Multidisciplinaire richtlijn opiaatverslaving
|
|
- Henriette Bogaerts
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Multidisciplinaire richtlijn opiaatverslaving Wim van den Brink, Geurt van de Glind en Gerard Schippers (redactie) De Tijdstroom, Utrecht
2 2013 Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie en Centrale Commissie Behandeling Heroïneverslaafden Omslagontwerp: Cees Brake bno, Enschede Uitgegeven door De Tijdstroom uitgeverij BV, Postbus 775, 3500 AT Utrecht. Internet: Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s), redactie en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen. Waar dit mogelijk was is aan auteursrechtelijke verplichtingen voldaan. Wij verzoeken eenieder die meent aanspraken te kunnen ontlenen aan in dit boek opgenomen teksten en afbeeldingen, zich in verbinding te stellen met de uitgever. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Toestemming voor gebruik van tekst(gedeelten) kunt u schriftelijk en uitsluitend bij de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie aanvragen. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 juncto het Besluit van 20 juni 1974, Stbl. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471, en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht, Postbus 882, 1180 AW Amstelveen. Voor het overnemen van gedeelten uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Financiering en opdrachtgevers: Centrale Commissie Behandeling Heroïneverslaving (CCBH), Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) Teksten: Werkgroep Multidisciplinaire Richtlijn Opiaatverslaving onder voorzitterschap van Wim van den Brink; hoofdstuk 3, paragraaf 7, Onderzoek somatische gezondheid: Rob Jamin heeft in belangrijke mate bijgedragen aan deze tekst. Organisatie: Trimbos-instituut Projectleiding: Geurt van de Glind Zoeken en beoordelen van literatuur: Angita Peterse en Annemiek van den Bosch Projectondersteuning: Nelleke van Zon Deze richtlijn is geen standaard die in alle omstandigheden van toepassing verklaard kan worden. Standaarden zijn dwingend en men dient er in principe niet van af te wijken. Van richtlijnen mag in individuele gevallen, mits beredeneerd, afgeweken worden. Ze zijn bedoeld om rationeel klinisch handelen te ondersteunen. Deze richtlijn is ook beschikbaar via en via de website van de NVvP: ISBN NUR 875
3 Inhoud Voorwoord 9 Literatuur 10 Samenvatting met uitgangsvragen, aanbevelingen en stroomschema 1 Inleiding 11 2 Diagnostiek en indicatiestelling 11 3 Crisisinterventie bij overdosering 16 4 Behandeling gericht op abstinentie 17 5 Onderhoudsbehandeling 25 6 Behandeling voor vermindering en schadebeperking 33 7 Overige behandelingen: acupunctuur, ibogaïne en deep brain stimulation 34 8 Samenvatting met stroomschema 35 Literatuur 43 Hoofdstuk 1 Methodologische inleiding 1 Doelstelling 45 2 Richtlijngebruikers 45 3 Uitgangsvragen 45 4 Samenstelling werkgroep 46 5 Werkwijze werkgroep 46 6 Wetenschappelijke onderbouwing 49 7 Implementatie 51 8 Juridische betekenis van richtlijnen 51 9 Financiële belangenverstrengeling en onafhankelijkheid werkgroepleden Herziening Tot slot 52 Hoofdstuk 2 Inhoudelijke inleiding 1 Definiëring van concepten 55 2 Epidemiologie, historie en hulpaanbod 57 3 Behandeldoelen 59 Literatuur 62
4 Hoofdstuk 3 Diagnostiek en indicatiestelling 1 Inleiding 65 2 Instrumenten screening en casefinding 66 3 Instrumenten diagnostiek, zorgtoewijzing, monitoring en evaluatie 71 4 Instrumenten monitoring ernst onthoudingsverschijnselen bij ontgifting 76 5 Instrumenten om de mate van craving vast te stellen 78 6 Urineonderzoek bij diagnostiek en monitoring 80 7 Onderzoek somatische gezondheid 85 Literatuur 89 Hoofdstuk 4 Crisisinterventie bij overdosering 1 Inleiding 93 2 Opiaatoverdosering 93 3 Medicamenteuze interventies bij opiaatoverdosering 95 Literatuur 99 Hoofdstuk 5 Behandeling gericht op abstinentie 1 Inleiding Ontgifting met methadon, buprenorfine en naltrexon Ontgifting met overige medicatie Risico s van terugval na abstinentie Naltrexon voor abstinentie Psychosociale interventies Klinische versus ambulante ontgifting Nazorg na ontgifting 148
5 Hoofdstuk 6 Onderhoudsbehandeling 1 Inleiding Methadon als onderhoudsbehandeling Methadon en QT-verlenging 4 Buprenorfine als onderhoudsbehandeling Methadon versus buprenorfine als onderhoudsbehandeling Buprenorfine-naloxon versus placebo of methadon- of buprenorfine-onderhoudsbehandeling Dosering bij methadon- en buprenorfineonderhoudsbehandelingen Psychosociale interventies als ondersteuning bij onderhoudsbehandeling Therapietrouw en behandeluitkomst bij take-home-methadon of buprenorfine of buprenorfine-naloxon Heroïne op medisch voorschrift (HAT) Vormen en doseringen methadon, buprenorfine, buprenorfine-naloxon, lang werkende naltrexon 198 Literatuur 199 Hoofdstuk 7 Behandeling gericht op vermindering van gebruik en schadebeperking 1 Inleiding Lage doseringen methadon Laagdrempelige voorzieningen 212 Literatuur 214 Hoofdstuk 8 Overige behandelingen: acupunctuur, ibogaïne en deep brain stimulation 1 Inleiding Acupunctuur Ibogaïne Deep brain stimulation 218 Literatuur 219
6
7 Voorwoord Deze multidisciplinaire richtlijn opiaatverslaving is een product dat voortbouwt op eerdere initiatieven om de kwaliteit van de behandeling van en de zorg voor verslaafden aan opiaten te borgen. Belangrijke stappen op weg naar de thans voorliggende multidisciplinaire richtlijn waren de Richtlijn Detox (De Jong e.a., 2004), de riob: Richtlijn Opiaatonderhoudsbehandeling (ggz Nederland, 2005; zie ook Loth e.a., 2012) en de Manual onderzoek heroïne op medisch voorschrift (ccbh/kendle, 2000). Dit waren op zich goede en bruikbare documenten, maar er kleefden ook nadelen aan: (1) elk document ging slechts over een beperkt onderdeel van de behandeling van verslaafden aan opiaten; (2) elk document was op een net weer iets andere manier tot stand gekomen; en (3) de documenten waren niet geautoriseerd door de verschillende beroepsverenigingen. Om aan deze beperkingen tegemoet te komen, heeft de Centrale Commissie Behandeling Heroïneverslaafden (ccbh) het initiatief genomen om in nauwe samenwerking met de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) te komen tot een wetenschappelijk verantwoorde en klinisch geïnformeerde multidisciplinaire richtlijn opiaatverslaving. Deze richtlijn geeft een samenvatting van de belangrijkste beslissingen die genomen moeten worden bij de behandeling van verslaafden aan opiaten volgens de thans beschikbare wetenschappelijk kennis. Behandelaren krijgen hiermee een instrument in handen om samen met patiënten te zoeken naar de beste oplossing van een bestaand probleem met de meeste kansen op succes. Natuurlijk kunnen behandelaars bij het nemen van beslissingen afwijken van de richtlijnen zoals deze zijn weergegeven in deze richtlijn, maar in die gevallen zullen zij expliciet moeten beargumenteren waarom dat bij de betreffende patiënt beter was dan het volgen van de algemene richtlijn. Ook patiënten krijgen met deze richtlijn een middel in handen om in samenspraak met de behandelaar te komen tot de voor hem of haar meest geschikte oplossing. Verslaafden zijn patiënten en zij hebben net als alle andere patiënten in Nederland recht om goed geïnformeerd en op basis van de meest recente wetenschappelijke inzichten behandeld te worden. Deze multidisciplinaire richtlijn, die geautoriseerd is door belangrijke bij het onderwerp betrokken beroepsverengingen, zorgt er ook voor dat patiënten en artsen elkaar kunnen aanspreken op wat redelijkerwijs van eenieder verwacht mag worden. Zo vormt deze multidisciplinaire richtlijn voor verslaafden aan opiaten ook een belangrijk document om inhoud te geven aan hun rechten zoals deze zijn neergelegd in de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (wgbo).
8 10 Multidisciplinaire richtlijn opiaatverslaving De thans voorliggende richtlijn heeft ook een aantal beperkingen. De belangrijkste beperking is dat de richtlijn niet erg gedetailleerd is: de richtlijn bevat alle belangrijke beslissingen, maar is geen protocollenboek met daarin een uitgebreide beschrijving van de manier waarop de interventies precies moeten worden uitgevoerd. Voor dat laatste wordt verwezen naar een herziene versie van de riob: Richtlijn Opiaatonderhoudsbehandeling (Loth e.a., 2012) en de bestaande Richtlijn Detox (De Jong e.a., 2004). Het is te hopen dat deze multidisciplinaire richtlijn wordt wat ze beoogd te zijn: een richtlijn voor alle behandelaars van patiënten met een opiaatverslaving en een bron van informatie voor patiënten die de beste behandeling willen hebben voor hun problemen. Ten slotte is het te hopen dat deze richtlijn ook de communicatie tussen patiënten en behandelaars zal verbeteren. Daartoe zal er ook een speciale patiëntversie van deze richtlijn verschijnen. Wim van den Brink Voorzitter werkgroep Multidisciplinaire richtlijn Opiaatverslaving Amsterdam, juli 2012 Literatuur Jong, C.A.J. de, Hoek, A F.M. van, & Jongerhuis, M. (redactie). (2004). Richtlijn Detox: Verantwoord ontgiften door ambulante of intramurale detoxificatie. Amersfoort: GGZ Nederland. Raadpleegbaar via: nl/scrivo/asset.php?id= GGZ Nederland. (2005). RIOB: Richtlijn Opiaatonderhoudsbehandeling. Amersfoort: GGZ Nederland. Raadpleegbaar via: nl/scrivo/asset.php?id= Loth, C., Wits, E., Jong, C. de, & Mheen, D. van de. (2012). RIOB: Richtlijn Opiaatonderhoudsbehandeling, Herziene versie. Amersfoort: Resultaten Scoren. CCBH/Kendle. (2000). Manual onderzoek heroïne op medisch voorschrift (Versie ). Utrecht: Centrale Commissie Behandeling Heroïneverslaafden.
Richtlijn oppositioneelopstandige. en gedragsstoornis (CD) bij kinderen en jongeren
Richtlijn oppositioneelopstandige stoornis (ODD) en gedragsstoornis (CD) bij kinderen en jongeren Walter Matthys en Geurt van de Glind (redactie) Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) De Tijdstroom,
Nadere informatieAdviesnota rijgeschiktheid bij stemmingsstoornissen, ADHD en schizofrenie en psychose
Adviesnota rijgeschiktheid bij stemmingsstoornissen, ADHD en schizofrenie en psychose Adviesnota rijgeschiktheid bij stemmingsstoornissen, ADHD en schizofrenie en psychose M. Brons, J.K. van Driel, J.W.
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag
Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag A.M. van Hemert, A.J.F.M. Kerkhof, J. de Keijser, B. Verwey, C. van Boven, J.W. Hummelen, M.H. de Groot, P. Lucassen, J. Meerdinkveldboom,
Nadere informatieRichtlijn consultatieve psychiatrie
Richtlijn consultatieve psychiatrie A.F.G. Leentjens, A.D. Boenink, J.J. van Croonenborg, J.J.E. van Everdingen, C.M. van der Feltz-Cornelis, N.C. van der Laan, H. van Marwijk, T.W.D.P. van Os, H.N. Sno
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn dwang en drang in de ggz
Multidisciplinaire richtlijn dwang en drang in de ggz Tweede, herziene versie, 2017 Werkgroep Multidisciplinaire richtlijn dwang en drang: Lieuwe de Haan (voorzitter), Otto-Jan Bikker, Christien van der
Nadere informatieHandboek chronische vermoeidheid
Gijs Bleijenberg, Henriëtte van der Horst, Jos van der Meer, Hans Knoop (redactie) Handboek chronische vermoeidheid De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2012. De auteursrechten der afzonderlijke
Nadere informatieRichtlijn elektroconvulsietherapie
Richtlijn elektroconvulsietherapie Tweede, herziene versie, 2010 W.W. van den Broek, T.K. Birkenhäger, D. de Boer, J.P. Burggraaf, B. van Gemert, T.H.N. Groenland, K.H. Kho, M.L. Stek, B. Verwey, I.M.
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn schizofrenie
Multidisciplinaire richtlijn schizofrenie C. van Alphen, M. Ammeraal, C. Blanke, N. Boonstra, H. Boumans, R. Bruggeman, S. Castelein, F.L. Dekker, D. van Duin, W.M. van Ewijk, M. van der Gaag, R. van Gool,
Nadere informatieDe garderobe van de dokter
De garderobe van de dokter Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt door het VU medisch centrum. Meer informatie: www.literatuurengeneeskunde.nl Arko Oderwald, Koos Neuvel, Willem van Tilburg en Cees Hertogh
Nadere informatieHuis_van_god.book Page 3 Monday, September 21, :49 PM. Dr. Samuel Shem. Het huis van God. De Tijdstroom, Utrecht
Huis_van_god.book Page 3 Monday, September 21, 2009 4:49 PM Dr. Samuel Shem Het huis van God De Tijdstroom, Utrecht Huis_van_god.book Page 4 Monday, September 21, 2009 4:49 PM De Tijdstroom uitgeverij,
Nadere informatieZakboek FACT. Flexible Assertive Community Treatment. Remmers van Veldhuizen. Zorg in de wijk voor mensen met ernstige psychiatrische problemen
Zakboek FACT Flexible Assertive Community Treatment Zorg in de wijk voor mensen met ernstige psychiatrische problemen Remmers van Veldhuizen De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2016. De auteursrechten
Nadere informatieTweede Herziening Opleiding en Onderwijs Psychiatrie
HOOP 2.0 Tweede Herziening Opleiding en Onderwijs Psychiatrie Dit opleidingsplan is een product van het Concilium Psychiatricum van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Het Concilium Psychiatricum
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn bipolaire stoornissen
Multidisciplinaire richtlijn bipolaire stoornissen Derde, herziene versie, 2015 Ralph Kupka (voorzitter), Peter Goossens (vice-voorzitter), Mischa van Bendegem, Paul Daemen, Thea Daggenvoorde, Martine
Nadere informatiePsychodiagnostiek. Het onderzoeksproces in de praktijk. De Tijdstroom, Utrecht
Psychodiagnostiek Het onderzoeksproces in de praktijk prof.dr. Cilia Witteman, dr. Paul van der Heijden en prof.dr. Laurence Claes De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2014 Omslagontwerp: Cees
Nadere informatieIntuïtie in de geneeskunde
Intuïtie in de geneeskunde 1 De Tijdstroom uitgeverij, 2011. De auteursrechten der afzonderlijke bijdragen berusten bij de auteurs. Omslagontwerp: Cees Brake bno, Enschede. De Tijdstroom uitgeverij BV,
Nadere informatieProbleemgeoriënteerd denken in de huisartsgeneeskunde
dr. E.A.C. Beenakker, dr. H.J Schers (redactie) Probleemgeoriënteerd denken in de huisartsgeneeskunde Een praktijkboek voor de opleiding en de kliniek De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2010.
Nadere informatieTheorie en praktijk van supervisie in de ggz
Theorie en praktijk van supervisie in de ggz Ruud Beunderman, Sjoerd Colijn, Lidwien Geertjens, Fatima van der Maas (redactie) De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2016. Omslagontwerp: Cees
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van autismespectrumstoornissen
Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van autismespectrumstoornissen bij volwassenen C.C. Kan (voorzitter), H.M. Geurts (vice-voorzitter), K. van den Bosch, E.J.M. Forceville, J. van
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn opiaatverslaving
Multidisciplinaire richtlijn opiaatverslaving Multidisciplinaire richtlijn opiaatverslaving Wim van den Brink, Geurt van de Glind en Gerard Schippers (redactie) De Tijdstroom, Utrecht 2013 Nederlandse
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn pediatrisch delier
Multidisciplinaire richtlijn pediatrisch delier J.N.M. Schieveld, E.R. de Graeff-Meeder, L.J. Kalverdijk, J.A.M. Gerver, H. Knoester, M. de Neef, W.G. Ista, M. de Hoog, E. Koomen, C.E. Catsman-Berrevoets,
Nadere informatieHandboek verslaving. Ingmar Franken en Wim van den Brink (redactie) De Tijdstroom, Utrecht
Handboek verslaving Ingmar Franken en Wim van den Brink (redactie) De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2009. De auteursrechten der afzonderlijke bijdragen berusten bij de auteurs. Omslagontwerp:
Nadere informatieProbleemgeoriënteerd denken in de neurologie
prof.dr. J. van Gijn, dr. G.W. van Dijk (redactie) Probleemgeoriënteerd denken in de neurologie Een praktijkboek voor de opleiding en de kliniek De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2009. Omslagontwerp:
Nadere informatieDe eerste 1000 dagen
De eerste 1000 dagen De eerste 1000 dagen Het fundamentele belang van een goed begin vanuit biologisch, medisch en maatschappelijk perspectief Tessa Roseboom De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij,
Nadere informatiekompas kinder- en jeugdpsychiatrie
Kompas kjp kompas kinder- en jeugdpsychiatrie Voor de jeugdzorg, POH-ggz, basis-ggz, jeugdgezondheidszorg en het onderwijs Ook geschikt voor opvoeders! DeTijdstroom_KompasKinderJeugdpsychiatrie.indd 3
Nadere informatieHandboek multidisciplinaire zorg
A.F.G. Leentjens, R.O.B. Gans, J.M.G.A. Schols, C. van Weel (redactie) Handboek multidisciplinaire zorg De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2010. De auteursrechten der afzonderlijke bijdragen
Nadere informatieSystemisch werken Een relationeel kompas voor hulpverleners
Systemisch werken Anke Savenije, Justine van Lawick en Ellen Reijmers Systemisch werken Een relationeel kompas voor hulpverleners De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2018 Omslagontwerp: Michiel
Nadere informatieHandboek angst- en dwangstoornissen
Handboek angst- en dwangstoornissen Ton van Balkom, Désirée Oosterbaan, Sako Visser en Irene van Vliet (redactie) Handboek angst- en dwangstoornissen Tweede, geheel herziene druk De Tijdstroom, Utrecht
Nadere informatieConceptversie ten behoeve van de commentaarfase
Multidisciplinaire Richtlijn Opiaatverslaving Conceptversie ten behoeve van de commentaarfase 1 Redactie Wim van den Brink Geurt van de Glind Gerard Schippers 2 1 Colofon 1 2 Financiering en Opdrachtgevers
Nadere informatieHandboek culturele psychiatrie en psychotherapie
Handboek culturele psychiatrie en psychotherapie Prof.dr. Dr. Sjoerd Colijn (redactie) De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2010. De auteursrechten der afzonderlijke bijdragen berusten bij
Nadere informatieProf. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes. Evidence-based handelen bij lage rugpijn
Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Epidemiologie, preventie, diagnostiek,
Nadere informatieSchool en echtscheiding
School en echtscheiding Alledaagse begeleiding binnen een schoolbreed beleid Angelique van der Pluijm en Margit Grevelt School en echtscheiding Alledaagse begeleiding binnen een schoolbreed beleid Angelique
Nadere informatieVoorkoming van medische accidenten
Voorkoming van medische accidenten Het Europese Medisch Risico Registrerend Historie-systeem Prof. dr. L. Abraham-Inpijn DERDE, ONGEWIJZIGDE DRUK BOHN STAFLEU VAN LOGHUM, HOUTEN Eerste druk, Elsevier/Bunge,
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn opiaatverslaving Samenvatting
Multidisciplinaire richtlijn opiaatverslaving Samenvatting Multidisciplinaire richtlijn opiaatverslaving Samenvatting Wim van den Brink, Geurt van de Glind en Gerard Schippers (redactie) De Tijdstroom,
Nadere informatieOud worden met de oorlog
1555#Opmaak Oud w m d Oorlog 03-04-2001 15:07 Pagina 3 F.A. Begemann Oud worden met de oorlog 1555#Opmaak Oud w m d Oorlog 03-04-2001 15:07 Pagina 4 Elsevier, Maarssen 2001 Omslagontwerp en lay-out: Henri
Nadere informatieLeerboek verpleegkunde maatschappij en gezondheid
Leerboek verpleegkunde maatschappij en gezondheid Verpleegkundig redeneren en CanMEDS-rollen in de eerste lijn Henk Rosendal Reed Business Education, Amsterdam Reed Business, Amsterdam 2015 Omslagontwerp
Nadere informatiePsychiatrie voor juristen
Ko Hummelen en Michiel Hengeveld Psychiatrie voor juristen De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2014. Omslagontwerp: Cees Brake bno, Enschede Uitgegeven door De Tijdstroom uitgeverij bv, Postbus
Nadere informatieMarike van der Schaaf Juultje Sommers. Evidence statement voor fysiotherapie op de intensive care
Marike van der Schaaf Juultje Sommers Evidence statement voor fysiotherapie op de intensive care Marike van der Schaaf Juultje Sommers Evidence statement voor fysiotherapie op de intensive care ISBN 978-90-368-0903-0
Nadere informatiegroep Computerprogramma woordenschat
Taal actief G e b r u i k e r si n st r u c t i e C o m pu te rpro gra m m a w o o rde n s c ha t 214088_OM.indd 1 gro ep 6 22-06-2009 12:22:50 telefoon: 073-628 87 22 e-mail: helpdesk.bao@malmberg.nl
Nadere informatiePOLITIE ALMANAK
POLITIE ALMANAK 2014-2015 PAL2014-2015_BOEK.indb 1 15-09-14 15:32 PAL2014-2015_BOEK.indb 2 15-09-14 15:32 POLITIE ALMANAK 2014-2015 Handboek voor de Politie in haar gehele omvang, de Rechterlijke Macht,
Nadere informatiePraktijkboek ROM in de ggz II
Praktijkboek ROM in de ggz II Gebruik en implementatie bij verschillende doelgroepen V.J.A. Buwalda, M.A. Nugter, W. van Tilburg, A.T.F. Beekman (redactie) De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij,
Nadere informatieZelfstandig werken. Ajodakt. Dit antwoordenboekje hoort bij het gelijknamige werkboek van de serie
Zelfstandig werken Ajodakt Dit antwoordenboekje hoort bij het gelijknamige werkboek van de serie 9 789074 080705 Informatieverwerking Groep 7 Antwoorden Auteur P. Nagtegaal ajodakt COLOFON Illustraties
Nadere informatieEerste hulp bij stalking
Eerste hulp bij stalking Bianca Voerman en Cleo Brandt Eerste hulp bij stalking Praktische tips voor slachtoffers, hulpverleners en politie De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2016. Omslagontwerp:
Nadere informatieWerken in sph. Maria van Deutekom Britt Fontaine Godelieve van Hees Marja Magnée Alfons Ravelli
Verslaafden Werken in sph Redactie: Dineke Behrend Maria van Deutekom Britt Fontaine Godelieve van Hees Marja Magnée Alfons Ravelli 2 Verslaafden Auteur: Hans van Nes Bohn Stafleu Van Loghum Houten, 2004
Nadere informatieSpelenderwijs bewegen. voor 0 tot 4 jaar
Spelenderwijs bewegen voor 0 tot 4 jaar Spelenderwijs bewegen voor 0 tot 4 jaar Leuke, prikkelende beweegprogramma s bevat onderdelen ontleend aan Beweegkriebels van het Nederlands Instituut voor Sport
Nadere informatieMusculoskeletale aandoeningen in de sport
Musculoskeletale aandoeningen in de sport 9357_Schouderaandoeningen.indd 1 06-10-2008 10:14:17 9357_Schouderaandoeningen.indd 2 06-10-2008 10:14:18 Musculoskeletale aandoeningen in de sport De schouder
Nadere informatieDenken + Doen = Durven
1 Denken + Doen = Durven Werkboek voor jezelf Dit werkboek is van: Houten Bohn Stafleu van Loghum, 2008 2 Denken + Doen = Durven Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Denken + Doen = Durven, Werkboek voor
Nadere informatieRichtlijn psychiatrisch onderzoek en rapportage in strafzaken
Richtlijn psychiatrisch onderzoek en rapportage in strafzaken Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, opgericht 17 november 1871 De Tijdstroom, Utrecht 2012 Nederlandse
Nadere informatieAutismespectrumstoornis
Autismespectrumstoornis Hilde Geurts, Bram Sizoo & Ilse Noens [red.] AUTISMESPECTRUMSTOORNIS interdisciplinair basisboek ISBN 978-90-368-2041-7 ISBN 978-90-368-2042-4 (ebook) DOI 10.1007/978-90-368-2042-4
Nadere informatieONDERSTEUNEND COMMUNICEREN BIJ DEMENTIE
ONDERSTEUNEND COMMUNICEREN BIJ DEMENTIE ISBN 978-90-368-1699-1 ISBN 978-90-368-1700-4 (ebook) 2017 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave
Nadere informatieArbeidsovereenkomst 2016/2017
Arbeidsovereenkomst en aanverwante regelgeving 2016/2017 Redactie: Ars Aequi Libri Ars Aequi Libri Nijmegen 2016 ISBN: 978-90-6916-839-5 NUR 825 2016 Ars Aequi Libri, Nijmegen. Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieGrafische dossieranalyse Een leven in beeld
Grafische dossieranalyse Een leven in beeld Martine F. Delfos Grafische dossieranalyse Een leven in beeld PICOWO-serie deel 9 Martine F. Delfos Informatie over publicaties van Martine F. Delfos: www.mdelfos.nl
Nadere informatieDenken + Doen = Durven
1 Denken + Doen = Durven Werkboek voor ouders Houten Bohn Stafleu van Loghum, 2008 2 Denken + Doen = Durven Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Denken + Doen = Durven, Werkboek voor ouders, is onderdeel
Nadere informatieHandboek hiv en psychische klachten
Handboek hiv en psychische klachten dr. A. Schadé, dr. A.D. Boenink en prof.dr. S.A. Danner (redactie) De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2010. De auteursrechten berusten bij de auteurs der
Nadere informatieVoeding, uitscheiding en diagnostiek
Voeding, uitscheiding en diagnostiek Werkcahier Kwalificatieniveau Geerard Siereveld Cees van Stipdonk Johan van t Wout Skillslab-serie voor verpleegkundige en verzorgende beroepsvaardigheden Houten 2008
Nadere informatiePatiënt en recht in de apotheek
Patiënt en recht in de apotheek Patiënt en recht in de apotheek mr Jurriane A. Rendering Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten
Nadere informatieLeerboek Atherotrombose
Leerboek Atherotrombose Leerboek Atherotrombose Prof. dr. J.W. Jukema Prof. dr. F.W.A. Verheugt Tweede, geheel herziene druk Eerste druk, 2004 Tweede, geheel herziene druk, 2008 Bohn Stafleu van Loghum,
Nadere informatieOmgaan met ziekelijke jaloezie
Omgaan met ziekelijke jaloezie Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieOmgaan met bloosangst
Omgaan met bloosangst Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men
Nadere informatieDe wijk nemen. Een subtiel samenspel van burgers, maatschappelijke organisaties en overheid. Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling
De wijk nemen Een subtiel samenspel van burgers, maatschappelijke organisaties en overheid Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling De wijk nemen Een subtiel samenspel van burgers, maatschappelijke organisaties
Nadere informatieMotivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen
Motivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen Motivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen Redactie: Arno van Dam en Niels Mulder Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum,
Nadere informatieHet Astma Formularium
Het Astma Formularium Het Astma Formularium een praktische leidraad dr. J.C.C.M. in t Veen dr. N.H. Chavannes Houten 2011 Ó 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieKlokboek A Werkboek. Groep 4-5
Klokboek A Werkboek Groep 4-5 Klokboek A WERKBOEK COLOFON Auteurs redactie Stenvert Conceptontwerp omslag: Metamorfose ontwerpers BNO, Deventer Ontwerp omslag: Eduardo Media Illustraties Egbert Koopmans
Nadere informatieHandboek psychodiagnostiek voor de hulpverlening aan kinderen en adolescenten
Handboek psychodiagnostiek voor de hulpverlening aan kinderen en adolescenten Opgedragen aan onze collega Theo Kievit, die ooit het initiatief voor dit handboek heeft genomen en die de vele herdrukken
Nadere informatieDokters voor de rechter
Dokters voor de rechter Tien jaar tuchtuitspraken in Medisch Contact Paul Rijksen Reed Business, Amsterdam Medisch Contact, Utrecht Inleiding.indd 1 Reed Business, Amsterdam 2011 Medisch Contact, Utrecht
Nadere informatieDe aansprakelijkheidsverzekering
De aansprakelijkheidsverzekering Dit boek is het achtste deel van een boekenreeks van Uitgeverij Paris: de ACIS-serie. ACIS staat voor het UvA Amsterdam Centre for Insurance Studies. Dit multidisciplinaire
Nadere informatieSamengesteld door dr. J.W.P.M. Overdiek Y. Jehee-Molleman. Synoniemen van geneesmiddelnamen
Samengesteld door Synoniemen van geneesmiddelnamen Samengesteld door Synoniemen van geneesmiddelnamen Houten, 2017 Eerste druk, Uitgeverij Bunge, Utrecht 1997 Eerste druk, tweede oplage, Elsevier/Bunge,
Nadere informatieLeven met chronische hoofdpijn
Leven met chronische hoofdpijn Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieSamenspel en samenklank
Samenspel en samenklank Samenspel en samenklank De besturingsfilosofie en organisatiestructuur van het UMC Utrecht Geert Blijham en Ernest Müter Skipr is een crossmediaal communicatieplatform voor beslissers
Nadere informatie8FSLDBIJFS /[EPMJMGEXMIRMZIEY
Medicijnen Werkcahier Kwalificatieniveau Geerard Siereveld Cees van Stipdonk Johan van t Wout Skillslab-serie voor verpleegkundige en verzorgende beroepsvaardigheden Houten 2008 2008 Bohn Stafleu van
Nadere informatieESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd
ESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd ESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd Praktische handleiding voor signalering, screening en diagnostiek prof. dr. J. Buitelaar drs. E. van Daalen dr. C. Dietz
Nadere informatieOnderzoek als project
Onderzoek als project Onderzoek als project Met MS Project Ben Baarda Jan-Willem Godding Eerste druk Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten Ontwerp omslag: Studio Frank & Lisa, Groningen Omslagillustratie:
Nadere informatieHandboek depressieve stoornissen
Handboek depressieve stoornissen Tweede, geheel herziene druk Prof.dr. A.H. Schene, prof.dr. B.G.C. Sabbe, prof.dr. Ph. Spinhoven, dr. H.G. Ruhé (redactie) De Tijdstroom, Utrecht Eerste druk, 2008 Tweede,
Nadere informatieHypertensie en 24-uursbloeddrukmeting
Hypertensie en 24-uursbloeddrukmeting Hypertensie en 24-uursbloeddrukmeting Een toegevoegde waarde voor de praktijk F.T.J. BOEREBOOM, INTERNIST-NEFROLOOG D. TAVENIER, HUISARTS Houten 2010 2010 Bohn Stafleu
Nadere informatiePOLITIE ALMANAK
POLITIE ALMANAK 2015-2016 POLITIE ALMANAK 2015-2016 Handboek voor de Politie in haar gehele omvang, de Rechterlijke Macht, de Gemeentebesturen en verdere Overheidsorganen Reed Business Information, Amsterdam
Nadere informatieLeven met ADHD. Fiona Kat, Maura Beenackers en Willemijn ter Brugge
Leven met ADHD Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men met het
Nadere informatieZakboek ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen
Zakboek ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen Zakboek ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen Onder redactie van: G.A.E.G. van Asseldonk BSc J.J. van Duinen MSc M. Former-Boon R. van
Nadere informatieBasisnormen Beveiliging en Beheer ICT-infrastructuur
Basisnormen Beveiliging en Beheer ICT-infrastructuur Basisnormen Beveiliging en Beheer ICT-infrastructuur PI/DO Platform Informatiebeveiliging B. Bokhorst R. Kuiper S. Mekking P. Mercera R. Torabkhani
Nadere informatieWerkwoordspelling 2 Toelichting en Antwoorden
Werkwoordspelling 2 Toelichting en Antwoorden COLOFON Auteurs Frank Pollet Illustraties Liza-Beth Valkema Basisvormgeving LS Ontwerpers bno, Groningen Omslag illustratie Metamorfose ontwerpen BNO, Deventer
Nadere informatieLeven met een borderline persoonlijkheidsstoornis
Leven met een borderline persoonlijkheidsstoornis Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook
Nadere informatieHet Osteoporose Formularium. 1 e editie. een praktische leidraad
Het Osteoporose Formularium 1 e editie een praktische leidraad Deze uitgave wordt mede mogelijk gemaakt door: en binnen ATC hoofdklasse M. NB: Het voorschrijven van geneesmiddelen geschiedt onder de exclusieve
Nadere informatieKostprijzen in ziekenhuizen
Kostprijzen in ziekenhuizen BSL - ACA_BK_1KZM - 1731_9789031342167 001 M. Levi, AMC Amsterdam Prima boek, nuttig en goed uitgewerkt. J. Zuurbier, Q-consult Ik heb bewondering voor de wijze waarop het boek
Nadere informatieMinder angstig in sociale situaties
Minder angstig in sociale situaties Dit boek, Minder angstig in sociale situaties, Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in
Nadere informatiePersoonsgerichte zorg
Persoonsgerichte zorg C.J.M. van der Cingel J.S. Jukema Persoonsgerichte zorg Praktijken van goede zorg voor ouderen Houten 2014 ISBN 978-90-368-0448-6 DOI 10.1007/978-90-368-0449-3 ISBN 978-90-368-0449-3
Nadere informatieInterpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep
Interpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep Interpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep Een behandelprotocol voor depressie Dina Snippe Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Bohn
Nadere informatieHelpen bij partnerrelatieproblemen
Helpen bij partnerrelatieproblemen Helpen bij partnerrelatieproblemen Het praktijkboek Alfons Vansteenwegen Derde, herziene druk Bohn Stafleu van Loghum Houten 2005 2005 Bohn Stafleu van Loghum, Houten
Nadere informatieHandboek suïcidaal gedrag
Handboek suïcidaal gedrag Handboek suïcidaal gedrag Dr. C. van Heeringen (redactie) de Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom Uitgeverij, 2007. Omslagontwerp: Cees Brake bno, Enschede. Basisontwerp binnenwerk:
Nadere informatieStenvert. Taalmeesters 6. Zelfstandig werken Taal Groep 8 Antwoorden. Zelfstandig werken Stenvert Taal Taalmeesters 6 Antwoorden Groep 8
Zelfstandig werken Taal Groep 8 Antwoorden Stenvert maakt deel uit van ThiemeMeulenhoff Zelfstandig werken (Z). Dit bestaat uit een groot assor ment leermiddelen voor alle leerjaren. Op onze Z-site vindt
Nadere informatie36 zieke kinderen. Een werkboek met patiëntenproblemen voor co-assistenten en basisartsen
36 zieke kinderen 36 zieke kinderen Een werkboek met patiëntenproblemen voor co-assistenten en basisartsen Guus de Jonge, emeritus hoogleraar kindergeneeskunde Arwen Sprij, kinderarts Derde, geheel herziene
Nadere informatieVan je nachtmerries af
Van je nachtmerries af 2 van je nachtmerries af Dit boek, Van je nachtmerries af, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor
Nadere informatieHandboek obsessievecompulsieve. stoornissen. Damiaan Denys Femke de Geus (redactie) De Tijdstroom, Utrecht
Handboek obsessievecompulsieve stoornissen Femke de Geus (redactie) De Tijdstroom, Utrecht Uitgeverij De Tijdstroom, 2007. De auteursrechten der afzonderlijke bijdragen berusten bij de auteurs. Omslagontwerp:
Nadere informatiePsychosociale problemen
Psychosociale problemen Reeks Kinderen en Adolescenten. Problemen en risicosituaties Psychosociale problemen is het tweede deel van de tiendelige reeks Kinderen en Adolescenten - Problemen en risicosituaties.
Nadere informatieHandleiding bij Beter beginnen
Handleiding bij Beter beginnen Handleiding bij Beter beginnen Trudy Mooren en Maartje Schoorl Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle
Nadere informatieDe meest gestelde vragen over: cholesterol
De meest gestelde vragen over: cholesterol De meest gestelde vragen over: cholesterol Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieProfessional performance van artsen
Professional performance van artsen Professional performance van artsen Tussen tijd en technologie Kiki Lombarts 2010 Uitgevers, Rotterdam 2014 Redactie: Janneke Wolters, Amsterdam Vormgeving omslag:
Nadere informatieLeven met een manisch-depressieve stoornis
Leven met een manisch-depressieve stoornis Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord
Nadere informatieLeven met een winterdepressie
Leven met een winterdepressie Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieLeven met het restless legs syndroom TWEEDE, GEHEEL HERZIENE EDITIE
Leven met het restless legs syndroom TWEEDE, GEHEEL HERZIENE EDITIE Joke Jaarsma en Roselyne M. Rijsman Leven met het restless legs syndroom TWEEDE, GEHEEL HERZIENE EDITIE Houten 2016 2016 Bohn Stafleu
Nadere informatieOmgaan met stress en burnout
Omgaan met stress en burnout Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieOmgaan met lichamelijke klachten
Omgaan met lichamelijke klachten Dit Werkboek omgaan met lichamelijke klachten is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de
Nadere informatie