Naar een duurzame infrastructuur voor de ontwikkeling en uitwisseling van kennis over en voor het onderwijs

Transcriptie

1 Naar een duurzame infrastructuur voor de ontwikkeling en uitwisseling van kennis over en voor het onderwijs Het onderwijs is de krachtbron van onze samenleving en de onderwijswetenschappen zijn de hulpmotor. Onderwijsonderzoek is van wezenlijk belang voor het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs (Sectorplan Onderwijswetenschappen, 2015). Maar hoe zorgen we ervoor dat dit onderzoek goed is afgestemd op vragen die leven in de onderwijspraktijk en dat onderwijsinstellingen en docenten optimaal kunnen profiteren van de kennis uit de onderwijswetenschappen? Hoe realiseren we dat we evidenceinformed kunnen werken aan vraagstukken als een samenhangend curriculum (Onderwijs 2032), de inzet van ICT in het onderwijs, het bevorderen van 21st century skills en het stimuleren van een onderzoekende houding bij leerlingen en leraren? Dit pamflet doet hiervoor voorstellen. In het Sectorplan Onderwijswetenschappen worden aanzetten gegeven voor het beantwoorden van bovenstaande vragen. Een belangrijk uitgangspunt daarbij is dat onderwijswetenschappers (aangesteld bij een universiteit, lectoren, maar ook op dit gebied academisch geschoolde docenten) samen met de onderwijspraktijk onderzoek doen naar vragen die leven in klassen, scholen en ten aanzien van onderwijsbeleid. De uitwerking hiervan is nu al te zien in pilots met regionale en landelijke werkplaatsen onderwijsonderzoek (ook wel academische werkplaatsen of kenniswerkplaatsen), waar het werkveld en broepenveld samen met onderzoekers van universiteiten, hogescholen, onderzoeksinstituten, kenniscentra werken aan praktijkrelevante onderwijsvraagstukken en zo docenten ook meenemen in het doen van onderzoek en het vertalen van onderzoek naar de dagelijkse lespraktijk. Er is al veel expertise en deze is zeker georganiseerd in verschillende initiatieven zoals lectoraten, practoraten, Centres of excellence enzovoorts, maar de vraag is: Hoe zorgen we dat de bestaande expertise nog beter ontsloten wordt, bestaande initiatieven verder uitgebouwd worden en nieuwe initiatieven ondernomen worden om duurzame en structurele samenwerking te stimuleren zodat vraagstukken die leven in de praktijk worden opgepakt door partners met de juiste expertise en dat resultaten leiden tot kennisopbouw en kennisdeling?

2 De Werkgroep Implementatie Sectorplan Onderwijswetenschappen is in gesprek gegaan met vertegenwoordigers van de sectorraden (PO, VO, MB), de Vereniging Hogescholen, VSNU, het NRO, het Interuniversitair Centrum voor Onderwijsonderzoek (ICO), de Vereniging voor Onderwijsresearch (VOR), de Interuniversitaire Commissie Lerarenopleiding (ICL), het ministerie OCW, de onderwijscoöperatie en de Vereniging voor Beleidsonderzoek. Samen is verkend wat we verstaan onder een kennisinfrastructuur, wat onze ambitie is ten aanzien van het realiseren van een duurzame kennisinfrastructuur en wat er voor nodig is om het te realiseren. In het onderstaande wordt aangegeven wat we onder een kennisinfrastructuur verstaan. Daarna wordt aangegeven wat de ambitie is en hoe deze volgens de genoemde betrokkenen gerealiseerd kan worden. Een kennisinfrastructuur: waar staan we? Een team op een basisschool heeft de vraag hoe ze in hun onderwijs meer gebruik kunnen maken van technologie en leerlingen mediawijzer kunnen maken. Het team wil hier graag meer aandacht aan besteden in het curriculum. Uit onderzoek zijn resultaten bekend over het ontwerpen van onderwijs voor het bevorderen van mediawijsheid. De school kan dus evidenceinformed aan de slag, maar het team wil daar graag ondersteuning bij van experts en ze willen het effect van hun aanpak onderzoeken. Ze willen weten of hun aanpak werkt! Onderzoek in de onderwijspraktijk gebeurt vaak in een specifieke setting. Dat betekent dat resultaten die worden gevonden in de ene context veelal niet rechtsreeks vertaald kunnen worden naar een andere context. Daarom is het van belang om steeds in verschillende contexten te onderzoeken wat werkt. Hoe meer evidence in verschillende contexten, hoe meer we weten over de vraag waarom een interventie werkt en onder welke condities. Scholen, docenten, en andere betrokkenen uit de onderwijspraktijk hebben vragen en willen onderwijs verbeteren op basis van ontwikkelingen in de samenleving en gebruik makend van kennis uit onderzoek. Die kennis moet daarvoor toegankelijk zijn. Ook moet duidelijk zijn met welke onderzoekspartners kan worden samengewerkt voor het onderzoeken van specifieke vraagstukken. Er zijn al verschillende veel initiatieven als het gaat om het ontsluiten van kennis. Zo is recent de kennisrotonde ( gestart. Ook instanties als Kennisnet dragen bij aan disseminatie van kennis en het samenbrengen van wetenschap en prakrijk. Daarnaast bestaan er een aantal samenwerkingsverbanden van scholen en onderzoekers, bijvoorbeeld in tweede- en derdegeldstroomprojecten, en meer recent zien we de opkomst van werkplaatsen onderwijsonderzoek. Deze werkplaatsen zijn een mooi initiatief om onderzoek te verbinden met de praktijk. Universitaire wetenschappers, lectoren in het hbo, en academisch geschoolde docenten werken samen met het werkveld en het beroepenveld aan onderwijsvraagstukken en onderzoeken het effect van ondernomen interventies en innovaties. Ook de lerarenopleidingen hebben hier een cruciale rol. Zij leiden studenten op tot leraren en baseren zich hierbij op recente inzichten uit de onderwijspraktijk en het onderwijsonderzoek. Zo werken lectoren en wetenschappelijke staf verbonden aan lerarenopleidingen in toenemende mate samen met professionals uit de onderwijspraktijk aan onderzoek en onderwijsvernieuwing, waaraan ook het afstudeeronderzoek van studenten een goede bijdrage kan leveren.

3 Ondanks al deze goede initiatieven moeten we echter ook concluderen dat het vaak om kortlopende samenwerkingstrajecten gaat, die niet in alle sectoren even sterk zijn ontwikkeld, dat onderwijsonderzoek niet altijd goed is afgestemd op de behoeften van de onderwijspraktijk en er te weinig aandacht is voor vraagarticulatie, de toegang tot elkaars expertise niet altijd makkelijk is, deskundigheden nog te weinig gebundeld zijn en de infrastructurele oplossingen die er zijn niet altijd op elkaar zijn afgestemd. Om duurzame samenwerkingsverbanden te creëren die zorgen voor een blijvende verbetering van de kwaliteit van het onderwijs en die bijdragen aan docentprofessionalisering is het van belang dat er een gedegen regionale en landelijke educatieve kennisinfrastructuur wordt ingericht, zonder onrecht te doen aan de initiatieven die er zijn, maar juist door deze goed te benutten. Een infrastructuur waarin het onderwijsveld en wetenschappers (inclusief lectoren) elkaar kunnen vinden en samenwerkingsverbanden kunnen aangaan om vragen met betrekking tot onderwijs te beantwoorden. Zo n infrastructuur faciliteert samenwerking en ondersteunt kennisdisseminatie. Het betreft structuren waarin de expertise van docenten, onderzoekers, lerarenopleiders en onderwijsondersteuners gebundeld worden in samenwerkingsverbanden met als doel het onderwijs voortdurend te innoveren en continu te verbeteren. Kijkend naar de nu lopende pilots met werkplaatsen dan zien we dat deze deels regionaal zijn georganiseerd en deels landelijk. Voordeel van een regionale samenwerking is de fysieke nabijheid, die duurzame samenwerking bevordert. Nadeel is echter dat instellingen gebonden zijn aan de expertise van de betreffende instellingen. Daarom zouden er, naast regionale werkplaatsen onderwijsonderzoek, ook landelijke infrastructuren moeten zijn met specifieke thematieken. Vormen van onderzoek en samenwerking zouden kunnen variëren van langdurig en meer programmatig, tot korter durend en meer gericht op specifieke subtopics. Het combineren van langdurige samenwerkingsverbanden (zowel regionaal als landelijk voor specifieke expertise) met de mogelijkheden om ook thematisch te werken met specifieke onderzoeksgroepen in het land zien we als een goede uitwerking van een kennisinfrastructuur. Ambitie en wat nodig is De ambitie is om de kennisinfrastructuur zo in te richten dat het werkveld en de wetenschap en in het beroepsonderwijs het beroepenveld elkaar vinden en samen onderzoekend werken aan de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs en verdere expertiseontwikkeling. Dit vraagt om een goed inzicht in welke onderwijskundige expertise bij welke instellingen aanwezig is. Belangrijk daarbij is dat ook wordt nagegaan welke expertise er in Nederland ontbreekt en indien gewenst, hoe die expertise opgebouwd kan worden. Inhoudelijk geeft de Nationale Wetenschap Agenda thema s aan waarbij ook de onderwijswetenschappen aansluiting zullen moeten vinden. Daarnaast is het van belang om samen met het NRO de onderwijsonderzoeksagenda te blijven verbinden met vraagstukken die in de onderwijspraktijk leven. Fundamenteel, theorievormend onderzoek levert daarvoor de voedingsbodem en meer toegepast/praktijkgericht onderzoek kan daarvan profiteren. Het is dus bij het inrichten van een kennisinfrastructuur van belang om kennis vanuit verschillende soorten onderzoek te ontsluiten en verschillende typen samenwerkingsverbanden een plek te geven. Daarbij is het van belang te benadrukken dat ook binnen die samenwerkingsverbanden ook aandacht is voor het onderwijskundig en vakdidactisch onderzoek dat wordt uitgevoerd binnen de lerarenopleidingen en dat er een koppeling wordt gemaakt met de sectorplannen voor Scheikunde, Natuurkunde en Wiskunde en de topsectoren. Ook is het van belang om andere partners in de educatieve infrastructuur mee te nemen.

4 Bij het opzetten van een kennisinfrastructuur achten we een aantal uitgangspunten van belang. Kennismakelaars zijn nodig om onderzoekers en praktijkmensen bij elkaar te brengen en aan te sluiten bij reeds bestaande netwerken. Die kennis samenbrengen vraagt om een overzicht welke dynamisch en flexibel is en als zodanig bij elkaar wordt gebracht, waarbij de digitale component belangrijk zal zijn. Er moet vanuit de verschillende sectoren eigenaarschap worden beleefd om de infrastructuur flexibel, dynamisch en levend te houden, dit vergt speciale aandacht. Om dit alles te realiseren zijn middelen nodig. Kennismakelaars Voor het samenbrengen van onderzoekers en mensen in het werkveld is het van belang om binnen de kennisinfrastructuur kennismakelaars aan te stellen. Zij vormen als het ware het eerste loket waar mensen bij kunnen aankloppen als ze bepaalde vragen hebben waar ze in het onderwijs mee aan de slag willen. De kennismakelaars kunnen helpen om inzicht te verkrijgen in de evidence die er al is rondom het betreffende onderwerp en brengen de vragensteller in contact met de experts op een bepaald thema. Deze kennismakelaars kunnen bijvoorbeeld gericht zijn op de verschillende sectoren in het onderwijs; de scholen, de opleidingen, onderzoeksgroepen en bij ondersteuningsbureau s. Ze hebben dan binnen het domein waarin ze opereren goed zicht op de verschillende expertisegebieden en brengen kennis bij elkaar. Ze kunnen gekoppeld worden aan de regionale/landelijk werkplaatsen, en daarbij is het van belang aan te sluiten bij reeds bestaande netwerken. Dat kan bijvoorbeeld bij initiatieven als de Kennisrotonde, een loket waar kennisvragen kunnen worden gesteld en deze worden door 20 deeltijds kennismakelaars (of andere experts) beantwoord. De invulling van kennismakelaars of brokers kan ook worden belegd bij bijvoorbeeld gepromoveerde docenten binnen de verschillende sectoren. De digitale component Voor het voor het voetlicht brengen van resultaten van onderzoek past ook een digitale infrastructuur, waarmee onderwijsprofessionals (niet alleen docenten, maar ook methode-ontwikkelaars, lerarenopleiders en onderwijsbegeleidingsdiensten) toegang kunnen krijgen tot resultaten van onderzoek en een digitaal loket waar kennisvragen gesteld kunnen worden. Principes van Open Sciences kunnen daarbij helpen. Bij het inrichten van een gedegen kennisinfrastructuur spelen veel partners een belangrijke rol. Het zou een gezamenlijke verantwoordelijkheid moeten zijn en een collectieve onderneming. Dit vergt specifieke inspanning en investeringen. Een eerste voorbeeld van een dergelijk platform is het kennisportaal bij het NRO waar 19 databases bijeen zijn gebracht. Voordeel van een dergelijk portaal is dat databases kunnen worden gekoppeld en dat via Internet doorzoekbaar zijn. De kennismakelaars kunnen daarbij een rol spelen. Eigenaarschap Om ervoor te zorgen dat de infrastructuur levend en dynamisch blijft is het van belang dat het onderwijsveld (docenten, opleiders en onderzoekers, maar ook vertegenwoordigd door de PO-raad, VOraad, MBO-raad, Vereniging Hogescholen, VSNU en de Onderwijscoöperatie) eigenaarschap ervaart. Het is van belang om dit goed te organiseren, zodat eenieder het belang en het nut blijft inzien en dat uiteindelijk de gebruikers worden gefaciliteerd en het als een bruikbaar en waardevol instrument gaan beschouwen. Docenten kunnen in hun professionalisering gebruik maken van de infrastructuur en zo binnen een onderzoekscultuur werken aan een onderzoekende houding. Middelen Om een infrastructuur te realiseren, waarin plaats is voor meer thematisch onderzoek en fundamenteel onderzoek, zijn, zoals ook al in het sectorplan is aangegeven, financiële middelen nodig. We vragen het ministerie van OCW om substantieel en langdurig te investeren in een degelijke kennisinfrastructuur en

5 daarnaast te faciliteren dat docenten tijd krijgen mee te werken aan praktijkgericht onderzoek. Momenteel gaat z n 0,3% van de middelen voor onderwijs naar R&D-activiteiten. Dat is beduidend minder dan in andere sectoren. Over sectoren heen is het gemiddeld 2%. We pleiten dan ook voor een substantiële verhoging van de beschikbare budgetten in zowel de eerste als de tweede geldstroom. Middelen voor het inrichten van een onderwijskennisinfrastructuur kunnen via NRO beschikbaar worden gesteld. Conclusie De bestaande werkplaatsen onderwijsonderzoek dienen verder uitgebouwd te worden en nieuwe dienen opgezet te worden. In deze werkplaatsen staan de scholen en hun docenten centraal. Vanuit het werkveld van de docenten komen vragen voort ter verbetering van de onderwijspraktijk. Via kennismakelaars werkzaam bij de verschillende partijen, zoals onderzoeksinstellingen, opleidingscentra of andere partners wordt geïnventariseerd op welke wijze de vragen onderzocht kunnen worden en hoe kennis kan worden ontsloten om de vragen te adresseren, waarbij een digitale component onmisbaar zal zijn. De lerarenopleidingen vervullen eveneens een spilfunctie binnen deze werkplaatsen. Al deze partijen beschikken over expertise die aan elkaar gekoppeld zouden moeten worden via deze werkplaatsen. Het betreft dan kleinschalige regionale en landelijke werkplaatsen waarin het makkelijk is toegang te krijgen tot de verschillende partijen via de kennismakelaars. Er wordt nauw met elkaar samengewerkt, zowel digitaal als fysiek, zodat er netwerken ontstaan en deelnemers eigenaarshap ervaren.