Een praktijkvoorbeeld: Rookstopbegeleiding in U.P.C. Sint-Kamillus Bierbeek. Hilde Christiaens Psychologe, tabacologe

Transcriptie

1 Een praktijkvoorbeeld: Rookstopbegeleiding in U.P.C. Sint-Kamillus Bierbeek Hilde Christiaens Psychologe, tabacologe

2 Korte kennismaking: Wie leeft er in Sint Kamillus? En wie rookt er? Wat hebben we gedaan in 2009? Conclusie? Wat zijn onze toekomstplannen?

3 Wie leeft er? Psychiatrisch Ziekenhuis 335 patiënten Psychiatrisch Verzorgingstehuis 140 patiënten Polikliniek (ambulante werking) Langdurige opname opname, behandeling en ontslag

4 Wie leeft er? Psychiatrisch Ziekenhuis 335 patiënten Psychiatrisch Verzorgingstehuis 140 patiënten Polikliniek (ambulante werking) Langdurige opname opname, behandeling en ontslag

5 Wie leeft er? Psychiatrisch ziekenhuis: Doelgroep Algemene Psychiatrie (opname, behandeling en resocialisatie-eenheden) Personen met een niet-aangeboren hersenletsel oa syndroom van Korsakov of de ziekte van Huntington. Personen met een verstandelijke handicap en een psychiatrische problematiek. Ouderen met cognitieve-, gedrags en -persoonlijkheidsstoornissen Forensische psychiatrie waar personen verblijven die tevens aan een psychotische of persoonlijkheidsstoornis lijden.

6 1e onderzoek Wie rookt er? Psychiatrisch ziekenhuis: Op de afdelingen werd gevraagd te Doelgroep Algemene Psychiatrie noteren welke patiënten rookten. (opname, behandeling en resocialisatie-eenheden) 79% rokers (=106 van de 134 patiënten) Personen met een niet-aangeboren hersenletsel (Schetz. R. Bierbeek, 2006) oa syndroom van Korsakov of de ziekte van Huntington. Personen met een verstandelijke handicap en een psychiatrische problematiek. Eerste onderzoek in 2006 Ouderen met cognitieve-, gedrags en -persoonlijkheidsstoornissen Forensische psychiatrie waar personen verblijven die tevens aan een psychotische of persoonlijkheidsstoornis lijden.

7 1e onderzoek Deze 106 rokers kregen een vragenlijst aangeboden Doelgroep Algemene Psychiatrie 52% hiervan beantwoordde vragenlijst (opname, behandeling en resocialisatie-eenheden) Van deze groep wenst.. (Schetz R., Bierbeek, 2006) 64% het roken te verminden 36% het roken te stoppen De nicotineafhankelijkheid is bij 38% van hen sterk bij 9% van hen zeer sterk (gemeten volgens de Fagerstromtest)

8 Dus? Er zijn meer rokers en deze rokers zijn vaker sterk verslaafd dan de gemiddelde mens. Ondanks alle drempels, moeilijkheden, wil er 36 % stoppen met roken. Conclusie: Tijd voor een project! Start in 2009, dankzij de steun van het Fonds ter bestrijding van de verslavingen

9 Project: Ontwikkeling van een methodiek voor het voorkomen en terugdringen van tabaksgebruik bij psychiatrische patiënten Doel: Rookstopmethodiek uitwerken en testen en ervoor zorgen dat ze geadopteerd wordt in het behandelplan

10 Project: Ontwikkeling van een methodiek voor het voorkomen en terugdringen van tabaksgebruik bij psychiatrische patiënten 1e werkjaar: aandacht voor 3 niveau s Beleidsniveau: leidinggevenden warm maken Personeelsleden warm maken en opleiden tot referentiepersonen Patiënten stimuleren om te stoppen en ondersteunen zodra ze willen stoppen, door middel van een individueel aanpasbaar zorgtraject. + Alle drie de groepen hun mening werd bevraagd

11 1. beleidsniveau

12 Beleidsniveau directie, artsen, afdelingshoofden, therapeutisch coördinatoren, doelgroepcoördinatoren, staf Project in 2009 Vragenlijstonderzoek Directieraad Beleidsplan 2010 Nieuw project in 2011

13 Beleidsniveau Vragenlijst Ter info Roken de leidinggevenden zelf? 21% rookt 41% is gestopt 6% wil stoppen 32% heeft nooit gerookt

14 Beleidsniveau Vragenlijst (2) Tabaksgebruik heeft geen nadelige gevolgen voor de behandeling van de patiënt (74% niet akkoord). Ik vind dat we elke cliënt actief moeten stimuleren om niet te roken (85 %) Ik vind dat we elke cliënt zeer actief moeten ondersteunen indien hij/zij beslist om niet meer te roken. (85%) Ik vind het zinvol dat verpleegkundigen (72%) en psychiaters (82%) het rookgedrag betrekken in hun behandeling.

15 Beleidsniveau Vragenlijst (3) Meningen ongeveer verdeeld: Ik vind dat zorgverleners het goede voorbeeld moeten geven en niet meer mogen roken tijdens de werkuren. Ik vind dat het UPC Sint Kamillus (een belangrijk deel van) de kostprijs van de nicotinesubstitutie moet dragen. 67 % is (enigszins) tegen een uitbreiding van het rookverbod op het domein van het UPC Sint- Kamillus (verwijderen van rokersafdakjes, geen tabaksverkoop in de kantine).

16 Beleidsniveau Conclusie Het merendeel van de leidinggevenden steunt het ontwikkelen van een genuanceerd rookstopbeleid, waarin de artsen en verpleegkundigen een belangrijke rol spelen. Aandacht voor tabaksverslaving maakt deel uit van de omkadering en therapie die we patienten bieden.

17 Beleidsplan 2010: Er wordt nagegaan hoe het verbeterproject met betrekking tot de ondersteuning van patiënten/bewoners die wensen te stoppen met roken, kan gecontinueerd worden. Projectaanvraag voor werkjaar 2011 bij het Fonds Ter Bestrijding van de Verslavingen.

18 2. Personeelsleden

19 Personeelsleden Psychiaters Huisartsen Therapeutisch coördinatoren en afdelingshoofden Verpleegkundigen Bewegingstherapeuten Ergotherapeuten Diëtisten

20 Personeelsleden Verpleegkundigen Alle teams-> 1 verpleegkundige: referentiepersoon Doel: motiveren van patiënten en kennis en knowhow verspreiden in teams, vooroordelen bevechten ~ andere projecten: constipatie, agressiepreventie 4 uur opleiding inzake tabaksverslaving, rookstopmethoden, interacties met psychiatrische problemen, interacties met medicatie 8 uur opleiding motivationele gespreksvoering Nadien: feedbackmomenten -> tijdinvestering niet vanzelfsprekend

21 Personeelsleden Vragenlijst Verpleegkundigen Voor de opleiding De helft vindt (eerder) dat de overgrote meerderheid van de patiënten niet wil stoppen. Ongeveer de helft denkt ook (eerder) dat zij niet kunnen stoppen. Toch vindt de grote meerderheid (87%) het hun taak om aandacht te hebben voor het tabaksgebruik. 60% vindt het zinvol dat ook de psychiater hier aandacht aan besteed. 79% geeft aan dat het ziekenhuis middelen moet voorzien om de patiënten te begeleiden in het stoppen met roken.

22 Personeelsleden Vragenlijst Verpleegkundigen Gepercipieerde barrières 20% rookt zelf 20% heeft geen tijd om zich met rookstop bezig te houden 47% vindt dat patiënten dringender problemen hebben dan tabaksverslaving 40% gunt hen het plezier dat de sigaret hen brengt 47% vindt dat ze te weinig kennis hebben om hun patiënten hiermee te helpen Niemand geeft aan te twijfelen aan de efficiëntie van de rookstopmethoden (en dit als barrière te ervaren) 60% vindt dat patiënten weinig motivatie tonen om te stoppen met roken 13% vindt dat patiënten meestal hervallen.

23 Personeelsleden Vragenlijst Verpleegkundigen Na de opleiding Na de opleiding vinden meer verpleegkundigen dat zij aandacht moeten hebben voor tabaksgebruik en dat zij patiënten kunnen begeleiden bij een rookstopwens. Toch is de opleiding nog te beperkt en is een grondigere scholing met meer praktijkoefening wenselijk. Het aantal interventies rond rookstop nam toe na de opleiding (meer mensen deden dit een paar keer per maand ) maar echt intensief werd de aandacht voor tabaksgebruik niet.

24 Personeelsleden Conclusies Referentiepersoon is zinvol Intensieve training Herhaling, intervisie en steun Team en context verdienen meer aandacht

25 3. patiënten

26 2e onderzoek Patiënten 2e Vragenlijst Doelgroep: Hele ziekenhuis Responspercentage: 47%

27 2e onderzoek Patiënten 2e Vragenlijst 17,50% Rookstatus in UPC Sint Kamillus 3,60% 7,30% 71,50% Roker > 6 maanden gestopt < 6 maanden gestopt Nooit gerookt Dus, 71% van de patiênten zegt dat hij/zij rookt. (opmerking: mogelijke onderschatting van alle cijfers? Zijn de zware rokers wel voldoende vertegenwoordigd?

28 Patiënten 2e Vragenlijst Aantal sigaretten per dag % respondenten 10 of minder tot en met 20 (een pakje of minder) tot en met of meer 18 60% van de rokers rookt meer dan 20 sigaretten per dag

29 2e onderzoek Patiënten 2e Vragenlijst NiveauvanNicotineafhankelijkheid 50,00% 50% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 33%34% 15,50% 17,50% Sint Kamillus 30% 15% 5% Algemene populatie Weinigafhankelijk Matigafhankelijk Sterk afhankelijk Zeer sterk Afhankelijk Meer dan 50% van de rokers is sterk tot zeer sterk afhankelijk (in vergelijking met 20% van de gewone populatie)

30 2e onderzoek Patiënten 2e Vragenlijst Willen ze hun tabaksgebruik veranderen? 17% wil minderen. 11% wenst onmiddellijk te stoppen, 7 % wil stoppen in de volgende 4 weken 7 % wil stoppen binnen de volgende 6 maanden 3 % wil later stoppen (na 6 maanden) 33% wil niets veranderen aan zijn tabaksconsumptie 22% wist het nog niet op het moment van de bevraging

31 Patiënten 2e Vragenlijst 38% wil geen hulp bij het stoppen (wat hun kansen verkleind ) Ongeveer 50% vindt dat ze onvoldoende steun krijgen tijdens de opname bij het stoppen en bij het niet-hervallen na een stoppoging

32 Patiënten Traject (Infobrochure Stichting tegen kanker) Motivatie door verpleegkundigen Rookstopwens dubbelcheck bij psychiater+ 1e gesprek tabacoloog Rookstopbegeleiding (ind keuze uit aanbod) Opvolging nadien

33 Patiënten Rookstopaanbod Rookstopcursus (ind/kleine groepen) Nicotinesubstitutie Eventueel diëtiste indien nodig Bestaande aanbod eveneens belangrijk: ergotherapie, bewegingstherapie,...

34 Patiënten rookstopbegeleiding Theorie: eenvoudig, korte stukjes. Ook sessies zelf: beter frequenter en korter.! Sociale steun en motivatie. Voorbereiden: Plannen en concretiseren Afbouwen en experimenteren met rookgewoontes Sigaret uitstellen èn nieuwe activiteit vinden Nieuwe rode draad doorheen de dag zoeken. Craving leren verdragen (exposure) De positieve ervaringen van roken trachten te vervangen. En aanvaarden dat dit niet altijd kan.

35 Stoppen: Patiënten rookstopbegeleiding Extra hulpmiddelen aanbevelen Succesmomenten bejubelen Moeilijke momenten voorbereiden en nadien evaluëren

36 Patiënten rookstopbegeleiding Conclusies na 4 maanden aanbod: 207 rookvrije dagen 42 aanmeldingen, waarvan 26 in het eerste gesprek gemotiveerd waren, maar niet tot actieve deelname kwamen. 8 onderbroken hun deelname middels een directe verwijzing naar hun problematiek. Weinigen blijven gestopt na 1e keer: meerdere pogingen nodig

37 Patiënten rookstopbegeleiding Gepercipieerde barrières Omringt door rokers, veel verleiding. Minder sociale steun (familie, vrienden, medepatiënten) Wegblijven door schaamte na herval (locatie) Overlap met therapieprogramma en problematiek: Omgaan met stress en onaagename emoties Invullen van vrije tijd

38 Patiënten rookstopbegeleiding Ik ben gestopt met alcohol, met cannabis, met cocaïne. Die sigaretten, dat moèt me ook lukken. Maar het is lastig: ze verkopen het overal en iedereen rond je zit hier te roken...

39 Conclusie?

40 1e project was boeiende aanzet, waarbij er veel in gang werd gezet. Patiënten onthaalden dit enthousiaster dan verwacht. Personeel reageerde gevarieerd: van eindelijk! tot geen preoriteit.

41 (Onze) patiënten Verschillen van andere rokers Roken meer sigaretten. Zijn meer verslaafd Maar: ook rookstopwens En ook rookstopkansen! Hebben vaak minder vaardigheden Maar tegelijkertijd soms ook meer ervaring met stoppen met middelenmisbruik

42 Personeel: veel barrières Mentaliteitsverandering is een stapsgewijs proces. Blijven investeren in opleiding (en discussie) ~Vergelijkbaar met drempel van rookvrije gebouwen?

43 Research en klinische agenda

44 Bij opname: Implementatie basisscreening: ook tabaksgebruik bevragen In afdelingsbrochure: vernoemd bij aanbod Bij intakeverslag van psychiater, huisarts, verpleegkundige: bevragen en registeren

45 Tijdens behandeling: Deel van therapeutisch aanbod (Met beschikbaarheid tabacologe) Therapiedoelstelling die wordt opgevolgd (in plaats van extra tje ). Behandeltraject uitbreiden met monitoring van klachten zoals depressie? Uitgebreidere samenwerking met ergotherapeuten en sporttherapeuten

46 Eventueel aparte module motivatie en rookstop voor acute medische problemen (rookvrij operatie ondergaan, COPD, )? Na korte psycho-ecudatie rond tabak aan middelenmisbruikende patiënt: advies om te stoppen met alle middelen? bv interactie met alcohol Exposure aan craving opnemen als voorbereiding op rookstop

47 Personeel verder sensibiliseren. Referentiepersonen Met het hele team in discussie? Opleiding deel van jaarlijks opleidingsaanbod middelenmisbruik?

48 Bedenking Basishouding hulpverlener= regelmatig: neem ze dat sigaretje toch niet af. Maar: afbouwen tot 10 à 12 sigaretten lukt de meesten erg vlot. Nu vormt het roken vaak de rode draad doorheen de dag. Basishouding veranderen naar: Stoppen kan. Minderen kan zeker! zou goede voorbereiding zijn op stoppen

49 Communicatie vergemakkelijken via Electronisch Patiënten Dossier Verloop begeleiding op afdeling en in sessies Interactie van rookstop met werkzaamheid van medicatie Interactie psychiatrische problematiek en rookstop Continue dataverzameling implementeren

50 Electronisch Patiënten Dossier Tabak krijgt een plaats naast andere middelen

51 Oproep: ervaring met stoppen met roken en mentaal gehandicapten met psychiatrische problemen? bedankt voor de aandacht!