RECHT EN SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "RECHT EN SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN"

Leona Moens
6 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Wim Weymans RECHT EN SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN Filosoﬁsche perspectieven

2 Recht en samenleving anders bekeken Filosofische perspectieven Wim Weymans Acco Leuven / Den Haag

3 Verantwoording 13 Inleiding 17 Rechtsfilosofie: recht anders bekijken 17 Wegen van de filosofie: filosofische methoden 17 Het verschil tussen filosofie en rechtswetenschap 19 Resultaat van de wijsbegeerte: onzekerheid 20 Nadelen en risico s 21 Voordelen De premoderne wereld 23 Methode: anders kijken door de confrontatie met andere culturen 23 Een subjectieve wetenschap 24 Een doelgerichte wereld 25 Menselijk handelen volgens de natuurwet 26 De prioriteit van de gemeenschap over het individu 29 Epiloog De uitdagingen van de moderne tijd 33 Een moderne wereld zonder zekerheid: relativisme 33 Het sociale lichaam verbrokkelt: godsdienstoorlogen 33 Moreel en cultureel relativisme: Montaigne 34 Politiek relativisme: Machiavelli 35 De politieke en juridische uitdagingen van de moderne tijd 36 Eerste probleem: hoe mensen vreedzaam laten samenleven? 37 Tweede probleem: hoe de samenleving vormgeven? 37 De onmacht van de wetenschap 38 De onmacht van de wetenschap (i): haar onvermogen om een samenleving samen te houden 39 5

4 De onmacht van de wetenschap (ii): haar onvermogen om mensen hun plaats in de samenleving te geven 40 Onderliggend probleem: verschil tussen wat is en wat zou moeten zijn Hobbes en het ontstaan van de moderne staat 43 Hoe samenleven in verscheidenheid? 43 De natuurtoestand als methode (gedachte-experiment) 44 Eerste les: een universeel recht op zelfbehoud 46 Tweede les: nood aan een sterke, besluitvaardige en neutrale staat 48 Besluit Antwoorden op Hobbes: Locke, Burke en Paine 55 Lockes amendering van Hobbes: nood aan een rechtsstaat 55 Burke en het belang van waarden en normen 58 Paines optimisme voorbij de staat: samenleven dankzij eigenbelang Negatieve en positieve vrijheid bij Berlin 69 Methode: kijken naar het gebruik van woorden 69 Negatieve vrijheid 70 Positieve vrijheid 72 De spanning tussen positieve en negatieve vrijheid voor het individu 73 De spanning tussen collectieve en individuele vrijheid De morele grenzen van vrijheid en wetten 79 Morele grenzen van vrijheid en wetten 79 Moreel handelen na het verdwijnen van de natuurwet 79 Methode: gedachte-experiment 80 Voorbeelden 80 Een kwestie van getallen en geluk: utilitarisme (Bentham) 81 Een kwestie van rechten en principes (Kant) 83 Vrijheid en verantwoordelijkheid 86 Premoderne tijden: het noodlot of God zijn verantwoordelijk 87 6

5 Moderne tijden: slechts de mens lijkt verantwoordelijk 88 Bedenkingen bij de toegenomen verantwoordelijkheid 89 Verantwoordelijkheid voor toekomstige generaties Foucault: de samenleving als gevangenis? 93 Straffen in de premoderne wereld 93 Een moderne manier van straffen 96 De normalisering van de samenleving 99 Achteruitgang? Marx en Foucault: het recht kritisch bekeken 107 De marxistische kritiek op het recht 107 Marx ontmaskerende methode 107 Foucault in het spoor van Marx 110 Het recht als legitimatie van particuliere belangen 111 Hedendaagse toepassingen (bijvoorbeeld in het internationale recht) 112 Recht: noodzakelijk en vanzelfsprekend of toevallig ontstaan? 113 De geschiedenis van het recht: vooruitgang of toeval? Mensenrechten kritisch bekeken 117 Twee benaderingen van het verleden 118 Traditioneel perspectief op mensenrechten 118 Een kritische benadering (methode) 119 De traditionele geschiedenis van de mensenrechten herschreven 119 Kenmerken van onze mensenrechten (sinds de jaren 1970) 119 Mensenrechten versus burgerrechten 120 Mensenrechten versus humanitair handelen 121 Hetzelfde woord, maar anders gebruikt: mensenrechten tussen 1940 en Jaren 1940: mensenrechten als vijgenblad 122 Jaren 1950: mensenrechten als conservatieve West-Europese ideologie 123 Jaren 1960: mensenrechten als antikoloniale beweging? 124 7

6 Het toevallige ontstaan van mensenrechten in de jaren Toevallige samenloop van omstandigheden 126 Mensenrechten bij gebrek aan beter 127 Een ideologische klimaatverandering 128 Politiek neutraal maar machteloos? 130 Van het verleden naar de toekomst van mensenrechten Tocqueville over gelijkheid 137 Methode: verschil tussen feitelijke en normatieve taal 137 Het ontstaan van het moderne individu 138 Het ontstaan van moderne gelijkheid 140 Een historische evolutie zonder einde 144 Regulatieve ideeën Over politiek en de kloof met de burger 151 Veronderstellingen en methode 151 De kloof tussen de burger en de politiek 151 De populistische verleiding 152 Gedachte-experiment (I) 154 Eerste les: de politicus moet afstand houden van de samenleving 155 Gedachte-experiment (II) 156 Tweede les: de politicus mag het algemeen belang niet belichamen 158 Besluit: een heilzame kloof en een dubbelzinnige rol voor de politicus 159 Gevaar (i): man in de straat 161 Gevaar (ii): de politicus als gewone man Publieke instellingen en het rollenspel 163 Wat zijn instellingen? 163 Het rollenspel: waarom instellingen geen klanten hebben 163 De maatschappelijke verantwoordelijkheid van instellingen 167 De verleiding om instellingen als bedrijven te zien 168 Gedachte-experiment 170 Waarom instellingen geen bedrijven zijn 172 De kracht van regulatieve ideeën 177 8

7 13. Vluchtelingen als uitdaging voor mensenrechten en humanitair handelen 179 Methode: tegenstellingen in vraag stellen (Derrida) 179 De vluchteling als slachtoffer anders bekijken 181 De vluchteling als passief slachtoffer 181 Toepassing: vluchtelingen voorbij tegenstellingen 183 Politieke en economische vluchtelingen 184 Arendt over illegalen en het failliet van mensenrechten 187 Politieke mensenrechten als tegengif? 192 Epiloog 197 Methoden en technieken van de filosofie 197 Inhoudelijke lessen 198 Literatuur 203 Namenregister 209 Begrippenregister 211 9

Vergelijkbare documenten

Wetenschapscommunicatie en/of democratisch debat? Pieter Maeseele

Wetenschapscommunicatie en/of democratisch debat? Pieter Maeseele Wie ben ik? Communicatiewetenschappen UA Media, Wetenschap & Democratie Media & Democratie - Evalueren van mate waarin media bijdragen