Feiten en cijfers mantelzorg (en werk) Maak werk van mantelzorg. januari 16

Transcriptie

1 Feiten en cijfers mantelzorg (en werk) Maak werk van mantelzorg januari 16 1

2 Maatschappelijke ontwikkelingen Door de vergrijzing neemt de vraag naar zorg toe. De nieuwe Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is van kracht. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de ondersteuning van mensen die thuis hulp nodig hebben. Mantelzorgers spelen hierbij een belangrijke rol. Mensen willen zo lang mogelijk thuis in hun eigen omgeving wonen en niet eenzaam zijn. Hierdoor wordt de rol van mantelzorgers bij de ondersteuning van mensen in hun eigen omgeving groter. De arbeidsparticipatie moet stijgen en mensen zullen langer door moeten blijven werken om aan de economische- en emancipatorische doelstellingen van de (huidige) kabinetten te voldoen en de financiering van de sociale zekerheid op te vangen. De maatregelen vanuit de politiek richten zich met name op het vergroten van de arbeidsparticipatie van vrouwen en werknemers vanaf 55 jaar. Dit zijn precies de groepen die ook de meeste mantelzorgtaken op zich nemen. Het aantal werkende mantelzorgers blijft toenemen. Mantelzorg Bronnen: SCP 2013: Informele zorg in Nederland. SCP 2010: Mantelzorg uit de doeken. SCP 2009: De toekomst van de Mantelzorg. SCP 2007: Mantelzorg en participatie in betaald werk. SCP 2015-I: Concurrentie tussen mantelzorg en betaald werk, maart SCP 2015 II: Informele hulp: wie doet wat? december Cijfers mantelzorg(ers) 4 miljoen Nederlanders van 18 jaar en ouder verlenen mantelzorg (1 op de 3 volwassenen). Hieronder vallen ook mensen die korter dan 3 maanden per jaar of minder dan 8 uur mantelzorg per week verlenen (SCP 2015-II). 1 op de 6 volwassen Nederlanders geeft meer dan acht uur per week hulp (SCP 2015-II). En Nederlanders geven langer dan drie maanden en meer dan acht uur per week hulp (SCP 2015-II). Veel mensen die wel hulp geven, herkennen zich niet als mantelzorger. Dit betekent dat het aantal mensen dat mantelzorg geeft vermoedelijk veel groter is dan uit onderzoek blijkt (SCP 2013). SCP (2010) en de Gezondheidsmonitor 2012 heeft het over respectievelijk en overbelaste mantelzorgers. (Gezondheidsmonitor CBS, RIVM en GGD-en 2012). Tot 2030 zal het aantal mantelzorgers met 5% toenemen, stelde het SCP in In 2012 was die 5% toename echter al bereikt (SCP 2015-I). Mantelzorg bespaart de maatschappij 7 miljard euro. Ter vergelijking; de kosten van de publiek gefinancierde jeugdzorg, gehandicaptenzorg en ouderenzorg (incl. thuiszorg) bedragen 22 miljard euro (SCP 2013). 2

3 Kenmerken mantelzorgers en zorgsituatie De grootste groep mantelzorgers is tussen de 45 en 65 jaar (2010). 58% van de mantelzorgers is vrouw (2015-II). 40 % zorgt voor zelfstandig wonende (schoon)ouders. 18% zorgt voor een partner, 11% voor een kind, 15% voor andere familieleden en 1 op de 6 geeft hulp aan vrienden, kennissen, collega s of buren (2010). Mantelzorgers verrichten het meeste taken op het gebied van psychosociale begeleiding, zoals emotionele steun (83%) (2007). Mantelzorgers zijn veel tijd kwijt met begeleiding. Doktersbezoek (78%), administratie (62%) en huishoudelijke hulp (77%) (2007). 1 op de 3 mantelzorgers kan, durft of wil geen hulp vragen (2015-II). Ruim 33% weet niet wat hen het meeste zou helpen. Gebrek aan kennis van mogelijkheden of geen bewuste ondersteuningsbehoefte (2015-II). 80% krijgt goed gevoel van mantelzorg geven (2015-II). 1 op de 10 voelt zich zwaar belast (2015-II). 5 op de 6 mantelzorgers heeft een betaalde baan (2015-II). Werk en mantelzorg Bronnen: SCP 2007: Mantelzorg en participatie in betaald werk W&M 2015: Jaarlijks onderzoek Stichting Werk&Mantelzorg SCP 2015-I: Concurrentie tussen mantelzorg en betaald werk, maart SCP 2015 II: Informele hulp:wie doet wat? december Omvang werkenden met mantelzorgtaken 71% van de mantelzorgers onder de 65 jaar heeft betaald werk (SCP, 2007). 1 op de 6 werknemers (17,5 %) combineert het werk met mantelzorgtaken (SCP, 2015-I). In acht jaar tijd ( ) is het aantal werkende mantelzorgers met 5% gestegen (SCP 2015-I). In de zorgsector is 1 op de 4 werknemers mantelzorger (W&M 2015). 40% van de paren met minderjarige kinderen heeft (schoon)ouders die nu of in de nabije toekomst hulp nodig hebben. De helft hiervan geeft al daadwerkelijke zorg aan (schoon)ouders (Hooghiemstra en Distelbrink 2005). 13% van de werkende mannen mantelzorgen, 23% van de werkende vrouwen (SCP 2015-I). 75% van de mannelijke mantelzorgers en 25% van de vrouwelijke mantelzorgers combineert dit met baan van 32 uur of meer (SCP 2015-II). 50% werkende mantelzorgers besteden 2 uur per week aan mantelzorg-taken, 25% tussen de 2 en 4 uur en 25% meer dan 4 uur per week (SCP 2015-I). Toename van mantelzorgtaken bij vrouwen van 45 jaar en ouder en mensen met een baan tot 28 uur per week; respectievelijk 33% en 25% van hen geeft mantelzorg (SCP 2015-I). (Ervaren) Werksituatie mantelzorgers 30% valt de combinatie tegen en 7% vindt deze te zwaar. Bijna de helft (40%) ervaart regelmatig een tekort aan tijd (SCP 2007). 30% tot 50% van de mantelzorgers ervaart regelmatig een tekort aan vrije tijd (De Boer 2003; Broese van Groenou en De Boer 2009;Timmermans et al. 2001). Mantelzorgers vinden het niet gemakkelijk om hun zorgtaak op het werk te bespreken (De Klerk et. al 2014). Mantelzorgers durven werkgever niet om aanpassing werktijden te vragen (Cuelenaere et. al 2009). 3

4 Werkenden passen arbeidsduur niet aan als zij mantelzorg (minder dan 4 uur) gaan verlenen (SCP 2015-I). 10% ( ) is tijdelijk minder gaan werken of gestopt vanwege mantelzorg (SCP 2015-II). Van werkenden met intensieve mantelzorgtaken (meer dan 4 uur) ging slechts 17% minder werken en 7% stopte met werken (SCP 2015-I). 4 op de 10 werkende mantelzorgers mantelzorgt op dagen dat ze werken (SCP 2015-II). 11% moet dagelijks of wekelijks het werk onderbreken voor de hulpbehoevende (SCP 2015-II). 1 op de 5 kan niet onverwachts dag vrij nemen en ruim 33% kan niet zijn of haar werktijden bepalen (SCP 2015-II). De combinatie werk en mantelzorg wordt over het algemeen positief beoordeeld; werk geeft afleiding (SCP 2015-II). Mantelzorgers die zich gesteund voelen door de leidinggevende en collega s, ervaren de combinatie mantelzorg en werk als beter dan mantelzorgers die zich niet gesteund voelen. Daarnaast ervaren mantelzorgers met een goede werkmantelzorgbalans minder lichamelijke klachten (W&M 2015). Gezondheid 15% van de intensief zorgende werkenden ervaart een slechtere gezondheid (SCP 2015-I). 18% van de werkende mantelzorgers die korter dan 2 jaar mantelzorgt, is in een jaar 2 weken of langer aaneengesloten ziek (SCP 2015-I). 25% van de werkende mantelzorgers die langer dan 2 jaar mantelzorgt, is in een jaar 2 weken of langer aaneengesloten ziek (SCP 2015-I). 5 tot 8% van de werkende mantelzorgers in Nederland meldt zich ziek omdat de combinatie mantelzorg met werk hen teveel wordt. 5% meldt zich ziek om mantelzorgtaken uit te kunnen voeren (Van der Steen en Broekhuis, 2005). Werken en (Maatwerk) Oplossingen 80% van de werkende mantelzorgers zegt met name geholpen te zijn door het ervaren van begrip bij collega s en leidinggevenden en een open cultuur waarin het veilig en vertrouwd voelt om over de privé situatie te praten. (W&M 2015). Mantelzorgers hebben de meeste baat bij flexibele werktijden en begrip (SCP 2015-II). 50% is onbekend met de bestaande (wettelijke) regelingen op de werkvloer (W&M 2015). 35% van de werkende mantelzorgers gebruikt adv- of vakantiedagen om hulp te geven (Keuzenkamp en Dijkgraaf 2009). 3 op de 10 werkende mantelzorgers neemt een of meer dagen vrij om te mantelzorgen (SCP 2015-II). 55% maakt gebruik van onbetaald verlof en 7% van betaald verlof (SCP II). 2/3 van de leidinggevenden heeft verlofvrees : zij zijn bang dat mantelzorgers massaal gebruik gaan maken van de verlofregelingen als zij hen hierop wijzen (W&M 2014). Er wordt meer gebruik gemaakt van verlofregelingen door mantelzorgers die geen flexibiliteit van hun werkgever krijgen in werktijden, werkduur of locatie. Deze flexibiliteit zouden zij echter wel willen (W&M 2015). De grootste behoefte van werkende mantelzorgers is flexibiliteit op de werkvloer, daarna verlofregelingen (W&M 2015). Mantelzorgers maken 9 x meer gebruik van flexibele regelingen dan van verlofregelingen (W&M 2015). 4

5 Bespreekbaar maken mantelzorg op het werk Mantelzorgers vinden het moeilijk om over hun zorgtaken te praten op het werk. Zij rekenen op weinig begrip, willen geen zeurpiet zijn, vinden het een privé kwestie en zijn bang voor minder kans op werk en/of een zwakkere positie op het werk. (W&M, 2015). Ruim de helft van werkende mantelzorgers heeft leidinggevende laten weten dat zij mantelzorg geven. Reden om niet te informeren: geen aanleiding (SCP 2015-II). 75% ervaart begrip van leidinggevende. 25% dus niet (SCP 2015-II). 1 op de 7 maakt afspraken met leidinggevende in verband met mantelzorg, bijvoorbeeld over flexibele werktijden, vrij nemen of thuiswerken (SCP II). 5

6 Onderzoek Werk&Mantelzorg Jaarlijks voert Werk&Mantelzorg een onderzoek uit onder werkende mantelzorgers. Respondenten Hieronder staan de highlights van de onderzoeksresultaten weergegeven die zijn uitgevoerd door Werk&Mantelzorg in 2014 en Onderzoek 2014 (tot september 2014): Aantal respondenten: waarvan mantelzorgers: Onderzoek 2015 (sept 2014 sept 2015): Ruim 2300 respondenten, waarvan 250 mantelzorgers. Tevens is een verschillenanalyse uitgevoerd op het onderzoeksbestand Hiervoor heeft Werk&Mantelzorg een aanvullend databestand gebruikt met gegevens van januari tot september 2014, zodat het totaalbestand van de verschillenanalyse uitkomt op 3015 respondenten (waarvan 479 mantelzorgers). Highlights onderzoeken Bekendheid met mantelzorg (onderzoek 2015) Het aantal mantelzorgers op de werkvloer wordt door collega s en leidinggevenden onderschat. In werkelijkheid is het aantal mantelzorgers op de werkvloer 2x zo groot als men denkt. Bespreekbaar maken In 2014 is 53% van de leidinggevenden op de hoogte van de mantelzorgtaken. In 2015 is dit 57%. 50% van de mantelzorgers heeft geen behoefte om de zorgsituatie met collega s of leidinggevende te bespreken (onderzoek2014). Zij geven aan dat zij het pas kenbaar maken als zij hun werk en zorgtaken niet meer goed kunnen combineren. Bekendheid met de mantelzorgsituatie betekent niet automatisch dat er ook over gesproken wordt. Zo praten 53% van de collega s, die wel op de hoogte zijn van de zorgsituatie, niet hierover met de collega met mantelzorgtaken en circa 23% van de leidinggevenden die van de mantelzorgtaken af weet, bespreekt dit niet met de medewerker (onderzoek2014). Steun collega s en leidinggevenden Leidinggevenden zijn meer bereid tot maatregelen, meedenken over oplossingen en hebben meer begrip dan mantelzorgers denken. Ook de collegialiteit wordt onderschat: 38% van de mantelzorgers denkt dat collega s niet bereid zijn om werk over te kunnen of willen nemen, terwijl 89% zegt dit wel te willen of kunnen (onderzoek2015). Mantelzorgers die zich gesteund voelen door de leidinggevende en collega s, ervaren de combinatie mantelzorg en werk als beter dan mantelzorgers die zich niet gesteund voelen. Daarnaast ervaren mantelzorgers met een goede werk-mantelzorgbalans minder lichamelijke klachten (onderzoek2015). Flexibiliteit en wettelijke regelingen (onderzoek2015, verschillenanalyse) Er wordt meer gebruik gemaakt van verlofregelingen door mantelzorgers die geen flexibiliteit van hun werkgever krijgen in werktijden, werkduur of locatie. Deze flexibiliteit zouden zij echter wel willen. De grootste behoefte van werkende mantelzorgers is flexibiliteit op de werkvloer, daarna verlofregelingen. Mantelzorgers maken 9 x meer gebruik van flexibele regelingen dan van verlofregelingen. 66% van de mantelzorgers zegt dat de werkgever hen niet wijst op de (wettelijke) verlofregelingen en 72% is onbekend met mogelijkheden om tijdelijk minder uren te werken of tijdelijk minder verantwoordelijk werk te doen. 6

7 Thuis en deeltijd werken (onderzoek2015, verschillenanalyse) Nog altijd mantelzorgen vrouwen op de werkvloer bijna 2 x zoveel als mannen. Mannen kiezen vaker voor thuis of flexibel werken, vrouwen vaker voor deeltijd. Overigens zou 1 op de 10 mannen wel graag in deeltijd willen werken. 1 op de 6 mannen en 1 op de 8 vrouwen krijgt dit niet van hun werkgever, maar wil het wel: meer flexibiliteit in werktijden, werkduur of locatie. Over de mantelzorgsituatie praten met de leidinggevende doet minder dan de helft van de mannen, 60% van de vrouwen maakt het wel bespreekbaar. Overbelasting mantelzorgers 22% van de mantelzorgers heeft klachten. Slechts 5% zoekt hulp bij een arbodeskundige, bedrijfsarts of bedrijfsmaatschappelijk werk(st)er (onderzoek2014). Mantelzorg(situatie) (onderzoek2014) Van de mantelzorgers is 79% vrouw en 21% man. 61% van de mantelzorgers zorgt voor een ouder, 22% zorgt voor een hulpbehoevend kind, 14% voor een partner. 47% van de mantelzorgers zorgt meer dan 5 jaar voor een hulpbehoevende. Voor 80% bestaat de zorg uit regeltaken en begeleiding, 50% huishoudelijke hulp en voor 30% uit persoonlijke verzorging. Samenvatting verschillenanalyse Algemeen 50% onbekend met mogelijkheid wettelijke verlofregelingen voor gebruik mantelzorg 41,8% van de mantelzorgers maakt gebruik van flexibele regelingen 4,5% van verlofregelingen 20% zou graag gebruik maken van calamiteitenverlof, maar doet dit nu niet. Fulltime werkende mantelzorgers zorgen even vaak 8 uur of meer voor een naaste als parttime werkende mantelzorgers (bij beide groepen zorgt 36% meer dan 8 uur per week). 59% vindt dat ze naast hun werk onvoldoende vrije tijd hebben om zorgtaken uit te voeren Profit versus non-profit 1 op de 11 werknemers is mantelzorger in de profit sector, 1 op de 4 in de non-profit sector Gemiddeld is 1 op de 6 werknemers mantelzorger Mantelzorgers die werken in de non-profit sector zijn meer tevreden over hun werkmantelzorg balans dan mantelzorgers in de profit sector In de profit sector werkt 90% 36 uur of meer, in de non-profit sector 36% In de profit sector is 29% bekend met verlofregelingen in de non-profit sector 47% In de profit sector is 75% bekend met thuiswerken, in de non-profit sector 39% In de non-profit sector werkt 40% parttime versus 19% in de profit sector In de profit sector werkt 55% flexibele tijden versus 36% in de non-profit sector In de profit sector werkt 44% thuis versus 20% in de non-profit Vrouwen versus mannen 1 op de 5 werkende vrouwen is mantelzorger versus 1 op de 9 mannen 60% van de vrouwen versus 49% van de mannen bespreekt mantelzorg met leidinggevende 73% van de mannen is bekend met thuiswerken, 37% van de vrouwen 49% van de vrouwen is bekend met kort verlof, 39% van de mannen 13% van de mannen werkt in deeltijd versus 45% van de vrouwen 48% van de mannen werkt flexibel in tijd of locatie versus 27% van de vrouwen 7

8 De meeste mannen (76%) en 52% van de vrouwen zien deeltijdwerk niet als oplossing 10% van de mannen heeft behoefte aan deeltijd en 16% aan flexibiliteit in tijd en locatie 12,5% van de vrouwen heeft behoefte aan flexibiliteit 8