Wie met Gods klokken schiet, die wint de oorlog niet *)
|
|
- Edith Ida Janssen
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Wie met Gods klokken schiet, die wint de oorlog niet *) Tijdens de Tweede Wereldoorlog roofde de bezetter onze kerkklokken. Zonder de hulp van enkele Nederlandsgezinde, moedige Urkers zouden de monumentale luidklokken uit de kerken van Monster, s-gravenzande en Naaldwijk in Duitsland zijn omgesmolten tot munitie. Het verhaal over de Westlandse klokkenroof. Voor de Duitse oorlogsindustrie, die te maken had met een tekort aan grondstoffen, werden onorthodoxe maatregelen getroffen. Op grond van de zgn. metaalverordening van 23 juli 1942 ( Verordnung über ein Verfügungsverbot, eine Anmeldungspflicht und eine Einziehungsbefugnis für Metallgut, nr. 79) kreeg de bezetter de bevoegdheid metalen en metalen voorwerpen te vorderen. En die vordering bleef niet beperkt tot gebruiksvoorwerpen als bijv. verwarmingsketels. Vanaf het najaar van 1942 werden op grote schaal de eeuwenoude luidklokken uit de Nederlandse kerktorens weggehaald. Deze klokken zouden worden getransporteerd naar Duitse munitiefabrieken, waar ze werden omgesmolten. Westlandse kerkklokken Al voor het uitbreken van de oorlog is door de Nederlandse regering een lijst opgesteld van monumentale klokken met het doel deze voor vernietiging te vrijwaren. Deze klokken, waaronder de luidklokken uit de kerken van Naaldwijk, Monster en s-gravenzande, waren met verf voorzien van een grote letter M. Dit heeft echter niet mogen baten. Eind december 1942 werd een groot aantal klokken in opdracht van de bezetter door de firma Meulenberg uit de Westlandse kerktorens gehaald. We lezen in het dagboek van de Naaldwijkse Jeane Zwinkels: Zoo stonden dan met Kerstmis onze 3 grote klokken boven op het kerkplein tot grote ergernis van de bevolking (29 dec 1942). In juli 1943 werd ook de grote Adrianusklok uit de oude kerk in Naaldwijk weggehaald. Omstanders hebben daar stiekem foto s van gemaakt.
2 Ook in Wateringen is een foto gemaakt van het uit de toren halen van de klok. Het werd stil in de Westlandse dorpen. De hele en halve uren werden niet meer geluid en ook de aardappelklok (het signaal voor de tuinder op het land dat de vrouw de aardappelen op het vuur had gezet) werd niet meer gehoord. Jeane Zwinkels: Onze laatste klok is voor een paar weken verdwenen dus nu galmt er uit de toren een slag op een ijzeren buis. Prachtklank hoor (dagboek, 8 aug 1943). Opslag in Leerdam Waar de meeste gevorderde klokken meteen werden afgevoerd naar Hamburg, werden onze met een M gemerkte klokken, samen met nog 223 andere klokken uit Zeeuwse, Zuiden Noord-Hollandse kerken, tijdelijk opgeslagen in Leerdam, waar ze zouden blijven staan tot eind In het najaar van 1944 besloot de bezetter de beschermde klokken toch naar de munitiefabrieken in Hamburg te transporteren. In Dordrecht werd het schip Hoop van zegen van schipper J. van Dijk gevorderd. Maar omdat Van Dijk niet wilde meewerken, kreeg de onervaren Dordrechtse schipper Homma de opdracht de klokken op het schip te laden. En op 10 november was het zover. Transport over het IJsselmeer Na een vaartocht naar Amsterdam, waar het schip deel ging uitmaken van een convooi van elf schepen, aanvaardde de Hoop van zegen eind 1944 in convooi, getrokken door een Duitse sleepboot, haar reis richting Hamburg. Aan boord waren 226 monumentale, eeuwenoude, loodzware kerkklokken, waaronder onze klokken uit s-gravenzande, Monster en Naaldwijk.. Het bericht van het dreigende transport van de beschermde klokken was inmiddels ook tot de Nederlandse regering doorgedrongen. De secretaris-generaal van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen heeft nog krachtig geprotesteerd. Maar zonder succes. Onder barre omstandigheden (harde wind, regen en slecht zicht) voer het convooi richting Urk. Ook in Urk was men gewaarschuwd dat het schip met de bijzondere lading onderweg was.
3 Uit een na de oorlog teruggevonden brief van de Urker havenmeester Zeeman aan de burgemeester van Urk blijkt dat de Urker vuurtorenwachter Jacob Schraal kort voor aankomst van het convooi expres het licht van de vuurtoren heeft gedoofd. En de gevolgen bleven niet uit. Het convooi liep op 6 januari 1945 vast op de Vormt, een beruchte zandbank enkele honderden meters uit de kust van Urk. De volgende ochtend lukte het om acht schepen uit het convooi vlot te trekken en naar de haven van Urk te slepen. Maar het klokkenschip bleef, samen met twee andere schepen, roerloos op de zandbank liggen. Klokken op de bodem van het IJsselmeer De Duitsers gaven de Urker machinefabrikant A. Hoekman opdracht het klokkenschip los te trekken. Ook Hoekman en zijn mannen wisten welk lot de klokken op het schip beschoren was en overlegden (zo blijkt ook weer uit de brief van de Urker havenmeester) hoe ze de zaak konden saboteren. Zij beklommen het schip en bevestigden de sleepverbinding met de sleepboot zódanig dat door de enorme kracht van de sleepboot de bolders waarop de sleepverbinding was gemaakt, afgesneden zouden worden. Bij de inspectie van het schip verwijderden zij bovendien de borgpinnen van de beschermluiken. De harde wind en hoge golven deden de rest; het schip brak en de klokken belandden op de bodem van het IJsselmeer. Klokken opgevist uit IJsselmeer Kort na de bevrijding, in juli 1945, werden in vijf dagen tijd de klokken een voor een uit het wrak van de Hoop van zegen gehaald en op het strand in de Westhaven van Urk gezet. (foto s van Stichting Urk in oorlogstijd)
4 Terug naar Amsterdam En weer werden de klokken op een schip geladen. Het schip Eben Haëzer van schipper Jan van Laar vertrok op 9 augustus 1945, geladen met 226 M-klokken en 145 klepels, richting Amsterdam. Daar werden de klokken schoongemaakt, geidentificeerd en geregistreerd. Uitgezocht moest immers worden welke klok aan welke kerk moest worden geretourneerd. (foto s ANEFO)
5 De officiële registratielijst van klokken die aan boord waren van de Hoop van zegen is bewaard gebleven. De klokken komen terug Het zou nog een paar maanden duren voordat de Westlandse kerken hun M-klokken weer terug zouden krijgen. Krant De Westlander bericht in oktober 1945 opgetogen dat Monster en s-gravenzande hun klokken weer terug hebben ontvangen. Maar de grote luidklok uit Naaldwijk liet nog even op zich wachten. De Westlander schrijft in november 1945 enigszins wanhopig: De Naaldwijksche klok is zoek. Toch heeft ook de Naaldwijkse kerk haar M-klok terug ontvangen. (foto A.J. Knoppert)
6 In De Westlander van 8 februari 1946 lezen we Onze klokken gaan weer luiden. s-gravenzande, Monster, Naaldwijk en Wateringen hebben het geroofde terug. Alle M-klokken uit het klokkenschip zijn dus gered. Dat is helaas niet het geval met een deel van de andere geroofde klokken. Twee kleinere klokken uit Naaldwijk (geen M-klokken) zijn niet teruggekeerd en ook de kerk van De Lier heeft enkele jaren later een nieuwe klok moeten laten gieten. *) de titel van dit artikel is ontleend aan het opschrift dat enkele Groningers met krijt op hun klokken hadden geschreven kort voordat ze door de bezetter uit de toren werden gehaald Voor het schrijven van dit artikel is gebruikt gemaakt van gegevens van/uit: -Stichting Urk in oorlogstijd -Nationaal Archief, fotocollectie ANEFO -Artikel Een klok op stap van Frans Baars -A.J. Knoppert -Historisch Archief Westland
Een klok op stap. Het verhaal van een geredde historische luidklok
Een klok op stap Het verhaal van een geredde historische luidklok Het is stil in het dorp op die vroege zondagmorgen van het jaar 1943. Geen klok luidt om de kerkgangers uit te nodigen voor de dienst.
Nadere informatieWerkgroep Bouwhistorie Zutphen. Informatiekaart St. Janskerk. St. Janskerk
Informatiekaart St. Janskerk St. Janskerk De spits van deze lange slanke toren staat al eeuwen scheef. Hoe dat komt weten we niet, maar het zal tot in lengte van dagen wel zo blijven. De toren heeft niet
Nadere informatieChr. Oranjevereniging Marken en Oranje Herdenking 4 mei 2017 Thema: Verhalen van de oorlog
Chr. Oranjevereniging Marken en Oranje Herdenking 4 mei 2017 Thema: Verhalen van de oorlog Pieter er Zeeman en de konvooien naar Moermansk Pieter Zeeman (geboren op Marken op 20 december 1914) voer in
Nadere informatieJAARVERSLAG 2016 Status: concept
Status: concept JAARVERSLAG 2016 Gegevens Stichting Naam : Stichting Urk in Oorlogstijd Opgericht door : Pieter Hoekstra Bestuursleden : Pieter Hoekstra & Robert Hofman Adres : Houtrib 10 Postcode : 8321
Nadere informatieEerste druk, 2014 2014 Eddy Laan Corrector: Paula Breeveld Fred Olsen line, foto s Bergerac/Tenorga
Krabben en bijten Eerste druk, 2014 2014 Eddy Laan Corrector: Paula Breeveld Fred Olsen line, foto s Bergerac/Tenorga isbn: 9789048434305 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieInhoud. Luidklokken van de Nieuwe Kerk in Delft. Pagina 1 van 6. door Laura J. Meilink-Hoedemaker. > knop Steden > knop Delft
Pagina 1 van 6 Luidklokken van de Nieuwe Kerk in Delft door Laura J. Meilink-Hoedemaker Inhoud Luidklokken van de Nieuwe Kerk in Delft... 1 Het gebouw... 2 De luidklokken vóór de stadsbrand van 1536...
Nadere informatieMariëtte Middelbeek REDDERS LANGS DE KUST VERHALEN UIT DE REDDINGBOOT. Muitgeverij. marmer
redders langs de kust Mariëtte Middelbeek REDDERS LANGS DE KUST VERHALEN UIT DE REDDINGBOOT Muitgeverij marmer Schoolreis Ed Koopman / KNRM Enkhuizen / Donderdagmiddag 15:34 uur DE DRIEËNDERTIG KINDEREN
Nadere informatieZo werden er vanaf 1942 honderden tonnen boeken, brieven en andere geschriften per vrachtwagen naar de Van Gelderfabriek in Wormer vervoerd. Al dat pa
Dames en heren, jongens en meisjes, Ook dit keer bent u gelukkig met velen naar de jaarlijkse herdenking gekomen. Onze gedachten gaan vanavond terug naar het kwaad dat vijf jaar lang Nederland beheerste,
Nadere informatieRUMBEKE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
RUMBEKE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Voor de oorlog RUM_02 Koetsen en karren over de kasseien van de vooroorlogse Rumbeeksesteenweg. De straat loopt recht op de mooie, fiere kerktoren. 31 juli 1914:
Nadere informatieVind de mooiste fietsroutes op www.route.nl. Fietsroute 122132 Hoek van Holland, Loosduinen en Naaldwijk
Fietsroute 122132 Hoek van Holland, Loosduinen en Naaldwijk Praktische informatie Dichtstbijzijnde parkeerplaats staeldiep Rotterdam Dichtstbijzijnde parkeerplaats vanaf eindpunt staeldiep Rotterdam Dichtstbijzijnde
Nadere informatieInformatie voor de scholen over het lot van de Joodse families Van Tijn en Van Leeuwen in Naaldwijk en Monster
Naar aanleiding van het plaatsen van struikelstenen in de Monsterse Zeestraat (en in Naaldwijk) schreven Jolanda Faber en Leo van den Ende onderstaande informatie voor de scholen. Bijgaand ook enkele foto's
Nadere informatieCanonvensters Michiel de Ruyter
ARGUS CLOU GESCHIEDENIS LESSUGGESTIE GROEP 8 Canonvensters Michiel de Ruyter Michiel Adriaanszoon de Ruyter werd op 23 maart 1607 geboren in Vlissingen. Zijn ouders waren niet rijk. Michiel was een stout
Nadere informatieVan Kogge tot Coaster
Van Kogge tot Coaster Speurtocht door het Noordelijk Scheepvaartmuseum leeftijd: 12-15 jaar Welkom in het Noordelijk Scheepvaartmuseum! Met deze speurtocht kun je het museum bezoeken en allerlei vragen
Nadere informatieNationale Sportherdenking 4 mei 2018 bij het Olympisch Stadion Raymon Blondel namens NOC*NSF. Dames en heren,
Nationale Sportherdenking 4 mei 2018 bij het Olympisch Stadion Raymon Blondel namens NOC*NSF Dames en heren, Opnieuw zijn wij bijeengekomen bij het Olympisch Stadion en bij het beeld van Prometheus. Ik
Nadere informatieKastelen in Nederland
Kastelen in Nederland J In ons land staan veel kastelen. Meer dan honderd. De meeste van die kastelen staan in het water. Bijvoorbeeld midden in een meer of een heel grote vijver. Als er geen water was,
Nadere informatieOEKENE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
OEKENE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Voor de oorlog de kerk van Oekene voor de Eerste Wereldoorlog 31 juli 1914: ten oorlog! Op 31 juli 1914 staat het dorp in rep en roer: het is oorlog! Overal wordt
Nadere informatieinhoud 1. Torens 3 2. De kerktoren 4 3. Het kasteel 5 4. Nog meer torens 6 5. Beroemde torens 9 Pluskaarten 12 Bronnen 13 Colofon en voorwaarden 14
Torens inhoud 1. Torens 3 2. De kerktoren 4 3. Het kasteel 5 4. Nog meer torens 6 5. Beroemde torens 9 Pluskaarten 12 Bronnen 13 Colofon en voorwaarden 14 1. Torens Is er een toren bij jou in de buurt?
Nadere informatieThema: Slag om de Schelde en de invloed op het Nieuwe land.
Thema: Slag om de Schelde en de invloed op het Nieuwe land. Op 6 juni 1944 is het D Day, dat wordt nog steeds gevierd want het is het begin van de bevrijding van West Europa. Eigenlijk betekent D Day de
Nadere informatieSchotland reis MS Word Export To Multiple PDF Files Software - Please purchase license. 10 mei tot 15 mei
MS Word Export To Multiple PDF Files Software - Please purchase license. Schotland reis 2009 10 mei tot 15 mei De week rust pakte even anders uit voor de achter gebleven bemanning, het was zo n bar weer
Nadere informatieOp één voetje en één kleppertje
Op één voetje en één kleppertje Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum,
Nadere informatievrijdag 22 juni 2018 Een schilderavontuur in Normandie
vrijdag 22 juni 2018 Een schilderavontuur in Normandie Begin juni ben ik samen met Tineke Brouwer vertrokken op weg naar een chateau bij Brix in Normandie om een week te schilderen en te tekenen onder
Nadere informatieLeerlingen hand-out stadswandeling Amsterdam
Leerlingen handout stadswandeling Amsterdam Groep 1: de Surp Hoki Armeens Apostolische kerk Adres: Kromboomsloot 22, Amsterdam Namen leerlingen: In deze handout staat alle informatie die je nodig hebt
Nadere informatieJongens van schippers werkten en leerden aan boord het vak van schipper. Steffen, Jan en Harm Davids
Jongens van schippers werkten en leerden aan boord het vak van schipper Steffen, Jan en Harm Davids Schipperskinderen werden aan boord geboren en voeren mee tot ze volwassen waren en er aan boord geen
Nadere informatieNieuwsbrief december 2015
Nieuwsbrief december 2015 Hellingbeurt Urk De hellingbeurt in Urk zit erop na 4 weken schuren, breeuwen, teren en verven. Rexona heeft een Deens blauwe bovenwaterhuid. Het onderwaterschip is waar noodzakelijk
Nadere informatieOpdracht Tentoonstelling
Opdracht Tentoonstelling Provincie Utrecht tijdens de Eerste Wereldoorlog Opdrachtblad Inleiding Tijdens de Eerste Wereldoorlog was Nederland neutraal. Hoewel het grote oorlogsgeweld gelukkig Nederland
Nadere informatieDrie massagraven voor de Nederlandse kust
Nederlandse kust biologie van Learning by Action en Stichting De Noordzee deze les werd mogelijk gemaakt door het Prins Bernard Cultuurfonds Doel Materialen Vak Niveau Duur Werkwijze De leerlingen kunnen
Nadere informatieWERKBLAD LOTTY VEFFER
WERKBLAD LOTTY VEFFER Zoek aanvullende informatie op internet: www.joodsmonument.nl en www.joodsekindereninkampvught.nl Bron 1. foto Lotty Lotty Veffer is geboren op 10 juli 1921. Deze foto komt uit 1940.
Nadere informatieVERHALEN RONDLEIDINGEN WORKSHOPS ARCHEOLOGIE ONDER WATER FORT DE SCHANS KAAP SKIL MUSEUM VAN JUTTERS & ZEELUI
VERHALEN RONDLEIDINGEN FORT DE SCHANS WORKSHOPS 2015 ARCHEOLOGIE ONDER WATER KAAP SKIL MUSEUM VAN JUTTERS & ZEELUI Kaap Skil, de Vuurtoren, de Oudheidkamer en Ecomare zijn onderdeel van Stichting Texels
Nadere informatieHerdenking 4 mei 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal
Herdenking 4 mei 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal Vandaag is het precies 70 jaar geleden dat ons land werd bevrijd. Generaties Nederlanders zijn opgegroeid in een
Nadere informatieOOSTNIEUWKERKE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
OOSTNIEUWKERKE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Voor de oorlog OOS_02 Oostnieuwkerke, zo n 100 jaar geleden. De mensen komen uit hun huizen om te kijken naar de fotograaf. 31 juli 1914: ten oorlog! Op 31
Nadere informatieSTADEN TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
STADEN TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Staden voor de oorlog STA_07 De Speyhoek in Staden, voor de oorlog. Iedereen komt naar buiten voor de fotograaf. Moeders met lange rokken en grote schorten, vaders
Nadere informatieOveral in ons land is water. Het water
Het verdwenen eiland Schokland Overal in ons land is water. Het water van de zee klotst tegen de kust. Rivierwater stroomt over de grenzen het land binnen. Soms is er een stukje land dat aan alle kanten
Nadere informatieDe tijd die ik nooit meer
De tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief De tijd die ik nooit meer vergeet De schrijver die blij is dat hij iets kan lezen en schrijven, vertelt over zijn jeugd.
Nadere informatieOorlogsverhaal Geert Loosman
Oorlogsverhaal Geert Loosman De familie Loosman Geert wordt geboren op 3 november 1935 op Urk in het gezin van Jacob Loosman (Jawek 1904) en Aaltje Loosman-Kramer (1908) Naast Geert zijn er nog drie jongens:
Nadere informatieDagboek Sebastiaan Matte
Vraag 1 van 12 Dagboek Sebastiaan Matte Uit het dagboek van Sebastiaan Matte: "Ik ben vandaag bij een hagenpreek geweest, in de duinen bij Overveen. Wel duizend mensen uit de stad waren bij elkaar gekomen
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. KB-0125-a-16-1-b
Bijlage VMBO-KB 2016 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB KB-0125-a-16-1-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een Nederlandse munt (voor- en achterzijde): Op de munt links staat: Willem
Nadere informatieRhenen binnenstad. Een wederopbouwgebied van nationaal belang 04 / 30
Rhenen binnenstad Een wederopbouwgebied van nationaal belang 04 / 30 In de verdeling van de [ ] architecten werd in theorie het uiterste gedaan om te zorgen dat het straatbeeld, in overeenstemming met
Nadere informatieinhoud blz. De zeppelin 1. Graaf von Zeppelin 2. Hoe vliegt een zeppelin? 3. Zeppelin of blimp 4. De ramp met de Hindenburg 5. Filmpjes Pluskaarten
De zeppelin inhoud blz. De zeppelin 3 1. Graaf von Zeppelin 4 2. Hoe vliegt een zeppelin? 7 3. Zeppelin of blimp 10 4. De ramp met de Hindenburg 12 5. Filmpjes 13 Pluskaarten 14 Bronnen en foto s 16 Colofon
Nadere informatieLancaster ED470. Wie, wat, waar en hoe?
Lancaster ED470 Wie, wat, waar en hoe? Hier is het toestel neer gekomen en ontploft. Een groot gat kwam in de grond. Wat gaan we doen? Het verhaal Vliegtuigcrash. 23 september 1944 De vliegbasis Skellingthorpe
Nadere informatieVraag 1b. Wat was de oorzaak van deze ramp? Vraag 1a. In welke provincie was de Watersnoodramp van 1953? ...
Naam: DE WATERSNOOD- RAMP Het is 31 januari 1953. Het stormde vreselijk In Zeeland. Toch waren de meeste mensen gewoon rustig naar bed gegaan. Zij werden in hun slaap overvallen door een zware stormvloed.
Nadere informatieZoekopdrachten bij Het water komt. **
Module 1 De geschiedenis van de Delta. 1 Strijd tussen land en water 2 Overstromingen door de eeuwen heen 3 Oorzaken van overstromingen: de mens zelf 4 Waterbeheer. Blz. 4 Achter de duinen had je veengronden
Nadere informatieSchotland reis e verslag. Onderweg ging het werk natuurlijk gewoon door, ook Adrie was onverstoorbaar bezig in de spoelkeuken.
Schotland reis 2011 2 e verslag Zondag 15 mei om 10.00 uur was het dan weer zover de bus met gasten arriveerde precies op tijd en vertrokken we weer richting het eiland Arran waar de golfers en wandelaars
Nadere informatieInhoud 1. De zee is groot 2. Zonder zee geen leven 3. Golven 4. De zee is zout 5. De zee en rivieren 6. De kleur van de zee
De zee Inhoud. 1. De zee is groot 3 2. Zonder zee geen leven 4 3. Golven 5 4. De zee is zout 6 5. De zee en rivieren 7 6. De kleur van de zee 8 7. De kust en de branding 9 8. Sporten op zee 10 9. Werken
Nadere informatieOp de vlucht. Oorlogsverhalen uit Geluwe en Gooik. Frans Peetermans. Een uitgave van de Heemkundige Kring van Gooik
Op de vlucht Oorlogsverhalen uit Geluwe en Gooik Frans Peetermans Een uitgave van de Heemkundige Kring van Gooik Op de vlucht - Oorlogsverhalen uit Geluwe en Gooik Frans Peetermans Uitgave van de Heemkundige
Nadere informatietel: 0598 364224 - www.veenkoloniaalmuseum.nl Museumplein 5-9641 AD Veendam Veenkoloniaal Museum
Ja, ik wil ook graag een redercedulle voor 1/36 e aandeel in het praamschip De Familietrouw! (kosten 25,- per jaar) Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoon: E-mail: Deze bon opsturen naar het Veenkoloniaal
Nadere informatieMet dank aan : Cees de Baare, Ed van Steenkiste, Machiel Kraaij en Erik Baalbergen.
Met dank aan : Cees de Baare, Ed van Steenkiste, Machiel Kraaij en Erik Baalbergen. Je Bent IJmuidenaar Als... Herdenken, Zij die bleven bij storm op zee Zullen eeuwig worden herdacht Zij varen altijd
Nadere informatieDORST IN DE OORLOGSJAREN.
DORST IN DE OORLOGSJAREN. De aanwezigheid van vliegveld Gilze-Rijen heeft voor de bewoners van Dorst de hele oorlog door steeds grote ongemakken en vele gevaren opgeleverd. Praktisch de hele oorlog waren
Nadere informatieWILLEM VAN HANEGEM Een voetballer die veel verdriet had door Auke Kok
WILLEM VAN HANEGEM Een voetballer die veel verdriet had door Auke Kok WILLEM VAN HANEGEM Geboren: 1944, Breskens Toptijd: 1962-1983 Clubs: Velox, Xerxes, Feyenoord, AZ 67, Chicago Sting, FC Utrecht Positie
Nadere informatieDADIZELE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
DADIZELE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Voor de oorlog DAD_02 Dadizele, voor de oorlog. De kinderen wachten op de tram. Overal in de streek liepen tramlijnen. Maar de tram maakte plaats voor de auto. Ook
Nadere informatieNaar de golf van Aden met Duncan Vlaar
Naar de golf van Aden met Duncan Vlaar Begin pagina English page Engelum Geschiedenis Dorpsfoto's Kerkklokken Bewoners Dorpsbelang Verenigingen Jeugdclub De oude doos Woningaanbod Sponsors K.v.Sla Raak
Nadere informatieDe visserij. Frank Beens Groep 7
De visserij Frank Beens Groep 7 Inhoud Inleiding Hoofdstukken 1. Geschiedenis 2. Waar wordt op gevist? 3. De Genemuider vissers 4. De visafslag 5. Vis is gezond 6. Vragen Eigen mening Bronvermelding Inleiding
Nadere informatieHet Stadskanaal, bevaren door houten en ijzeren schepen
Het Stadskanaal, bevaren door houten en ijzeren schepen Het laatste stuk onontgonnen gebied in het zuid-oosten van de provincie Groningen was niet in handen van de provincie maar van de stad Groningen.
Nadere informatieDe ondergang van de Spaanse Armada een spannend verhaal
De ondergang van de Spaanse Armada een spannend verhaal Een volk in opstand, een boze koning, een dappere koningin, een onoverwinnelijke vloot en... een storm. Dit is het spannende verhaal van de Spaanse
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 2. KB-0125-a-16-2-b
Bijlage VMBO-KB 2016 tijdvak 2 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB KB-0125-a-16-2-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een tekst op een poster (1848): Leve de! Weg met Willem. Hij is een bloedzuiger.
Nadere informatieAlle kerktorens zijn verschillend. Ze zitten vast aan de kerk of staan er los naast.
De geschiedenis van onze toren Alle kerktorens zijn verschillend. Ze zitten vast aan de kerk of staan er los naast. De vorm is spits of rond. Soms zit er een dakruiter op. Hoe ziet de kerktoren bij jou
Nadere informatieVrijdag 13 april om 15.00 uur wordt op de begraafplaats aan de Kerkstraat in Waarland het graf van Piet Pater officieel bevestigd als oorlogsgraf.
Bevestiging oorlogsgraf Piet Pater Vrijdag 13 april om 15.00 uur wordt op de begraafplaats aan de Kerkstraat in Waarland het graf van Piet Pater officieel bevestigd als oorlogsgraf. Bij de ingang van de
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Schedeldoekshaven 100 2511 EX Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den Haag
Nadere informatieWERKBLAD LOTTY VEFFER
WERKBLAD LOTTY VEFFER Zoek aanvullende informatie op internet: www.joodsmonument.nl en www.joodsekindereninkampvught.nl Bron 1. foto Lotty Lotty Veffer is geboren op 10 juli 1921. Deze foto komt uit 1940.
Nadere informatieHOOGLEDE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
HOOGLEDE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG 31 juli 1914: ten oorlog! Het is oorlog! Het brandweerkorps wordt snel samengeroepen voor het gemeentehuis. De brandweermannen moeten de jongens gaan waarschuwen
Nadere informatieDoornburgh/ Dames en heren (bewoners)/
Utrecht verhaalt: Emmaüsgangers bladzijden uit het boek Doornburgh verhaalt 2015 Utrecht verhaalt is een concept van ar-gitect Bij gebruik van de inhoud van dit document de bron vermelden. Meer informatie?
Nadere informatie10. Gebarentaal [1/3]
10. Gebarentaal [1/3] 1 Gebarentalen Stel, je kunt niets horen. Je bent doof. Hoe praat je dan met andere mensen? Je kunt liplezen, maar dat is moeilijk en je mist dan toch nog veel van het gesprek. Bovendien
Nadere informatieVerhalen uit het. Midden-Oosten. naverteld door Sandra van der Stege
Verhalen uit het Midden-Oosten naverteld door Sandra van der Stege Moeilijke woorden staan schuin. Ze worden uitgelegd in de woordenlijst op pagina 63. Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen Inhoud
Nadere informatieBICS in de context van de omgeving
Overzicht van de berichten uitwisseling en scenario's In dit document wordt een kort schematisch overzicht van de berichtenuitwisseling gegeven. De volgende onderwerpen komen aan bod: Een totaal overzicht
Nadere informatieVaartocht naar Berlijn met de ONDINE
Vaartocht naar Berlijn met de ONDINE Verslag van Reint en Lotte Nieveen Voorbereidingen voor de reis: Brandstoffilters vernieuwen, kleppen motor gesteld, keerkoppelingolie ververst, marifoon geïnstalleerd.
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. Bronnenboekje. KB-0125-a-14-1-b
Bijlage VMBO-KB 2014 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje KB-0125-a-14-1-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een politieke prent over een biddende fabrikant (1907): Onderschrift
Nadere informatie- GK psalm 25: 2. 4 (HEER, wijs mij toch zelf de wegen) - GK gezang 22 = LB 119a (Uw Woord omvat mijn leven)
26 februari 17.00 uur A Kruizinga orgel/piano: Jannes Munneke schriftlezing: Hester Muurling - gezongen votum / zegengroet / gezongen amen - GK psalm 25: 2. 4 (HEER, wijs mij toch zelf de wegen) - L: Spreuken
Nadere informatieIn 1618 vaart Jan Janse met zijn schip in de buurt van de Canarische Eilanden als het plotseling hard begint te waaien. Hij stuurt als de bliksem
Enteren De eerste maanden op het kaperschip zijn machtig mooi. Jan geniet van het leven op zee: dit is nog eens wat anders dan een boottochtje op het Spaarne. Iedere keer als ze een Spaans galjoen op volle
Nadere informatieHANDEL LES 2. De Oostzeevaart of de Sontvaart. Aangenaam. De naam is Bicker, Jacob Bicker, directeur bij de Oostzeevaart.
Regenten en vorsten LES 2 HANDEL 1600 Aangenaam. De naam is Bicker, Jacob Bicker, directeur bij de Oostzeevaart. 1700 JE LEERT waarom de moederhandel zo belangrijk is; hoe de VOC werkt; hoe de WIC werkt.
Nadere informatieGeschiedenis van Suriname : de slavenhandel
Geschiedenis van Suriname 1502-1808: de slavenhandel 1502: het begin van de Europese slavenhandel Na de ontdekking van Amerika werden er door de Spanjaarden en Portugezen al snel plantages aangelegd. Op
Nadere informatieArigato. opdrachtenblad. Regie: Anielle Webster Scenario: Sandra Beerends Jaar: 2012 Duur: 10 minuten
Arigato opdrachtenblad Regie: Anielle Webster Scenario: Sandra Beerends Jaar: 2012 Duur: 10 minuten Lesuurpakket Arigato Thema s: oorlogsverleden; mensenrechten; vergeven; herdenken. Verdiepingsopdrachten:
Nadere informatieINGELMUNSTER TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
INGELMUNSTER TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG 31 juli 1914: ten oorlog! Op 31 juli 1914 staat de gemeente in rep en roer: het is oorlog! Overal wordt erover gepraat. De volgende dag al moeten de dienstplichtigen
Nadere informatieOPDRACHTEN BIJ DE TENTOONSTELLING TEGEN-STRIJD: DE GROOTE OORLOG IN HET LAND VAN DENDERMONDE
OPDRACHTEN BIJ DE TENTOONSTELLING TEGEN-STRIJD: DE GROOTE OORLOG IN HET LAND VAN DENDERMONDE INLEIDING Op 17 augustus opende de tentoonstelling Tegen-Strijd, de beleving van de Groote Oorlog in het land
Nadere informatieOp Sterksel luiden de klokken zo!
Op Sterksel luiden de klokken zo! Gerry van den Wildenberg Gielen Maart 2017 In de parochiekerk van Sterksel, de H. Catharina van Alexandrië hangen drie luidklokken. Een hangt er in de kerk en twee hangen
Nadere informatieOORLOG IN OVERIJSSEL 2015
OORLOG IN OVERIJSSEL 2015 Opdrachten bij de film Naam Groep.. BEZETTING duur: ca. 15 minuten In de film zie je beelden van Hitler. Wie was hij? In welk jaar kwam Hitler aan de macht en welke plannen had
Nadere informatieIZEGEM TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
IZEGEM TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG 31 juli 1914: ten oorlog! Op 31 juli 1914 staat de stad in rep en roer: het is oorlog! Overal wordt erover gepraat, de mensen staan allemaal op straat. De volgende
Nadere informatieHitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler?
Hitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler? Iedereen heeft wel eens van Adolf Hitler gehoord. Hij was de leider van Duitsland. Bij zijn naam denk je meteen aan de Tweede Wereldoorlog. Een verschrikkelijke
Nadere informatieJouw avontuur met de Bijbel
Nieske Selles-ten Brinke Jouw avontuur met de Bijbel Dagboek voor kinderen Uitgeverij Jes! Zoetermeer Uitgeverij Jes! is een samenwerking tussen Uitgeverij Boekencentrum en de HGJB. Kijk voor meer informatie
Nadere informatieDeze Portugese gouden munt was vanaf 1785 een belangrijke handelsmunt op Curaçao. Bij introductie was de munt 90 realen waard.
Gouden Johannis Voor betalingen van grote bedragen werd met name de in Brazilië geslagen Portugese gouden Johannis gebruikt, vernoemd naar koning Johan V (1706-1750) van Portugal, die het goudstuk in 1722
Nadere informatieToespraak bij de jaarlijkse 4 mei herdenking bij de Erelijst voor Gevallenen Door de Voorzitter van de Tweede Kamer, Khadija Arib
Toespraak bij de jaarlijkse 4 mei herdenking bij de Erelijst voor Gevallenen Door de Voorzitter van de Tweede Kamer, Khadija Arib Het is Kerstmis, 1938. De 28-jarige Brits-Joodse effectenhandelaar, Sir
Nadere informatieEen wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is.
Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Goedendag! Als ik even de aandacht mag, ja! Dank u. Dan geef ik nu het woord aan mezelf. Als ik mij eerst eens even mag introduceren.
Nadere informatieAndreas van Galen en Gradus de Beus, de laatste uurwerkopdraaiers van de gemeente s-hertogenbosch
Andreas van Galen en Gradus de Beus, de laatste uurwerkopdraaiers van de gemeente s-hertogenbosch Vanaf het midden van de 17 e eeuw bevindt zich een groot mechanisch uurwerk in de Sint Jan-toren. Aangedreven
Nadere informatieVuurtoren Locatie: Zuidstraat
Vuurtoren Locatie: Zuidstraat De vuurtoren van Westkapelle, bijgenaamd Westkapelle Hoog, Hoge licht of Zuiderhoofd is de grootste vuurtoren van Westkapelle. Deze toren vormt samen met het lage licht een
Nadere informatieReisverslag Denemarken Duitsland Polen in 2013
Reisverslag Denemarken Duitsland Polen in 2013 Op maandagmiddag 15 juli 2013 vertrekken Peter en ik naar Noord Duitsland met een schoongewassen en gedesinfecteerde kuikenoplegger. Het eerste moment waar
Nadere informatieDe klok luiden. Over het belang van het behoud van de beiaardtraditie
De klok luiden Over het belang van het behoud van de beiaardtraditie Veel mensen zullen het herkennen: een dagje winkelen in een willekeurige stad in Nederland met op de achtergrond het vrolijke spel van
Nadere informatieJoods erfgoed En blijf ons verhaal van die onvoorstelbare plundering vertellen, schrijft Avraham Roet. 8 februari 2019 Hang geroofde kunst op
AiA Art News-service 8 februari 2019 Hang geroofde kunst op Joods erfgoed En blijf ons verhaal van die onvoorstelbare plundering vertellen, schrijft Avraham Roet. Illustratie Anne Caesar van Wieren Is
Nadere informatiestiltewandeling rond het Emmaüsverhaal
Pagina1 Het hart van de mens zoekt zijn weg - maar het is Jahwe die hem de kracht van het stappen geeft. spreuken 16,9 Pagina2 inleidende gedachte Emmaüspastoraal begint met op weg gaan met mensen en met
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL
Bijlage VMBO-GL en TL 2013 tijdvak 2 geschiedenis en staatsinrichting CSE GL en TL Bronnenboekje GT-0125-a-13-2-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Standpunten van drie politieke partijen aan het begin
Nadere informatieOrde van dienst zondag 26 augustus 2018 Protestantse Gemeente De Open Hof te Oud-Beijerland
Orde van dienst zondag 26 augustus 2018 Protestantse Gemeente De Open Hof te Oud-Beijerland De storm en het schip Voorganger: ds. Lyonne Verschoor-Schuijer Muzikale leiding: Leo Lommers --------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nadere informatieBijbel voor Kinderen presenteert NOACH EN DE ZONDVLOED
Bijbel voor Kinderen presenteert NOACH EN DE ZONDVLOED Geschreven door: E. Duncan Hughes Illustraties door: Byron Unger en Lazarus Aangepast door: M. Maillot en Tammy S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd
Nadere informatieKijktocht Een koffer vol scherven bij de tentoonstelling Vergane Schepen
Kijktocht Een koffer vol scherven bij de tentoonstelling Vergane Schepen Deze opdracht maak je aan het begin van de tentoonstelling. Daar hangt een groot wit doek met de tekst Vergane Schepen. Ga er naar
Nadere informatieEen klokkenplan voor Eemnes
Een klokkenplan voor Eemnes FOEKE DE WOLF Inleiding In 2001 en 2002 werden in dit blad drie artikelen gepubliceerd waarin de aandacht werd gevestigd op de historisch waardevolle luidklokken en uurwerken
Nadere informatieBeste Donateurs, Voor u ligt de nieuwsbrief voorjaar 2013 van Stichting Historie Stedum.
Beste Donateurs, Voor u ligt de nieuwsbrief voorjaar 2013 van Stichting Historie Stedum. Agenda 27 maart; donateursavond; ontvangst vanaf 19:30. Aanvang 19:45 15 maart onthulling monument armenlap om 15.00
Nadere informatie1. De klok van Arnemuiden
1. De klok van Arnemuiden Refr: Als de klok van Arnemuiden Welkom thuis voor ons zal luiden Wordt de vreugde soms vermengd met droefenis Als een schip op zee gebleven is Wendt het roer! We komen thuis
Nadere informatiegezien het voorstel van het college van burgemeester en wethouders van 31 oktober 2017;
GEMEENTEBLAD Officiële uitgave van de gemeente Binnenmaas 98 9 december 07 Verordening haven- en kadegelden 08 De raad van de gemeente Binnenmaas; gezien het voorstel van het college van burgemeester en
Nadere informatieSindbad. De Vier Windstreken
Nieuwsgierig naar de wereld achter de horizon, vertrekt Sindbad op een schip naar Oost-Indië. Hij bevaart alle zeeën en oceanen waar de zon op schijnt en beleeft de meest fantastische avonturen. Hongerige
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. Bronnenboekje. KB-0125-a-17-1-b
Bijlage VMBO-KB 2017 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje KB-0125-a-17-1-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een omschrijving van de eerste politieke partij: De kleine luyden
Nadere informatieweetje weetje weetje weetje weetje weetje weetje
Een processie is een godsdienstige plechtigheid in de vorm van een optocht van geestelijken en gelovigen. Een processie zorgt voor een gevoel van samen horen omdat ze mensen verenigt. 1 4 Rond Sint-Macharius
Nadere informatieVOOR JE BEGINT TE LEZEN
Met Ule slaagt Marc de Bel erin het monster oorlog een gezicht te geven. Maar hij toont ook aan dat ondanks alles, liefde en vriendschap de kracht geven om door te zetten. WOUTER SINAEVE, IN FLANDERS FIELDS
Nadere informatiede Dorpskerk van Spijkenisse
de Dorpskerk van Spijkenisse een middeleeuws monument met muziek Lesbrief over geschiedenis en muziek voor groep 7 en 8 van de basisschool De Dorpskerk van Spijkenisse Het oudste stuk papier dat we hebben
Nadere informatie