Ken uw doelgroep Kwetsbare groepen. Gemeente s-hertogenbosch

Transcriptie

1 Ken uw doelgroep Kwetsbare groepen Gemeente s-hertogenbosch September 2013

2 Colofon In opdracht van: Uitvoering en rapportage: Ilse Lodewijks, Adviseur Onderzoek i.s.m. Thomas Bersee, Adviseur Educatie en Petra van Oosterhout, Adviseur Beleidsontwikkeling Postbus LA Tilburg T Statenlaan RX Tilburg I 2

3 Samenvatting Door bezuinigingen verdwijnen veel vangnetten voor specifieke kwetsbare groepen als inburgeraars en laaggeletterden. Deze situatie biedt de mogelijkheid voor bibliotheken om een maatschappelijke relevante rol op zich nemen. Om vast te stellen om welke kwetsbare groepen het gaat en welke omvang deze hebben, heeft Cubiss een meta-analyse uitgevoerd binnen de gemeente s- Hertogenbosch. Hiervoor is gebruik gemaakt van gegevens uit verschillende databronnen die samenhangen met het feit of iemand zich in een kwetsbare positie bevindt. Hierbij is de focus gelegd op volwassenen. In deze rapportage wordt onder kwetsbare groepen verstaan: groepen mensen, woonachtig in de gemeente s-hertogenbosch, die in een (potentieel) kwetsbare positie verkeren. Een kwetsbare inwoner is een persoon die niet zelfredzaam is en daardoor niet in staat tot maatschappelijke participatie. De basis van deze rapportage wordt gevormd door twee dimensies: 1. Laaggeletterdheid: in hoeverre is men in staat om gedrukte en geschreven informatie te gebruiken, om zo te kunnen functioneren in de maatschappij? 2. Maatschappelijke kwetsbaarheid: is er sprake of dreigt er achterstand en/of sociaal isolement, als gevolg van verschillende problemen of oorzaken? Beide dimensies bestaan uit een aantal indicatoren (bijv. hoeveel % 1e generatie allochtonen wonen er? Hoeveel % inwoners heeft een WWB uitkering? Hoe staat het met de veiligheid in de buurt?). Aan de hand van zogenaamde z-scores is per indicator berekend in hoeverre bepaalde wijken afwijken van het gemiddelde voor Den Bosch. Naar schatting is de kans op laaggeletterden in de gemeente Den Bosch nagenoeg gelijk aan het landelijk gemiddelde, namelijk 12 procent van de volwassen bevolking. Dit betekent dat er in de gemeente s-hertogenbosch circa mensen wonen die op het laagste niveau van taalvaardigheid functioneren. Wijken met kleine kans op kwetsbare inwoners In de wijken De Groote Wielen, Empel en Engelen is de kans op kwetsbare inwoners klein. In deze drie wijken wonen relatief gezien (in verhouding tot de andere wijken van Den Bosch) zowel weinig laaggeletterden als weinig maatschappelijk kwetsbaren. Een persoon is maatschappelijke kwetsbaar als hij of zij in een kwetsbare situatie verkeert of dreigt te raken doordat deze persoon door verschillende problemen of oorzaken geconfronteerd wordt met achterstand en/of sociaal isolement. Wijken met gemiddelde kans op kwetsbare inwoners In de Binnenstad, Zuidoost, Graafsepoort, Rosmalen Zuid, Rosmalen Noord en Maaspoort is een gemiddelde kans op kwetsbare inwoners. Hierbij is wel een duidelijk onderscheid tussen de wijken zichtbaar. Wijken met grote kans op kwetsbare inwoners De wijken Muntel/Vliert, Noord en West kunnen als potentieel kwetsbaar worden aangemerkt. In deze drie wijken is een aanzienlijke kans op taalachterstanden/laaggeletterdheid en maatschappelijke kwetsbaarheid. Muntel/Vliert kent relatief meer vrouwelijke dan mannelijke inwoners en relatief meer WWBuitkeringsgerechtigden. Daarnaast is de financiële situatie van de inwoners zorgelijk: relatief veel inwoners hebben een laag inkomen en de buurt kent relatief veel huurwoningen in handen van wooncorporaties. Ook is de sociale situatie van de inwoners betrekkelijk slecht: in 3

4 de wijk is veel sociale overlast, er is veel sprake van verloedering en men voelt zich niet veilig. De leefbaarheid in de wijk wordt dan ook gemiddeld niet goed beoordeeld. Ook de wijk Noord scoort relatief vaak op indicatoren voor laaggeletterdheid en maatschappelijke kwetsbaarheid. De buurt kent relatief meer vrouwelijke dan mannelijke inwoners, relatief meer 1e generatie allochtonen, meer 45-plussers en relatief meer WWBuitkeringsgerechtigden. Daarnaast is in deze wijk de economische situatie eveneens zorgelijk: relatief veel inwoners leven van een inkomen onder of rond het sociaal minimum en het percentage huurwoningen in handen van wooncorporaties ligt hoog. Ook is de kwaliteit van de woonomgeving en de leefbaarheid slechter dan in andere wijken van Den Bosch. De sociale cohesie is desondanks erg hoog in de wijk. West lijkt erg op de wijk Noord qua type maatschappelijke kwetsbaren. De financiële situatie van de inwoners van West is erg zorgelijk. Daarnaast wordt de leefbaarheid en veiligheid van de wijk negatief beoordeeld, waardoor de kans op inwoners die in een kwetsbare situatie verkeren of dreigen te raken groot is. De kans op sociaal isolement wordt echter verkleind doordat de mate van sociale cohesie in de wijk erg hoog ligt. Ook scoort West relatief vaak op indicatoren voor laaggeletterdheid. In de wijk wonen relatief veel 1 e generatie allochtonen en mensen die niet participeren op de arbeidsmarkt. 4

5 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Aanleiding en doel Kwetsbare groepen Methodiek Inhoud van het rapport De wijken Inleiding Binnenstad Zuidoost Graafsepoort Muntel/Vliert Rosmalen Zuid Rosmalen Noord De Groote Wielen Empel Noord Maaspoort West Engelen Indicatoren Laaggeletterdheid Geslacht Onderwijsniveau Leeftijd Etniciteit Participatie op de arbeidsmarkt Maatschappelijke kwetsbaarheid Financiële situatie: inkomen en type woning Sociale situatie: leefbaarheid buurt, sociale cohesie en eenzaamheid Gezondheid Conclusies en aanbevelingen Conclusies Wijken met kleine kans op kwetsbare inwoners Wijken met gemiddelde kans op kwetsbare inwoners Wijken met grote kans op kwetsbare inwoners Aanbevelingen Geraadpleegde literatuur en bronnen Bijlage

6 1. Inleiding 1.1 Aanleiding en doel Door bezuinigingen verdwijnen veel vangnetten voor specifieke kwetsbare groepen als inburgeraars en laaggeletterden. Deze situatie biedt de mogelijkheid voor bibliotheken om een maatschappelijke relevante rol op zich nemen. Om vast te stellen om welke kwetsbare groepen het gaat en welke omvang deze hebben, heeft Cubiss een meta-analyse uitgevoerd binnen de gemeente s- Hertogenbosch. Hiervoor is gebruik gemaakt van gegevens uit verschillende databronnen die samenhangen met het feit of iemand zich in een kwetsbare positie bevindt. Hierbij is de focus gelegd op volwassenen. De hoofdvraag van het onderzoek luidt als volgt: In welke mate heeft gemeente s-hertogenbosch te maken met kwetsbare groepen en hoe ziet de situatie er per wijk uit? Met de resultaten van dit onderzoek kan de bibliotheek (potentieel) kwetsbare groepen definiëren en de gemeente informeren en bewust maken van de omvang van het probleem. De genomen foto biedt input voor de te vervullen rol en de te bewandelen strategie van de bibliotheek ten aanzien van kwetsbare groepen. Gemeente s-hertogenbosch kent de volgende wijkindeling 1 : In de bijlage is de uitgebreide buurtindeling weergegeven. 1 Bron: Onderzoek en Statistiek s-hertogenbosch,

7 1.2 Kwetsbare groepen In deze rapportage wordt onder kwetsbare groepen verstaan: groepen mensen, woonachtig in de gemeente s-hertogenbosch, die in een (potentieel) kwetsbare positie verkeren. Een kwetsbare inwoner is een persoon die niet zelfredzaam is en daardoor niet in staat tot maatschappelijke participatie. Niet zelfredzaam is iemand wanneer deze niet zelfstandig (niet op eigen kracht) of niet met behulp van zijn omgeving (eigen sociale netwerk) actief kan meedoen in de samenleving of onvoldoende draagkracht heeft om de daarvoor benodigde voorziening(en) aan te schaffen. Kernbegrip in deze definitie is "zelfredzaamheid" (het lichamelijke, verstandelijke, geestelijke of financiële vermogen om voorzieningen te treffen dan wel te laten treffen die deelname aan het normale maatschappelijke verkeer mogelijk maken) 2. In dit rapport wordt naar twee dimensies van kwetsbaarheid gekeken: laaggeletterdheid en maatschappelijke kwetsbaarheid. Geletterdheid is het gebruiken van gedrukte en geschreven informatie om te functioneren in de maatschappij, om de eigen doelen te bereiken en om de eigen kennis en mogelijkheden te ontwikkelen. De mate van geletterdheid wordt weergegeven in vijf niveaus. Laaggeletterd betekent doorgaans dat mensen op het laagste niveau zitten (Fouarge, D., Houtkoop, W. & Van der Velden, R., 2011). 3 Uit onderzoek blijkt dat het profiel van laaggeletterden in vergelijking met niet-laaggeletterden relatief vaker bestaat uit vrouwen, laaggeschoolden (lager onderwijs of vbo), ouderen, allochtonen uit de eerste generatie (met de kanttekening dat driekwart van de laaggeletterden autochtoon is) en mensen die niet participeren op de arbeidsmarkt (Fourage et. al, 2011). Uit recent onderzoek blijkt dat in Nederland 1,3 miljoen laaggeletterden wonen. Dit betekent dat 12 procent van de volwassen bevolking op het laagste niveau van taalvaardigheid functioneren (PIAAC, 2013). De grootste groepen laaggeletterden bevinden zich onder oudere autochtonen met een middelbaar opleidingsniveau: zij maken 45% van de groep laaggeletterden uit ( personen). Daarnaast vormen autochtone en allochtone niet-werkende lager opgeleiden twee relatief grote groepen van laaggeletterden. Een persoon is maatschappelijke kwetsbaar als hij of zij in een kwetsbare situatie verkeert of dreigt te raken doordat deze persoon door verschillende problemen of oorzaken geconfronteerd wordt met achterstand en/of sociaal isolement. Factoren die doorgaans in verband worden gebracht met maatschappelijke kwetsbare groepen zijn de financiële situatie (inkomen en type woning), sociale situatie (leefbaarheid buurt, sociale cohesie en eenzaamheid) en de mate van gezondheid. 1.3 Methodiek De basis van deze rapportage wordt gevormd door de twee dimensies (laaggeletterdheid en maatschappelijke kwetsbaarheid). Beide dimensies bestaan uit een aantal indicatoren. De voorwaarden waaraan een indicator moet voldoen is als volgt: Van een betrouwbare bron afkomstig zijn Op het juiste niveau (wijkniveau) beschikbaar zijn Recentelijke onderzocht zijn. In totaal zijn er 12 indicatoren gebruikt. Op de volgende pagina zijn de indicatoren voor de dimensies laaggeletterdheid en maatschappelijke kwetsbaarheid gedefinieerd (zie tabel 1.1). 2 WMO voorzieningenbeleid ( 3 Fouarge, D. Houtkoop, W. & Velden, R. van der (2011). Laaggeletterdheid in Nederland. ECBO, 's-hertogenbosch/utrecht. 7

8 Tabel 1.1 Dimensies en indicatoren Dimensie Laaggeletterdheid Maatschappelijke kwetsbaarheid Indicator % vrouwen % 45-plussers % 1 e generatie allochtonen (zowel Westerse als nietwesterse allochtonen) % inwoners met een WWB - uitkering (Wet Werk en Bijstand) % huishoudens met laag inkomen % huurwoningen in handen van wooncorporatie Rapportcijfer voor de eigen woonomgeving Rapportcijfer voor de leefbaarheid in de buurt Rapportcijfer voor de veiligheid in de buurt Schaalscore verloedering in de buurt Schaalscore sociale overlast Schaalscore sociale cohesie Aan de hand van zogenaamde z-scores is per indicator berekend in hoeverre bepaalde wijken afwijken van het gemiddelde voor Den Bosch. Per dimensie zijn deze afwijkingen bij elkaar opgeteld. Voor zowel de totaalscore als de score per indicator zijn vijf waarde-oordelen gebruikt: zeer veel kwetsbaren, veel kwetsbaren, gemiddeld, weinig kwetsbaren en zeer weinig kwetsbaren in wijk. De grenzen hiervoor zijn uniform. Op deze manier is het mogelijk om de wijken en de indicatoren op een rechtmatige manier met elkaar te vergelijken. 1.4 Inhoud van het rapport De rapportage bestaat uit twee delen. In het eerste deel wordt ingezoomd op iedere wijk afzonderlijk. Per wijk worden de resultaten weergegeven van de indicatoren die samenhangen met kwetsbaarheid (zowel laaggeletterdheid als maatschappelijke kwetsbaarheid). Aan de hand van de opgenomen figuren is in één oogopslag te zien hoe een wijk op de verschillende indicatoren scoort. In het tweede deel staan de verschillende dimensies en indicatoren centraal. Aan de hand van figuren en tabellen wordt aangegeven hoe een wijk scoort t.o.v. de andere wijken in Den Bosch. 8

9 2. De wijken 2.1 Inleiding In dit eerst gedeelte wordt van alle wijken afzonderlijk door middel van de profieltaarten in kaart gebracht in welke mate er kwetsbare groepen wonen en wat voor type kwetsbaren het betreft. Per wijk zijn twee verschillende profieltaarten gepresenteerd, voor iedere dimensie één. Aan de hand van een vaste waarde-indeling is de score voor zowel de indicatoren als dimensies bepaald. De waarde van de dimensies is gebaseerd op de onderliggende indicatoren. De waarde van een indicator geeft weer hoe ver de waarde van de indicator voor het betreffende gebied afwijkt van het stedelijk gemiddelde (de z-score). De score voor ieder stukje van de profieltaart (indicatoren en dimensie) is onderverdeeld in vijf categorieën: Zeer weinig kwetsbaren (qua percentage kwetsbaren sterk onder gemiddeld) Weinig kwetsbaren (qua percentage kwetsbaren onder gemiddeld) Gemiddeld (qua percentage kwetsbaren geen of een zeer lichte afwijking van het stedelijk gemiddelde ) Veel kwetsbaren (qua percentage kwetsbaren bovengemiddeld) Zeer veel kwetsbaren (qua percentage kwetsbaren sterk bovengemiddeld) Geen gegevens Wanneer meerdere indicatoren rood of oranje zijn, is er een grotere kans op o.a. taalachterstanden/ laaggeletterdheid of maatschappelijke kwetsbaarheid in de wijk. Een voor de meerderheid (licht)blauwe profieltaart betekent dat er in de wijk weinig kwetsbaren groepen wonen. Voordat de resultaten worden gepresenteerd, is allereerst is in de tabel op de volgende pagina te zien hoeveel (volwassen) inwoners ieder wijk heeft. 9

10 Tabel 2.1 Aantal inwoners per wijk (2013) Wijk Aantal inwoners (totaal) Volwassen bevolking (20 jaar en ouder) Binnenstad Zuidoost Graafsepoort Muntel/Vliert Rosmalen Zuid Rosmalen Noord De Groote Wielen Empel Noord Maaspoort West Engelen Totaal Bron: GBA gemeente s-hertogenbosch 2.2 Binnenstad De Binnenstad is een wijk van 236 ha binnen de gemeente 's-hertogenbosch, en telt inwoners. Ruwweg vormen de vestingmuren van 's-hertogenbosch de grens van deze wijk. De wijk bestaat uit de buurten Binnenstad Centrum, Binnenstad Noord en Binnenstad Oost. Daarnaast wordt het gevormd door de buurten De Hofstad, Het Zand en Vughterpoort. In onderstaande figuren is in één oogopslag te zien hoe de situatie is voor de verschillende dimensies en indicatoren. In welke mate wonen er kwetsbare groepen in de Binnenstad en wat voor type kwetsbaren betreft het? 10

11 De Binnenstad scoort gemiddeld op indicatoren die kunnen wijzen op zowel laaggeletterdheid als maatschappelijke kwetsbaarheid. Wel kent de buurt relatief meer WWB-uitkeringsgerechtigden die niet op de arbeidsmarkt participeren (een indicator voor laaggeletterdheid). Ook zijn er in de wijk relatief veel huishoudens die van een laag inkomen moeten leven en heeft de wijk sterk te kampen met sociale overlast. Dit wijst uit op een grotere kans op maatschappelijke kwetsbaren in de wijk. Desondanks is de mate van sociale cohesie in de wijk relatief hoog. 2.3 Zuidoost Zuidoost telt inwoners. In het noorden grenst de wijk aan Graafsepoort en Rosmalen Zuid, in het westen aan de Binnenstad. In het oosten grenst Zuidoost aan de gemeente Sint-Michielsgestel en in het zuiden ook aan de gemeente Vught. In het zuiden van de wijk bevindt zich het natuurgebied Het Bossche Broek. In Zuidoost is de kans op laaggeletterde inwoners relatief groot in vergelijking tot de gehele gemeente. Zo kent de wijk relatief meer vrouwelijke dan mannelijke inwoners, wonen er verhoudingsgewijs meer inwoners in de leeftijdscategorie van 45 jaar of ouder en ontvangen relatief veel inwoners een bijstandsuitkering en zijn daarmee niet actief op de arbeidsmarkt. Wat betreft indicatoren voor maatschappelijke kwetsbaarheid scoort de wijk Zuidoost gemiddeld. De waardering voor de eigen woonomgeving en de veiligheid in de buurt komen overeen met het stedelijk gemiddelde. Ook verloedert de wijk volgens de inwoners niet bovengemiddeld en is de sociale cohesie nagenoeg gelijk aan de mate in heel Den Bosch. Wel valt op dat de inwoners van Zuidoost gemiddeld meer sociale overlast ervaren en dat de leefbaarheid in de wijk minder goed beoordeeld wordt. Wat betreft de financiële situatie van de bewoners: relatief veel personen wonen in een huurwoning die in handen is van een wooncorporatie. Helaas zijn er voor deze wijk geen gegevens voorhanden over de koopkracht. 11

12 12

13 2.4 Graafsepoort De Graafsepoort is een wijk van 's-hertogenbosch, bestaande uit de buurten: Hinthamerpoort, Graafsebuurt Zuid, Aawijk Noord, Graafsepoort Noord, Graafsebuurt Noord, Hintham Zuid en Hintham Noord. In Graafsepoort wonen Bosschenaren. Hoewel de wijk Graafsepoort een gemiddeld aantal laaggeletterden heeft, is de kans op maatschappelijk kwetsbaren groter dan in heel Den Bosch. Relatief veel huishoudens in deze wijk moeten rondkomen van een laag inkomen. Naast de financiële situatie is de sociale situatie in deze wijk eveneens iets minder gunstig, wat kan duiden op een grotere kans op maatschappelijk kwetsbaren. Zo wordt de eigen woonomgeving in het algemeen, de leefbaarheid in de buurt en de veiligheid van de buurt verhoudingsgewijs lager beoordeeld 13

14 2.5 Muntel/Vliert Muntel/Vliert telt inwoners. De wijk bestaat uit de buurten De Muntel, De Vliert en Orthenpoort. Deze buurten waren een van de eerste uitbreidingen van 's-hertogenbosch. Op zowel de dimensie laaggeletterdheid als maatschappelijke kwetsbaarheid scoort Muntel/Vliert bovengemiddeld zwak. Beide cirkels zijn immers oranje, wat betekent dat de kans op o.a. taalachterstanden/ laaggeletterdheid of maatschappelijke kwetsbaarheid in de wijk relatief groot is. Met uitzonderlijk van het percentage 45plussers, is het resultaat op alle indicatoren voor kwetsbaarheid negatief. In Multel/Vliert wonen relatief veel vrouwen, allochtonen uit de eerste generatie en mensen die leven van een bijstandsuitkering (factoren voor laaggeletterdheid). 14

15 Daarnaast is de financiële en sociale situatie van de inwoners van de wijk ongunstig in verhouding tot de situatie van alle Bosschenaren (factoren voor maatschappelijke kwetsbaarheid). 2.6 Rosmalen Zuid Rosmalen Zuid is een wijk van 1042 ha met inwoners in de gemeente 's-hertogenbosch in de plaats Rosmalen. Naast Rosmalen Zuid, bestaat Rosmalen ook nog uit de wijken Rosmalen Noord en De Groote Wielen. Rosmalen Zuid is ontstaan uit gehuchten, zoals Maliskamp, Molenhoek, Sprokkelbosch, Varkenshoek en Zandbergen. Sommige gehuchten zijn als naam van een woonwijk of straat terug te vinden in Rosmalen. De wijk bestaat uit de volgende buurten: Maliskamp (West en Oost), Molenhoek en Sparrenburg. Verder maken ook Het Vinkel, de Binckhorst en A2-zone Rosmalen Zuid deel uit van de wijk Rosmalen Zuid. Dit zijn echter buitengebieden. Rosmalen Zuid kent een gemiddeld aantal laaggeletterden (zie bovenstaand figuur). Het percentage 1 e generatie allochtonen en het percentage inwoners met een WWB-uitkering ligt (sterk) onder het Bossche gemiddelde. Wel wonen er in de wijk relatief veel 45-plussers. De kans dat inwoners van Rosmalen Zuid in een maatschappelijk kwetsbare situatie verkeren of dreigen te raken is relatief klein. De financiële situatie van de inwoners is gemiddeld beter in vergelijking tot alle inwoners van Den Bosch. Ook is de kwaliteit van de woonomgeving volgens de inwoners prima en is er slechts beperkt sprake van overlast en verloedering. Aandachtspunt is de sociale cohesie: deze ligt onder het gemiddelde van Den Bosch. 15

16 2.7 Rosmalen Noord Rosmalen Noord is een wijk van 1503 ha met inwoners in de gemeente 's-hertogenbosch in het dorp Rosmalen. Rosmalen Noord is het oudste gedeelte van Rosmalen. In tegenstelling tot Rosmalen Zuid zijn de namen van de wijken en buurten niet afgeleid van voormalige gehuchten. Rosmalen Noord wordt gevormd door de buurten t Ven, Rosmalen Centrum, Hondsberg, Kruisstraat, Bedrijven Kruisstraat, De Overlaet (Oost en West), A2 Zone Rosmalen Noord en de Rosmalense Polder. 16

17 Rosmalen Noord kan worden aangemerkt als een gemiddelde wijk wat betreft het aantal kwetsbaren. Zowel op de kenmerken die samenhangen met het feit of iemand zich in een maatschappelijke kwetsbare situatie bevindt, als op de indicatoren voor laaggeletterdheid scoort Rosmalen Noord gemiddeld. Punten voor aandacht vormt het aantal 45plussers in de wijk en een lichtere mate van sociale betrokkenheid (cohesie) in de wijk. 2.8 De Groote Wielen De Groote Wielen telt inwoners en bestaat uit drie delen, waarvan er twee bebouwd worden. Het zuidelijke gedeelte bestaat uit de volgende buurten: (van west naar oost) Bedrijventerrein Brabantpoort, De Hoven, Vlietdijk, Broekland, de Groote Vliet en Watertuinen. Van deze wijken is Bedrijventerrein Brabantpoort het oudste en is naderhand bij De Groote Wielen ingedeeld. Ten noorden van de Waterplas komen ook nog twee buurten: Lanen en het landelijk gebied De Groote Wielen. Het derde deel is de Waterplas. De kans dat inwoners van De Groote Wielen is een maatschappelijk kwetsbare situatie verkeren of dreigen te raken is relatief klein. Afgaande op de indicatoren is de verwachting dat in deze wijk percentueel de minste kwetsbaren wonen van Den Bosch. Zelfs de sociale cohesie is in deze wijk gemiddeld, terwijl je bij andere wijken veelal ziet dat als financiële en sociale situatie van de inwoners gemiddeld positief is, de sociale cohesie laag ligt. 17

18 2.9 Empel Empel is een dorp en tevens wijk in de huidige gemeente 's-hertogenbosch. In 1971 werd Empel geannexeerd werd door de gemeente 's-hertogenbosch. Inmiddels is Empel uitgegroeid tot een dorp met inwoners. In de polders ten oosten van Empel werd in de jaren een uitgestrekte nieuwbouwwijk gebouwd met woningen, De Groote Wielen genaamd. Ten westen van Empel werd het nieuwbouwgebied Maaspoort aangelegd. Ten oosten van Empel komt de omlegging van de Zuid-Willemsvaart te liggen. 18

19 Op zowel de dimensie laaggeletterdheid als maatschappelijke kwetsbaarheid scoort Empel, net als De Groote Wielen, bovengemiddeld sterk. Het percentage vrouwen, 45-plussers, 1 e generatie allochtonen en het percentage inwoners met een WWB-uitkering ligt (sterk) onder het Bossche gemiddelde. Ook is de financiële en sociale situatie van de inwoners gemiddeld beter in vergelijking tot alle inwoners van Den Bosch. Wel valt op de sociale cohesie hier extreem laag is. De inwoners van Empel ervaren weinig verbondenheid en betrokkenheid in de wijk. 19

20 2.10 Noord Noord telt inwoners. Samen met de wijk West zijn dit qua inwonersaantal de grootste wijken. De naam Noord is nog afkomstig van voordat De Maaspoort werd gebouwd. In het noorden wordt het stadsdeel begrensd door de A59, in het oosten door de A2, in het zuiden door de Spoorlijn Tilburg - Nijmegen en in het westen door de Spoorlijn Utrecht - Boxtel. Als naar indicatoren wordt gekeken die in verband worden gebracht met laaggeletterdheid, dan kan de wijk Noord als potentieel kwetsbaar worden aangemerkt. De buurt kent relatief meer vrouwelijke dan mannelijke inwoners, relatief meer 1 e generatie allochtonen, meer 45plussers en relatief meer WWBuitkeringsgerechtigden. 20

21 Daarnaast is er sprake van maatschappelijke kwetsbaarheid. De economische situatie is zorgelijk: relatief veel inwoners hebben een laag inkomen en het percentage huurwoningen in handen van wooncorporaties ligt hoog. Ook is de kwaliteit van de woonomgeving slechter dan in andere wijken van Den Bosch: men beoordeelt de veiligheid en leefbaarheid in de wijk en de algemene kwaliteit van de woonomgeving relatief slecht. Tevens heeft de wijk volgens de inwoners van Noord behoorlijk veel te kampen met verloedering en sociale overlast. De sociale cohesie is desondanks erg hoog in de wijk Maaspoort De Maaspoort ligt ten noorden van de A59. De bouw van de wijk is gestart in 1977, en kenmerkt zich door verschillende architectuurstijlen. Zo is er laagbouw en hoogbouw. De gemeente 's- Hertogenbosch wilde ook speciale woningen plaatsen in deze wijk. Zo zijn er in de Maaspoort verscheidene bolwoningen gebouwd. De wijk herbergt ca inwoners. Net als de wijk Rosmalen Noord kan Maaspoort worden aangemerkt als een gemiddelde wijk wat betreft het aantal kwetsbaren. Zowel op de kenmerken die samenhangen met het feit of iemand zich in een maatschappelijke kwetsbare situatie bevindt (figuur op de volgende pagina), als op de indicatoren voor laaggeletterdheid (bovenstaand figuur) scoort Maaspoort gemiddeld. 21

22 2.12 West West is een wijk van 's-hertogenbosch, bestaande uit de buurten: Boschveld, Paleiskwartier, Willemspoort, Deuteren, De Moerputten, De Schutskamp, De Kruiskamp, De Rietvelden (Oost en West), Veemarktkwartier en Ertveld. In West wonen Bosschenaren. De naam van wijk heeft te maken met de geografische ligging van het gebied. Het ligt in het westen van de gemeente. 22

23 West kan net als de wijken Noord en Muntel/Vliert als potentieel kwetsbaar worden aangemerkt. Op 9 van de 12 indicatoren voor laaggeletterdheid en maatschappelijk kwetsbaarheid scoort West. Zo zijn er relatief veel 1 e generatie allochtonen en personen die niet participeren op de arbeidsmarkt. Op basis van deze cijfers zou deze wijk als potentieel kwetsbaar kunnen worden gezien als het gaat om laaggeletterdheid. Daar moet echter bij worden opgemerkt dat het percentage vrouwen juist onder het gemeentelijk percentage zit en het percentage 45-plussers even hoog is als het gemiddelde in heel s- Hertogenbosch. Wat betreft maatschappelijke kwetsbaarheid scoort West op alle indicatoren (behalve sociale cohesie) relatief hoog. Zowel de financiële als sociale situatie van de inwoners in deze wijk is zorgelijk. Opnieuw is weer opvallend dat de sociale cohesie in een probleemwijk als West juist hoog is Engelen Engelen is een dorpskern in de gemeente 's-hertogenbosch, gelegen aan de Dieze en het Diezekanaal. In 1971 werd de dorpskern geannexeerd door de gemeente 's-hertogenbosch. Tegenwoordig wonen er in Engelen inwoners. Ten noorden van Engelen bevindt zich de kastelenbuurt Haverleij. De kans op laaggeletterden in Engelen is relatief klein. Ook geen van de kenmerken die in verband worden gebracht met laaggeletterdheid scoort Engelen. Voor wat betreft maatschappelijke kwetsbaarheid valt op dat de cirkel oranje is. Dit betekent dat de kans dat inwoners van Engelen in een maatschappelijk kwetsbare situatie verkeren of dreigen te raken relatief groot is. In de figuur is echter te zien dat enkel de indicator sociale cohesie bovengemiddeld slecht scoort. Deze extreem slechte score op 1 indicator leidt ertoe dat de gemiddelde score voor maatschappelijke kwetsbaarheid aangeeft dat de kans op maatschappelijke kwetsbaren in deze wijk bovengemiddeld is. Naar alle waarschijnlijkheid zijn slechts enkele inwoners van Engelen kwetsbaar door een slechte financiële situatie, terwijl het aantal eenzame inwoners (door de lage mate van betrokkenheid en verbondenheid) veel hoger is dan in heel Den Bosch. 23

24 24

25 3. Indicatoren In dit hoofdstuk wordt een uitgebreidere toelichting gegeven op de twee dimensies. Zo komt o.a. aan bod van welke bronnen de indicatoren afkomstig zijn, hoe ze zijn gemeten en wat de indicatoren dus precies vertellen. Ook worden de exacte percentages c.q. aantallen gepresenteerd per wijk. In dit hoofdstuk wordt tevens aan de hand van tabellen en figuren geïllustreerd hoe een wijk scoort t.o.v. de andere wijken in Den Bosch. Indien een wijk bovengemiddeld slecht (afhankelijk van de indicator boven of onder het gemiddelde voor Den Bosch) scoort, is dit aangegeven met een rode arcering. 3.1 Laaggeletterdheid Zoals in de inleiding is beschreven blijkt uit onderzoek dat het profiel van laaggeletterden in vergelijking met niet-laaggeletterden relatief vaker bestaat uit vrouwen, laaggeschoolden (lager onderwijs of vbo), ouderen, allochtonen uit de eerste generatie (met de kanttekening dat driekwart van de laaggeletterden autochtoon is) en mensen die niet participeren op de arbeidsmarkt (Fourage et. al, 2011). Deze onderdelen vormen dan ook de indicatoren voor laaggeletterdheid Geslacht In figuur is de man-vrouw verdeling weergegeven. In de wijken Muntel/Vliert, Zuidoost en Noord wonen relatief veel vrouwen (t.o.v. het percentage voor s-hertogenbosch als totaal). Binnenstad Zuidoost Graafsepoort Muntel/Vliert Rosmalen Zuid Rosmalen Noord De Groote Wielen Empel Noord Maaspoort West Engelen 49,7 46,7 49,3 47,6 49,5 49,4 49,8 50,1 48,1 50,2 49,9 50,5 50,3 53,3 50,7 52,4 50,5 50,6 50,2 49,9 51,9 49,8 50,1 49,5 Den Bosch Totaal Noord-Brabant Nederland 49,2 50,0 49,0 50,8 50,0 51,0 0% 20% 40% 60% 80% 100% Mannen Vrouwen Figuur Bevolking per wijk naar geslacht (%) (2013) Bron: Onderzoek en Statistiek s-hertogenbosch, CBS Statline 25

26 3.1.2 Onderwijsniveau Uit onderzoek blijkt dat opleidingsniveau samenhangt met laaggeletterdheid. Een opleiding draagt in positieve zin bij aan geletterdheid. Mensen die laagopgeleid zijn hebben daarentegen vaker een taalachterstand dan mensen die hoogopgeleid zijn. Helaas waren er voor de gemeente s-hertogenbosch geen gegevens beschikbaar over het opleidingsniveau van de (volwassen) inwoners Leeftijd Uit verschillende onderzoeken blijkt dat leeftijd correleert met het niveau van laaggeletterdheid. Zo is 61 procent van alle laaggeletterden in Nederland 46 jaar of ouder. Het gaat hierbij om ongeveer personen, waarvan 60 procent ( personen) 56 jaar of ouder is (Fourage et. al, 2011). Dat betekent echter niet dat laaggeletterdheid alleen bij ouderen voorkomt. Juist onder (middelbaar en hoogopgeleide) jongeren in de leeftijd van jaar is een langzame achteruitgang van geletterdheid waar te nemen (Fourage, et. al, 2011). Tabel en figuur op de volgende pagina geven de leeftijdsverdeling weer van de inwoners van Den Bosch. Figuur laat het percentage inwoners zien van 45 jaar en ouder. In tabel 3.2 is de gehele verdeling weergegeven. Tabel Leeftijdsgroepen per wijk (2013) (%) 0 t/m 19 jarigen 20 t/m 44 jarigen 45 t/m 64 jarigen 65 jarigen en ouder Binnenstad 10,4 48,2 25,8 15,6 Zuidoost 17,1 32,1 26,0 24,8 Graafsepoort 21,4 37,1 25,7 15,7 Muntel/Vliert 21,1 42,9 25,6 10,3 Rosmalen Zuid 22,9 22,5 33,7 20,9 Rosmalen Noord 24,4 26,8 33,1 15,8 De Groote Wielen 33,8 49,5 14,2 2,6 Empel 33,3 35,7 22,6 8,3 Noord 21,4 32,5 29,6 16,5 Maaspoort 25,3 31,1 32,4 11,2 West 19,1 39,6 23,4 18,0 Engelen 30,0 29,4 28,9 11,8 Den Bosch totaal 22,1 35,3 27,3 15,3 Noord-Brabant 22,7 31,2 28,8 17,4 Nederland 23,1 32,1 28,0 16,8 Bron: Onderzoek en Statistiek s-hertogenbosch, CBS Statline 26

27 Rosmalen zuid Zuidoost Rosmalen noord Noord Maaspoort Binnenstad Graafsepoort West Engelen Muntel/Vliert Empel De Groote Wielen 16,8 30,9 35,9 50,8 48,9 46,1 43,6 41,4 41,4 41,4 40,7 54,6 Den Bosch totaal Noord-Brabant Nederland 42,6 46,2 44, Figuur Percentage 45-plussers per wijk (2013) Bron: Onderzoek en Statistiek s-hertogenbosch, CBS Statline Opvallend is dat in Rosmalen-Zuid en Zuidoost relatief veel ouderen wonen in de leeftijd van 65 jaar en hoger. Dat is niet uitsluitend te verklaren uit de locaties van zorgcentra, aangezien deze geografisch verdeeld zijn over een aantal wijken in de gemeente. Wellicht dat er een historische verklaring is. In Rosmalen (zowel zuid als noord), Noord en Maaspoort wonen relatief veel mensen in de leeftijdscategorie 45 tot 65 jaar. Beide leeftijdsgroepen behoren tot de categorie die in verband wordt gebracht met laaggeletterdheid en zouden dus als potentieel kwetsbare groep kunnen worden aangemerkt Etniciteit Uit onderzoek blijkt dat het profiel van laaggeletterden in vergelijking met niet-laaggeletterden relatief vaak bestaat uit allochtonen van de eerste generatie. De etniciteit van een persoon wordt bepaald door het geboorteland van de persoon of, als de persoon in Nederland is geboren, door het geboorteland van de moeder of de vader. Figuur op de volgende pagina geeft de verhouding weer tussen autochtonen en eerste en tweede generatie allochtonen per wijk in de gemeente s-hertogenbosch. 27

28 West Noord Binnenstad Muntel/Vliert Graafsepoort Zuidoost Maaspoort De Groote Wielen Empel Rosmalen Noord Rosmalen Zuid Engelen 17,6 16,5 13,7 9,6 9,4 8,9 8,7 7,1 9,4 5,5 10,1 4,4 8,1 3,7 5,6 3,2 6,7 4,0 7,4 13,9 8,7 10,2 10,0 9,5 65,9 72,4 81,6 80,3 81,2 81,8 83,4 84,4 87,4 90,7 90,1 88,6 Den Bosch totaal 9,2 10,4 80,3 0% 20% 40% 60% 80% 100% 1e generatie allochtonen 2e generatie allochtonen autochtonen Figuur Percentage allochtonen/autochtonen per wijk (2013) Bron: Onderzoek en Statistiek s-hertogenbosch De wijken West en Noord kent een relatief hoog percentage allochtone inwoners. In Rosmalen en de wijk Engelen woont een betrekkelijk klein aantal allochtonen. In tabel is de etniciteit van de inwoners, en dan de niet-westerse allochtonen, nader bekeken. Hier is aangegeven welk percentage van Surinaamse, Antilliaanse/Arubaanse, Turkse of Marokkaanse afkomst is of onder de categorie overig valt. De personen die in onderstaande tabel als allochtoon worden aangemerkt, betreffen zowel eerste- als tweedegeneratieallochtonen. Tabel Percentage niet-westerse allochtonen per wijk (2013) Nederlands Marokkaans Turks Surinaams Antilliaans Overige etniciteiten Binnenstad 81,6 1,3 0,7 1,0 0,7 14,7 Zuidoost 81,8 3,8 1,8 0,7 0,5 11,5 Graafsepoort 81,2 4,8 1,6 1,0 0,6 10,9 Muntel/Vliert 80,3 4,2 1,8 1,1 0,7 11,8 Rosmalen Zuid 90,1 0,2 0,2 0,6 0,2 8,7 Rosmalen Noord 90,7 0,4 0,1 0,7 0,3 7,7 De Groote Wielen 84,4 1,2 1,1 1,0 0,6 11,6 Empel 87,4 1,0 0,6 1,8 0,4 8,8 Noord 72,4 5,6 1,8 2,8 1,5 15,9 Maaspoort 83,4 0,9 0,6 1,6 0,7 12,7 West 65,9 8,0 8,0 1,3 0,8 16,1 Engelen 88,6 0,1 0,1 0,3 0,6 10,2 Den Bosch totaal 80,3 3,2 2,0 1,3 0,7 12,4 Bron: Onderzoek en Statistiek s-hertogenbosch 28

29 3.1.5 Participatie op de arbeidsmarkt In tabel is weergegeven welk percentage van de inwoners van een wijk een WWB-uitkering ontvangt. WWB is de afkorting voor Wet werk en bijstand. De Muntel/Vliert heeft bijna het dubbele aantal gerechtigden (relatief). Ook de wijken Noord en de Binnenstad kennen een relatief hoog percentage WWB-uitkeringsgerechtigden. Muntel/Vliert Noord Binnenstad Graafsepoort West Zuidoost Maaspoort Rosmalen noord Rosmalen zuid De Groote Wielen Empel Engelen 0,1 0,8 0,8 0,6 0,4 1,1 3,3 3,1 3,1 2,8 3,6 3,9 Den Bosch totaal 2,2 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 Figuur Percentage inwoners met een WWB-uitkering, per wijk (2013) Bron: Onderzoek en Statistiek s-hertogenbosch 29

30 3.2 Maatschappelijke kwetsbaarheid Maatschappelijke kwetsbare groepen worden doorgaans in verbrand gebracht met de volgende factoren: financiële situatie (inkomen en type woning), sociale situatie (leefbaarheid buurt, sociale cohesie en eenzaamheid) en de mate van gezondheid Financiële situatie: inkomen en type woning Twee indicatoren die de financiële situatie van een inwoner kunnen meten zijn het besteedbaar inkomen en of men in een huur- of koophuis woont. Inkomen Wat is het gemiddeld besteedbaar inkomen per huishouden en inwoner in de verschillende wijken van s-hertogenbosch? Het besteedbaar huishoudsinkomen van particuliere huishoudens bestaat uit het bruto-inkomen verminderd met een aantal posten zoals premies verzekeringen en belastingen. 4 Verder is het belangrijk te vermelden dat in deze groep niet zijn meegenomen: studentenhuishoudens en anderzijds huishoudens met een onvolledig jaarinkomen. Tabel Gemiddeld besteedbaar huishoudensinkomen per huishoudens + gemiddeld individueel inkomen per wijk in (2010) Inkomen per huishouden Inkomen per inwoner Binnenstad Zuidoost Graafsepoort Muntel/Vliert Rosmalen Zuid Rosmalen Noord De Groote Wielen Empel Noord Maaspoort West Engelen Den Bosch totaal Bron: Onderzoek en Statistiek s-hertogenbosch De gegevens in tabel laten zien dat het gemiddeld besteedbaar inkomen per huishouden relatief laag is in de wijken West, Graafsepoort, Zuidoost, Noord, Muntel/Vliert en de Binnenstad vergeleken met heel Den Bosch. Daaruit is uit de tabel ook op te maken dat het gemiddeld persoonlijke besteedbaar inkomen in de wijken Noord, West, Graafsepoort, Zuidoost en Muntel/Vliert eveneens lager ligt dan in de andere wijken. Hoewel de gemiddelde koopkracht per huishouden in de binnenstad relatief laag ligt, is het persoonlijk inkomen niet opvallend laag. Naar alle waarschijnlijkheid heeft dit te maken met het groot aantal 1-persoonshuishoudens in de binnenstad. In Rosmalen-Noord is de situatie exact andersom: het besteedbaar inkomen per huishouden is vergelijkbaar met het gemiddelde voor Den Bosch, terwijl het persoonlijk inkomen lager ligt dan het gemiddelde. 4 Meer informatie over de indicatoren en berekeningen is te vinden op: Toelichting Kerncijfers Wijken en Buurten, CBS. 30

31 Naast het gemiddelde inkomen is het ook interessant om te kijken naar het percentages huishoudens in een wijk die leven van een inkomen onder of rond het sociaal minimum. In tabel zijn de inkomens huishoudens naar hoogte ingedeeld na rangschikking van het inkomen van hoog naar laag. Ook zijn in deze tabel de huishoudens weergegeven met een lage koopkracht en huishoudens die leven van een inkomen onder of rond het sociaal minimum. Om te bepalen of een huishouden tot een van deze categorieën behoort, wordt het inkomen van een huishouden omgerekend tot het gestandaardiseerde inkomen. Vervolgens wordt dit gestandaardiseerde inkomen (met het prijsindexcijfer) herleid naar het prijspeil in Meer specifiek wordt er onder lage koopkracht door het CBS verstaan: een inkomen dat, omgerekend naar een inkomen van een alleenstaande, een lagere koopkracht vertegenwoordigt dan een bedrag van euro in prijzen van Het gestandaardiseerde en gedefileerde inkomen is laag wanneer het minder is dan euro. Deze grens komt ongeveer overeen met de koopkracht van een bijstandsuitkering voor een alleenstaande in 1979 toen deze op zijn hoogst was. Onder het sociaal minimum wordt het wettelijk bestaansminimum verstaan zoals dat in de politieke besluitvorming is vastgesteld. Om te kunnen beoordelen hoe het inkomen zich verhoudt tot het minimum, is aan de hand van de voor dat jaar geldende regelgeving vastgesteld welke norm voor het desbetreffende huishouden van toepassing is. De norm voor een (echt)paar met uitsluitend minderjarige kinderen is bijvoorbeeld gelijkgesteld aan de bijstandsuitkering van een echtpaar, aangevuld met de (leeftijdsafhankelijke) kinderbijslag. Bij 65-plussers is het bedrag aan AOWpensioen als norm gekozen (CBS Statline, 2013). Tabel Inkomen van huishoudens naar wijk (2011) (%) Huishoudens laag inkomen Huishoudens hoog inkomen Huishoudens Lage koopkracht Huishoudens sociaal minimum Binnenstad Zuidoost 5 Graafsepoort Muntel/Vliert Rosmalen Zuid Rosmalen Noord De Groote Wielen x x Empel x x Noord Maaspoort West Engelen x x Den Bosch totaal Bron: CBS Statline De gegevens in tabel 6 laten zien dat de Binnenstad, Graafsepoort, Muntel/Vliert, Noord en West relatief veel huishoudens kent met een laag inkomen, lage koopkracht of levend van een sociaal minimum. In totaal zitten vijf wijken boven het gemeentelijk percentage van huishoudens met een sociaal minimum. 5 Er zijn geen gegevens voorhanden van de wijk Zuidoost 31

32 Type woning In tabel en figuur is de verdeling huur- en koopwoningen per wijk weergegeven, met in tabel een nadere specificering van huurwoningen. De gegevens laten zien dat relatief veel huurwoningen in handen van wooncorporaties zijn te vinden in de wijken Noord, West, Graafsepoort, Muntel/Vliert en Zuidoost. Hierbij moet worden aangetekend dat het om het totaal aantal huurwoningen van wooncorporaties gaat, dus zowel sociale huurwoningen als vrije sector woningen. Helaas zijn er gegevens beschikbaar die het precieze onderscheid in getallen uitdrukken. Tabel Koop / huur per wijk (2010) (%) Koop woningen Huur woningen Huurwoningen Wooncorporaties Overig Binnenstad Zuidoost Graafsepoort Muntel/Vliert Rosmalen Zuid Rosmalen Noord De Groote Wielen Empel Noord Maaspoort West Engelen Den Bosch totaal Bron: Onderzoek en Statistiek s-hertogenbosch Noord 56,7 West Graafsepoort Muntel/Vliert Zuidoost 49,5 47,5 45,1 43,9 Binnenstad 34,3 De Groote Wielen 25,6 Maaspoort Rosmalen Noord 20,0 22,0 Empel Rosmalen Zuid 15,4 15,2 Engelen 5,9 Den Bosch totaal 37,0 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 Figuur Percentages woningen in handen van wooncorporaties per wijk (2010) Bron: CBS Kerncijfers en Buurten

33 3.2.2 Sociale situatie: leefbaarheid buurt, sociale cohesie en eenzaamheid Leefbaarheid en sociale cohesie In de enquête Leefbaarheid en Veiligheid s-hertogenbosch uit 2011 zijn de resultaten van een burgeronderzoek gerapporteerd dat in 2011 is gehouden onder de bevolking van de gemeente s- Hertogenbosch. Aan de hand van stellingen werd aan respondenten gevraagd aan te geven in hoeverre ze het eens waren met de betreffende stelling. Vervolgens zijn de reacties op de stellingen omgerekend naar een schaalscore (van 0 voor zeer laag tot en met 10 voor zeer hoog). Kwaliteit van woonomgeving is gemeten op twee niveaus: fysieke kwaliteit en sociale kwaliteit. Fysieke kwaliteit van de woonomgeving geeft de mate van verloedering weer. Sociale kwaliteit van woonomgeving houdt de mate in waarin bewoners sociale cohesie ervaren in de buurt respectievelijk last hebben van overlast van omwonenden en/of groepen jongeren. De resultaten zijn hieronder weergegeven. Hoe hoger de score, hoe slechter de kwaliteit van de woonomgeving. Tabel 3.2.5a Kwaliteit woonomgeving naar wijk, schaalscores (2011) Fysieke kwaliteit: verloedering Sociale kwaliteit: sociale cohesie Sociale kwaliteit: overlast Binnenstad 3,6 5,7 3,8 Zuidoost 3,8 5,9 2,4 Graafsepoort 4,0 6,0 1,9 Muntel/Vliert 4,1 5,9 3,4 Rosmalen Zuid 3,0 6,4 0,9 Rosmalen Noord 3,5 6,3 1,3 De Groote Wielen 2,0 6,1 0,4 Empel 2,0 6,8 0,8 Noord 4,8 5,5 2,5 Maaspoort 3,9 5,9 1,3 West 4,3 5,1 2,5 Engelen 3,0 6,7 0,9 Den Bosch totaal 3,8 5,8 2,0 Bron: Leefbaarheid in de gemeente s-hertogenbosch Uit de tabel blijkt dat de schaalscore voor verloedering in de gemeente s-hertogenbosch gemiddeld een 3,8 bedraagt. Verloedering zou dus gemiddeld relatief weinig voorkomen. Relatief het meeste verloedering zou in Noord voorkomen (gemiddeld een 4,8) en in West (gemiddeld een 4,3). In s-hertogenbosch is de sociale cohesie in 2011 gemiddeld een 5,8. Een blik op de uitkomsten van de afzonderlijke buurten laat zien dat de sociale cohesie het slechtst is in Empel (6,8) en in Engelen (6,7). Dit zijn juist de buurten die op de andere onderdelen in dit rapport goed scoren. De gemiddelde schaalscore voor overlast bedraagt voor de gemeente Den Bosch in 2011 een 2,0. Dat is dus op een schaal van 1 tot en met 10 vrij laag. Kijken we naar de spreiding van de overlast dan zien we dat de overlastbeleving fors verschilt naar buurt en uiteenloopt van een 0,4 in De Groote Wielen tot een 3,8 in de Binnenstad. Echter, een gemiddelde score van 3,8 is nog steeds relatief laag. Naast stellingen voor te leggen werd in de enquête ook gevraagd om door middel van een rapportcijfer een beoordeling te geven voor een aantal zaken. 33

34 Tabel 3.2.5b Kwaliteit woonomgeving naar wijk, rapportcijfers (2011) De woonomgeving Leefbaarheid in de buurt Veiligheid in de buurt Binnenstad 7,5 7,3 6,7 Zuidoost 7,3 7,0 6,5 Graafsepoort 7,0 7,0 6,4 Muntel/Vliert 7,0 6,8 6,2 Rosmalen Zuid 7,8 7,8 7,2 Rosmalen Noord 7,4 7,4 7,1 De Groote Wielen 7,4 7,4 7,3 Empel 8,0 7,9 7,4 Noord 6,9 6,7 6,0 Maaspoort 7,6 7,3 6,7 West 6,9 6,7 6,0 Engelen 8,2 8,1 7,6 Den Bosch totaal 7,3 7,2 6,6 Bron: Leefbaarheid in de gemeente s-hertogenbosch In tabel 3.2.5b zijn de rapportcijfers weergeven voor de woonomgeving in het algemeen, de leefbaarheid in de buurt en de veiligheid van de buurt. Gemiddeld wordt de omgeving van Den Bosch beoordeelt met een 7,3. De inwoners van Engelen en Empel zijn het meest tevreden over de woonomgeving, terwijl de wijken Noord en West het laagst scoren. Hetzelfde geldt voor de leefbaarheid in de wijk. De inwoners van Noord en West zijn het minst tevreden over de leefbaarheid. Zij geven hier een 6,7 voor. Over de veiligheid in de wijken zijn de Bosschenaren iets minder tevreden. Hiervoor wordt gemiddeld een 6,6 gegeven. Opnieuw zie je duidelijke verschillen tussen de wijken. In Noord en West voelt men zich het minst veilig, terwijl de inwoners van Empel en Engelen respectievelijk een 7,4 en 7,6 geven voor de veiligheid in de buurt. De veiligheid van een buurt kan ook gemeten worden aan de hand van het politieregistratiesysteem. In de veiligheidsmonitor, die eens per jaar verschijnt wordt de veiligheidsindex gepresenteerd. De veiligheidsindex geeft volgens een vaste methodiek van objectieve en subjectieve gegevens weer hoe het met de veiligheidssituatie in de gemeente gesteld is. De objectieve indicatoren zijn afkomstig van de incidentenregistraties van de politie. De subjectieve indicatoren zijn de resultaten van de tweejaarlijkse enquête Leefbaarheid en Veiligheid. Een score van 25 is het maximum en zeer veilig, een score van 1 is het minimum en zeer onveilig. In figuur op de volgende pagina zijn de scores van de veiligheidsindex per wijk gepresenteerd. Uit de figuur blijkt dat als naast subjectieve gegevens ook naar objectieve cijfers wordt gekeken de Binnenstad en Muntel/Vliert eveneens als minder veilige wijken getypeerd kunnen worden. 34

35 Binnenstad Noord Muntel/Vliert West Zuidoost Maaspoort Graafsepoort 16,9 16,9 17,5 17,6 18,1 19,3 19,5 Rosmalen noord Rosmalen zuid Empel Engelen De Groote Wielen 21 21, ,3 23 Den Bosch totaal 19, Figuur Veiligheidsindex per wijk (hoe hoger de score, hoe veiliger) Bron: Veiligheidsmonitor 2011 Eenzaamheid Naast de kwaliteit van de woonomgeving wordt de sociale situatie van een persoon eveneens bepaald door de mate van persoonlijke contacten. Een persoon die weinig contacten heeft, kan zich eenzaam voelen. Eenzaamheid wordt gedefinieerd als het negatief ervaren verschil tussen de kwaliteit van relaties die men onderhoudt en de relaties die men voor zichzelf zou wensen. Helaas zijn er geen gegevens op wijkniveau beschikbaar over de mate van eenzaamheid van de inwoners Gezondheid Zoals in de inleiding is beschreven is de definitie van een kwetsbaar persoon, iemand die niet zelfredzaam is en daardoor niet in staat tot maatschappelijke participatie. Niet zelfredzaam is iemand wanneer deze niet zelfstandig (niet op eigen kracht) of niet met behulp van zijn omgeving (eigen sociale netwerk) actief kan meedoen in de samenleving of onvoldoende draagkracht heeft om de daarvoor benodigde voorziening(en) aan te schaffen. Om zelfredzaam te zijn moet je dus het lichamelijke en geestelijke vermogen hebben om voorzieningen te treffen dan wel te laten treffen die deelname aan het normale maatschappelijke verkeer mogelijk maken. Helaas zijn er van de gemeente s-hertogenbosch op wijkniveau geen gegevens voorhanden die inzicht bieden in de gezondheidsperceptie en objectieve gezondheid van de inwoners. Wel blijkt uit de Gezondheidsmonitor Volwassenen uit 2012 dat 3 procent van alle Bosschenaren de eigen gezondheid als slecht tot zeer slecht ervaart en 15 procent als gaat wel. Acht procent van de inwoners kan vanwege de gezondheid niet de dingen doen die men zou willen doen. 35

36 4. Conclusies en aanbevelingen Het doel van dit onderzoek was om in kaart te brengen in welke mate zich in de verschillende wijken van s-hertogenbosch potentieel kwetsbare groepen bevinden. Een kwetsbaar persoon is iemand die niet zelfredzaam is en daardoor niet in staat tot maatschappelijke participatie. Met de resultaten van dit onderzoek kan de bibliotheek probleemgroepen definiëren en de gemeente informeren en bewust maken van de omvang van het probleem. De genomen foto biedt input voor de te vervullen rol en de te bewandelen strategie van de bibliotheek ten aanzien van potentieel kwetsbare groepen. 4.1 Conclusies In deze paragraaf zijn de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek samengevat in conclusies Wijken met kleine kans op kwetsbare inwoners In de wijken De Groote Wielen, Empel en Engelen is de kans op kwetsbare inwoners klein. In deze drie wijken wonen relatief gezien (in verhouding tot de andere wijken van Den Bosch) zowel weinig laaggeletterden als weinig maatschappelijk kwetsbaren. Een persoon is maatschappelijke kwetsbaar als hij of zij in een kwetsbare situatie verkeert of dreigt te raken doordat deze persoon door verschillende problemen of oorzaken geconfronteerd wordt met achterstand en/of sociaal isolement. De Groote Wielen wordt gekenmerkt door een erg laag percentage inwoners van 45 jaar of ouder en vrouwen, weinig 1 e generatie allochtonen en relatief weinig mensen die niet participeren op de arbeidsmarkt. Daarnaast is de financiële (inkomen en type woning) en sociale situatie (leefbaarheid woonomgeving en sociale cohesie) van de inwoners van De Groote Wielen gemiddeld tot gunstig. Empel en Engelen zijn vergelijkbaar met De Groote Wielen qua omvang van kwetsbare inwoners, maar als duidelijke verschil de mate van sociale cohesie. In Empel en Engelen ervaren de inwoners relatief weinig verbondenheid en betrokkenheid in de wijk. Een gevaar hiervan kan de mate van eenzaamheid zijn. Mogelijk hebben deze wijken met een hoger percentage eenzame inwoners te kampen Wijken met gemiddelde kans op kwetsbare inwoners In de Binnenstad, Zuidoost, Graafsepoort, Rosmalen Zuid, Rosmalen Noord en Maaspoort is een gemiddelde kans op kwetsbare inwoners. Hierbij is wel een duidelijk onderscheid tussen de wijken zichtbaar. De Binnenstad wordt gekenmerkt door relatief veel uitkeringsgerechtigden en veel inwoners die moeten rondkomen van een laag inkomen. Daarnaast wordt in deze wijk veel sociale overlast ervaren en scoort deze wijk het laagst op de veiligheidsmonitor. Op de andere indicatoren wordt gemiddeld gescoord, waardoor deze wijk een gemiddelde kans op kwetsbare inwoners heeft. In Zuidoost is de kans op maatschappelijke kwetsbare inwoners gemiddeld en op laaggeletterden bovengemiddeld. Dit heeft te maken met een bovengemiddeld percentage 45- plussers, vrouwen en inwoners die leven van een bijstandsuitkering (allen indicatoren voor laaggeletterdheid) De wijk Graafsepoort heeft juist te maken een gemiddeld aantal laaggeletterden in de wijk en relatief veel maatschappelijk kwetsbaren. In deze wijk is het percentage huishoudens dat moet leven van een laag inkomen erg hoog. Ook wordt de kwaliteit van de woonomgeving minder goed beoordeeld. 36