Studieboek materieel strafrecht

Transcriptie

1 Studieboek materieel strafrecht

2 Schilderij op het omslag: het Tribunaal (1989) van Constant

3 Studieboek materieel strafrecht Prof. mr. C. Kelk emeritus hoogleraar strafrecht aan de Universiteit Utrecht Bewerkt door prof. mr. F. de Jong hoogleraar strafrecht aan de Universiteit Utrecht 6e druk Deventer 2016

4 Omslag: B. Arts bno ISBN NUR , C. Kelk, F. de Jong, Amsterdam - t/m 16m Auteurswet jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3051, 2130 KB). - den de auteur(s), redacteur(en) en uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor gevolgen hiervan. Het complete productaanbod vindt u in de online webshop:

5 In dit boek worden in de eerste plaats ten behoeve van gevorderde studenten in de studie Nederlands recht, maar ook voor andere categorieën studenten uitvoerig inleidend hoofdstuk over het karakter van ons strafrecht, over strafrechtstheorieën en strafrechtsontwikkelingen, en een hoofdstuk over de betekenis van het strafbare feit en het daderschap, komen de legaliteit, de wederbetreffen immers de voor waar den voor strafbaarheid, de constitu enten van het straf baarheid besproken (resp. de strafuitsluitingsgron den en de poging, de voorbereiding en de deelneming), daarna de ontwik ke lingen rond het daderschap van de rechtspersoon en tenslotte het sanctie stel sel, de straf toemeting en de straftenuit voerlegging. Onder meer de vervolgings uitslui tingsgronden en de samenloop worden wat beperkter behandeld. Inleiding tot de studie van het Nederland se Strafrecht Suringa), waarvan in 1996 de laatste druk (de 15e) verscheen. Hierbij wordt Hand- en leerboek van het Nederlandse straf recht, deel I: Algemene leerstukken Pompes Handboek van het Nederland se Strafrecht Materieel strafrecht, 6e Het materiële strafrecht (Ons strafrecht, deel 1), 15e druk, Kluwer van de student, hoewel niet voorbijgegaan kan worden aan het feit dat de maonderdelen van het strafrecht. Derhalve valt er niet aan te ontkomen, evenals dat voor andere auteurs geldt, om bepaalde aspecten van verschillende leerstukken vanwege hun onderling verband op meer dan één plaats aan de orde te stellen.

6 vi Voorwoord bij de zesde druk Op de belangrijkste arresten wordt in de tekst relatief uitvoerig inge gaan, wat interpretatiekwesties e.d. voor waarover tal van schrijvers meningen hebben. Door het gehele boek heen wordt de tekst afgewisseld door passages in kleinere letters. De inhoud hiervan is absoluut niet onbelangrijk en kan ook voor goed begrip van de problematiek die aan de orde is niet worden overgeslagen. vooral illustraties van het betoog, historische en maatschappelijke achtergronden, nadere toelichtingen en argumenten, uitwerking van essentiële jurisprudentie en actuele ontwikkelingen bevatten. Zij dienen dus ter verrijking van - drukken, in dank verwerkt. Het manuscript is afgesloten op 12 juli druk opnieuw een grote alertheid wordt gevergd. - binnen het Utrecht Law College Tilia van vele nuttige aanvullende commentaren, waarvan door ons dankbaar gebruik is gemaakt. Utrecht, juli 2016 C. Kelk en F. de Jong

7 Inhoud Hoofdstuk 1 Essentialia en achtergronden van het Nederlandse strafrecht Het ultimum remedium-karakter van het strafrecht Rechts- en wetsdelicten; misdrijven en overtredingen Het strafrecht en de materiële normen De door het strafrecht beschermde rechtsgoederen De verschillende richtingen en hun rechtvaardiging van het straf - recht Subjectieve opvattingen liggen in de aard van het strafrecht besloten De absolute vergeldingstheorieën De Klassieke Richting De relatieve of doeltheorieën Het na-oorlogse strafrecht: paternalistisch-humaan Nieuwere ontwikkelingen Het slachtoffer in het strafrecht Het bestuursstrafrecht Europees strafrecht 50 Hoofdstuk 2 Het strafbare feit en de strafbare dader 57

8 viii Inhoud 2.2 De bestanddelen van het wettelijk omschreven delict De gedraging; typen delictsomschrijvingen De omstandigheden van de gedraging De bijkomende voorwaarde van strafbaarheid Art. 350 Sv De vier vragen van art. 350 Sv De eerste vraag De tweede vraag De derde vraag De vierde vraag Het daderschap De qua daderschap onduidelijke delictsomschrijving Andere wettelijke bepalingen en het daderschap De strafrechtsdogmatiek en het daderschap Samenloop van strafbare feiten Samenloop en de ne bis in idem-regel (art. 68 Sr) Recidive De vervolgingsuitsluitingsgronden De wettelijke voorwaarden voor vervolgbaarheid De toepasselijkheid van de Nederlandse strafwet in verband met de locus delicti: de regeling van de rechtsmacht De regel van ne bis in idem (art. 68 Sr) Enige andere wettelijke voorwaarden voor vervolgbaarheid Beginselen van behoorlijk procesrecht 90 Hoofdstuk 3 Het legaliteitsbeginsel De achtergronden van het legaliteitsbeginsel en de rechtsstaat De concrete betekenis van het legaliteitsbeginsel in ons materiële strafrecht Het verbod van analogische wetsinterpretatie Het verbod van terugwerkende kracht De nulla poena-regel 142

9 Inhoud Hoofdstuk 4 De wederrechtelijkheid Het begrip wederrechtelijkheid Twee opvattingen over de betekenis van het bestanddeel wederrechtelijk De invulling van het bestanddeel wederrechtelijkheid in de rechtspraak bij verschillende soorten delicten 159 gingsgronden Het ontbreken van de wederrechtelijkheid Formele en materiële wederrechtelijkheid De leer van de materiële wederrechtelijkheid De leer van de sociale adequatie De creatieve interpretatie De instemming van de gelaedeerde Het tuchtigingsrecht 190 euthanasie) 193 Hoofdstuk 5 De causaliteit De leer van de conditio sine qua non De leer van de redelijke toerekening De betekenis van verschillende theorieën naast elkaar 230 Hoofdstuk 6 De schuld Strafrechtelijke schuld en het klassieke uitgangspunt van de menselijke verantwoordelijkheid 238

10 Inhoud spraak met betrekking tot verschillende delictscategorieën De betekenis van culpa in twee schakeringen of gradaties Inhoud en bewijsvoering van het bestanddeel culpa De bij uitstek normatieve inhoudsbepaling van de culpa De ratio van de strafbaarheid van culpa De tenlastelegging van een culpoos misdrijf Culpa en het beroep op het ontbreken van verwijtbaarheid 310 Hoofdstuk 7 De strafuitsluitingsgronden Het systeem van de wet en de ontwikkeling in de dogmatiek De ontoerekenbaarheid (art. 39 Sr) Het begrip toerekenen De ontoerekenbaarheid en de verminderde toerekenbaarheid De beslissing des rechters omtrent de toerekenbaarheid 321 uitsluitingsgrond Ontoerekenbaarheid en dolus/culpa in causa De overmacht (art. 40 Sr) De ontwikkeling van de overmacht De psychische overmacht: algemene maatstaven 336 gedaan op psychische overmacht De noodtoestand Overmacht en dolus/culpa in causa Putatieve overmacht 356

11 Inhoud De noodweer Het wettelijk voorschrift (art. 42 Sr) Het ambtelijk bevel en het onbevoegd gegeven ambtelijk bevel (art. 43 Sr) Het bevoegd gegeven ambtelijk bevel Het onbevoegd gegeven ambtelijk bevel Overtredingen en de leer van het fait materiel Rechtsdwaling (error iuris) Restgevallen De overkoepelende plaats van de avas Het rechtstheoretisch schema van Langemeijer 392 Hoofdstuk 8 Poging en voorbereiding Onvoltooide delictsvormen De strafbare poging De tenlastelegging van strafbare poging Het voornemen van de dader Het begin van uitvoering: de objectieve en de subjectieve pogingsleer Het begin van uitvoering: de jurisprudentie van de Hoge Raad De absoluut ondeugdelijke poging en de relatief ondeugdelijke poging Poging tot deelneming Strafbare voorbereiding Collectieve voorbereiding De algemene strafbaarstelling van individuele voorbereidingshandelingen in art. 46 Sr 426 dingshandelingen De vrijwillige terugtred 436

12 Inhoud Hoofdstuk 9 De deelneming De deelnemingsvormen naast ple gen: daderschap en medeplichtigheid Doen plegen De straffeloosheid van de uitvoerder Het doen plegen van een culpoos misdrijf Uitlokking De voorwaarden voor uitlokking en de verschillen met doen plegen 450 misdrijven De strafrechtelijke aansprakelijkheid van de uitlokker Plegen in vereniging of met twee of meer verenigde personen De medeplichtigheid (als gelijktijdige hulpverlening) bij het misdrijf De (voorafgaande) medeplichtigheid tot het misdrijf De aansprakelijkheid van de medeplichtige Deelneming aan deelneming De meervoudige deelneming Poging tot deelneming Het kenmerkende van de deelnemingsvormen 489 Hoofdstuk 10 De strafbaarheid van de rechtspersoon De abstrahering van het fysieke dader schap: functioneel daderschap De strafbaarheid van de rechtspersoon Het begrip rechtspersoon en de huidige regeling Theorieën en rechtspraak over het daderschap van de rechtspersoon 504

13 Inhoud Het beroep van de rechtspersoon op strafuitsluitingsgronden De strafbaarheid van de feitelijke leidinggevers en opdrachtgevers De strafbaarheid van de publiekrechtelijke rechtspersoon 521 Hoofdstuk 11 De strafrechtelijke sancties en de straftoemeting Het vertrouwen in de rechter Het stelsel van sancties: straffen en maatregelen De straffen De maatregelen De voorwaardelijke veroordeling Het raamwerk van straftoemetingsregels De straftoemetingsschuld De ernst van het feit De persoon van de dader De strafdoelen Het gelijkheidsbeginsel Huidige ontwikkelingen: beleid georiënteerd op gelijkheid Straftoemetingsrichtlijnen Overleg binnen de rechterlijke macht: naar een consistentere straftoemeting Een databank voor consistentere straftoemeting Andere referentiekaders voor de rechter bij de straftoemeting 576 heden Het jeugdstrafrecht 583 Hoofdstuk 12 De tenuitvoerlegging van strafrechtelijke sancties De vrijheidsstraf en de voorlopige hechtenis Korte geschiedenis van de vrijheidsbeneming als straf 596 straf 602

14 Inhoud De rechtspositie van de gedetineerde De terbeschikkingstelling (tbs) De verschillende versies van de tbs en de tbs-inrichtingen De verlenging en (voorwaardelijke) beëindiging van de tbs De interne rechtspositie van de tbs-gestelde De taakstraffen en de positie van de reclassering De vermogenssancties 643 Literatuur 651 Jurisprudentieregister 669 Trefwoordenregister 687