Aan: Leden en duo-commissieleden van de Provinciale Staten van Noord-Holland Leden van de Tweede Kamer

Transcriptie

1 14 september Aan: Leden en duo-commissieleden van de Provinciale Staten van Noord-Holland Leden van de Tweede Kamer Onderwerp: De integriteit van de restzetelverdeling bij de verkiezingen Inleiding Enkele maanden geleden heeft min. Plasterk aangekondigd de mogelijkheid tot de verbinding van lijsten bij de verkiezingen af te schaffen. De minister heeft daarbij ook het advies gevraagd van de Kiesraad. De Kiesraad heeft geen probleem met die afschaffing, de politiek heeft hier het laatste woord. Verder gaat de Kiesraad in dat advies ook in op de restzetelverdeling. Doel In dit artikel willen we aantonen, dat het dringend gewenst is om gelijktijdig met het voorstel in de Tweede Kamer voor de afschaffing van de lijstverbinding ook de restzetelverdeling in discussie te brengen. Restzetelverdeling Nederland heeft internationaal gezien een zeer evenredig kiesstelsel, o.a. een zeer lage kiesdrempel en geen districtenstelsel. Een zeer evenredig kiesstelsel wil zeggen dat de uitslag van de verkiezingen zeer goed weergeeft wat de burger heeft gekozen. De Kiesraad laat in haar advies ook twee systemen om de restzetels te verdelen de revue passeren. Deze zijn: Het systeem van de grootste overschotten, dit systeem sluit goed aan op ons zeer evenredige kiesstelsel, LR-Hare 1 is hiervan de belangrijkste toepassing (LR: largest remainders). De restzetels gaan naar die partijen met de grootste aantallen reststemmen. Het systeem van de grootste gemiddelden, dit systeem laat de directe koppeling met de uitslag van de verkiezingen, de wil van de burger, los en kiest voor het belang van de grote partijen. De restzetels gaan naar de partijen met grootste gemiddelden. De belangrijkste toepassing is hier de methode d Hondt 2. 1 Thomas Hare Engelse rechter Victor d Hondt Belgisch jurist

2 Met een aantal rekenvoorbeelden worden in het advies van de Kiesraad de systemen van de grootste overschotten en grootste gemiddelden toegepast in de methoden LR-Hare en d Hondt nader uitgelegd. In het verleden is LR-Hare gebruikt, maar als nadeel werd gezien, dat een partij bij deze verdeling maar maximaal één restzetel kan krijgen en dat bij veel restzetels een partij met weinig reststemmen ook weleens een restzetel krijgt. Op dit moment (vanaf 1933) is in Nederland de methode d Hondt in gebruik. Partijen kunnen bij deze methode meerdere restzetels krijgen en de grote partijen behalen bij deze methode ook meer restzetels dan de kleinere partijen. Op zich heeft deze situatie iets tegenstrijdigs. We hebben in Nederland een zeer evenredig kiesstelsel, maar een restzetelverdeling die daar niet op aansluit. We zullen verderop zien, wat daar de gevolgen van zijn. Oorzaak restzetelverdeling De oorzaak, dat bij elke verkiezing (gemeente, provincie, rijk) een restzetelverdeling toegepast moet worden ligt in het feit, dat het aantal zetels een geheel getal moet zijn, waarbij het stemgewicht van elk lid van raad, staten en kamer gelijk is en wel aan één. De gehele problematiek van de restzetelverdeling verdwijnt als het aantal zetels ook een decimaal getal mag zijn. Aan het einde van dit verhaal gaan we in een bijlage daar wat nader op in. Verduidelijking In het verdere van dit verhaal worden enkele eenvoudige rekenvoorbeelden gegeven om te verduidelijken welke zaken een rol spelen bij de restzetelverdeling en ook om aan te geven hoe tegenstrijdig de huidig gebruikte methode d Hondt is. De getallen, die daarbij gebruikt worden, zijn ontleend aan de Prov. Verk. Noord-Holland van 18 maart Uiteindelijk resulteert dit in een vergelijking van de complete zetelverdeling volgens de huidige gebruikte methode d Hondt met de zetelverdeling volgens LR-Hare te vinden in genoemde tabel. We beginnen met onderstaande tabel met het resultaat van die verkiezingen op 18 maart Laten we eerst enige uitleg geven over de kolommen, die we in deze tabel tegenkomen. Vooraf allereerst de kiesdeler Kiesdeler: totaal aantal uitgebrachte stemmen gedeeld door het aan zetels. Dit geeft / 55 = De kiesdeler fungeert ook als kiesdrempel. Een partij met minder stemmen dan de kiesdeler doet niet meer mee in de berekening, kan geen restzetel verkrijgen. -2-

3 Kiesdeler / kiesdrempel Partij Provinciale Verkiezingen Noord-Holland Aantal stemmen Perc. van totaal Zetels direct Reststemmen Reststemmen als perc. v.d. kiesdeler Restzetels volgens d Hondt Restzetels Zetels totaal VVD ,6% % 1 11 D ,6% % 2 10 PvdA ,5% % 1 7 PVV ,0% % 0 6 SP ,6% % 1 6 CDA ,5% % 0 5 GroenLinks ,1% % 1 4 PvdD ,8% % plus ,2% % 0 1 CU-SGP ,7% % 0 1 Ouderenpartij NH ,1% % 0 1 Hart voor Holland ,4% 0 0 0% 0 0 Piratenpartij ,0% 0 0 0% 0 0 Vrouwen Partij ,6% 0 0 0% 0 0 Multic. Plus Partij ,4% 0 0 0% 0 0 Totaal ,0% Nu de kolommen Kolom 1 De namen van de partijen die hebben deelgenomen aan de verkiezingen. Kolom 2 Het totaal aantal stemmen per partij. Kolom 3 Het totaal aantal stemmen per partij weergegeven als percentages van het totaal aantal stemmen. Voorb. totaal aantal uitgebrachte stemmen , VVD stemmen dit is dan 18,6% van het totaal. Kolom 4 Zetels direct Dit geeft aan hoeveel maal de volledige kiesdeler (17.439) uit het totaal aantal stemmen van een partij genomen kan worden. Bijv. VVD: stemmen, aantal zetels direct: 10, hiervoor worden stemmen gebruikt. -3-

4 Totaal aantal zetels direct is 48, er moeten dus nog 7 zetels verdeeld worden equivalent met 7 * = stemmen. Kolom 5 Reststemmen Het aantal stemmen dat overblijft als het directe aantal zetels uit het totaal aantal stemmen van een partij genomen is. Bijv. reststemmen VVD: * = Kolom 6 Het aantal reststemmen uitgedrukt als percentage van de kiesdeler. Bijv. VVD percentage: reststemmen is 22% van de kiesdeler Kolom 7 Restzetels toegewezen aan de verschillende partijen volgens huidige berekeningsmethode. Het is bekend dat door de methode d Hondt de grote partijen bevoordeeld worden en dat blijkt hier ook weer duidelijk. Voorb. VVD zelf 22% van een restzetel in huis, maar krijgt een volle restzetel erbij. 50plus zelf in bezit van 76% van een restzetel, krijgt niets. Bij D66 speelt dit nog erger, zelf in bezit van 56% van een restzetel, maar krijgt er nota bene 2 restzetels bij. CU-SGP met 49% aan restzetel krijgt niets. Kolom 8 Totaal aantal zetels voor de verschillende partijen volgens d Hondt, de zetelverdeling voor de komende statenperiode. Een belangrijke vraag is, nu wat er precies gebeurt met de reststemmen bij een bepaalde restzetelverdeling. Echter welke restzetelverdeling we kiezen er zal altijd gelden, dat er partijen zullen zijn die een restzetel er bij krijgen en partijen die geen restzetel krijgen. De reststemmen van een partij, die geen restzetel krijgt, gaan dan voor die partij verloren en worden gebruikt om een andere partij wel een restzetel te kunnen geven. Reststemmen die voor een bepaalde partij verloren gaan, houdt tevens in dat die stemmen terecht komen bij een partij, waar de burger niet voor heeft gekozen. Tegenstrijdigheid in methode d Hondt Voorb. 50plus heeft reststemmen (76% van een zetel), krijgt geen restzetel, deze reststemmen gaan voor 50plus verloren en worden voor andere partijen gebruikt om een restzetel te behalen. Of anders gezegd: burgers, die op 50plus hebben gestemd, zien hun stem terecht komen bij een partij, waar ze niet op gestemd hebben. Voorb. De PvdA met reststemmen (31% van een zetel) krijgt wel een restzetel. Hiervoor worden reststemmen gebruikt van partijen die geen restzetel krijgen. Voorb. VVD: aantal reststemmen 3.865, dat is 22% van een zetel, krijgt m.b.v van een andere partij één restzetel 50plus: aantal reststemmen , dat is 76% van een zetel, krijgt geen restzetel. -4-

5 Hoewel dus 50plus 76% van een restzetel op basis van haar eigen reststemmen in haar bezit heeft, krijgt zij geen restzetel. Daartegenover krijgt de VVD met maar 22% van een zetel in eigen bezit wel een restzetel. In het verleden is LR-Hare afgeschaft, omdat weleens een partij met weinig reststemmen een restzetel kan krijgen. Als voorbeeld geeft de Kiesraad in haar advies, dat een bepaalde partij, bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2003 met een overschot van een derde van de kiesdeler volgens LR Hare een restzetel krijgt. Dat zou ongewenst zijn. Hier zien we met gebruik van de methode d Hondt dat een partij (VVD) met een vijfde (22%) van de kiesdeler een restzetel krijgt. Voorb. D66 krijgt 2 restzetels. Wat gebeurt er hier? D66 heeft reststemmen en krijgt met stemmen van een andere partij erbij, de kiesdeler van vormend, haar eerste restzetel. Daarna krijgt D66, hoewel zelf geen reststem meer in bezit, maar gebruikmakend van reststemmen van een andere partijen, nog een tweede restzetel, zeer tegen de uitslag van de verkiezingen in. Samengevat: D66 met nul reststemmen een tweede restzetel, 50plus met reststemmen geen restzetel. Het zal duidelijk zijn, dat het gebruik van de methode d Hondt zeer tegenstrijdige resultaten geeft. Opm. 1 Uitgaande van het feit dat een restzetelverdeling democratisch moet zijn, zo dicht mogelijk bij de wil van de burger moet blijven, is het onbegrijpelijk dat er restzetelverdelingen met de mogelijkheid van meerdere restzetels per partij zijn ontstaan, zoals bij methode d Hondt. Dit is alleen te begrijpen als niet de democratie maar het belang van grote partijen de prioriteit heeft. Dit overziende doet direct de vraag opkomen welk criterium gehanteerd moet worden bij de restzetelverdeling Criterium Voor de Ouderenpartij NH is er maar één criterium, die in aanmerking komt om de restzetelverdeling te sturen en dat is: Voldoe zoveel als mogelijk aan de wil van de burger, blijf zo dicht mogelijk bij het resultaat van de verkiezingen. Dan hebben we de meest eerlijke en integere restzetelverdeling. Op twee manieren kan dit concreet geformuleerd worden: Geef die partijen een restzetel die zelf door hun reststemmen daar een maximale bijdrage aanleveren, de partijen met de grootste overschotten aan reststemmen. Minimaliseer het aantal stemmen, dat terecht komt bij een partij, waar de burger niet voor heeft gekozen. Het zal duidelijk zijn dat LR-Hare voldoet aan het criterium, waaraan volgens de Ouderenpartij NH een democratische en integere restzetelverdeling moet voldoen. Naar onze mening leidt de methode d Hondt naar een ondemocratische restzetelverdeling. Deze methode laat het resultaat van de verkiezingen, de wil van de burger, los, volgt het belang van de grote partijen en komt dan tot zeer tegenstrijdige resultaten. -5-

6 De vraag is nu, hoe we deze methode d Hondt moeten kwalificeren. Zijn deze tegenstrijdige resultaten bij nader inzien toch wel democratisch verantwoord of moeten we de methode d Hondt als oneerlijk en ondemocratisch zien en tevens afwijzen. Om op deze vraag een antwoord te kunnen geven nemen we de voorgaande tabel met de restzetelverdeling volgens de methode d Hondt en voegen daar aan toe de restzetelverdeling volgens LR-Hare. In het voorgaande is al gezegd dat LR-Hare voldoet aan het criterium voor een integere restzetelverdeling, zoals de Ouderenpartij NH dat ziet. We zullen daarbij ook letten op in hoeverre de twee methoden integer zijn m.b.t. het terecht laten komen van een uitgebrachte stem bij de gekozen partij. Het zal blijken dat veel stemmen niet terecht komen bij de partij die door de burger is gekozen en ook zal blijken dat dit direct te maken heeft met de huidige methodiek voor de restzetelverdeling, methode d Hondt. Dit alles raakt de integriteit van de verkiezingen. In onderstaande tabel zien we het resultaat van de vergelijking methode d Hondt en LR-Hare. Laten we eerst enige uitleg geven over de kolommen, die we in onderstaande tabel tegenkomen. -6-

7 Kiesdeler / kiesdrempel Restzetelverdeling d Hondt grootste gemiddelden Restzetelverdeling LR-Hare grootste overschotten Partij Aantal stemmen Perc. van totaal Zetels direct Reststemmen Reststemmen als perc. v.d. kiesdeler Zetels totaal Verkeerde bestemming stemmen VVD ,6% % Restzetels Restzetels Zetels totaal Verkeerde bestemming stemmen D ,6% % PvdA ,5% % PVV ,0% % SP ,6% % CDA ,5% % GroenLinks ,1% % PvdD ,8% % plus ,2% % CU-SGP ,7% % Ouderenpartij NH ,1% % Hart voor Holland ,4% 0 0 0% Piratenpartij ,0% 0 0 0% Vrouwen Partij ,6% 0 0 0% Multic. Plus Partij ,4% 0 0 0% Totaal ,0% 48 7 restzetels te verdelen ,5% 4,6% -7-

8 De uitleg over de kolommen 1 t/m 8 is reeds in het voorgaande gegeven, we gaan nu verder met kolom 9 Kolom 9 Verkeerde bestemming stemmen Bijv. VVD heeft reststemmen, dit wordt aangevuld met stemmen van partijen die geen restzetel krijgen, totaal stemmen precies de kiesdeler en de VVD krijgt zijn restzetel stemmen gaan naar de VVD terwijl de burger een andere partij gekozen heeft. Bij D66 is dit nog erger, hier krijgen stemmen een bestemming waar de burger niet voor gekozen heeft. De 2-de zetel voor D66 is tegen de wil van de burger. Het totaal aantal stemmen, dat bij gebruik van de methode d Hondt bij een verkeerde partij terecht komt is Dit is 6.5% van het totaal aantal uitgebrachte stemmen ( ). Met dit gegeven is de integriteit van de Provinciale Verkiezingen in het geding. De vraag is nu natuurlijk of er een betere methode m.b.t. de integriteit van de verkiezingen te vinden is. Ja, die is er. In het voorgaande hebben we al aangegeven, dat dit de verdeling volgens LR-Hare is, tevens ook de keuze van de Ouderenpartij NH. Ken de restzetels toe aan de partijen, die de hoogste aantallen reststemmen, direct gekregen van de burger, in bezit hebben. Maak een lijstje van de 7 partijen (7 restzetels) met de meeste reststemmen, hieronder weergegeven als percentage van de kiesdeler en gesorteerd van hoog naar laag. Dit geeft: 1 GroenLinks 91% 2 SP 81% 3 50plus 76% 4 PvdD 64% 5 D66 56% 6 CU-SGP 49% 7 PvdA 31% De volgorde van toewijzing is dan een eenvoudig: Kolom 10 Restzetels volgens LR-Hare Essentieel hierbij is dan, dat de VVD geen restzetel krijgt en D66 i.p.v. 2 maar 1 restzetel krijgt. Kolom 11 Zetels totaal We zien bij deze nieuwe zetelverdeling volgens LR-Hare in vergelijking met de methode d Hondt een verschuiving van 2 zetels van de VVD en D66 naar 50plus en CU-SGP. Kolom 12 Verkeerde bestemming stemmen, nu 4,6% van het totaal. Bij deze methode is het totale aantal ook lager en wel met stemmen, bijna 30% lager. -8-

9 Beide zetelverdelingen naast elkaar: huidige methode d Hondt nieuwe methode LR-Hare VVD D PvdA 7 7 PVV 6 6 SP 6 6 CDA 5 5 GroenLinks 4 4 PvdD plus 1 2 CU-SGP 1 2 Ouderenpartij NH 1 1 Wanneer we kiezen voor maximale integriteit voor de Provinciale Verkiezingen dan ligt het gebruik van LR-Hare voor de hand. Opm. 2 Opvallend in het advies van de Kiesraad is dat zij daarin geen positie kiest i.v.m. de mogelijke restzetelverdelingen, terwijl er toch democratische gezien belangrijke zaken aan de orde zijn. Besluitvorming We zitten nu vast aan de zetelverdeling zoals die door de gebruikte methode d Hondt bepaald is en dat werkt door in de besluitvorming in PS, 4 jaar lang. We zien, dat volgens de meer integere verdeling van de LR-Hare de VVD en D66 nu gaan werken in PS met 2 zetels teveel en dit gaat ten koste van 50plus en CU-SGP. Dit houdt tevens in, dat de mogelijkheid bestaat, dat er voorstellen kunnen zijn die bij de methode d Hondt aangenomen c.q. verworpen worden, maar bij gebruik van LR-Hare verworpen c.q. aangenomen worden. Opm. 3 Deze problematiek is ook op te lossen en dat ligt binnen handbereik, als de VVD en D66 zich zouden gaan sieren met het gebruik om bij stemmingen één stem aan 50plus en één stem aan CU-SGP zouden geven. Dit zou een democratisch hoogstandje zijn, een voorbeeld voor alle provincies in Nederland. In het begin hebben we al vermeld, dat de Kiesraad als eigenschappen van de methode d Hondt noemt het feit dat de grootste partijen de meeste restzetels krijgen en dat ook meer dan één restzetel per partij mogelijk is. Het zal duidelijk zijn dat dit praktijkvoorbeeld (Prov. Verk. N-H 2015) ook deze eigenschappen laat zien en daarmee bevestigt. Samengevat: De grote partijen VVD en D66 één restzetel teveel, 50plus en CU-SGP één restzetel te weinig. D66 een tweede restzetel zonder een eigen bijdrage aan reststemmen, geheel ten koste van andere partijen en tegen de wil van de burger in. -9-

10 Op dit punt komen we weer terug op de vraag hoe we de methode d Hondt moeten kwalificeren gezien de genoemde resultaten voor Noord-Holland. Voor de Ouderenpartij NH is de methode d Hondt (systeem grootste gemiddelden) in vergelijking met LR-Hare, oneerlijk en ondemocratisch met eventueel consequenties voor de besluitvorming in de komende Statenperiode. Methode d Hondt laat in feite de koppeling tussen restzetelverdeling en uitslag van de verkiezingen, de wil van de burger, los en kiest voor het belang van de grote partijen. Opm. 4 Het voorgaande heeft betrekking op de Noord-Hollandse situatie. De vraag kan gesteld worden hoe het staat met de integriteit van de verkiezingen in de andere provincies en dan ook voor voorgaande verkiezingen en wat is de relatie met de besluitvorming. Overigens is dat eenvoudig na te gaan: vervang de gegevens van Noord-Holland door het resultaat van de Prov. Verk. in bijv. Zuid-Holland en we hebben de vergelijking d Hondt en LR- Hare voor Zuid-Holland. Dit kan natuurlijk ook uitgebreid worden naar gemeente en Rijk. De toekomstige restzetelverdeling Het voorgaande overziende doet direct de vraag opkomen of we wel met de methode d Hondt voor de restzetelverdeling verder moeten gaan. In het verleden is LR-Hare gebruikt. Voor de Ouderenpartij NH mag de methode d Hondt direct ingeruild worden voor LR-Hare. Op zijn minst lijkt het ons verstandig om gelijktijdig met de afschaffing van de lijstverbinding ook aan de orde te stellen welke methode voor de restzetelverdeling we in de toekomst gaan gebruiken. Oproep Wij roepen alle partijen op het nodige te ondernemen om gelijktijdig met de behandeling van het voorstel tot afschaffing van de lijstverbinding ook de keus voor een nieuwe restzetelverdeling aan de orde te stellen. Ook de Ouderenpartij NH, hoewel niet vertegenwoordigd in de Tweede Kamer, zal stappen in die richting zetten. Drs. C. Kruijmer (Kees) Fractiemedewerker Ouderenpartij NH -10-

11 Bijlage Oorzaak restzetelverdeling We komen hier terug op de opmerking die in het begin van het verhaal is gemaakt over de oorzaak van de restzetelverdeling. De oorzaak, dat bij elke verkiezing (gemeente, provincie, rijk) een restzetelverdeling behoort, ligt in het feit, dat het aantal zetels een geheel getal moet zijn, waarbij het stemgewicht van elk lid van raad, staten en kamer gelijk is en wel aan één. De gehele problematiek van de restzetelverdeling verdwijnt als het aantal zetels ook een decimaal getal mag zijn. Laten we eens Noord-Holland als voorbeeld nemen. Noord-Holland met fracties met een decimale omvang (gegevens Verk. Prov ) Kiesdeler / kiesdrempel Partij Aantal stemmen Aantal stemmen + kiesdeler stemmen Zetels direct = fractiegrootte Zetels decimaal = stem-gewicht per fractie Stem-gewicht per zetel / fractielid VVD ,39 1,039 D ,74 1,092 PvdA ,48 1,080 PVV ,20 1,033 SP ,98 1,197 CDA ,42 1,084 GroenLinks ,08 1,361 PvdD ,81 1,404 50plus ,93 1,930 CU-SGP ,66 1,660 Ouderenpartij NH ,31 1,306 Hart voor Holland Piratenpartij Vrouwen Partij Multic. Plus Partij Totaal ,00 Enige uitleg over de tabel Kolom 1 De namen van de partijen die hebben deelgenomen aan de verkiezingen. Kolom 2 Het totaal aantal stemmen per partij. Kolom 3-11-

12 Het aantal stemmen van de partijen die de kiesdrempel niet gehaald hebben, in totaal , zijn gelijkmatig verdeeld over de partijen, die de kiesdrempel wel gehaald hebben en toegevoegd aan het totaal van kolom 2. Een gelijkmatige verdeling van die reststemmen heeft de voorkeur boven een evenredige verdeling, evenredig met de grootte van de partij. Kolom 4 Het totaal aantal stemmen van kolom 3 uitgedrukt in percentage van het totaal aantal uitgebrachte stemmen. Kolom 5 Zetels direct Dit geeft aan hoeveel maal de volledige kiesdeler (17.439) uit het totaal aantal stemmen van kolom 3 genomen kan worden. Dit aantal wordt dan ook de fractiegrootte in personen in raad, staten of kamer. Uiteraard zal dit altijd een geheel getal blijven. Kolom 6 De decimale fractie wordt verkregen door het totaal aantal stemmen van kolom 3 te delen door de kiesdeler. Deze uitkomst wordt dan het stemgewicht van de fractie. Kolom 7 Dit geeft het stemgewicht van een fractielid, verkregen door het stemgewicht te delen door de grootte van de fractie uit kolom 5. Deze tabel geeft ook nauwkeurig aan hoe de burger de samenstelling van PS ziet. Het zou interessant zijn eens te onderzoeken hoe dit uitvoerbaar te maken is. Als de fractiegrootte, uiteraard wel gevormd door een geheel getal leden / personen, een decimaal getal mag zijn, krijgt het stemgewicht van een lid van de fractie ook een decimale waarde. In een dergelijk systeem zullen stemmingen zeker elektronisch moeten plaats vinden. Technisch is een dergelijk systeem zeker uitvoerbaar. CK