Stichting Weet Wat Je Besteedt (WWJB) Lesbrief Pensioenworkshop Mañana 1

Transcriptie

1 Stichting Weet Wat Je Besteedt (WWJB) 1 Deze instructie is bedoeld voor (gast-)docenten die de pensioenworkshop Mañana gaan geven. Na het lezen van deze instructie ben je in staat om zelfstandig deze les te geven. De instructie bestaat uit twee delen: de inleiding met informatie over de voorbereiding van de workshop en het deel workshop waarin je stap voor stap uitgelegd wordt hoe je de workshop in de klas begeleidt. I Inleiding Informatie over stichting Weet Wat Je Besteedt De pensioenworkshop Mañana is een les van stichting Weet Wat Je Besteedt (WWJB). WWJB is een onafhankelijke stichting die zich richt op het vergroten van de financiële zelfredzaamheid van jongeren in de leeftijd van 12 tot 25 jaar. Dit doen we door met en voor jongeren te werken en telkens op zoek te gaan naar nieuwe manieren om samen met jongeren andere jongeren te bereiken en ze uit te dagen om hun financiële competenties te vergroten. (Gast-)les Mañana Met de pensioenworkshop Mañana verwerven jongeren op een speelse, laagdrempelige en interactieve manier basiskennis over pensioenen, zodat het onderwerp niet meer eng en ingewikkeld is als ze hier op een later moment mee geconfronteerd worden. Hiermee worden jongeren op hun financiële toekomst voorbereid en wordt hun financiële zelfredzaamheid vergroot. Als (gast-)docent begeleid je het proces waarin jongeren op een leuke en interactieve manier meer inzicht krijgen in hoe pensioen in Nederland geregeld is en wat dit voor hun betekent. Voorbereiden (gast-)les WWJB wil jongeren op een leuke manier aan het denken zetten over geldzaken om zo de financiële zelfredzaamheid van jongeren te vergroten. Deze lesbrief helpt je met het voorbereiden en het geven van de workshop. De gastdocent begeleidt de jongeren door het lesmateriaal, geeft waar nodig extra uitleg en stimuleert de interactie tussen jongeren. De pensioenworkshop Mañana zal begeleid worden door pensioendeskundigen, met een gedegen parate kennis over het Nederlandse pensioenstelsel. De benodigde voorbereiding is daarom beperkt: het volstaat om deze lesbrief goed te bestuderen en te zorgen dat je alle benodigde materialen hebt om de workshop te geven. Het is 1 Mañana is het Spaanse woord voor "morgen" en heeft ook de betekenis van het "uitstellen van een afspraak. Dit komt overeen met het gevoel dat jongeren bij het onderwerp pensioen hebben. Pensioen staat ver af van de belevingswereld van jongeren. De materie is complex en onzeker, met als gevolg dat ze over het algemeen de kop in het zand steken. Ze concentreren zich liever op het heden dan op hun toekomst. Sparen voor korte termijn doelen (zoals het rijbewijs, een vakantie of de aankoop van een eerste huis) is belangrijker dan sparen voor later, zoals pensioen. 1

2 nuttig om de verschillende onderdelen van de les (huiswerkopdracht, film, oefening) van te voren te bekijken en/of zelf te doen. Benodigde informatie De workshop duurt minimaal 45 minuten. Van te voren moet je als gastdocent een aantal dingen weten. Deze informatie wordt door WWJB verstrekt. - Adres school en contractgegevens (eigen) docent - Duur van een lesuur? (minimaal 45 minuten) - Wat is de grootte van de groep? (voor het aantal benodigde computers en/of werkbladen) - Is er internetverbinding en welke digitale middelen kunnen gebruikt worden (computers, tablets, smartphones)? - Wordt er voor de offline of online variant gekozen (zie toelichting hieronder)? - Welke variant van de huiswerkopdracht wordt door de jongeren gemaakt? De offline of de online variant? Programma workshop De workshop bestaat uit 3 onderdelen, ook wel lesmodules genoemd: een individuele huiswerkopdracht, een klassikale uitleg over pensioen en een interactieve oefening. Van deze modules is zowel een offline als een online versie beschikbaar. In overleg met de vaste docent bepaalt WWJB voor welke variant gekozen wordt. Dit is afhankelijk van welke digitale middelen de docent en de leerlingen tot hun beschikking hebben. De individuele huiswerkopdracht is bedoeld als voorbereiding op de les. De offline variant betreft een opdracht waarbij leerlingen een interview of enquête afnemen. Deze opdracht wordt door de docent vooraf aan de leerlingen verstrekt en kan door (eigen) docenten gratis gedownload worden van onze site Het online alternatief van deze opdracht is een pensioenquiz die jongeren kunnen doen op ons jongerenplatform Edgie.nl. De klassikale uitleg over pensioen wordt gegeven door middel van een korte animatiefilm. Hierin wordt uitgelegd hoe het pensioenstelsel in Nederland in elkaar zit en wat dit betekent voor je oude dag. Na afloop van deze film gaat de gastdocent in op vragen van leerlingen en licht bepaalde onderwerpen nader toe. Met de interactieve oefening gaan leerlingen hun ideale leven tijdens hun pensioen in beeld brengen. Vervolgens laten we zien wat voor prijskaartje aan hun keuzes hangt en wat het te verwachten inkomen zal zijn, waardoor het besef ontstaat dat het belangrijk is om al vroeg bewust met je pensioen bezig te zijn. De offline variant bestaat uit een werkblad (inclusief bijlagen), dat op gratis besteld kan worden. Het online alternatief is een online tool, die op computer, tablet en mobiel gratis gespeeld kan worden en op Edgie.nl te vinden is. 2

3 Benodigdheden Offline variant - Lesbrief met bijlage - Huiswerkopdracht - Film Casa Mañana (op USB-stick) - Werkblad Isla Mañana inclusief bijlagen (stickervel en prijzenvel) Online variant - Lesbrief met bijlage - Computers (eventueel zijn de online onderdelen ook met tablet of smartphone uit te voeren) - Url van de Pensioenquiz: ga naar Edgie.nl, de quiz is te vinden via TEST&TOOLS - Url van de film Casa Mañana: de film is te vinden via Edgie.nl/pensioen. Neem voor de zekerheid de film ook op USB-stick mee. - Url van de online tool Isla Mañana: ga naar Edgie.nl, de tool is te vinden via TEST&TOOLS Doelgroep De workshop is, in eerste instantie, bedoeld voor MBO-leerlingen in de laatste klassen van het MBO (ca jaar) Doel van de workshop Het doel van de workshop is jongeren basiskennis bij te brengen over pensioenen, zodat het onderwerp niet meer eng en ingewikkeld is als ze hier op een later moment mee geconfronteerd worden. II De workshop Introductie gastdocent (max. 5 minuten) Benodigdheden: geen - Als je gastdocent bent stel je je voor als vrijwilliger van Stichting Weet Wat Je Besteedt en vertel je waarom je de gastles geeft. Hierbij kan je vertellen waar je werkt, wat je doet en dat de organisatie waarvoor je werkt een partner is van WWJB. - Vertel dat de workshop Mañana gaat over pensioenen en dat deze het komende lesuur gegeven gaat worden. Warming up n.a.v. huiswerkopdracht (max. 5 minuten) Benodigdheden: geen Doel: het gesprek met de leerlingen op gang brengen en zorgen dat ze in het onderwerp komen. 3

4 - De warming up vindt klassikaal plaats naar aanleiding van de huiswerkopdracht. Er worden gezamenlijk een aantal vragen behandeld, die door de gastdocent geïntroduceerd worden. Vraag jongeren hun hand op te steken voordat ze antwoord geven. - Voor de leerlingen is deze workshop waarschijnlijk de eerste kennismaking met het onderwerp pensioen. Vermijd het gebruik van moeilijke woorden en jargon. Als je toch niet om het gebruik van een moeilijk woord of jargon heen kan, vraag dan of iemand weet wat het woord betekent. Licht de betekenis indien nodig toe. - Als er door een leerling een vraag gesteld wordt, probeer dan de andere leerlingen erbij te betrekken door te vragen of een andere leerling het antwoord weet. Als dit niet het geval is, geef je zelf het antwoord. - Als je de klas niet in beweging krijgt tijdens deze warming up, besteedt dan niet teveel tijd aan dit onderdeel, maar ga verder met het volgende onderdeel: de film Casa Mañana. Voorbeeldvragen warming up Offline variant (interview of enquete) - Waarom denk je dat de workshop Mañana heet? Antwoord: Mañana is het Spaanse woord voor "morgen" en heeft ook de betekenis van het "uitstellen van een afspraak. Dit komt overeen met het gevoel dat jongeren bij het onderwerp pensioen hebben. Jongeren concentreren zich liever op het heden dan op hun toekomst. Sparen voor korte termijn doelen (zoals het rijbewijs, een vakantie of de aankoop van een eerste huis) is belangrijker dan sparen voor later, zoals pensioen. Herkennen de jongeren dit gevoel? - Wie heeft er zelf een bijbaan? - Wie bouwt er van jullie al pensioen op? Antwoord: eigenlijk bouwt iedereen vanaf 17 jaar al pensioenrechten op via AOW. - Waar kan je zien of je al pensioen opgebouwd hebt? - Wie heeft er iemand in zijn omgeving geïnterviewd? Had die persoon een belangrijke vraag of tip over pensioen? - Wie heeft er een enquête afgenomen? Wanneer wilden de mensen die je geïnterviewd hebt stoppen met werken? Zaten daar mensen bij die al voor hun 60 e willen stoppen? Zouden ze dat financieel ook kunnen? - Heb je zelf een vraag over pensioen die je graag beantwoord zou willen hebben in deze workshop? Online variant (pensioenquiz) - Waarom denk je dat de workshop Mañana heet? Antwoord: Mañana is het Spaanse woord voor "morgen" en heeft ook de betekenis van het "uitstellen van een afspraak. Dit komt overeen met het gevoel dat jongeren bij het onderwerp pensioen hebben. Jongeren concentreren zich liever op het heden dan op hun toekomst. Sparen voor korte termijn doelen (zoals het rijbewijs, een vakantie of de aankoop van een eerste huis) is belangrijker dan sparen voor later, zoals pensioen. Herkennen de jongeren dit gevoel? - Wie heeft er zelf een bijbaan? 4

5 - Wie bouwt er van jullie al pensioen op? Antwoord: eigenlijk bouwt iedereen vanaf 17 jaar al pensioenrechten op via AOW. - Waar kan je zien of je al pensioen opgebouwd hebt? - Wie had alle vragen goed? Waardoor ben jij zo n pensioenexpert? - Vonden jullie de quiz makkelijk/moeilijk? Wat vond je een moeilijke vraag? - Heb je zelf een vraag over pensioen die je graag beantwoord zou willen hebben in deze workshop? Uitleg pensioenen: film Casa Mañana (5 minuten) Benodigdheden: film Casa Mañana Offline variant: Film Casa Mañana op USB-stick Online variant: Url naar Casa Mañana: de film is te vinden via Edgie.nl/pensioen Doel: jongeren basiskennis bij brengen over pensioenen. In de film wordt uitgelegd hoe het pensioenstelsel in Nederland in elkaar zit en wat dit betekent voor je oude dag. Er is bewust voor gekozen om deze uitleg zo simpel mogelijk te houden, zodat de informatie goed kan beklijven en hiermee een goede basis voor de toekomst wordt gelegd. Als pensioendeskundige zul je wellicht informatie missen of de uitleg in de film iets te kort door de bocht vinden. Probeer niet in de verleiding te komen om te vertellen dat de werkelijkheid veel ingewikkelder is. We willen de jongeren immers niet bij voorbaat al ontmoedigen - Vertel dat ze de film Casa Mañana gaan kijken een film over pensioen - en start de film. - Laat als de film afgelopen is het laatste shot (de illustratie van Casa Mañana) in beeld staan. Deze illustratie kan je gebruiken als visuele ondersteuning bij de beantwoording van vragen of bij de nadere toelichting van bepaalde onderwerpen uit de film. Vervolg uitleg pensioenen: nadere toelichting n.a.v. vragen (5-10 minuten) Benodigdheden: bijlage lesbrief Extra uitleg en Q&A - Vraag na afloop van de film of er vragen zijn. - Probeer ook bij de beantwoording van deze vragen de leerlingen te betrekken door te vragen of een andere leerling het antwoord weet. Als dit niet het geval is, geef je zelf het antwoord. - Bij de beantwoording van vragen kan je gebruik maken van de Q&A in de bijlage. Dit document is een groeidocument. We horen het graag als je na afloop van de workshop vragen en antwoorden hebt die toegevoegd kunnen worden. - Als de jongeren geen vragen hebben, kies dan zelf een onderwerp uit om nader toe te lichten. Of gebruik de stelling in de bijlage (over de keuze tussen twee werkgevers) om de interactie te stimuleren. - Als er teveel vragen zijn om te beantwoorden, dan kan je de leerlingen verwijzen naar de Geldcoach op Edgie.nl. Daar kunnen ze hun vraag aan de Geldcoach stellen (de beantwoording zal in overleg met pensioenadviseurs van PGGM en Zwitserleven plaatsvinden). 5

6 - Op Edgie.nl kunnen de jongeren ook de film Casa Mañana nog een keer bekijken en meer informatie vinden over pensioen. Oefening (15 20 minuten) Benodigdheden: oefening Isla Mañana Offline variant: Werkblad Isla Mañana inclusief bijlagen (stickervel en prijzenvel) Online variant: Url van de online tool Isla Mañana: ga naar Edgie.nl, de tool is te vinden via TEST&TOOLS Doel: leerlingen laten ervaren dat het belangrijk is om al vroeg bewust met je pensioen bezig te zijn. Offline variant (werkblad Isla Mañana) - Vertel de leerlingen dat ze nu hun eigen ideale oude dag in beeld gaan brengen. - Stap 1: Isla Mañana uitdelen Werkbladen Isla Mañana uitdelen, inclusief het stickervel. NB 1: zorg dat ze de werkbladen zo uitdeelt dat ze de voorkant voor zich hebben (met de tekst Isla Mañana. Maak je eigen pensioeneiland en het plaatje van het eiland). Als ze de achterkant te snel zien, dan hebben ze te snel door waar de oefening naar toe gaat. NB 2: : nog niet het prijzenvel uitdelen! - Stap 2: Oefening uitleggen Leerlingen vragen het werkblad open te klappen en het stickervel erbij te pakken. Toelichten dat op het stickervel 9 uitgavencategorieën 2 staan, van wonen tot verzekering. De nummers die bij deze uitgavencategorieën horen, staan ook op het eiland op het werkblad. Bij iedere categorie kunnen de leerlingen kiezen uit 4 afbeeldingen/ stickers. Vertellen dat ze uit iedere categorie 1 sticker mogen kiezen, van het beeld dat ze het meeste aanspreekt. Deze stickers plakken ze op het eiland bij het desbetreffende nummer. - Stap 3: Aan de slag! De leerlingen gaan nu met de oefening aan de slag. Loop rond en beantwoordt waar nodig vragen van leerlingen. Hou in de voortgang in de gaten. Voorkom dat een groot deel van de leerlingen al klaar is, terwijl nog een paar leerlingen bezig zijn, en in de verleiding komt om ook de achterkant van het werkblad vast te bekijken. Spoor de leerlingen die langzamer zijn aan om de oefening af te maken. Als de leerlingen hun eiland af hebben, is het tijd voor de volgende stap. 2 Deze uitgavenposten zijn gebaseerd op de referentiebudgetten die Nibud opgesteld heeft op basis van budgetonderzoek van het CBS. 6

7 - Stap 4: Optellen; hoeveel pensioen heb je nodig? Deel het prijzenvel uit. Op het prijzenvel zijn de bedragen 3 afgebeeld die bij de verschillende keuzes horen. Vraag de leerlingen het prijzenvel naast hun pensioeneiland te leggen en het bedrag van hun keuze per categorie in de desbetreffende kolom op het prijzenvel te schrijven. Vraag de leerlingen vervolgens om deze bedragen op te tellen en het totaal op de achterkant van hun werkblad te schrijven in het vakje met de rode pijl. - Stap 5: Leermoment Dit is het bedrag dat ze per maand nodig hebben om hun oude dag te bekostigen. Vraag een aantal leerlingen wat hun totaalbedrag is en of ze denken dat dit veel of weinig is. Vertel vervolgens dat een alleenstaande gepensioneerde die alleen van AOW (basispensioen van de overheid) moet rondkomen (en dus geen werkgeverspensioen of aanvullend pensioen heeft) ongeveer 1100,- per maand te besteden heeft. Wie van de leerlingen kan daarmee zijn levensstijl/ oude dag betalen? Waarschijnlijk zullen niet veel leerlingen hiermee uit kunnen komen. Het is dus belangrijk om te zorgen dat je later meer pensioen hebt dan alleen je AOW. Vertel dat de gemiddelde Nederlander die een modaal salaris heeft verdiend ongeveer 1900,- per maand te besteden heeft. Komen de leerlingen uit met dat bedrag? Als dat niet het geval is, hoe denken ze dit op te gaan lossen? Tips voor oplossingen: Minder uitgeven als je met pensioen bent. Dit kan door te besparen op uitgaven zoals boodschappen of kleding. Maar je kan ook aan een meer structurele oplossing denken. Bijvoorbeeld door kleiner te gaan wonen. Of te zorgen dat je eigen huis (deels) afbetaald is als je gepensioneerd bent, zodat je maandelijks geen (of minder) hypotheekkosten hebt. Hard werken en veel geld verdienen. Als dit bij een werkgever is die een pensioenregeling heeft bouw je hierdoor meer werkgeverspensioen op. Als je zelfstandige/ ZZP-er bent of een eigen bedrijf hebt, dan kan je door veel geld te verdienen zelf iets regelen/sparen voor je pensioen. Zelf sparen voor later. Dit kan op verschillende manieren. Zie de bijlage Extra uitleg en Q&A. Langer doorwerken. Als dit bij een werkgever is die een pensioenregeling heeft bouw je hierdoor meer werkgeverspensioen op. Als je zelfstandige/ ZZP-er bent of een eigen bedrijf hebt, dan kan je hierdoor meer geld verdienen om zelf iets te zelf iets regelen/ sparen voor je pensioen. Rijke schoonouders of een rijke vriend of vriendin zoeken (knipoog naar de film Casa Mañana) 3 Deze vier bedragen zijn gebaseerd op de referentiebudgetten die Nibud opgesteld heeft op basis van budgetonderzoek van het CBS. Het betreft het besteedbaar inkomen van een alleenstaande gepensioneerde die alleen AOW ontvangt ( ) en gepensioneerden die een werkgevers- en aanvullend pensioen hebben opgebouwd op basis van een modaal salaris ( ), een 2x modaal ( ) salaris en een top inkomen ( ). 7

8 - Stap 6: Reflectie Wat voor conclusies trekken de leerlingen uit deze oefening? Kijken ze anders tegen pensioen aan dan aan het begin van de les? Online variant (online tool Isla Mañana) - Vertel de leerlingen dat ze nu hun eigen ideale oude dag in beeld gaan brengen. - Stap 1: Naar de tool Vertel de leerlingen waar ze de tool kunnen vinden: ga naar Edgie.nl, de tool is te vinden via TEST&TOOLS - Stap 2: Aan de slag! De leerlingen gaan nu met de oefening aan de slag. Loop rond en beantwoordt waar nodig vragen van leerlingen. Hou in de voortgang in de gaten. Als iedereen klaar is, is het tijd voor de volgende stap. - Stap 3: Leermoment Wie van de leerlingen kon zijn levensstijl/ oude dag betalen met alleen AOW ( 1100,- per maand)? En wie met 1900,- per maand (het pensioen van de gemiddelde Nederlander die een modaal salaris heeft verdiend gedurende zijn werkende leven)? Als dat niet het geval was, hoe denken ze dit op te gaan lossen? Tips voor oplossingen: Minder uitgeven als je met pensioen bent. Dit kan door te besparen op uitgaven zoals boodschappen of kleding. Maar je kan ook aan een meer structurele oplossing denken. Bijvoorbeeld zorgen dat je je eigen huis (deels) afbetaald hebt tegen de tegen de tijd dat je met pensioen bent, zodat je maandelijks geen (of minder) hypotheek meer hoeft te betalen. Hard werken en veel geld verdienen. Als dit bij een werkgever is die een pensioenregeling heeft bouw je hierdoor meer werkgeverspensioen op. Als je zelfstandige/ ZZP-er bent of een eigen bedrijf hebt, dan kan je door veel geld te verdienen zelf iets regelen/sparen voor je pensioen. Zelf sparen voor later. Dit kan op verschillende manieren. Zie de bijlage Extra uitleg en Q&A. Langer doorwerken. Als dit bij een werkgever is die een pensioenregeling heeft bouw je hierdoor meer werkgeverspensioen op. Als je zelfstandige/ ZZP-er bent of een eigen bedrijf hebt, dan kan je hierdoor meer geld verdienen om zelf iets te zelf iets regelen/ sparen voor je pensioen. Rijke schoonouders zoeken (knipoog naar de film Casa Mañana) NB Als ze niet tevreden zijn met hun uitkomst, dan kunnen ze de tool thuis eventueel nog een keer doen op Edgie.nl 8

9 - Stap 4: Reflectie Wat voor conclusies trekken de leerlingen uit deze oefening? Kijken ze anders tegen pensioen aan dan aan het begin van de les? Afsluiting (max. 5 minuten) Benodigdheden: geen Doel: jongeren even stil laten staan bij wat ze geleerd hebben. - Vraag de jongeren wat ze van de pensioenles vonden en wat ze ervan opgestoken hebben. Dit kan je doen door de vraag als volgt te stellen: Stel dat je aan je met ouders of aan een vriend of vriendin over deze les praat, wat zou je ze er dan over vertellen? - Bedank de jongeren voor hun aandacht en vertel dat er op Edgie.nl meer informatie en leuke testen en tools te vinden zijn. Niet alleen over pensioen, maar ook over andere onderwerpen die met geld te maken hebben. 9