Samenvatting Biologie 2mhv thema 1

Transcriptie

1 Samenvatting Biologie 2mhv thema 1 Samenvatting door een scholier 2697 woorden 11 november ,4 19 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Stencil Zetmeel met joodoplossing = geelbruin --> paars Glucose met Fehling (verwarmen!) = blauw --> oranje Eiwitten met Biureet reagens = blauw --> paars Vitamine C met DCPIP = blauw --> kleurloos Vetten met Sudan III = roestbruin --> rood Bf. 1 Alles wat je eet of drinkt -> voedingsmiddelen -> plantaardig en dierlijk Dierlijke voedingsmiddelen zijn afkomstig van dieren of van producten van dieren. Producten van dieren eieren melk Voedingsstoffen zijn bruikbare bestandsdelen van voedingsmiddelen. Voedingsvezel verzamelnaam voor alle onverteerbare stoffen in plantaardig voedsel. Voedingsstof kan in je lichaam functie van bouwstof, brandstof, reservestof en/of beschermende stof hebben. Bouwstoffen zijn nodig voor groei en ontwikkeling van je lichaam en voor herstel bij verwondingen en beschadigingen. Met behulp van bouwstoffen kan je lichaam nieuwe cellen en weefsel maken. Brandstoffen leveren energie, alle organen hebben energie nodig om te kunnen werken, ook voor beweging is energie nodig, ook voor op peil houden van lichaamstemperatuur en voor de groei en de ontwikkeling en herstel van je lichaam, brandstof word in het lichaam verbrand. Reservestoffen worden opgeslagen in bepaalde delen van het lichaam. Alle 6 voedingsgroepen heb je nodig om gezond te blijven, tekort aan kan leiden tot ziekte. 6 voedingsgroepen: Eiwitten -> belangrijke bouwstoffen vorming van nieuwe cellen Niet bouwstof? -> brandstof Koolhydraten -> glucose, suiker, zetmeel -> Brandstoffen -> ook bouwstoffen of reservestoffen Vetten -> Brandstoffen -> bouwstoffen of reservestoffen Pagina 1 van 8

2 Water -> Bouwstof -> vervoeren van stoffen in je lichaam. Mineralen -> Bouwstoffen bv. kalk -> Beschermende stoffen. Vitamines -> Bouwstoffen -> Beschermende stoffen -> te weinig vitamines kan ziekte veroorzaken, in normale gezonde voeding zitten genoeg vitamines. Bf. 2 Gezonde voeding = nodig voor goede gezondheid. Voedingscentrum voedingswijzer. 4 groepen voedingsmiddelen die dagelijks nodig zijn. Elke dag iets uit elke schijf, dan krijg je alle voedingsstoffen binnen. Uit grote groepen heb je meer nodig dan uit kleine groepen. Grote groepen plantaardige voedingsmiddelen basis van je voeding plantaardige voeding is rijk aan zetmeel en voedingsvezel. Groep 1. Brood + aardappelen - voedingsmiddelen leveren zetmeel, plantaardige eiwitten, vitamines, mineralen en voedingsvezel. Groep 2. Eet dagelijks groente en fruit voedingsvezel en vitamine C. Groep 3. Dagelijks melkproducten en vlees nuttigen of vleesvervanger. Groep 4. Dagelijks margarine, halvarine of olie vooral vetten en vitamines. Elke dag tenminste 1,5 liter per dag. Bf. 3 Niet alleen belangrijk wat je eet of drinkt, ook de hoeveelheid. Groot deel van voedsel brandstoffen dit deel wordt gebruikt voor energie. Maat om energie aan te geven joule (J) of kilojoule (kj) 1000 J. Hoeveelheid energie per dag nodig geslacht, leeftijd, lichaamsgrootte en lichamelijke inspanning. Jongens (mannen) meer energie nodig. Meisjes (vrouwen) - minder energie nodig. In de groei, meer energiebehoefte. Groot lichaam, meer energie nodig dan klein. Lichamelijke inspanning (sport) is je energie behoefte groter dan wanneer je slaapt. Volwassenen = energiebehoefte afhankelijk van zware arbeid meer zware arbeid meer energie nodig. 65+ neemt meer energiebehoefte af. In rust is ook energie nodig. Grootste deel van energie krijg je binnen met maaltijden, ook tussendoortjes leveren energie. Meer eten en drinken dan nodig? teveel energie brandstoffen worden opgeslagen als reservestoffen (vooral vetten). Minder energie binnen dan nodig reservestoffen worden gebruikt lichaamsgewicht neemt af. Veel mensen diëten door maaltijden over te slaan verkeerde manier van aardappelen, brood, vlees, en Pagina 2 van 8

3 groente word je niet dik. Dik broodbeleg, vette jus, romige sausjes en van tussendoortjes. Tussendoortjes eet je meer als je maaltijden overslaat of niet voldoende eet. Bf. 4 Aantoonstof indicator. Bf. 5 In Nederland genoeg voedsel voor iedereen Ontwikkelingslanden veel mensen lijden aan ondervoeding mensen eten steeds te weinig doordat er niet genoeg voedsel is of mensen het niet kunnen betalen. Minimale hoeveelheid energie per dag voor een volwassene is ongeveer 7000 kj per dag als je de hele dag niets doet voor zware arbeid is minimaal kj per dag. Gemiddelde van 9500 kj per dag is nodig om normaal te kunnen leven en te werken. Voedsel is niet eerlijk verdeeld op wereld. Goed voedsel wordt aan dieren gegeven. In ontwikkelingslanden mensen meer afhankelijk van de natuur. Wij verbouwen veel producten in kassen, voedsel bewaren in vriesloodsen of graansilo s. Bij ons mislukt de oogst nooit volledig, goede vervoermogelijkheden. Ontwikkelingslanden oogst mislukt volledig door droogte veel mensen zijn van hongersnood gered maar mensen moet zichzelf leren redden goede landbouwmethoden, goede vervoersmogelijkheden. Ondervoeding niet alleen te weinig aan voedsel ook tekort aan bepaalde voedingsstoffen, vooral eiwitgebrek. Tekort aan eiwitten slap en moe, geen zin om te werken of leren -> ziek. Kinderen te weinig eiwitten groei en ontwikkeling gaat slecht, hersenen worden zwaar beschadigd -> leer prestaties worden verminderd. Opgezwollen buikjes door eiwittekort. Vele vette in Nederlanden andere westerse landen overvoeding. Veel reservestoffen overgewicht -> vaker ziek dan andere meer kans op hart- en vaatziekten. Feit vaststaand gegeven. Mening hoe denkt iemand over iets. Bf. 6 Verteringsstelsel bestaat voor groot deel uit het darmkanaal. Voedingsstoffen worden er in het bloed opgenomen sommige voedingsstoffen kunnen door darmwand heen -> glucose, water, mineralen en vitamines. Anderen kunnen niet door de darmwand heen in het bloed worden opgenomen, eiwitten, de meeste koolhydraten en vetten. Deze voedingsstoffen moeten eerst worden verteerd, ze worden omgezet naar verteringsproducten -> kunnen wel in het bloed worden opgenomen. Vertering het omzetten van voedingsstoffen die niet door de darmwand heen in het bloed kunnen worden opgenomen, in verteringsproducten die wel kunnen opgenomen in het bloed -> gebeurt met verteringssappen(speeksel en maagsappen) Verteringssappen gemaakt door verteringsklieren -> speekselklieren, maagsapklieren, de lever, de Pagina 3 van 8

4 alvleesklier en de darmsapklieren. Bij vertering vinden scheikundige processen plaats voedingsstoffen worden omgezet in andere stoffen (de verteringsproducten). Scheikundige processen verlopen vaak langzaam. Veel verteringssappen bevatten stoffen die scheikundige processen versnellen enzymen. Niet alle voedsel kan worden verteerd, onverteerde resten (b.v.voedingsvezel) verlaten het lichaam via de anus. In de wand van het gehele darmkanaal bevinden zich kringspieren en lengtespieren. Deze trekken zich afwisselend samen -> peristaltische beweging dit word samen de darmperistaltiek genoemd -> voedselbrij wordt voortgeduwd ook word de voedselbrij gekneed en goed gemengd met verteringssappen. Vlak voor voedselbrok ontspannen de kringspieren zich en trekken de lengtespieren zich samen achter het voedselbrok trekken de kringspieren samen en ontspannen de lengtespieren zich. Voedingsvezel prikkelt de spieren in de wand van het darmkanaal, vooral in de dikke darm darmperistaltiek wordt bevorderd en verloopt de stoelgang (het poepen) goed. Bf. 7 Met je gebit kauw je je voedsel wordt in kleine stukjes verdeelt bevorderd het inslikken. Enzymen kunnen alleen op de buitenkant van het voedsel inwerken kauwen vergroot het oppervlak -> enzymen kunnen inwerken op een groter oppervlak -> voedsel kan sneller worden verteerd. Gebit -> tanden en kiezen met wortels in de onder- of bovenkaak bevestigd. Kroon = deel van een tand of kies dat buiten de kaak uitsteekt -> tandbeen van kroon is bedekt met glazuur > is hard. Tand of kies bestaat voor het grootste deel uit tandbeen. Tandbeen v/d wortels is bedekt met een dun laagje cement. In het tandbeen -> een holte tandholte -> bloedvaten en zenuwen. Wortelvlies = een vlies om de wortels -> zorgt voor de bevestiging van de tand of kies in de kaak. De kaak is bedekt met tandvlees. Drie soorten tanden: snijtanden hoektanden en kiezen. Snijtanden voorkant van je mond -> stukken van je voedsel afbijten beitelvormig Hoektanden puntiger dan snijtanden -> roofdieren > grijpen v/d prooi mens -> zelfde functie als snijtanden. Kiezen knobbelige bovenkant -> voedsel kan worden fijngemalen. Samenstelling van gebit weergeven met tandformule. Links rechterkaakhelften links linkerkaakhelften. Tussen ½ en 2 jaar melktanden breken door. Vanaf +/- zes jaar tanden van het melkgebit worden vervangen door tanden en kiezen van het blijvend gebit -> wisselen er komen dan ook kiezen. Vier kiezen soms +1 verstandskies in elke kaakhelft = 20 kiezen. Verstandskiezen -> achter in je kaak vaak te klein om voedsel goed te kauwen. Soms verschijnen ze niet, soms moeten ze meteen worden getrokken. Elke dag 1 keer grondig tandenpoetsen voor een gezond gebit. Door poetsen tandplak verwijderen. Pagina 4 van 8

5 Tandplak = dun laagje aanslag dat zich op je kiezen en tanden afzet. Tandplak -> bacteriën, etensresten en speeksel. 1 gram tandplak bevat 1 miljard bacteriën. Tandplak tast glazuur en kiezen aan. Tandplak bacteriën zetten suiker in voedsel om in zuur, tijdens het eten of vlak na het eten. Met gezond gebit kun je 6 7 keer per dag iets eten. Vaker eten -> kans op tandbederf wordt groter vooral met zoete tussendoortjes. Als gaatjes ontstaan -> vervolgens tandbeen aangetast ->tot slot de hele tand of kies Tandpasta met fluoride tanden kunnen zich tussen het eten door sneller herstellen Tandplak bacteriën kunnen tandvlees ontsteking veroorzaken. Ontstoken tandvlees rood en bloed gemakkelijk. Gezond tandvlees strak om de tanden. Ontstoken tandvlees kan zich terugtrekken -> tandplak kan makkelijk indringen -> tandplak is daar moeilijk weg te poetsen wortelvlies en dun laagje cement kan worden aangetast -> tand kan los komen te zitten en eruit vallen. Speeksel help gebit te reinigen. Goed kauwen bevordert de vorming van speeksel. Plakverklikker om te zien waar nog tandplak zit. Tandplak vooral op ruwe plekjes tandplak die blijft zitten kan verkalken -> tandsteen -> alleen worden verwijderd door tandarts. Elk half jaar naar de tandarts! Gebitscorrectie d.m.v. beugel. Bf. 8 Organen van verteringsstelsel Romp Middenrif stevig gespierd middenrif scheidt de romp in de borstholte en buikholte. Vertering van voedsel begint in de mondholte. Speekselklieren speeksel -> bestaat uit water, slijm en een enzym, slijm verhoogt geleidbaarheid van je voedsel inslikken gaat gemakkelijker. Enzym in speeksel verteerd zetmeel, zetmeel word in je mond al voor een deel verteerd. Tong duwt voedsel vanuit mondholte naar keelholte > door slikken word het voedsel in je slokdarm geduwd. Daar darmperistaltiek wordt het voedsel in je slokdarm voortgeduwd naar je maag. In slokdarm worden geen verteringssappen aan je voedsel toegevoegd. Maagportier Laat telkens kleine hoeveelheden voedsel door naar de twaalfvingerige darm maag is tijdelijke opslagplaats voor voedsel. Maagsapklieren in maagwand -> produceren maagsap Maagwand kneed voedsel en mengt met maagsap -> bestaat uit water, zoutzuur en een enzym. Het zoutzuur zorgt voor dat bacteriën die in je voedsel meekomen worden gedood. In twaalfvingerige darm monden afvoerbuizen van de lever en de alvleesklier uit. Lever produceert gal -> word tijdelijk opgenomen in galblaas via galbuis gal naar twaalfvingerige darm. Gal emulgeert vetten -> grote vetdruppels verdelen in kleine vetdruppeltjes. Vetten worden door gal niet verteerd. Pagina 5 van 8

6 Door emulgeren oppervlak van de vetdruppels word vergroot -> vetten zijn dan beter bereikbaar voor enzymen vetten kunnen sneller worden verteerd. Alvleesklier alvleessap -> eiwitten, koolhydraten en vetten. Dunne darm 8 meter in wand -> darmsapklieren darmsap. Darmsap bevat enzymen die de vertering van eiwitten en koolhydraten afmaken -> verteringsproducten kunnen worden opgenomen in het bloed. Darmkanaal verschillende verteringssappen alle verteringssappen bevatten veel water. In dunne en dikke darm word het water uit het voedsel en uit de verteringssappen voor het grootste deel in het bloed opgenomen. Wand dunne darm is geplooid darmplooien -> bestaan weer uit darmvlokken, in darmvlokken bevinden zich bloedvaten. Wand v/d darmvlokken is dun hierdoor kan water met opgeloste voedingsstoffen en verteringsproducten worden opgenomen in bloed en bloedvaten. Door darmplooien en vlokken is het een groot oppervlak opname van stoffen kan snel plaatsvinden. Vlak onder waar dunne darm in de dikke darm uitmondt ligt de blindedarm Onder blindedarm wormvormig aanhangsel, appendix. Blindedarmontsteking = appendix is ontstoken word operatief verwijderd. Dikke darm 1,5 meter lang onverteerde resten uit dunne darm kom in dikke darm. Deze brij bevat nog veel water al het water wordt eraan onttrokken en opgenomen in het bloed. Tijdens diaree wordt niet genoeg water aan de brij onttrokken, door darmperistaltiek gaan ingedikte, onverteerde voedselresten gehaald. Deze gaan naar de endeldarm, daar word het verzamelt en opgeslagen. Het darmkanaal word afgesloten door de kringspier, de anus. Soms ontspant deze kringspier zich en word de endeldarm geleegd -> ontlasting. Bf. 9 Voedsel dat word behandeld zodat het niet / minder snel bederft -> conserveren. Omstandigheden worden voor schimmels en bacteriën ongunstig gemaakt. Conserveren door invriezen, pasteuriseren, steriliseren, inblikken, vacuüm verpakken en drogen. Bij invriezen van vlees, groenten of fruit wordt de temperatuur zo snel mogelijk omlaag gebracht tot -20C of lager. Ontdooid voedsel uit de vriezer moet snel worden bereid voor het tegengaan van bederving. Het bederf wordt meestal veroorzaakt door de salmonellabacterie -> produceren giftige afvalstoffen. Van salmonella kun je ernstig ziek worden voedselvergiftiging. Pasteuriseren = korte tijd verhit op temp. Van 72 C. Steriliseren = verhitten C, dan verpakken en naverhitten op 120 C, vieze smaak. Vacuüm verpakken = geen bacteriën uit de lucht op het voedsel. Drogen = Het water onttrekken van het voedsel, zodat de bacteriën uit het water niet in het voedsel komen. Conserveren = veel suiker toevoegen zodat de bacteriën doodgaan. Suiker, zout en azijn zijn natuurlijke conserveermiddelen Natuurlijke conserveermiddelen worden vaak toegevoegd. Kleurstoffen om mooier uit te laten zien. Soms ook geur of smaakstoffen. Al deze stoffen -> additieven. Pagina 6 van 8

7 Additieven zijn stoffen die aan voedingsmiddelen worden toegevoegd om ze langer houdbaar of aantrekkelijker te maken. Kunstamtige additieven soms schadelijk. Bf. 11 Planteneters herbivoren Lang darmkanaal in verhouding tot lichaamslengte buik is daardoor dik Plooikiezen harde richels van glazuur door kauwen word voedsel tussen de harde richels fijngemalen, plooien lopen loodrecht op de kauwrichting. Bij planteneters ontbreken vaak de hoektanden. Vleeseters carnivoren Kort darmkanaal in verhouding tot lichaamslengte lichaam is slank. Knipkiezen scherpe kiezen waarmee het voedsel in stukken word geknipt zodat het snel kan worden doorgeslikt. Bovenkaak is breder dan de onderkaak zodat kiezen langs elkaar snijden als bij een schaar. Hoektanden groot, spits en scherp > prooi te doden, stukken vlees los scheuren Alleseters omnivoren Middellang darmkanaal in verhouding tot lichaamslengte. Knobbelkiezen voedsel knippen en malen. Altijd hoektanden soms groot, spits en scherp voor prooi doden. Bij andere alleseters zijn de hoektanden vrijwel even groot als de snijtanden. Mens = alleseter. Verrijkingsstof 2 Vegetariërs mensen die geen producten van gedode dieren eten. Vegetariërs eten geen vlees en geen vis, wel producten van levende dieren. Veganisten eten geen vlees en geen vis en ook geen producten van levende dieren. Veel vegetariërs zijn vegetariër omdat ze het doden van dieren zielig of onnodig vinden eerbied voor het leven, vlees ongezond vinden ze, schadelijke stoffen toegevoegd om het vlees mals te maken. Plantaardig voedsel dieren mens eet dieren. 20 kg - 1 kg - 1 kg voedsel Plantaardig voedsel mensen 20 kg - 20 kg Vegetariërs vervangen dierlijke eiwitten door plantaardige eiwitten (tahoe, tempeh) Verrijkingsstof 6 Koeien eten alleen plantaardig voedsel (gras) Plantaardig voedsel is moeilijk verteerbaar door de celwanden -> bestaan uit cellulose (moeilijk verteerbaar). Koe is herkauwer -> maag bestaat uit 4 afdelingen (pens, netmaag, boekmaag en lebmaag). Gras grijpen met lange ruwe tong, snijtanden scheuren het gras, via slokdarm in de pens (celwanden worden er aangetast), hierna gaat het voedsel naar de netmaag (kneedt de voedselbrij tot kleine balletjes), via slokdarm weer terug in de bek (kauwen), pens (voedselbal word vermengd met daar aanwezige voedselbrij), dit herhaalt zich een aantal keren. Pagina 7 van 8

8 Als het voldoende is fijngemalen komt het voedsel vanuit de bek, via de slokdarm in de boekmaag (vrijgekomen verteringsproducten worden opgenomen in het bloed + de helft van het water uit de voedselbrij), de ingedikte voedselbrij gaat naar de lebmaag ( maagsapklieren in de wand scheiden maagsap af) dit maagsap bevat enzymen waardoor het voedsel verder word verteerd. De vertering word afgemaakt in de rest van het darmkanaal, de verteringsproducten worden opgenomen in het bloed. Pagina 8 van 8