RAPPORT ONDERZOEK REKENEN-WISKUNDE BASISSCHOOL UMMER CLUMME

Transcriptie

1 RAPPORT ONDERZOEK REKENEN-WISKUNDE BASISSCHOOL UMMER CLUMME School : basisschool Ummer Clumme Plaats : Klimmen BRIN-nummer : 03OB Onderzoeksnummer : Datum schoolbezoek : 21 augustus Datum vaststelling : 4 oktober

2

3 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING KWALITEITSPROFIEL REKENEN-WISKUNDE BESCHOUWING REKEN-WISKUNDEONDERWIJS

4

5 1 INLEIDING Het onderzoek rekenen-wiskunde Op 21 augustus bezocht de Inspectie van het Onderwijs basisschool Ummer Clumme in het kader van een themaonderzoek rekenen-wiskunde. Dit onderzoek verving het reguliere PKO. Tijdens dit onderzoek onderzocht de inspectie de kwaliteit van het rekenwiskundeonderwijs op de school. Het gaat hierbij om indicatoren die betrekking hebben op de kwaliteitszorg, het aanbod, de onderwijstijd, het didactisch handelen van leraren, de afstemming op de onderwijsbehoeften van leerlingen, de actieve en zelfstandige rol van leerlingen, de begeleiding, de zorg, de resultaten en de ontwikkeling van leerlingen. De indicatoren zijn specifiek voor het leer- en vormingsgebied rekenen-wiskunde geformuleerd. Indien de school in het kader van zelfevaluatie over een bepaalde indicator of over een bepaald kwaliteitsaspect dat een relatie heeft met het rekenwiskundeonderwijs voldoende betrouwbare en valide gegevens heeft verzameld kan in overleg tussen school en inspectie besloten worden om de oordelen uit de zelfevaluatie alleen te verifiëren en deze niet zelf opnieuw te onderzoeken. Zo sluit de inspectie niet alleen aan bij de specifieke situatie van de school, maar wordt de school bovendien niet onnodig belast. Uw school heeft naast de schoolgids en het gewijzigde schoolplan documenten ingestuurd die op uw zelfevaluatie-activiteiten betrekking hebben. Het betrof de volgende documenten: - Schoolzelfevaluatie - diepteanalyse januari. - Schoolzelfevaluatie - diepteanalyse (rekenen-wiskunde) juli. - Schooljaarplan De gegevens die uit deze documenten naar voren kwamen, zijn door de inspectie betrokken bij de beoordeling van de indicatoren voor de kwaliteitszorg en de zorg en begeleiding. Omdat zij geen onderbouwde oordelen bevatten, ontbreekt informatie op grond waarvan een meer proportioneel onderzoek mogelijk zou zijn geweest. Op grond hiervan heeft de inspectie besloten alle kernindicatoren rekenen-wiskunde te onderzoeken. De onvoldoende resultaten op een van de twee toetsen voor rekenen-wiskunde waren aanleiding ook de kwaliteitszorg bij dit onderzoek te betrekken. De opzet van het onderzoek Het onderzoek bestond uit de volgende activiteiten. Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. Analyse van documenten die betrekking hebben op zelfevaluatieactiviteiten van de school en van andere documenten die de school voorafgaand aan het schoolbezoek heeft toegestuurd. Schoolbezoek, waarbij in een aantal groepen de onderwijspraktijk is geobserveerd door het bijwonen van lessen rekenen en wiskunde. Deze lesbezoeken vonden plaats in de groepen 2, 4, 6 en 8. 5

6 Bovendien heeft de inspectie over de kwaliteit van de indicatoren gesprekken gevoerd met de directie en de intern begeleider. Met twee leraren van de onderbouw is een gesprek gevoerd over de doorgaande lijn. Aan het eind van het schoolbezoek heeft de inspectie de kwaliteitsoordelen en de conclusies van het schoolbezoek besproken met directie en team. Daarbij was geen vertegenwoordiging van het bevoegd gezag aanwezig. De inhoud van het rapport Het onderzoek naar de kwaliteit van het onderwijs levert een kwaliteitsprofiel op van de school (hoofdstuk 2). Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 een beschouwing gegeven over de geconstateerde kwaliteit van het rekenwiskundeonderwijs. 6

7 2 KWALITEITSPROFIEL REKENEN-WISKUNDE Het kwaliteitsprofiel geeft een overzicht van de waarderingen die de inspectie heeft toegekend aan indicatoren voor het reken-wiskundeonderwijs. In de waardering is tot uitdrukking gebracht in welke mate de indicatoren bijdragen aan de kwaliteit van het onderwijs: 1. draagt niet of nauwelijks bij; 2. draagt onvoldoende bij; 3. draagt voldoende bij; 4. draagt in hoge mate bij; 5. niet te beoordelen (alleen bij Resultaten en Ontwikkeling van leerlingen). Deze waardering is gegeven indien de school over bepaalde indicatoren geen betrouwbare en valide gegevens beschikbaar heeft. Het kwaliteitsprofiel van basisschool Ummer Clumme Kwaliteitszorg 1.1 De school heeft inzicht in de verschillen in onderwijsbehoeften van haar leerlingenpopulatie op het gebied van rekenen-wiskunde 1.2 De school evalueert jaarlijks systematisch de kwaliteit van haar opbrengsten van rekenen-wiskunde 1.3 De school evalueert regelmatig het leren en onderwijzen in rekenen-wiskunde 1.4 De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten voor rekenen-wiskunde 1.5 De school borgt de kwaliteit van het leren en onderwijzen in rekenen-wiskunde 1.6 De school rapporteert aan belanghebbenden inzichtelijk over de gerealiseerde kwaliteit van het reken-wiskundeonderwijs Leerstofaanbod 3.1 De aangeboden leerinhouden voor rekenen-wiskunde zijn dekkend voor de kerndoelen 3.4 De leerinhouden voor rekenen-wiskunde worden aan voldoende leerlingen aangeboden tot en met het niveau van groep De leerinhouden voor rekenen-wiskunde in de verschillende leerjaren sluiten op elkaar aan 3.6 De leerinhouden voor rekenen-wiskunde zijn afgestemd op de onderwijsbehoeften van individuele leerlingen Tijd 4.4 De leraren maken efficiënt gebruik van de geplande onderwijstijd voor rekenen-wiskunde 4.5 De school stemt de hoeveelheid tijd voor leren en onderwijzen bij rekenen-wiskunde af op de onderwijsbehoeften van leerlingen 7

8 Didactisch handelen van leraren 6.1 De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer tijdens de lessen rekenen-wiskunde 6.3 De leraren leggen bij rekenen-wiskunde duidelijk uit 6.5 De leraren bevorderen strategisch denken 6.9 De leraren dragen met behulp van leer- en hulpmiddelen bij aan een ondersteunende leeromgeving. Afstemming 7.1 De leraren volgen de vorderingen van hun leerlingen in rekenen-wiskunde systematisch 7.2 De leraren analyseren de vorderingen van de leerlingen om vast te stellen wat bij rekenen-wiskunde de aanpassingen van het aanbod en/of het onderwijsleerproces moeten zijn voor de groep 7.3 De leraren stemmen de instructie en verwerking bij rekenenwiskunde af op de verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen Actieve en zelfstandige rol van leerlingen 8.1 De leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten in het kader van rekenen-wiskunde Begeleiding 10.1 De school gebruikt een samenhangend systeem van instrumenten en procedures voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen met betrekking tot rekenenwiskunde Zorg 11.2 Op basis van een analyse van de verzamelde gegevens met betrekking tot rekenen-wiskunde, bepaalt de school de aard van de zorg voor de zorgleerlingen 11.3 De school voert de zorg planmatig uit 11.4 De school gaat de effecten van de zorg na Resultaten 12.1 De resultaten van de leerlingen voor rekenen-wiskunde liggen aan het eind van de schoolperiode ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht 5 8

9 Ontwikkeling van leerlingen 13.1 De resultaten van de leerlingen voor rekenen-wiskunde tijdens de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht 5 9

10

11 3 BESCHOUWING REKEN-WISKUNDEONDERWIJS Dit hoofdstuk beschrijft het oordeel van de inspectie over de kwaliteit van het onderwijs op basisschool Ummer Clumme en geeft een toelichting op het kwaliteitsprofiel. Daarbij legt de inspectie zo mogelijk verbanden tussen de verschillende onderzochte indicatoren onderling en - voor zover relevant - tussen de indicatoren en de schoolcontext en eerdere inspectiebezoeken. 3.1 Algemeen beeld De inspectie constateert dat het onderwijs in rekenen-wiskunde op basisschool Ummer Clumme van voldoende kwaliteit is. De resultaten voor rekenen-wiskunde van de leerlingen tijdens de schoolperiode zijn, in tegenstelling tot de eindopbrengsten, niet van een voldoende niveau. Inmiddels heeft een uitgebreide analyse plaatsgevonden. Een extra accent vanuit de kwaliteitszorg is nodig voor een verbetering van deze resultaten. De meeste indicatoren binnen het domein 'onderwijs en leren' zijn van een voldoende niveau. Dit geldt niet voor de afstemming op verschillen en voor het strategisch denken. Tot slot is ook de zorg voor de leerlingen die uitvallen op het gebied van rekenen-wiskunde nog niet voldoende. Hoewel zeker verbeterd ten opzicht van het eerdere periodieke kwaliteitsonderzoek vragen analyse en evaluatie, maar toch ook de planmatigheid nog om versterking. Basisschool Ummer Clumme werd in 2003 bezocht met een periodiek kwaliteitsonderzoek (pko). Doordat de leerlingenzorg grote manco's liet zien, werd een plan van aanpak gevraagd. Ook de kwaliteitszorg en onderdelen van het didactisch handelen waren onvoldoende. Bij het jaarlijks onderzoek (jo) van 2004 werd vastgesteld dat ontwikkelingen in gang waren gezet. Deze zijn echter in de afgelopen twee jaar voor een belangrijk deel gestagneerd. Met name directiewisselingen, maar ook mutaties binnen de interne begeleiding en personeelsmutaties zijn op deze stagnatie van invloed. Met ingang van dit schooljaar is een nieuwe directeur benoemd die samen met een locatieleider toe zal werken naar een, zoals de scholen het noemen, 'gemeenschap van scholen' met de school in Ransdaal. Bij het bezoek blijkt dat deze directeursbenoeming goed past bij de uitdaging die het team voelt om de geconstateerde tekortkomingen aan te pakken. De inspectie heeft de verwachting uitgesproken dat de school er dit keer wel in zal slagen de verdere schoolontwikkeling te realiseren. De geconstateerde betrokkenheid van directie en team biedt hiervoor een gunstig perspectief. 3.2 Toelichting Opbrengsten De eindopbrengsten voor rekenen-wiskunde op de Eindtoets liggen op het te verwachten niveau. In 2005 ligt de score voor dit vakgebied iets onder het gemiddelde van scholen met een vergelijkbare populatie. In 2006 zijn deze resultaten significant hoger en in liggen deze exact op het gemiddelde. 11

12 De resultaten voor rekenen-wiskunde tijdens de schoolperiode liggen in groep 6 in 2006 duidelijk onder de norm die geldt voor scholen met eenzelfde populatie. Dit was ook in 2005 het geval. De resultaten voor groep 4 voldoen wel aan de stellen eisen. De school heeft inmiddels een uitgebreide analyse (Schoolzelfevaluatie - diepteanalyse) gemaakt van deze resultaten, alsook van de resultaten op de andere vakgebieden. Doordat een van beide toetsen niet aan de te stellen eisen voldoet, waardeert de inspectie de opbrengsten tijdens de schoolperiode als onvoldoende en betrekt zij ook de kwaliteitszorg bij dit onderzoek. Kwaliteitszorg De kwaliteitszorg voldoet op vier van de zes indicatoren niet aan de te stellen eisen. De directiewisselingen zijn zeker van invloed op de stand van zaken op dit terrein. Hierna worden eerst de als voldoende beoordeelde indicatoren toegelicht. Daarna komen de nog te ontwikkelen onderdelen aan bod. De school rapporteert in haar schoolgids uitgebreid naar de ouders over de gerealiseerde kwaliteit van het onderwijs. Zij maakt hierbij voor de eindopbrengsten en de tussenopbrengsten een uitsplitsing naar de diverse vakgebieden. Wel is, door het werken met een schoolgemiddelde, de relatieve uitval voor bijvoorbeeld rekenen-wiskunde hierin niet zichtbaar. Voornoemde diepteanalyse leidt tot het oordeel dat de school zeker in voldoende mate jaarlijks de kwaliteit van haar opbrengsten voor rekenenwiskunde evalueert. Consequenties voor de inrichting van het onderwijs blijken nog niet geformuleerd en zijn wellicht ook niet eenduidig te trekken. Dit gegeven is van invloed op de overige, als onvoldoende beoordeelde, indicatoren. Het ontbreekt de school aan een analyse van de onderwijsbehoeften van haar leerlingenpopulatie, zowel in algemene zin als specifiek voor rekenen-wiskunde. De diepteanalyse van de opbrengsten heeft ook nog niet geleid tot meetbare doelen, criteria en normen voor goed rekenonderwijs of tot een planning hoe wordt geëvalueerd of het onderwijs in dit vakgebied aan de te stellen eisen voldoet. Ook is het onderwerp nog niet opgenomen in het schooljaarplan en ontbreekt het nog aan een planmatige aanpak hoe de (relatieve) rekenuitval aan te pakken is. Tot slot zijn wel afspraken gemaakt en vastgelegd over onderdelen van het bouwen aan een adaptieve school (BAS), maar is er geen regelmatig toezicht geweest of leraren zich ook hieraan houden. Klassenbezoeken en borging van afspraken en procedures door periodieke bespreking in het team hebben niet plaatsgevonden. De nieuwe directeur zal hiermee een begin maken. Onderwijs en leren Het onderwijsleerproces voldoet op het grootste deel van de indicatoren in voldoende mate aan de normen die de inspectie hanteert. Vijf indicatoren zijn hierop een uitzondering. De eerste is de doorgaande lijn in het leerstofaanbod. Twee andere zijn onderdeel van het didactisch handelen en betreffen het bevorderen van strategisch denken en het afstemmen op verschillen tussen leerlingen. Als laatste zijn twee indicatoren van de zorg als onvoldoende beoordeeld. Zij komen in de betreffende alinea's aan bod. 12

13 Het leerstofaanbod voor rekenen-wiskunde is dekkend voor de kerndoelen en komt voldoende tegemoet aan de onderwijsbehoeften van de leerlingenpopulatie. Alle leerlingen van groep 8 werken ook op het niveau van dit leerjaar. Extra middelen en materialen maken een afstemming op verschillen mogelijk. Ook de computer wordt zowel regulier als remediërend bij het onderwijs in rekenen-wiskunde ingezet. De doorgaande lijn in de onderbouw is nog in ontwikkeling. De school beschikt over een uitgebreid overzicht van doelen en tussendoelen voor rekenenwiskunde en de overige vakgebieden. Het ontbreekt de school nog aan een jaarplanning waarin zij de leerlijnen en tussendoelen over de kleuterperiode heeft verdeeld. Hoewel tevens gebruik gemaakt wordt van voorlopers van onder andere de methoden voor rekenen-wiskunde, is niet duidelijk of en hoe de bestaande en de eigen thema's voorzien in een doorgaande lijn. Wel blijkt op doelniveau geregistreerd te worden. Dit bijeen leidt tot het oordeel dat in onvoldoende mate sprake is van een herkenbaar en beredeneerd aanbod dat aansluit op het onderwijs in rekenen-wiskunde van groep 3. Wel start de school binnenkort met een meerjarig traject om tot een dergelijk aanbod te komen. De hoeveelheid leertijd is als voldoende beoordeeld. Door een goed klassenmanagement en duidelijke regels gaan de leraren efficiënt met deze tijd om. Het variëren van de onderwijstijd voor rekenen-wiskunde vindt plaats tijdens de blokuren waarin zelfstandig aan de weektaak wordt gewerkt en de leraren tijd hebben voor leerlingen die extra aandacht nodig hebben. Het pedagogisch en het didactisch handelen van de leraren is voor het grootste deel van een voldoende niveau. De leraren realiseren door een gedegen aanpak een sfeer waarin taakgericht wordt gewerkt. Mede hierdoor zijn de leerlingen bij de lessen rekenen-wiskunde actief betrokken bij hun onderwijsactiviteiten en verwerken zij over het algemeen rustig de leerstof. De leraren zorgen voor een goede sfeer en laten een stimulerende houding zien. Zij behandelen de leerlingen gelijkwaardig en vriendelijk en de door hen gegeven feedback is positief. Hun uitleg is overwegend duidelijk en doelmatig. Wel verdienen de terugblik (het actualiseren van voorkennis) en de afsluiting (het vaststellen van wat geleerd is) nog aandacht. Twee indicatoren op het gebied van didactisch handelen bij het rekenenwiskunde onderwijs zijn als onvoldoende beoordeeld. De eerste indicator betreft het strategisch denken. Hoewel goede voorbeelden zijn geobserveerd, verdienen het uitdagen van leerlingen en het stimuleren van hun denken nog aandacht. Kansen voor actief leren blijven nu nog te vaak onbenut. Het geven van procesgerichte feedback aan de leerlingen, door naast het 'wat' vooral ook aan het 'hoe' van hun leren aandacht te schenken, is te weinig waargenomen. Zo'n reflectie op aanpak en werkwijze kan door het stellen van vragen als: "Waarom is het zo gedaan?", "Hoe zou het anders kunnen?", "Wat is het verschil tussen de ene aanpak en de andere?", "Wat is 'handig' aan die manier of juist niet?". 13

14 De tweede indicator is de afstemming op verschillen tussen leerlingen. Ondanks de goede praktijken die ook bij deze indicator zijn geobserveerd, houden de leraren op schoolniveau in hun instructie nog maar beperkt rekening met de verschillen in onderwijsbehoeften. Wel wordt vaker individueel hulp bij de verwerking (begeleide verwerking) gegeven en zorgen tempodifferentiatie en het blokuur voor een betere afstemming dan bij het pko van Niveaudifferentiatie tijdens of direct na de instructie is echter nog een ontwikkelpunt. De inspectie heeft in het nagesprek een relatie gelegd tussen de curatieve en de preventieve zorg. Door niet altijd alle leerlingen instructie te geven en voor sommige leerlingen delen van de lesstof onder te brengen in de taak, is de groep die uitleg krijgt beperkter. De instructie aan hen kan dan intensiever en meer toegespitst zijn, wat de preventieve zorg een extra impuls zal geven. Tegelijkertijd zal deze organisatievorm leiden tot meer tijd voor leerlingen voor wie deze zorg niet toereikend bleek, maar voor wie ook curatief hulp moet worden geboden. Met betrekking tot deze (curatieve) leerlingenzorg het volgende. De school beschikt over een sluitend en voldoende adequaat signaleringsysteem. Zorgleerlingen worden volgens een draaiboek leerlingenzorg geselecteerd. In vergelijking met het vorige inspectiebezoek heeft de school in haar systeem van leerlingenzorg duidelijk vooruitgang geboekt. Dit blijkt uit het draaiboek, maar ook uit het feit dat voor alle zorgleerlingen (be)handelingsplannen voor rekenen-wiskunde beschikbaar zijn. Deze zijn gemaakt door de leraar van het vorige leerjaar. Een nadere analyse van deze plannen laat echter zien dat nog ontwikkeling noodzakelijk is. Uit de beschikbare plannen komt naar voren dat de fase van de analyse nog in sterk wisselende mate vorm heeft gekregen. In teveel plannen ontbreekt het aan een gedegen analyse van de problematiek of is deze analyse te impliciet. Bovendien worden nauwelijks methodegebonden resultaten betrokken bij het zicht krijgen op de aard en de ernst van de problemen. Expertise voor rekenen-wiskunde is aanwezig en afspraken over de inzet hiervan zullen deze fase van het planmatig handelen kunnen versterken. Het gemis aan analyses leidt er toe dat de doelformulering in veel plannen te weinig specifiek is en dat hierdoor ook de uitvoering van de handelingsplanning in het geding is. Het is immers de vraag of de leerling die hulp krijgt die nodig is. Meerdere plannen in eenzelfde groep laten hiervoor teveel overeenkomsten zien, waardoor de indruk ontstaat dat de zorg nog niet specifiek genoeg is geformuleerd. Doordat doelen onduidelijk zijn, bemoeilijkt dit tevens het vaststellen van de effecten van de zorg. Toch beoordeelt de inspectie de uitvoering van de zorg als voldoende. Het feit dat in de tweede week van het schooljaar voor alle leerlingen op alle relevante onderdelen - en dus ook voor rekenen-wiskunde - al (be)handelingsplannen beschikbaar zijn is hiervoor de eerste reden. De tweede reden ligt in het feit dat de school ten opzicht van het eerdere pko substantiële verbeteringen heeft doorgevoerd. De derde reden is dat uit een vergelijking van de twee evaluatiemomenten van afgelopen schooljaar blijkt dat meerdere leerlingen hun achterstand inlopen en er dus in de groepen zeker curatieve zorg wordt geboden. Voor de groep met het grootste aantal uitvallers bleek dit echter niet het geval. Juist voor deze leerlingen, bij wie de problematiek langer aanhoudt dan is voorzien, kan de continuïteit van de zorg niet zonder een meer planmatige aanpak zoals hiervoor is beschreven. 14

15 De planmatigheid van de zorg dient ondanks het oordeel 'voldoende' dan ook nog te worden versterkt. De inspectie heeft echter geen nieuw plan van aanpak voor de zorg gevraagd. Geplande klassenbezoeken door de nieuwe directeur, het agenderen van het onderwerp 'handelingsplannen' door het samenwerkingsverband alsook de adequate ondersteuning van de huidige intern begeleider vormen gunstige condities voor een verbetering van de zorg. 15