Wat drijft MKB-ondernemers?

Transcriptie

1 Wat drijft MKB-ondernemers? Ontwikkeling doelstellingen

2 ISBN : Rapportnummer : A Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap ( Panteia BV Panteia BV Bredewater 26 P.o. box CA Zoetermeer 2701 AA Zoetermeer The Netherlands Sjaak Vendrig Zoetermeer, december 2013 Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with Panteia. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia. Panteia does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

3 Inhoudsopgave 1 Doelstellingen van het starten van een onderneming 5 2 Doelstellingen van een onderneming Beeld doelstellingen van MKB-ondernemers Doelstellingen van MKB-ondernemers naar sector Doelstellingen van MKB-ondernemers naar grootteklasse 14 3

4 MKB-ondernemers hebben verschillende motieven om te kiezen voor het ondernemerschap, variërend van de wens om eigen baas te zijn tot het benutten van een gat in de markt. Eenmaal ondernemer zijnde, zijn er andere doelstellingen die prioriteren, bijvoorbeeld winst maken of het. Met behulp van de data van het MKB Beleidspanel 1 over de laatste tien jaar is in deze minirapportage onderzocht wat MKB-ondernemers drijft. Daaruit komt naar voren dat de continuïteit van de eigen onderneming de belangrijkste doelstelling is. Belangrijker dan bijvoorbeeld het. Het belang van de doelstelling continuïteit is sinds het begin van de huidige financieel-economische crisis, in 2008, duidelijk toegenomen. Daaruit kan geconcludeerd worden dat MKB-ondernemers steeds meer waarde zijn gaan hechten aan het voortbestaan van de eigen onderneming. Anders geformuleerd: MKB-bedrijven zijn meer bezig met overleven, break-even draaien of het verlies beperken (continuïteit en ) dan met 'het of het. 1 Dit MKB beleidspanel bestaat vanaf 1998 en meet drie keer per jaar de mening van ondernemers in het midden- en klein over actuele beleidsonderwerpen. Naast deze beleidsgerelateerde gegevens, worden van de panelleden ook basiskenmerken verzameld. (De vraag welke doelstelling zij voor hun het belangrijkste vinden, is daar een van.) Dit biedt dan de mogelijkheid meningen van ondernemers te verbijzonderen naar skenmerken. Zie verder 4

5 1 Doelstellingen van het starten van een onderneming Hoewel het merendeel van de Nederlandse beroepsbevolking in loondienst werkt, geldt ondernemerschap voor menigeen als een ideaal. Ondernemerschap staat voor vrijheid, zelfredzaamheid, zelfontplooiing en vaak ook - hoewel in veel gevallen ten onrechte - voor succes en rijkdom. In 2008 was iets meer dan vijf procent van de Nederlandse bevolking bezig met het opzetten van een eigen of had dat recent gedaan 2. De beweegredenen waarom mensen ervoor kiezen om zelfstandig ondernemer te worden, zijn divers 3. Deze redenen kunnen een positieve (pull) en een negatieve (push) grondslag hebben 4, zoals: Positief/pullfactoren: uitdaging; wens om eigen baas te zijn (). Om bijvoorbeeld de werkzaamheden te doen die het prettigste zijn om uit te voeren; om zelf de eigen dagindeling te kunnen bepalen en zelf het inkomen te verdienen; de wens om voor eigen risico en rekening specifieke werkzaamheden te verrichten, bijvoorbeeld vanuit een studie, hobby of het zien van een gat in de markt; meer waardering te willen zien voor de resultaten van de eigen werkzaamheden als zelfstandig ondernemer dan in loondienst; een natuurlijke drang die van oudsher bestaat, omdat men in het zelfstandig ondernemerschap is opgegroeid; de aanwezigheid van (financiële en/of economische) mogelijkheden die de wens om een eigen onderneming te starten mogelijk maken; betere mogelijkheden om zorg voor het gezin en arbeid te combineren; mogelijkheid om meer (en sneller) geld te verdienen dan in loondienst. Negatief/pushfactoren ontevredenheid over de baan in loondienst (inhoudelijk of als gevolg van een meningsverschil met de werkgever; werknemers die na ontslag geen nieuwe baan kunnen vinden; dreigende werkloosheid met de inschatting dat na ontslag geen nieuwe baan gevonden kan worden. Volgens de Kamer van Koophandel Nederland hebben in Nederland personen in 2013 een onderneming gestart. Dit zijn er meer dan in 2012, een toename van 13% 5. Het gaat vooral om starters in de dienstensector. In 2007 was 46% van alle startende ondernemers actief binnen deze sector, in 2013 is dat 63%. De bouwsector is goed voor 9% van de starters; vijf jaar geleden was dat aandeel overigens nog. Het aandeel zzp ers binnen de totale groep starters is vanaf 2005 flink gestegen. Waar in 2005 nog 84% van de starters als zzp er kon worden aangemerkt, is dit in 2013 gestegen tot 94%. 2 Drs. G. Brummelkamp, Startende Ondernemers, EIM, februari Zie daarvoor 3 Drs. A. Bruins, Van baan naar eigen baas, EIM, juli 2009, pag Zie daarvoor 4 drs. A. Bruins, drs. P.J.M. Vroonhof, drs. N.E. de Vries, Ambities en vermogensopbouw zzp ers, Panteia,juni 2013 en drs. A. Bruins, Parttime van Start, EIM. September Zie daarvoor 5 Zie Startersprofiel 2013, Kamers van Koophandel Nederland, januari

6 Invloed financieel -economische crisis Volgens de Kamer is er door de crisis veel behoefte om een alternatief te zoeken voor een vaste baan. In 2013 zijn veel bedrijven failliet gegaan en hebben veel ontslagen plaatsgevonden. Mede ingegeven door de lage drempels om een eigen onderneming te starten, heeft dit geresulteerd in een toename van het aantal inschrijvingen. Een illustratief voorbeeld zijn de werknemers van grote, failliet verklaarde bouwbedrijven die massaal als zzp er aan de slag gaan. Daarnaast zijn er steeds meer bedrijven die het personeel meer flexibel willen inzetten en om die reden hun medewerkers adviseren om zich als zelfstandige te vestigen om die vervolgens weer in te huren. Ook komt het voor dat bouwbedrijven zich failliet laten verklaren om zo hun vaste personeelsleden in aantal te doen krimpen. Na zo'n faillissement maken ze geregeld een doorstart met zelfstandigen (zzp'ers), waardoor ze lagere kosten hebben 6. 6 Zie bijvoorbeeld het artikel Bouwers lozen personeel door 'foute faillissementen' in het Algemeen Dagblad van 16 oktober

7 2 Doelstellingen van een onderneming De in het vorige hoofdstuk genoemde beweegredenen(positief/pull en negatief/push) zijn persoonlijke motieven om met een onderneming te beginnen. Eenmaal begonnen als zelfstandig ondernemer stellen zij andere (s)doelstellingen om de persoonlijke startmotieven in de praktijk te verwezenlijken; ook op langere termijn! Deze doelstellingen zijn: 1. ; 2. ; 3. ; 4. continuïteit. Op basis van de data van het MKB Beleidspanel 7 is onderzocht welke van de bovenstaande doelstellingen MKB-ondernemers voor hun het belangrijkste vinden. Niet alleen voor het jaar 2013, maar ook voor de afgelopen tien jaar. Daarbij is nagegaan of de rangorde van die doelstellingen in die jaren is veranderd Beeld doelstellingen van MKB-ondernemers Beeld in 2013 In 2013 is de de belangrijkste doelstelling van de MKBondernemer. De doelstelling volgt op enige afstand, gevolgd door het en. Na het noemen van de doelstelling die MKB-ondernemers het belangrijkste vinden, konden zij een tweede doelstelling noemen. In de rangorde van the second best - doelstelling die daaruit is vastgesteld, blijkt het de belangrijkste te zijn, gevolgd door de, en realiseren van groei. (Zie tabel 2.1) tabel 2.1 Doelstelling die MKB-ondernemingen het belangrijkste vinden voor hun, 2013 Doelstelling Als eerste genoemd Als second best genoemd Aandeel (%) 59 24,6 20,2 23,1 13,7 38,5 7,1 13, Bron: MKB-beleidspanel, 2e meting 2013, Panteia Zoetermeer. Beeld gedurende de laatste 10 jaar Het beeld van 2013 is gedurende de laatste tien jaar hetzelfde gebleven. Dat wil zeggen dat over de jaren heen de voor MKB-ondernemers als eerste genoemd wordt en verreweg de belangrijkste doelstelling is. Ook de twee doelstellingen die daarna als belangrijkste zijn genoemd, zijn dezelfde: 7 Zie voetnoot 1 op de vorige bladzijde. 8 Het betreft de periode Echter, in het jaar 2008 zijn aan de deelnemers van het MKB-panel geen vragen gesteld over de doelstellingen van het. De onderzoeksresultaten van dat jaar zijn via extrapolatie van 2007 naar 2009 verkregen. 7

8 en het. Wel wisselen zij in de rangorde soms van positie, met name in de jaren Na als eerste doelstelling de genoemd te hebben, blijken de meeste MKB-ondernemers de afgelopen 10 jaar als second best 'het maken van winst het vaakst te noemen. Zelfstandigheid en de volgen op enige afstand. Doelstellingen worden beïnvloed door de conjunctuur Zoals in figuur 2.1 te zien is, blijkt 2008 een bepalend jaar te zijn. Binnen de doelstellingen die MKB-ondernemers als eerste hebben genoemd, neemt het aandeel van de in 2008 sterk toe. In mindere mate geldt dat voor de. Daarentegen daalt het aandeel van. Zoals bekend, is 2008 het eerste jaar van de huidige financieel-economische crisis en uit figuur 2.1 is af te leiden dat onder invloed van die crisis MKB-ondernemers hun belangrijkste doelstellingen wijzigen. Het voortbestaan van hun (continuïteit en ) wordt belangrijker gevonden dan het of het. Of anders geformuleerd: MKB-bedrijven zijn meer bezig met overleven, break-even draaien of het verlies beperken (continuïteit en ) dan met het of het. (Zie figuur 2.1) De relatie tussen continuïteit en de economische crisis komt ook in andere onderzoeken naar voren. Zo betoogt Wiebe Zijlstra in een artikel op 9 dat continuïteit in deze tijd van recessie en gebrek aan vertrouwen belangrijker zijn dan ooit. Niet alleen vanuit de ondernemer bezien, maar ook vanuit het bedienen van de klant is dat van belang. Klanten willen weten hoe de ondernemer ervoor zorgt dat een calamiteit de continuïteit van de onderneming niet in gevaar brengt. Immers, als de onderneming zou omvallen, dan hebben de klanten een probleem. Zij krijgen niet waarop ze hebben gerekend. ING heeft in april 2013 onderzoek gedaan naar de strategie en kansen in het familie 10. Daaruit blijkt dat mede onder invloed van de economische crisis de over generaties heen als belangrijker wordt ervaren dan vermogensopbouw voor de volgende generatie. Klantloyaliteit en langetermijnfocus worden daarbij als de belangrijkste succesfactoren gezien. 9 Zie: maart Strategie en kansen in het familie, Katinka Jongkind, ING Economisch Bureau, april

9 figuur 2.1 Doelstellingen die MKB-ondernemingen het belangrijkste vinden voor hun en als eerste noemen, , in procenten. Bron: MKB Beleidspanel, metingen , Panteia Zoetermeer. Ook bij de doelstellingen die ondernemers als second best hebben genoemd, is de invloed van de conjunctuur zichtbaar, zij het in mindere mate als bij de eerst genoemde doelstelling. Na de als belangrijkste en eerstgenoemde doelstelling is het als second best de belangrijkste doelstelling. Dat is gedurende de laatste 10 jaren zo, zij het dat deze de laatste jaren wat afgevlakt is en vervolgens in een daling is omgebogen ten faveure van en de. Ook hier is (enigszins) te zien dat MKB-bedrijven meer bezig zijn met overleven, break-even draaien of het verlies beperken (continuïteit en ) dan met 'het of het. (Zie figuur 2.2) 9

10 figuur 2.2 Doelstellingen die MKB-ondernemingen het belangrijkste vinden voor hun en als tweede noemen, , in procenten. Bron: MKB Beleidspanel, metingen , Panteia Zoetermeer. 2.2 Doelstellingen van MKB-ondernemers naar sector Het generieke beeld voor alle MKB-ondernemingen is min of meer hetzelfde als voor de sectoren. Binnen elke sector is de de belangrijkste doelstelling van de MKB-ondernemer. De doelstellingen het maken van winst en volgen op enige afstand. Het beeld van de doelstelling die MKB-ondernemers als second best hebben genoemd is per sector wat grilliger, maar ook in overeenstemming met het generieke beeld. Het is dan het meest genoemd. Zelfstandigheid en de continuïteit van het volgen. (Zie figuur 2.3) 10

11 figuur 2.3 Doelstellingen die MKB-ondernemingen het belangrijkste en het een na belangrijkste vinden voor hun, per sector, , in procenten. Doelstelling 1 MKB-Ondernemer Industrie Doelstelling 2 MKB-Ondernemer Industrie Industrie Industrie Doelstelling 1 MKB-Ondernemer Bouw Doelstelling 2 MKB-Ondernemer Bouw Bouw Bouw Doelstelling 1 MKB-Ondernemer Handel Doelstelling 2 MKB-Ondernemer Handel Handel Handel Doelstelling 1 MKB-Ondernemer Horeca Doelstelling 2 MKB-Ondernemer Horeca Horeca Horeca 11 Van enkele sectoren waren er in 2005 geen waarnemingen (bijvoorbeeld de Horeca en de Financiële Diensten. De onderzoeksresultaten van dat jaar zijn via extrapolatie van 2004 naar 2006 verkregen. 11

12 Vervolg figuur 2.3 Doelstellingen die MKB-ondernemingen het belangrijkste en het een na belangrijkste vinden voor hun, per sector, , in procenten. Doelstelling 1 MKB-Ondernemer Vervoer Doelstelling 2 MKB-Ondernemer Vervoer Vervoer Vervoer Doelstelling 1 MKB-Ondernemer Financiële Diensten Doelstelling 2 MKB-Ondernemer Financiële Diensten Financiële Diensten Financiële Diensten Doelstelling 1 MKB-Ondernemer Zakelijke Diensten Doelstelling 2 MKB-Ondernemer Zakelijke Diensten Zakelijke Diensten Zakelijke Diensten Doelstelling 1 MKB-Ondernemer Overige Diensten Doelstelling 2 MKB-Ondernemer Overige Diensten Overige Diensten Overige Diensten Bron: MKB Beleidspanel, metingen , Panteia Zoetermeer. 12 Van enkele sectoren waren er in 2005 geen waarnemingen (bijvoorbeeld de Horeca en de Financiële Diensten. De onderzoeksresultaten van dat jaar zijn via extrapolatie van 2004 naar 2006 verkregen. 12

13 Vanuit het generieke beeld is af te leiden dat sinds het begin van de huidige financieeleconomische crisis (2008) de doelstelling continuïteit voor MKB-ondernemers steeds belangrijker is geworden. De specificatie van de doelstellingen naar sectoren ondersteunt deze gevolgtrekking. Volgens de publicatie Kleinschalig Ondernemen zijn het vooral de bouw, de detailhandel, de autosector, de transportsector en, in mindere mate, de horeca die lijden onder de economische crisis. (Zie tabel 2.2). tabel 2.2 Stemming* onder ondernemers in het MKB naar sector, na eerste kwartaal 2013 Sector stemming onder ondernemers** Industrie + Bouw -- Groothandel = Detailhandel -- Autosector -- Horeca - Transport -- Informatie en communicatie + Financiële en zakelijke diensten = Persoonlijke diensten = * De stemming onder MKB-ondernemers is gemeten aan de hand van vijf indicatoren: vertrouwen in de economie, vertrouwen in het economische beleid, omzetverwachting, winstverwachting en werkgelegenheidsverwachting. ** Plus- en mintekens duiden erop of ondernemers in de betreffende sector een meer of minder dan gemiddeld vertrouwen hebben ten opzichte van ondernemers in het gehele MKB. ++ ruim bovengemiddeld vertrouwen + bovengemiddeld vertrouwen = gemiddeld vertrouwen - beneden gemiddeld vertrouwen ruim beneden gemiddeld vertrouwen Bron: MKB-beleidspanel, 2e meting 2013, Panteia Zoetermeer. In figuur 2.3 is te zien dat het aandeel van de sinds 2008 sterk is toegenomen in de sectoren waarbij de stemming onder ondernemers gelijk is aan of lager is dan het gemiddeld vertrouwen. Het gaat daarbij vooral om sectoren die sterk afhankelijk zijn van consumentenbestedingen: de detailhandel, autosector (opgenomen in handel ) en de horeca. Daarnaast is de stemming onder de MKB - ondernemers in de bouw en de transportsector (opgenomen in vervoer ) ruim beneden het gemiddeld vertrouwen. Het aandeel van de in de sectoren die gericht zijn op het buitenland (en het meest optimistisch zijn), is naar verhouding gedaald dan wel gestabiliseerd. Het gaat dan vooral om ondernemers in de industrie en ondernemers in de communicatiesector (opgenomen in zakelijke diensten ). 13 Kleinschalig Ondernemen Structuur en ontwikkeling van het Nederlandse MKB, Panteia juni (Zie 13

14 2.3 Doelstellingen van MKB-ondernemers naar grootteklasse Vooral voor het klein is het beeld van de doelstellingen per grootteklasse grosso modo gelijk aan het generieke beeld. Voor de betreffende ondernemers is de de belangrijkste doelstelling, gevolgd door, het en. Het generieke beeld is ook zichtbaar in het beeld van de doelstellingen die MKBondernemers als second best hebben genoemd. Het vinden zij het belangrijkste; en de volgen. (Zie figuur 2.4) figuur 2.4 Doelstellingen die MKB-ondernemingen het belangrijkste en het een na belangrijkste vinden voor hun, per grootteklasse, , in procenten. Doelstelling 1 MKB-Ondernemer 1-9 werkzame personen Doelstelling 2 MKB-Ondernemer 1-9 werkzame personen wp 1-9 wp Doelstelling 1 MKB-Ondernemer werkzame personen Doelstelling 2 MKB-Ondernemer werkzame personen wp wp Doelstelling 1 MKB-Ondernemer werkzame personen Doelstelling 2 MKB-Ondernemer werkzame personen wp wp Bron: MKB Beleidspanel, metingen , Panteia Zoetermeer. 14

15 De resultaten van het Programma MKB en Ondernemerschap worden in twee reeksen gepubliceerd, te weten: Research Reports en Publieksrapportages. De meest recente rapporten staan (downloadable) op: Recente Publieksrapportages A MKB Rating: Smaakt naar meer, onderzoek naar bekendheid en gebruik van ratings door MKB-bedrijven A Vertrouwen in eigen keldert: ondernemersvertrouwen door de jaren heen A Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2013 en 2014 A Ondernemen in de horecasector 2013 A Ondernemen in de groothandelsector 2013 A Ondernemen in de overige dienstverlening 2013 A Ondernemen in de bouwsector 2013 A Ondernemen in de transportsector 2013 A Ondernemen in de autosector 2013 A Bijdrage van buitenlandse werknemers aan innovatie in het MKB A Ondernemen in de zakelijke dienstverlening 2013 A Ondernemen in de metaalelektro 2013 A Ondernemen in de voedings- en genotmiddelenindustrie 2013 A Ondernemen in de detailhandel 2013 A De grijze ondernemer. Internationale vergelijking van de grijze ondernemer A Opleiding en scholing van zzp ers Resultaten zzp-panel meting I van 2013 A Internationale benchmark ondernemerschap Tabellenboek A Topsectoren: beeld en ontwikkeling. Update oktober 2013 A Innovatie en internationalisering in het MKB A Innovatie in het MKB, ontwikkelingen in de periode A Fulfilment van online verkoop A De overheid als klant van het MKB A Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2013 en 2014 A De innovativiteit van het MKB in 2013 A Monitor buitenlandse investeringen MKB A Sectorale veranderingen in de Nederlandse economie A Geen vertrouwen ondernemers in het economische beleid - Najaar 2013 A Verschillen tussen uitzendondernemingen A Economische effecten verlaging van de administratieve lasten voor het sleven A Exportindex MKB. Ontwikkelingen A Topsectoren: beeld en ontwikkeling. Update augustus 2013 A Bedrijfsfinanciering: zó kan het ook! A Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid

16 A Inkomens Zelfstandigen 2012 A Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2013 en 2014 Update juni A De rol van sociale media bij innovatie door zzp ers A Topsectoren in beeld. Internationale oriëntatie topsectoren A Topsectorenpanel. Methodologische verantwoording A Calimero creativiteit: De innovatieve netwerken van zzp ers A Hoe goed ligt de gemeente bij MKB? A Monitor Inkomens Ondernemers A Het wenkend perspectief van consumenteninnovatie A Innoveren achter de schermen A De financiële positie van het MKB in 2013 en 2014 A Minirapportage biomaterialen A Ontwerp krapte-indicator belangrijke beroepen topsectoren A Kleinschalig ondernemen 2013 A Topsectoren in beeld - Bekendheid met het topsectorenbeleid en beleving van het ondernemingsklimaat A Administratieve lasten MKB A Ambities en vermogensopbouw van zzp'ers A Topsectoren: beeld en ontwikkeling A April 2013 MKB en ondernemerschap in zakformaat, Editie 2012/2013 A Diaspora links van migrantenondernemers in Nederland A Intellectueel eigendom topsectoren A MKB verdeeld over kabinetsbeleid A Topsectoren in beeld A Concurrentie in het MKB A Alles flex, is dat een mismatch? A Challengers: hun kenmerken en succesfactoren A Wie wordt werkgever? A Oudedagsvoorziening in het MKB A Benchmark klanten Qredits A De waarde van sociaal ondernemerschap A Grondstofschaarste? A Gezocht: werklocatie 3.0 A Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2012 en Update december A Financiering van innovatie in het MKB A Samen starten A Inkomen, vermogen en dynamiek van zelfstandigen zonder personeel A Financieringsmonitor topsectoren 2012 A Ondernemen zonder personeel A Meer innovatie door buitenlanders?! A Meerwaarde van studentbedrijven A Duurzaam ondernemen in het MKB A Global Entrepreneurship Monitor 2011 The Netherlands A Gebruikers en communities A Wagenpark MKB en Groot 2010 A Nieuwe financieringsvormen voor het MKB A Monitor Inkomens Ondernemers A Een typologie van ondernemers met lage inkomens 16