SAMENVATTING EN AANBEVELINGEN

Transcriptie

1 IJsselland SAMENVATTING EN AANBEVELINGEN Jongerenmonitor % normaal risico op psychosociale problemen 44% één of meer genotmiddelen gebruikt 7% weleens geslachtsgemeenschap gehad 15% beweegt voldoende Genotmiddelen Psychosociale gezondheid Seksueel gedrag Voeding, bewegen, gewicht Samenvatting en aanbevelingen

2 jongeren School Klas jaar Klas jaar In schooljaar hebben leerlingen woonachtig in de regio IJsselland een vragenlijst ingevuld over gezondheid, welzijn, leefstijl en schoolbeleving. Het onderzoek vond plaats in klas 2 en 4 op het voorgezet onderwijs. Deze vragenlijsten worden door de jeugdgezondheidzorg (JGZ) gebruikt voor de individuele zorg voor de leerlingen. Daarnaast worden de gegevens gebruikt voor de jongerenmonitor die iedere 4 jaar wordt uitgevoerd. Met deze monitor wordt de gezond- heidssituatie van de jongeren in de regio IJsselland in kaart gebracht. Hiermee kan het regionaal en lokaal gezondheidsen jeugdbeleid onderbouwd worden. Omdat een deel van de jongeren buiten de regio naar school gaat, zijn er gegevens van GGD Flevoland toegevoegd. De resultaten van dit onderzoek zijn uitgebracht in vier thematische factsheets. Waar mogelijk is in deze factsheets met recente landelijke cijfers vergeleken. De landelijke cijfers zijn verzameld door middel van de landelijke Jongerenmonitor die in het najaar van 2015 is uitgevoerd door alle GGD en in Nederland. In het landelijk onderzoek hebben de jongeren anoniem een vragenlijst ingevuld. De jongeren in de regio IJsselland hebben de vragenlijst niet anoniem ingevuld. Omdat de onderzoeksmethodiek en doelgroep van de jongerenmonitor 2015 verschilt van de eerdere jongerenmonitoren is het niet mogelijk een trend weer te geven. De voorliggende factsheet geeft een samenvatting van de vier thematische factsheets waarna de aanbevelingen worden gegeven. De aanbevelingen zijn geïllustreerd met praktijkvoorbeelden en er wordt verwezen naar relevante websites voor meer informatie. Samenvatting Het gaat goed met de gezondheid van jongeren, maar het kan nog beter Psychosociale gezondheid Met de meeste jongeren gaat het goed: 85% vindt de eigen gezondheid in het algemeen (zeer) goed en ook de psychosociale gezondheid is overwegend normaal (92%). Veel jongeren geven aan dat zij een goede relatie met ouders hebben (88%). Jongens beoordelen de gezondheid en relatie met ouders positiever dan meisjes en jongens hebben ook vaker een normale psychosociale gezondheid. Er is echter ook een groep waar het minder goed mee gaat, zij hebben een verhoogd risico op psychosociale problematiek. Dit komt meer voor bij jongeren op VMBO dan op HAVO/VWO. Gedachten aan zelfdoding en het hebben van ingrijpende gebeurtenissen (vooral mishandeling en misbruik) hangen samen met het risico op psychosociale problemen. Een goede relatie met ouders lijkt binnen dit verband een beschermend effect te hebben. Jongeren met een verhoogd risico op psychosociale problemen vertonen vaak meer risicovol gedrag zoals het gebruik van alcohol, drugs en roken. Ze bewegen minder vaak minstens 7 uur per week, hebben vaker overgewicht en zijn vaker van school afwezig door ziekte en spijbelen. Genotmiddelen Ruim twee vijfde van de jongeren heeft weleens één of meer genotmiddelen (alcohol, roken of drugs) uitgeprobeerd. Dit zijn vooral jongeren op het VMBO, jongens en jongeren uit een éénoudergezin. Jongeren met een niet westerse achtergrond hebben minder vaak genotmiddelen uitgeprobeerd. Veertig procent van de jongeren heeft weleens alcohol gedronken. Veel van deze jongeren drinken veel: ruim een kwart is de afgelopen vier weken dronken geweest en 44% heeft aan binge drinken gedaan. Bijna een kwart van de jongeren heeft weleens gerookt en 5% heeft ooit wiet gebruikt. Het gebruik van genotmiddelen hangt negatief samen met ervaren gezondheid, psychosociale gezondheid, het hebben van een chronische aandoening, ziekteverzuim, spijbelen en de relatie met de ouders.

3 Voeding, bewegen en gewicht Maar een klein deel (15%) van de jongeren voldoet aan de norm voor gezond bewegen (dagelijks 1 uur bewegen). Wel beweegt bijna driekwart van de jongeren minstens 7 uur per week en is 69% lid van een sportvereniging. Ongeveer drie kwart van de jongeren heeft een gezond gewicht. Bij 16% is sprake van overgewicht. Dit zijn vooral jongeren op het VMBO, jongeren uit een eenoudergezin en allochtone jongeren. Overgewicht hangt negatief samen met ervaren gezondheid, risico op psychosociale problemen, lidmaatschap van een sportvereniging, dagelijks ontbijten, roken en weleens alcohol gedronken hebben. Op het gebied van voeding blijkt slechts een derde van de jongeren dagelijks fruit en groente te eten. Ruim driekwart van de jongeren ontbijt dagelijks. Op het VMBO scoren jongeren slechter op voedingsgewoonten dan jongeren op HAVO/VWO. Seksueel gedrag Zeven procent van de jongeren heeft wel eens geslachtsgemeenschap gehad. Ruim de helft van hen (55%) gebruikt altijd een condoom. Jongeren op het VMBO hebben vaker weleens geslachtsgemeenschap gehad en hebben vaker meer bedpartners gehad, maar gebruiken ook vaker altijd een condoom dan jongeren op HAVO/VWO. De vier belangrijkste redenen om geen condoom te gebruiken zijn: gebruik van een ander voorbehoedmiddel, een vaste relatie hebben, elkaar vertrouwen en het vrijen met een condoom niet zo lekker vinden. Bijna de helft van de jongeren geeft één of meer negatieve antwoorden op vragen ten aanzien van het omgaan met homoseksuele leeftijdsgenoten. Vooral jongeren op VMBO en jongens zijn vaak negatief ten aanzien van homoseksualiteit. Er is maar een kleine groep jongeren (14%) die aangeeft dat hij/zij eerlijk voor homoseksualiteit uit zou kunnen komen op school. Aanbevelingen 1 Zet in op draagkracht van jongeren Gezondheid als het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven. Deze nieuwe definitie van gezondheid vraagt om een andere benadering; een die gericht is op gezondheidspromotie in plaats van op ziektepreventie. Met andere woorden: gezondheid en gedrag (draagkracht) staan centraal in plaats van zorg en ziekte (draaglast). Het grootste deel van de jongeren vindt de eigen gezondheid goed en een meerderheid heeft een goede psychosociale gezondheid. Een deel van de jongeren is kwetsbaarder. Uit het onderzoek komt naar voren dat jongeren die in het grensgebied zitten voor risico op psychosociale problemen en de jongeren die een verhoogd risico hierop hebben, ook lager scoren op meerdere leefstijlaspecten zoals genotmiddelengebruik en voedingsgewoonten. Dit betreft voornamelijk jongeren op het VMBO. Omdat psychosociale gezondheid en draagkracht zo n belangrijke basis zijn voor het verdere leven, is de aanbeveling om aandacht te hebben voor de draagkracht van jongeren. Dit kan onder meer door aandacht te geven aan sociaal emotionele ontwikkeling op school. Een structurele aanpak, liefst vanaf jonge leeftijd, die doorloopt tot pubertijd en jong volwassenheid is aan te bevelen. Een voorbeeld van een dergelijke aanpak is THINK op Talentstad in Zwolle (zie kader). > bigmove > missie en visie > kennis > verbinding onderwijs en jeugdhulp Voor de leerlingen met een verhoogd risico op psychosociale problemen is het van belang dat de verbinding tussen onderwijs en zorg goed is. Wanneer er problemen gesignaleerd worden, kan tijdig de juiste ondersteuning ingezet worden. Stimuleer scholen daarom om een goede zorg- of ondersteuningsstructuur op te zetten en leg de verbinding met de sociaal wijkteams of het Centrum voor Jeugd en Gezin. Betrek leerlingen en ouders altijd bij de ondersteuning, zodat zij zelf kunnen kiezen op welke wijze zij ondersteund willen worden. Houd als uitgangspunt dat zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van de eigen sociale omgeving van de jongere en organisaties/interventies in het voorveld. Maar zet daar waar nodig de juiste zorg in en organiseer deze zo simpel als mogelijk. Een wijze waarop dit kan worden vormgegeven is door te werken met een centraal zorgverlener (zie kader).

4 THINK Het schoolvak THINK wordt elke week gegeven op VMBO-school Talentstad in Zwolle. Professionals van organisaties uit het sociale domein geven, samen met de mentor, wekelijks les in sociaal-emotionele ontwikkeling. De vier thema s zijn omgaan met verschillen, goed voor jezelf zijn, vriendschappen en relaties en gezondheid. Onderwerpen die slecht zijdelings in het curriculum van school opgenomen zijn krijgen op deze manier structureel en professioneel aandacht op een positieve, laagdrempelige manier en in de vertrouwde omgeving. Centraal zorgverlenerschap De centrale zorgverlener heeft de rol van makelaar. Hij/zij betrekt de partijen die passend zijn bij het vraagstuk van de cliënt. Uitgangspunt hierbij is dat zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van de eigen sociale omgeving van de cliënt en organisaties/interventies in het voorveld. Alleen waar nodig wordt er zwaardere zorg bij gehaald. : > zoekterm rapport centraal zorgverlener 2 Betrek jongeren actief en sluit aan bij de leefwereld De communicatiemiddelen waar jongeren gebruik van maken, veranderen snel. Ook trends rond bijvoorbeeld favoriete popsterren, sporthelden en leefstijl zijn continue in beweging. Om programma s en interventies daadwerkelijk aan te laten sluiten bij jongeren, wordt geadviseerd om jongeren actief te betrekken. Maak hierbij gebruik van sociale media en sociale marketing. Sociale marketing biedt een planmatige aanpak om de doelgroep te begrijpen en te verleiden met vooruitzichten die voor hen aantrekkelijk zijn. > sociale marketing op alle niveaus > actuele vraagstukken > sociale marketing Jongeren weten vaak ook met welke jongeren het niet goed gaat. Zet jongeren ook in om jongeren die steun kunnen gebruiken te vinden en te bereiken. Dit kan bijvoorbeeld middels peer interventies. WhoZnext WhoZnext wil bereiken dat jongeren in de leeftijd tussen 8 en 18 jaar actief deelnemen in de organisatie van de sport. WhoZnext daagt jongeren uit om actief te worden als trainer, scheidsrechter, bestuurder, onderzoeker, organisator of coach. Daarnaast worden organisaties gestimuleerd om jongeren een actieve rol te geven. Er worden WhoZnext-teams opgericht, bestaande uit jongeren en een volwassene als coach. Deze teams zijn actief binnen de school, de buurt, buitenschoolse opvang of de sportvereniging. Het team bepaalt zelf het doel. : 2GetThere Arnhem Jongeren die thuiszitten worden door een jongerencoach aan het werk of naar school geholpen. De jongeren zoeken zelf een jongerencoach die bij hen past. De jongerencoaches zijn ervaringsdeskundigen die de jongeren persoonlijk helpen aan een opleiding of baan. Niet alleen de jongeren maar ook hun coaches ontwikkelen zich bij 2GetThere. :

5 3 Zet in op een gezonde fysieke en sociale omgeving De draagkracht van jongeren kan ook versterkt worden door een omgeving te creëren die gezond gedrag stimuleert. Net als voor volwassenen geldt ook voor jongeren dat zij voor het grootste deel van hun tijd binnen een bepaalde leefomgeving/opgroeicontext verblijven. Dit is vaak de school, buurt of (sport)vereniging. Wanneer deze leefomgeving dusdanig wordt ingericht dat het bijvoorbeeld uitnodigt tot bewegen, dan heeft dat een positieve invloed op het gedrag en de leefstijl van jongeren. Maak hierbij gebruik van bestaande methodes en interventies zoals de Gezonde School aanpak, de gezonde school- of sportkantine en het rookvrij schoolplein. Ook nudging kan ingezet worden bij het inrichten van de omgeving. Nudging staat voor: een duwtje in de goede richting zonder daarbij hun keuzes te beperken of economische prikkels te veranderen. Voorbeelden van nudging zijn gezonde producten op ooghoogte plaatsen of de kortste looproute naar de trap leiden in plaats van naar de lift. Naast een gezonde fysieke omgeving is de aanbeveling om in te zetten op een gezonde en veilige sociale omgeving. Hierbij > actuele vraagstukken > nudging > kennisdossier lhbt emancipatie noemen we specifiek de sociale veiligheid ten aanzien van homoseksualiteit. Uit dit onderzoek blijkt dat de tolerantie voor deze doelgroep zeer beperkt is onder jongeren. Vraag aandacht op scholen en verenigingen voor dit onderwerp, bijvoorbeeld door in samenwerking met het COC voorlichting te geven. Een dergelijke interventie zorgt ervoor dat de negatieve stereotype beeldvorming die jongeren vaak samen in stand houden, wordt doorbroken en wordt genormaliseerd. Ook de interventie Lang leve de liefde is aan te raden (zie kader). Gezond Schoolplein Carmel College Het schoolplein van het Carmel College in Raalte is omgebouwd tot Gezond Schoolplein dat uitnodigt tot bewegen en ontmoeting. Leerlingen hebben een aantal onderdelen van het schoolplein zelf gemaakt in de lessen, zoals een pannakooi en de inrichting van de groenstroken. Speciaal voor dit plein werd een apparaat gemaakt waarmee je door te bewegen energie opwekt en muziek kunt draaien. : > advies en ondersteuning > gezonde schoolpleinen Lang leve de liefde Lang leve de liefde is een goed onderbouwde lesmethode gericht op het ontwikkelen van (respectvolle) relationele- en seksuele kennis en attitude bij jongeren en heeft een aparte module over diversiteit. : 4 Versterk kennis en opvoedingsvaardigheden van ouders In tegenstelling tot wat veel ouders denken, hebben zij een grote invloed op hun kind ook als dat naar het voortgezet onderwijs gaat. Uit dit onderzoek lijkt een goede relatie met ouders een beschermend effect te hebben in de relatie tussen ingrijpende

6 gebeurtenissen /risico op psychosociale problemen en suïcidale gedachten. Ook blijkt uit ander recent onderzoek van GGD IJsselland (Evaluatie Drank en Horecawet, 2016) dat jongeren die afspraken maken met hun ouders over alcoholgebruik minder vaak aan binge drinken doen dan jongeren die geen afspraken maken. Daarnaast hebben ouders een voorbeeldrol onder meer ten aanzien van drink- en voedingsgedrag en de opvoedstijl die zij gebruiken. Maak ouders bewust van hun invloed, geef hen handvatten en versterk waar nodig de opvoedingsvaardigheden. Dat zorgt ervoor dat jongeren eenduidige boodschappen ontvangen en dat vergroot de kans op een verandering naar het gewenste gedrag. Ouderbetrokkenheid Steenwijkerland In de integrale aanpak alcohol en drugs binnen de gemeente Steenwijkerland wordt gezocht naar manieren waarop ouders betrokken kunnen worden zoals: opvoedingsadviezen via huis aan huisbladen en theatervoorstellingen. Landelijke websites Twee websites voor ouders van opgroeiende kinderen die handvaten bieden hoe ouders hun kind kunnen helpen om weerbaarder te worden ten aanzien van verschillende leefstijlthema s: en 5 Evalueer en continueer leefstijlinitiatieven gericht op jongeren Veel gemeenten zijn de laatste jaren gestart met leefstijlprogramma s gericht op jongeren zoals een JOGG (gerelateerde) aanpak, de gezonde school methode of alcoholmatigingsprogramma s. De aanbeveling is om deze programma s tussentijds te evalueren en verder te continueren. Gedragsverandering vraagt immers een lange adem. Uit dit onderzoek blijkt dat leefstijlgedrag van jongeren voor verbetering vatbaar is, bijvoorbeeld als het gaat om het gebruik van genotmiddelen en het eten van groente en fruit. Evaluatie is geen doel op zich, maar geeft inzicht in verbeterpunten en helpt het programma tussentijds bij te sturen. Evaluatie houdt bestuur, samenwerkingspartners en burgers betrokken en geeft inzicht in de succesfactoren. Het helpt bij verantwoording, agendering en verkrijgen van financiering. Maak gebruik van ervaringen die elders al zijn opgedaan om zo zicht te krijgen op wat wel en niet werkt. Uitwisseling met > gemeente > evalueren in gemeente en wijk > gemeente > samenwerken aan gezondheid > interventies > interventiedatabase > zoekterm databank andere gemeenten is in dit verband aan te raden. Gebruik daarnaast al bestaande effectieve of goed onderbouwde interventies. Een overzicht hiervan is te vinden in de databases van het Nederlands Jeugdinstituut (Nji) en de database van het Centrum Gezond Leven (CGL). Raalte Gezond Raalte Gezond is het gemeentelijk programma waarin alle activiteiten samenkomen die bijdragen aan fitte, gezonde inwoners in Raalte. De externe klankbordgroep bestaat uit vele organisaties, waaronder partners uit het sociaal domein. De gemeentelijke kerngroep is de spil en verbindt publieke en private partijen als het CJG, de wijkteams, Tactus, scholen, het Sportbedrijf, jongerenwerk, GGD, sportverenigingen en diëtist. :

7 6 Besteed aandacht aan gezondheid binnen het jeugdbeleid Gemeenten, zorgaanbieders en onderwijs zijn sinds 2015 samen verantwoordelijk voor jeugdhulp. Dat betekent dat zij gezamenlijk moeten zorgen dat kinderen en jongeren zich veilig en gezond kunnen ontwikkelen: thuis, op school en in de wijk. Onderdeel zijn de transformatie-doelen, vastgesteld door het ministerie van VWS. Deze transformatiedoelen zijn onder meer gericht op preventie en demedicalisering. In veel gemeenten is dit nog onderbelicht. De aandacht is in veel gemeenten vooral uitgegaan naar jongeren die zorg nodig hebben en hoe deze zorg het beste is te organiseren. Het is aan te bevelen om de focus te verschuiven naar preventief jeugdbeleid. Bij preventief jeugdbeleid gaat het om aandacht voor leefstijlgedrag en het optimaliseren van de gewone positieve ontwikkeling zoals succes op school, talentontwikkeling en actieve participatie. Ook het versterken van de leefomgeving van de jongeren zoals al genoemd in een eerdere aanbeveling, maakt hier onderdeel van uit. Door deze preventieve focus kan tweedelijnszorg soms voorkomen worden en uiteindelijk kosten worden bespaard. Verbind ook de al bestaande initiatieven gericht op leefstijl en welzijn van jeugd aan het preventieve jeugdbeleid. In de praktijk blijkt namelijk dat de werelden van jeugdbeleid en publieke gezondheid elkaar onvoldoende kennen of weten te vinden. Door krachten te bundelen wordt versnippering of zelfs dubbel werk voorkomen. Ga op zoek naar gezamenlijke belangen en maak hierover concrete afspraken, ook op bestuurlijk niveau. Deventer preventienota jeugd Het normale leven versterken In Deventer is de ontwikkelagenda van de preventienota jeugd verbonden met die van andere ontwikkelingen. Via de inhoudelijke lijn zijn de visie op jeugd en de LEA-agenda aan elkaar verbonden. Ook de visie op het VVE beleid is in één lijn. Er is verbinding gelegd met het gezondheidsprogramma Gezond in Deventer en de ontwikkelopgave scholenvisie van het primair onderwijs. 7 Vorm op basis van collectieve gegevens een beeld van de jeugd en zoek de dialoog Onderbouw beleid, keuzes en activiteiten met gegevens. Breng data bij elkaar en verkrijg zo inzicht in hoe het met de jongeren gaat en waar risicofactoren zitten. Maak om dit in beeld te brengen gebruik van verschillende bronnen zoals deze jongerenmonitor en de monitoring binnen de jeugdzorg. Aanbevolen wordt om de data uit verschillende systemen waar mogelijk te kop- pelen, bijvoorbeeld zoals is gedaan binnen de Jongerenindex van Gemeente Zwolle (zie kader). Door informatie aan elkaar te verbinden ontstaat een completer beeld. Wanneer de informatie inzichtelijk is, bespreek deze dan met relevante partijen en ook met jongeren zelf. Wordt de informatie herkend en welke initiatieven sluiten er op aan? Jongerenindex Zwolle De Jongerenindex geeft een beeld per wijk van de factoren die het goed opgroeien van jongeren tussen de 12 en 18 jaar versterken dan wel bedreigen. De Jongerenindex is gevuld met gegevens die afkomstig zijn van GGD IJsselland en de gemeente Zwolle. : > publicaties > 11 mei

8 IJsselland Colofon School GGD IJsselland Kennis- en Expertise Centrum Postbus BL Zwolle T E. I. De jongerenmonitor 2015 wordt in een vijftal factsheets beschreven: Genotmiddelen Psychosociale gezondheid Seksueel gedrag Voeding, bewegen en gewicht Samenvatting en aanbevelingen Gemeentelijke cijfers zijn te vinden op