Dementie, probleemgedrag en de mantelzorger

Transcriptie

1

2 Dementie, probleemgedrag en de mantelzorger LOAG Gedragsstoornissen en psychiatrie bij dementie Utrecht, 16 april A. Kunneman, gz-psycholoog

3 Introductie GZ-psycholoog Werkzaam op de GAAZ / poli geriatrie / Centrum voor Geheugenproblematiek van het Jeroen Bosch Ziekenhuis Deskundigheidsgebied: diagnostiek, indicatiestelling, behandeling en overige taken (waaronder ook deskundigheidsbevordering betreffende probleemgedrag) a.kunneman@jbz.nl

4 Wat is mantelzorg? Mantelzorg is: zorg die wordt gegeven aan een hulpbehoevende door iemand uit diens directe omgeving. Vrijwillig, onbetaald Zorg die meer is dan in een persoonlijke relatie gebruikelijk is

5 Mantelzorgers in Nederland Aantal mensen met dementie: 2012: : ruim Aantal mantelzorgers van mensen met dementie in 2012: ; 20 uur/wk, gedurende gemiddeld 5 jaar. (Dementiemonitor Mantelzorg, 2012)

6 Richtlijnen en standaarden Veel verschillende: Richtlijn probleemgedrag (Verenso, 2008) Diagnostiek en medicamenteuze behandeling van dementie (CBO, 2005) Handreiking psychologische hulpverlening bij gedragsproblemen bij dementie (NIP, sectie Psychologen in de Ouderenzorg, 2009) Zorgstandaard Dementie (Alzheimer Nederland & Vilans, 2013) 8 kernelementen voor het omgaan met onbegrepen gedrag (Vilans en Trimbosinstituut i.o.v. Inspectie voor de Gezondheidszorg, 2014)

7 8 kernelementen voor het omgaan met onbegrepen gedrag 1) tijdig signaleren; ingrijpen voor escalatie 2) analyse van oorzaken, lichamelijk, psychisch, sociaal 3) multidisciplinair: verzorgende, arts, psycholoog, verpleegkundige 4) de oorzaak aanpakken en niet het gedrag zelf 5) eerst psychosociale interventies. Psychofarmaca alleen als die niet werken (met uitzondering van lichamelijke oorzaak, delier, psychose) 6) psychofarmaca volgens de richtlijn toepassen tenzij er belangrijke redenen zijn om ervan af te wijken 7) familie en mantelzorg & cliënt betrekken bij analyse en aanpak! 8) evalueren; extra aandacht voor staken van behandeling met psychofarmaca Bron: rapport te downloaden vanaf 14-4 op websites van IGZ, het Trimbosinstituut, Vilans en StudieArena

8 Waarom aandacht voor de mantelzorger? Gedragsproblemen vinden plaats in interactie met sociale omgeving: Invloed op kwaliteit van leven van patiënt en zijn/haar naasten Aandacht voor verschillende rollen van de mantelzorger: - Mantelzorger als medebehandelaar Bij preventieve interventies zoals stemmingsmanagement en persoonsgerichte zorg Bij aanpak van probleemgedrag - Mantelzorger als cliënt Cyclische processen! Steeds opnieuw doorlopen / evalueren

9 Zorgbelasting van mantelzorgers voor mensen met dementie Top 3 van meest genoemde problemen van mantelzorg (NIVEL, LDP 2006 en 2008): 1. Omgaan met gedrags- en stemmingsproblemen van de naaste met dementie 2. Overbelasting 3. Opzien tegen opname van de naaste met dementie

10 Invloed van gedragsproblemen op de mantelzorger Onderzoek Marjolein de Vugt, 2004: 3 subsyndromen: hyperactiviteit (60%), stemming/apathie (80%), psychose (37%); angst (39%) wordt gezien als los symptoom Welke meest belastend voor mantelzorger? Waarom? Hangt dit samen met type dementie? Chronische stress, kwetsbaar voor lichamelijke problemen Emotionele belasting bij mantelzorger risicofactor voor eerdere opname patiënt (gedragsproblemen op zich geen voorspeller)

11 Invloed van mantelzorger op het ontstaan van gedragsproblemen bij dementie Mantelzorgers verschillen in hun management strategieën: 3 strategieën: - verzorgend, - ondersteunend, - niet-adaptief Meest kwetsbare patiënt -verzorger koppels: Negatieve interactie bij niet-adaptievezorgstrategie, gevoelens van verminderde competentie en hoge mate van hyperactiviteit bij patiënt

12 Zorgdiagnostiek - Zicht krijgen op patiëntkenmerken: cognitie, zelfredzaamheid en probleemgedrag, - Zicht krijgen op kenmerken van de mantelzorger: subjectief ervaren zorgbelasting en de factoren die hiermee samenhangen is er sociale steun, zijn er psychische problemen (depressief, angstig, piekeren?) hoe is het met de gezondheid (beperkingen?) coping-strategie van de mantelzorger (problem focussed, emotion focussed) Wat weet mantelzorger van de dementie / wat zijn de gedachten hierover kwaliteit van de relatie voordat de ziekte zich manifesteerde zicht krijgen op de interactie tussen patiënt en mantelzorger en tussen patiënt en professionele zorgverlener

13 Zorgdiagnostiek, hoe? - dossieronderzoek, inventarisatie van geboden zorg en reeds ingezette hulpverlening - observatie - anamnese en hetero-anamnese met mantelzorger (open vragen; vergt vertrouwen, tijd) - huisbezoek - gestandaardiseerde meetinstrumenten: vastleggen van zorgbehoefte en mate van belasting; meten van beperkingen Voorbeelden: Stemmingsvragenlijsten: Geriatric Depression Scale(GDS), Cornell Scale for Depression in Dementia (CSDD) Onderzoeken van neuropsychiatrischesymptomen van dementie: Neuropsychiatric Inventory (NPI) Schaal Ervaren Druk door Informele Zorg (EDIZ; Pot et al., 1995)

14 Interventies gericht op mantelzorgers Psycho-educatie: uitleg van het ziektebeeld, het beloop, de complicaties, omgangsadviezen, mogelijkheden van hulpverlening Case management Overname ADL-zorg Ondersteuning bij huishoudelijke activiteiten Ondersteuningsgroepen van lotgenoten / Sociale steun groepen Versterken van sociaal netwerk Gedragstherapeutische interventies, psychotherapie en/of medicatie bij psychiatrische aandoeningen van zowel mantelzorger als patiënt en bij gedragsproblemen van de patiënt (aanleren van adequate management strategieën bij mantelzorger) Respijt in zorg door dagbehandeling/dagverzorging/dagopvang/nachtopvang/tijdelijke opname Permanente opname in verzorgingshuis of verpleeghuis

15 casuistiek Casus 1 en 2 bezien vanuit: 8 kernelementen voor omgaan met onbegrepen gedrag Hoe mantelzorger betrekken bij onbegrepen gedrag? - mantelzorger als medebehandelaar - en als cliënt

16 De sociale kaart in je regio Alzheimertelefoon, mantelzorglijn, Steunpunt Mantelzorg, trainingen en studiedagen voor mantelzorgers, dementieconsulent, Alzheimer Café, ontmoetingscentra voor thuiswonende dementerenden en hun mantelzorgers, counseling (in NL nog vrij onbekend). Respijtzorg (logeerhuis/zorghotel; zorg op afroep, begeleide vakanties, te gast op een psychogeriatrische afdeling) Ketenvorming in de dementiezorg: een van de hoofddoelen is bieden van integrale zorg

17 Literatuur & websites Handreiking psychologische hulpverlening bij gedragsproblemen bij dementie (NIP, sectie Psychologen in de Ouderenzorg, 2009) Richtlijn Diagnostiek en Medicamenteuze Behandeling van dementie (CBO, 2005). Zorgstandaard Dementie (Alzheimer Nederland & Vilans, 2013) Richtlijn probleemgedrag (Verenso, 2008) Boer, de, A. & Klerk, de, M. (2013). Informele zorg in Nederland. Een literatuurstudie naar mantelzorg en vrijwilligerswerk in de zorg. Den Haag:Sociaal en Cultureel Planbureau. Vugt, M. de (2004). Behaviouralproblemsin dementia. Caregiverissues. Maastricht: Neuropsych Pubishers TK (2009/2010). Mantelzorg. Naast en met elkaar; Beleidsbrief over de relatie tussen informele en formele zorg. Tweede Kamer, vergaderjaar 2009/2010, , nr. 20. Peeters, J. Werkman, W., & Francke, A. (2012). Dementiemonitor Mantelzorg. Problemen, zorgbehoeften, zorggebruik en oordelen van mantelzorgers(2012). Utrecht: Nivel Expertisecentrum Informele Zorg Expertisecentrum mantelzorg