (zie 1); - met welk doel de zorg 1 (zie 1); - op welk tijdstip de zorg 1 (zie 1) wordt verleend m.b.t. de toiletgang, inclusief gebruik incontinentiemateriaal. Omschrijving 2 % cliënten waarbij, indien van toepassing, aanvullende informatie staat beschreven: - wie helpt bij toiletgang (niveau/mantelzorger) 2 (zie 2); - waar/op welke plaats ((invaliden)toilet, bed) 2 (zie 2); - met welke hulpmiddelen (type incontinentiemateriaal, uritips, catheter) 2 (zie 2); - met welke tilhulpmiddelen (tillift, draaischijf ) 2 (zie 2); - gebruik urine- en /of defaecatielijst 2 (zie 2); - gebruik incontinentiemateriaal. 2 Teller 1 Aantal cliënten met een volledig ingevuld zorgplan / zorgdossier m.b.t. de toiletgang (zorg, doel, tijdstip). Noemer 1 Totaal aantal cliënten. Teller 2 Aantal cliënten waarbij, indien van toepassing, in het zorgplan / zorgdossier aanvullende informatie staat m.b.t. de toiletgang (plaats, wie, hulpmiddelen, tilhulpmiddelen, gebruik urine/defaecatielijst, gebruik incontinentiemateriaal). Noemer 2 Totaal aantal cliënten waarbij aanvullende informatie van toepassing is. Afgeleid van - Verantwoorde zorg, LOC 1 (zie 1); - Expertmening2 (zie 2). Informatiebron Zorgdossier. Meetfrequentie Per meetperiode: eenmaal. 28

29 Indicator Omschrijving Type indicator Teller Noemer Afgeleid van Informatiebron Meetfrequentie Presentatie resultaten Streefnorm Privacy tijdens toiletgang. % cliënten waarbij de deur / bedgordijnen zijn gesloten tijdens de toiletgang. Proces. Aantal cliënten met privacy tijdens de toiletgang. Aantal cliënten dat wordt geholpen met de toiletgang. Verantwoorde zorg, LOC. - Situaties tijdens toiletgang. - Cliëntenraadpleging. - Per meetperiode: elke 2 uur, 2 à 3 dagen per week gedurende 2 weken. - Jaarlijks: cliëntenraadpleging. Lijngrafiek. Nog niet vastgesteld. 29

30

31 Indicatoren Wat zijn indicatoren? Een indicator is een meetbaar aspect van de zorg, dat een aanwijzing (indicatie) geeft over de geleverde kwaliteit van zorg. Kortweg: een indicator meet zorg in de praktijk en geeft een aanwijzing over de kwaliteit van zorg. Je kunt het vergelijken met een alarmlichtje op het dashboard van een auto. Neem bijvoorbeeld het oliepeil van de auto. Een meetinstrument (sensor) in het oliereservoir meet regelmatig de hoeveelheid olie in de auto. Zakt de hoeveelheid olie onder een verantwoord niveau, dan gaat er een alarmlichtje branden op het dashboard. Je moet dan actie ondernemen om te voorkomen dat het niveau van het oliepeil zo laag wordt dat de motor in de soep draait. Met de indicator meet je dus de zorg, zoals die op dat moment geleverd wordt in de praktijk. De resultaten geven inzicht in het niveau van de kwaliteit van zorg. Voorbeeld van een indicator Decubitus hoeft niet voor te komen als de kwaliteit van zorg goed. Het aantal gevallen decubitus zegt daarom iets over de kwaliteit van zorg. Een indicator is daarom het aantal cliënten met decubitus op een bepaald tijdstip. Hiervoor meet je op een bepaald tijdstip hoeveel cliënten decubitus hebben. Welke soorten indicatoren zijn er? Er zijn verschillende soorten indicatoren: externe en interne indicatoren. Daarnaast kun je indicatoren indelen in structuur-, proces- en uitkomstindicatoren. Externe indicatoren Externe indicatoren zijn bedoeld om verantwoording af te leggen aan anderen, aan de buitenwereld. Dit kan zijn aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). Ook verzekeraars gebruiken indicatoren om contracten af te sluiten of juist niet. Wanneer de uitkomsten van externe indicatoren toegankelijk zijn via internet, kunnen zelfs cliënten (of mantelzorgers) indicatoren gebruiken om te kiezen in welk verpleeghuis zij willen wonen. Met externe indicatoren is het veelal de bedoeling de uitkomsten te kunnen vergelijken met andere instellingen. Je vergelijkt de kwaliteit van zorg in de ene instelling met de kwaliteit van zorg in de andere instelling(en). Interne indicatoren Interne indicatoren zijn bedoeld om te gebruiken binnen de instelling (of afdeling). De instelling hoeft deze indicatoren niet te laten zien aan bijvoorbeeld cliënten, de inspectie, de zorgverzekeraar etc. De instelling of afdeling gebruikt de indicatoren om zicht te krijgen in de eigen zorgprocessen. De indicatoren voor verzorgenden en verpleegkundigen in verpleeghuizen zijn interne indicatoren. Zowel interne als externe indicatoren kun je onderverdelen in structuur-, proces- en uitkomstindicatoren. Structuurindicatoren Structuurindicatoren hebben te maken met de instelling. Het gaat om de randvoorwaarden die in een instelling aanwezig moeten zijn om goede kwaliteit van zorg te kunnen leveren. Voorbeeld structuurindicator decubitus Structuurindicator: de instelling zorgt voor scholing, zodat verzorgenden en verpleegkundigen deskundig zijn op het gebied van decubitus. 31

32 Procesindicatoren Procesindicatoren gaan over het handelen van de zorgverlener. Zij geven aan hoe een zorgverlener moet handelen om goede kwaliteit van zorg te leveren. Voorbeeld procesindicator decubitus Procesindicator: verzorgenden en verpleegkundigen geven wisselligging ter preventie van decubitus. Uitkomstindicatoren Uitkomstindicatoren gaan over de cliënt. Zij meten of de cliënt er daadwerkelijk beter van wordt. Voor externe indicatoren worden veelal uitkomstindicatoren gebruikt. Bij intern gebruik van indicatoren spelen naast de uitkomstindicatoren ook de structuur en proces indicatoren een rol. Voorbeeld uitkomstindicator decubitus Uitkomstindicator: het aantal cliënten met decubitus Er is een verband tussen structuur-, proces- en uitkomstindicatoren. Om te zorgen dat cliënten doelmatige, veilige en patiëntgerichte zorg krijgen (uitkomst), moeten zorgverleners bepaalde dingen doen of juist nalaten (proces) en moet de organisatie zorgen voor goede omstandigheden (structuur). Voorbeeld samenhang indicatoren Door scholing (structuurindicator) weet een verzorgende bijvoorbeeld dat wisselligging (procesindicator) helpt bij het voorkomen van decubitus. Door wisselligging te geven aan cliënten zullen minder cliënten decubitus krijgen (uitkomstindicator). Hoe meet je indicatoren? Een indicator wordt meestal uitgedrukt in een breuk. Een breuk bestaat uit een teller (boven de streep) en een noemer (onder de streep). Deel je de teller en de noemer, dan kom je uit op een percentage. De teller Het aantal goede of verkeerde uitslagen. Of je de goede of juist de verkeerde resultaten telt hangt af van wat is afgesproken in de indicator. Zo wil je bijvoorbeeld het aantal cliënten mét decubitus weten (verkeerde uitslag), maar juist de cliënten die wél wisseling krijgen (goede uitslag). De noemer Het aantal metingen dat je hebt gedaan. 32

33 Voorbeeld indicatorbreuk Teller = Aantal cliënten met decubitus = 2 = 8 % Noemer Totaal aantal cliënten 25 Teller = Aantal cliënten met wisselligging = 19 = 95 % Noemer Totaal aantal risicocliënten 20 De resultaten van de metingen kunnen veelal worden weergegeven in een lijngrafiek. 100% 60% 20% t1 t2 t3 t4 --> tijd Streefnormen De indicatoren meten de kwaliteit van zorg. Zij geven daarmee een aanwijzing over het niveau van de kwaliteit. De uitslag van de meting zegt dus iets over de geleverde kwaliteit van zorg op dat moment. Maar hoe weten we nu of een uitslag goed of slecht is? Hiervoor moeten streefnormen worden vastgesteld. De streefnorm is de minimale (of maximale, afhankelijk van de indicator) uitslag die de indicator moet hebben. De streefnorm stel je van tevoren vast. De streefnorm wordt uitgedrukt in procenten (%). Voorbeeld van een streefnorm De streefnorm voor de uitkomstindicator decubitus is bijvoorbeeld 5 procent. Dat wil zeggen dat het aantal cliënten dat decubitus heeft niet hoger mag zijn dan 5 procent. Ook kun je afspreken dat de streefnorm voor de procesindicator wisselligging 95 procent is. De uitkomst mag dan niet lager zijn dan 95 procent. Dat wil zeggen dat meer dan 95 procent van alle cliënten met een risico op decubitus wisselligging krijgt. 33

34 2

35 Verbeteren kwaliteit van zorg Hierboven is duidelijk gemaakt wat kwaliteit van zorg, indicatoren en streefnormen met elkaar te maken hebben. Indicatoren maken het mogelijk de kwaliteit van zorg te meten. Streefnormen geven aan of de kwaliteit van zorg op niveau is of niet. Verantwoorde zorg Voldoe je aan de streefnorm dan is de kwaliteit van zorg op niveau en is er sprake van verantwoorde zorg. Bij verantwoorde zorg is het aantal cliënten met decubitus, het aantal cliënten dat valt en het aantal medicijnfouten minimaal. Daarnaast is de persoonlijke verzorging afgestemd op de behoeften van de cliënt en zien de cliënten er verzorgd uit. Voorbeeld verantwoorde zorg Heeft minder dan 5% van de cliënten decubitus en/of krijgt meer dan 95% van de risicocliënten wisselligging dan is de kwaliteit van zorg goed en is er sprake van verantwoorde zorg. Verbetertrajecten Wat doe je nu als de zorg niet verantwoord is? Om dit uit te leggen gaan we even terug naarh het voorbeeld van het oliepeil. Als het alarmlichtje van het oliepeil (indicator) ging branden moest er actie ondernomen worden om te voorkomen dat de motor in de soep draait. Het alarmlichtje heeft dus actie tot gevolg! Veelal zul je echter niet wachten tot het alarmlichtje gaat branden maar laat je de olie bijvullen tijdens een onderhoudsbeurt. Zo geldt dit ook voor het werken met indicatoren. Het is niet de bedoeling dat het blijft bij het meten van de kwaliteit van zorg met behulp van indicatoren. De uitslag is een aanwijzing voor de kwaliteit van zorg, daarna ia actie nodig om de kwaliteit van zorg te verbeteren. Net als bij het periodieke onderhoud van een auto voor optimale prestaties van de auto is er ook continue aandacht nodig voor de kwaliteit van zorg. Daarmee kom je tot optimale prestaties in de zorg. Het is dan ook de bedoeling dat het resultaat van de meting leidt tot het inzetten van verbetertrajecten. Het meten met behulp van indicatoren is dus geen doel op zich maar een middel om de kwaliteit van zorg te verbeteren. Plan Doe Actie Check PDCA-cyclus Bij het inzetten van verbetertrajecten wordt de PDCA-cyclus gebruikt. Daarbij worden indicatoren gebruikt. PDCA staat voor Plan-Do-Check-Act. P (plan): maak een plan van aanpak; D (doe): voer het plan uit; C (check): meet/evalueer m.b.v. indicatoren of de gewenste verbetering heeft plaats gehad; A (actie): pas het plan van aanpak aan. Het gaat om een continue verbetercirkel van meten, toetsen, verbeteren en evalueren/meten. De indicatoren worden ingezet bij C(heck), het meten/evalueren. Een belangrijke aanvulling is dat er eerst een meting wordt gedaan, een nulmeting, om zicht te krijgen op de huidige stand van zaken. Daarna volgt de cirkel, te beginnen bij de P (Plan). 35