Factsheet jeugdigen in Midden-Holland

Transcriptie

1 Factsheet jeugdigen in Midden-Holland Inleiding Gemeenten en regio s zijn op dit moment druk bezig met de beleidsvorming rond de transitie jeugdzorg. De hele jeugdzorg valt in 2015 onder de verantwoordelijkheid van de gemeenten. Daarnaast is in augustus 2014 de Wet passend onderwijs inwerking getreden. Deze wet legt de scholen een zorgplicht op die zij moeten realiseren binnen samenwerkingsverbanden van scholen in de regio s en de gemeenten. Belangrijk doel van de transities is het mogelijk maken van een geïntegreerde aanpak, waarbij gemeenten en regio s de regie voeren. Deze factsheet geeft gemeenten en regio s inzicht in de groep jeugdigen 1 waarvoor het beleid van toepassing is door middel van bevolkingsgegevens en -ontwikkelingen. Er is speciale aandacht voor gezinssituaties die zorgen dat jeugdigen een hoger risico lopen in te stromen in de jeugdzorg. Belangrijke factor daarbij is de sociaaleconomische positie van het gezin, de kans op armoede. Daarnaast zijn er ontwikkelingen rond jeugd en onderwijs beschreven, zoals aantal achterstandsleerlingen, voortijdig schoolverlaters en onderwijsvoorzieningen. De gepresenteerde gegevens in deze factsheet hebben peildatum 1 januari van het betreffende jaar, tenzij anders vermeld. Een toelichting op de gegevens staat in de links naar het Regionaal Informatiesysteem Samenleving (RIS) onder de tabellen. Gegevens van Midden-Holland en haar gemeenten 2 worden met elkaar en met Zuid-Holland in zijn geheel vergeleken. Jeugdigen in Midden-Holland Minder jeugdigen In 2014 wonen er in Midden-Holland circa jeugdigen (0-17 jaar) en jongvolwassenen (18-24 jaar). De opbouw in leeftijdscategorieën is vergelijkbaar met Zuid- Holland als geheel (figuur 1). 1 Onder jeugdigen verstaan we in deze factsheet 0-17-jarigen. Omdat veel organisaties in de zorg voor jeugd zich richten op een bredere leeftijdsgroep, worden ook gegevens van jongvolwassenen (18-24 jaar) getoond. 2 De gemeente Boskoop is per 1 januari 2014, samen met Alphen aan den Rijn en Rijnwoude, gefuseerd tot de gemeente Alphen aan den Rijn. Dit betekent dat Boskoop in de factsheet van Holland Rijnland is meegenomen. Postbus Anna van Saksenlaan AA Den Haag 2593 HW Den Haag info@tympaan.nl 070

2 Figuur 1 Bevolkingsopbouw jeugdigen en jongvolwassenen in Midden-Holland (centrumring) en Zuid-Holland in % 28% 14% 15% 19% 22% 36% 35% 0-3 jaar 4-12 jaar jaar jaar bron: statline.cbs.nl, ris-zh: Aantal jeugdigen naar leeftijd in Zuid-Holland in 2014 Het aantal jeugdigen in Midden-Holland daalt in de periode van met 3%. Dat is een sterkere daling dan in Zuid Holland als geheel, waar het aantal jeugdigen vrijwel gelijk blijft. Bij alle gemeenten zien we deze daling terug (kaart 1). Kaart 1 Demografische ontwikkeling jeugdigen (0-17 jaar) in Midden-Holland , in percentages De percentages in de kaart betreffen afgeronde cijfers. De gemeenten zijn geklasseerd op basis van onafgeronde percentages, waarbij klassen van gelijke grootte zijn gekozen voor heel Zuid-Holland. Niet in elke regio zijn daarom alle klassen aanwezig. Legenda gemeenten: 1 Waddinxveen, 2 Bodegraven-Reeuwijk, 3 Zuidplas, 4 Gouda, 5 Vlist, 6 Ouderkerk, 7 Bergambacht, 8 Schoonhoven, 9 Nederlek. bron: statline.cbs.nl, ris-zh.nl: Aantal inwoners van 0-12 jaar in Zuid-Holland in ; Aantal inwoners van jaar in Zuid-Holland in

3 Het aantal geboorten ligt in 2013 landelijk op Dat is het laagste aantal sinds Zowel voor het huidige lage geboortecijfer als dat van 30 jaar geleden is een economische crisis de belangrijkste verklaring. Verwacht mag worden dat als de huidige economische crisis voorbij is, het aantal geboorten ook weer toe gaat nemen, mogelijk met een inhaalslag. Midden-Holland neemt de laatste 10 jaar gemiddeld 6,3% van het provinciale aantal geboorten voor haar rekening. Gemiddeld gaat het om geboorten in Midden-Holland, dat is in 2013 gedaald naar geboorten (statline.cbs.nl). Aantal niet-westerse allochtone jeugdigen blijft gelijk In 2013 is het aantal niet-westerse allochtonen in Midden-Holland gelijk gebleven. Van de jeugdigen is 13,5% niet-westers allochtoon. In Gouda wonen relatief de meeste niet-westerse allochtone jeugdigen (23%). Het aantal niet-westerse allochtone jeugdigen daalt overigens wel in Gouda maar hun aandeel in de totale groep jeugdigen stijgt vergeleken met de andere gemeenten het sterkst (tabel 1). In Nederlek groeit het aantal niet-westerse allochtone jeugdigen tussen 2010 en 2013 het sterkst (26%). Tabel 1 Aantal niet-westerse allochtone jeugdigen (0-17 jaar) in Midden-Holland gemeenten aantal 2013 verschil% verschil per jarigen in bergambacht 142 9,2 0,5 bodegraven-reeuwijk 612 6,1 0,7 gouda ,5 0 nederlek ,0 1,3 ouderkerk 92 15,0 0,7 schoonhoven 410 0,5 0,5 vlist 83 7,8 0,5 waddinxveen 585-0,2 0,5 zuidplas 948 4,9 0,8 bron: statline.cbs.nl, ris-zh.nl: Aantal niet-westerse allochtone jeugdigen (0-17 jaar) in Zuid-Holland Van niet-westerse allochtone jeugdigen is bekend dat ze meer problemen ervaren en vaak pas in een later stadium bij de hulpverlening terechtkomen dan autochtone leeftijdsgenoten (NJi). Dit heeft met name te maken met sociaaleconomische kenmerken van allochtone jeugdigen en minder met het feit dat ze allochtoon zijn. De migratiegeschiedenis van de niet-westerse allochtone jeugdige kan ook een rol spelen. Hoe recenter deze geschiedenis is, hoe meer invloed die heeft op de ontwikkeling van de jeugdigen. Zij moeten wennen aan de Nederlandse samenleving en kampen mogelijk met gevoelens van ontworteling en vervreemding, Mogelijk hebben ze traumatische ervaringen ondervonden (bijvoorbeeld asielzoekers, vluchtelingen uit oorlogsgebieden, bootvluchtelingen) (NJi). De eerste generatie allochtone jongeren, die zelf in het land van herkomst zijn geboren en ten minste één ouder hebben die in het buitenland is geboren, hebben de meest recente migratiegeschiedenis. 3

4 In Midden-Holland gaat het dan om 686 jongeren tot de leeftijd van 20 jaar 3. Een vijfde van deze eerste generatie allochtonen hebben een Marokkaanse, Turkse, Surinaamse of Antilliaanse achtergrond. De overige 80% behoort tot niet-westerse allochtonen uit andere landen van Afrika, Azië en (Zuid-) Amerika (figuur 2) Figuur 2 Eerste generatie niet-westerse allochtonen (0 tot 20) jaar in Midden-Holland in % 8% 4% 2% 80% (voormalige) ned. antillen en aruba suriname marokko turkije overige niet-westerse allochtonen bron: CBS: Bevolking; leeftijd, herkomstgroepering en regio Jeugd en gezin Aantal jeugdigen betrokken bij echtscheiding gestegen Het aantal jeugdigen dat de afgelopen jaren met een echtscheiding te maken kreeg, ligt in Midden-Holland in 2012 op 0,9%. Dat is vergelijkbaar met het percentage dat geldt voor de hele provincie. In Midden-Holland gaat het in totaal om 456 jeugdigen in Ten opzichte van 2011 is er sprake van een stijging met 4% van het aantal jeugdigen dat met een echtscheiding te maken heeft gekregen. Het aantal minderjarige kinderen dat feitelijk met een scheiding van hun ouders te maken krijgt, ligt veel hoger dan het aantal in figuur 3. Het CBS registreert alleen het aantal echtscheidingen na een huwelijk en niet het aantal samenwonenden dat uit elkaar gaat. Ook partnerschapregistraties worden niet in de cijfers meegenomen. Het totaal aantal minderjarige kinderen dat met een scheiding te maken krijgt, is naar schatting 4 1,7 maal het aantal kinderen dat met echtscheiding te maken heeft. Voor Midden-Holland gaat het dan in totaal om circa 775 minderjarigen. 3 De gegevens van het CBS waren niet beschikbaar voor de categorie 0-17 jaar. 4 Afgeleid van de schatting dat jaarlijks thuiswonenden tot 22 jaar met een scheiding te maken krijgen. 4

5 Figuur Aantal jeugdigen (0-17 jaar) betrokken bij een echtscheiding in Midden-Holland bron: statline.cbs.nl, ris-zh.nl: Aantal jeugdigen (0-17 jaar) betrokken bij een scheiding in Zuid-Holland Aantal jeugdigen die opgroeien in eenouderhuishoudens gelijk gebleven In Midden-Holland is het aantal jeugdigen in eenouderhuishoudens in 2013 vergelijkbaar met het jaar daarvoor (figuur 4). Totaal gaat het om bijna minderjarigen, 1 op de 10 in de betreffende leeftijdsgroep. Relatief en absoluut wonen de meeste jeugdigen in eenouderhuishoudens in Gouda. Maar ook in deze gemeente wordt het provinciale gemiddelde van 17% van het aantal jeugdigen niet gehaald. Figuur 4 Aantal jeugdigen (0-17 jaar) in eenouderhuishoudens in Midden-Holland per 100 jeugdigen 14 13, ,1 8,6 10,4 7,1 10,7 5,7 9,2 10, bron: statline.cbs.nl, ris-zh.nl: Aantal jeugdigen (0-17 jaar) in eenouderhuishoudens in Zuid-Holland 5

6 Kinderen in eenouderhuishoudens hebben meer kans op problemen bij het opgroeien dan kinderen uit tweeouderhuishoudens. Die problemen kunnen te maken hebben met de gevolgen van een scheiding of het overlijden van een ouder en minder aandacht van de opvoedende ouder, meestal de moeder. Veel problemen komen voort uit de (slechte) financiele situatie. Het combineren van werken en zorgen is veel moeilijker met een laag inkomen. De ouder moet vaak langer werken om het benodigde inkomen te genereren en de kosten van kinderopvang drukken zwaarder op het huishoudbudget. Problemen van jeugdigen in eenouderhuishoudens uiten zich in problematisch gedrag, angst, verdriet, schuldgevoel en slechtere schoolprestaties (NJi). In Midden-Holland hebben de eenouderhuishoudens in 61% van de gevallen 1 kind, 30% heeft 2 kinderen en 9% heeft 3 of meer kinderen. Dit is vergelijkbaar met de verdeling van eenouderhuishoudens in de provincie als geheel. Tussen de gemeenten onderling zijn de verschillen niet erg groot. Aantal tienermoeders daalt Het aantal tienermoeders in Midden-Holland is de afgelopen 10 jaar gedaald van 41 naar 24 (RIS). Dat zijn iets meer dan 3 moeders per vrouwen/meisjes in de leeftijd van jaar. Aantal jeugdigen met kans op armoede iets gestegen In Midden-Holland heeft 8,3% van de jeugdigen kans op armoede, in 2009 was dat 6,6%. Die stijging is ook te zien in de hele provincie en de verwachting is dat die stijging als gevolg van de economische crisis in de jaren na 2011 verder doorzet. De kans op financiële problemen en daarmee op armoede is groot als een gezin met kinderen moet rondkomen van een inkomen dat lager ligt dan 120% van het sociaal minimum. Voor huishoudens met een laag inkomen geldt dat de woonlasten vaker als zware last worden ervaren dan door huishoudens met een inkomen boven deze grens. Het doen van onverwachte uitgaven is vaker een probleem, evenals het kopen van kleding, vervangen van meubels, bereiden van gezonde maaltijden, op vakantie gaan, het huis voldoende verwarmen of iemand eens een keer te eten vragen (CBS/SCP 2013). De meeste jeugdigen met een kans op armoede, absoluut en relatief, wonen in Gouda (tabel 2). Tabel 2 Aantal jeugdigen (0-17 jaar) met kans op armoede in Midden-Holland per 100 inwoners van 0-17 jaar gemeenten bergambacht 4,3 4,3 8,4 8,4 bodegraven-reeuwijk 5 5,1 6,4 6,4 gouda 9,2 10,5 11,8 11,9 nederlek 6,4 3,3 6,8 6,9 ouderkerk 5 5,1 5,2 5,1 schoonhoven 7,4 3,8 7,6 7,7 vlist 4,2 4,3 4,4 4,5 waddinxveen 3,4 3,5 5,3 7,2 zuidplas 6,1-1 6,3 6,3 1 dit percentage is niet bekend bron: statline.cbs.nl, ris-zh.nl: Aantal jeugdigen (0-17 jaar) met kans op armoede in Zuid-Holland 6

7 Huishoudens met de meeste financiële problemen zijn: eenouderhuishoudens (vooral met kinderen tot 18 jaar); huishoudens met laagopgeleide kostwinner; huishoudens met een laag inkomen, onder of rond het sociaal minimum (bijstandsuitkering); grote gezinnen. Kinderen hebben ten opzichte van volwassenen meer kans om langdurig in armoede situaties te leven. Kinderen in eenouderhuishoudens verkeren vaker (langdurig) in armoede, dan kinderen uit tweeoudergezinnen. Dit geldt vooral voor kinderen onder de 12 jaar. Als de kinderen 12 jaar of ouder zijn, kunnen hun ouders vaak weer (meer) werken. Als kinderen meerderjarige thuiswonende broers of zussen hebben, neemt de kans op armoede eveneens af (CBS/SCP 2013). De kans om in armoede op te groeien is veel groter voor niet-westerse allochtone minderjarigen (25%) dan voor autochtone minderjarigen (7%) (Huijnk et al 2014). Meeste grote gezinnen in Bergambacht Grote gezinnen behoren tot de huishoudens met de meeste financiële problemen. In Midden-Holland wonen in gezinnen met 5 of meer kinderen (RIS). In verhouding wonen in Bergambacht de meeste grote gezinnen (3,7%), ook in Ouderkerk en Vlist wonen relatief veel grote gezinnen. Jeugd en onderwijs Relatief veel achterstandsleerlingen in Gouda, Ouderkerk en Vlist Het Ministerie van OCW heeft op basis van de achtergrond van de leerling, het opleidingsniveau van de ouders, de leerlingen ingedeeld in categorieën. Er zijn 2 achterstandscategorieën gebaseerd op het opleidingsniveau van de ouders. De basisscholen krijgen meer middelen toegewezen als ze achterstandleerlingen hebben. In het basisonderwijs zijn in 2013 in Midden-Holland achterstandsleerlingen, 11,5% van het totaal aantal leerlingen in het basisonderwijs. In tabel 3 is een uitsplitsing te zien naar gemeenten. In Gouda, Ouderkerk en Vlist zijn relatief de meeste kinderen waarvan de ouders een laagopleidingsniveau hebben (rond 15%). Dat is meer dan gemiddeld in Zuid- Holland (14%). In Gouda gaat het hierbij het vaakst om leerlingen in de zwaarste categorie. 7

8 Tabel 3 Aantal achterstandsleerlingen (4-12 jaar) in Midden-Holland in 2013 aantal achterstandsleerlingen aandeel van totaal basisschoolleerlingen toegekend gewicht als aandeel totaal basisschoolleerlingen 0.3 leerling leerling 2 bergambacht 95 10,5 9,0 1,4 bodegraven-reeuwijk 278 8,6 5,5 3,1 gouda ,8 5,7 9,1 nederlek ,4 8,6 2,8 ouderkerk ,0 12,0 3,0 schoonhoven ,9 6,2 5,6 vlist ,1 13,6 1,5 waddinxveen ,2 8,0 3,3 zuidplas 284 7,1 4,4 2,7 1 0,30 voor leerlingen waarvan beide ouders maximaal lbo/vbo, praktijkonderwijs of de vmbo basis- of kaderberoepsgerichte leerweg hebben gedaan óf waarvan beide ouders maximaal 2 jaar onderwijs in een andere schoolopleiding in het voortgezet onderwijs aansluitend op het basisonderwijs hebben gevolgd, bijvoorbeeld lts, ambachtsschool of huishoudschool. 2 1,20 voor leerlingen van wie één van de ouders maximaal basisonderwijs of (v)so-zmlk heeft gehad en de ander maximaal dezelfde opleiding heeft gevolgd óf het lbo/vbo, praktijkonderwijs of de vmbo basis- of kaderberoepsgerichte leerweg heeft doorlopen óf maximaal 2 jaar onderwijs in een andere schoolopleiding in het voortgezet onderwijs aansluitend op het basisonderwijs heeft gevolgd, bijvoorbeeld lts, ambachtsschool of huishoudschool. Leerlingen in deze categorie leveren het meeste extra budget op voor de basisschool. bron: Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) cijfers zijn voorlopig, ris-zh.nl: Achterstandsleerlingen (4-12 jaar), naar gewicht, in 2013 in Zuid-Holland Aantal voortijdig schoolverlaters daalt In de regio is een aantal jaren sprake van een daling van het aantal voortijdig schoolverlaters in het voortgezet onderwijs en het mbo. In 2009/2010 was het aantal voortijdig schoolverlaters in totaal nog 3,1% terwijl dat in 2012/2013 gedaald is naar 1,9%. Vooral het aantal jongvolwassen schoolverlaters is afgenomen, het aantal jeugdige schoolverlaters is redelijk stabiel (figuur 5). In het schooljaar 2012/2013 is het aantal voortijdig schoolverlaters in bijna alle gemeenten in de regio gedaald vergeleken met het jaar daarvoor. Gouda heeft met 2,5% van het aantal leerlingen relatief de meeste voortijdig schoolverlaters. In Schoonhoven is het aantal voortijdig schoolverlaters het laagst (0,8%). (RIS). De afgelopen jaren is flink ingezet op het tegengaan van voortijdig schooluitval. Maar voortijdig schoolverlaten kan ook te maken hebben met de economische ontwikkelingen (De Witte et al 2014). Door de economische crisis is de werkgelegenheid voor jongeren slecht, zeker voor schoolverlaters zonder startkwalificatie. Dat is misschien de reden dat jongeren langer op school blijven, omdat werkloosheid en slechte carriéremogelijkheden het alternatief zijn. Een deel van de schoolverlaters gaat dan ook na enige tijd terug naar de schoolbanken (NOG). Het is de vraag of na de economische crisis het aantal voortijdige schoolverlaters weer zal gaan stijgen. 8

9 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% Figuur 5 Voortijdig schoolverlaters (vsv) in percentages van het aantal deelnemers naar leeftijd in Midden-Holland 2009/ / / / jaar jaar totaal vsv bron: Ministerie OCW: ris-zh.nl: Voortijdig schoolverlaters als percentage van het aantal leerlingen naar leeftijd in Zuid- Holland Veel leerlingen in speciaal basisonderwijs in Gouda en Waddinxveen In Midden-Holland gaan in ,3% (424) van de leerlingen aan het basisonderwijs naar het speciaal basisonderwijs. In Gouda en Waddinxveen gaan relatief de meeste kinderen naar het speciaal basisonderwijs (circa 3%) (RIS), meer dan gemiddeld in Zuid-Holland (2,3%). Het aantal leerlingen in het speciaal voortgezet onderwijs in Midden-Holland is 296 in Dat is 1,3% van het aantal 12- tot 19-jarigen. Dat is iets minder in vergelijking met heel Zuid- Holland (1,8%) (RIS). Leerlingen met bepaalde beperkingen en/of leerproblemen konden met een extra budget in het reguliere basisonderwijs terecht. Zo n leerlinggebonden budget wordt ook wel rugzakje genoemd. In 2013 had 1,1% (205) van de basisschoolleerlingen in Midden-Holland een rugzakje (RIS). Met de Wet passend onderwijs is het rugzakje met ingang van het schooljaar 2013/2014 afgeschaft. Samenwerkende scholen hebben een zorgplicht, alle leerlingen die dat nodig hebben moeten extra ondersteuning krijgen en een passend onderwijsprogramma. Het samenwerkingsverband van de scholen krijgt de beschikking over de middelen van de rugzakjes (passendonderwijs.nl). Conclusie Het aantal jeugdigen daalt in Midden-Holland. Het aantal niet-westerse allochtonen jeugdigen en het aantal jeugdigen dat in eenouderhuishoudens opgroeien is gelijk gebleven. Het aantal jeugdigen dat met echtscheiding te maken kreeg en jeugdigen die opgroeien met een kans op armoede zijn daarentegen toegenomen. Dat heeft mogelijk gevolgen voor de vraag naar ondersteuning, zeker bij een aanhoudende economische crisis. Vooral het aantal jongvolwassen schoolverlaters is gedaald. De daling van het aantal voortijdig schoolverlaters wordt mogelijk mede veroorzaakt door de economische crisis. Het is de vraag of het aantal voortijdig schoolverlaters na de crisis met name bij de jongvolwassenen verder zal toenemen. 9

10 Literatuur Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Armoedesignalement Den Haag: CBS/SCP, Huijnk W, Gijsberts M, Dagevos J. Jaarrapport integratie Participatie van migranten op de arbeidsmarkt. Den Haag: SCP, Witte K de, Cabus S, Groot W, Brink M van den. Voortijdig schoolverlaten Rapportage van TIER/Platform 31. Maastricht: TIER-Universiteit, Websites cbs.nl nationaleonderwijsgids.nl nji.nl passendonderwijs.nl ris-zh.nl statline.cbs.nl Centraal Bureau voor de Statistiek NOG, Online kennisplatform voor onderwijs gerelateerde onderwerpen Nederlands Jeugdinstituut Informatiepunt passend onderwijs Regionaal Informatiesysteem Samenleving Statline, Centraal Bureau voor de Statistiek Colofon november K.P. Nagel, T. Nienhuis, A.M. van Essen, M.E. Jacobs Tympaan Instituut Dit is een gratis uitgave van het Tympaan Instituut en is onder vermelding van 0654 te bestellen bij het Tympaan Instituut. 10