Regionale VTV Ziekten in de toekomst. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Ziekten in de toekomst

Transcriptie

1 Regionale VTV 2011 Ziekten in de toekomst Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Ziekten in de toekomst Auteurs: Dr. M.A.M. Jacobs-van der Bruggen, GGD Hart voor Brabant Drs. D. Brunenberg, GGD Brabant-Zuidoost Referent: Drs. M.J.J.C. Poos, RIVM GGD Hart voor Brabant s-hertogenbosch, GGD Brabant-Zuidoost Helmond; mei 2011

2 REGIONALE VTV

3 INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 3 Samenvatting Ziekte in de toekomst... 7 Bronnen Overzicht Deelrapporten regionale VTV 2011 Hart voorbrabant

4 REGIONALE VTV

5 SAMENVATTING Samenvatting Alleen al op basis van bevolkingsgroei en vergrijzing zal het aantal mensen met chronische ziekten en multimorbiditeit in Hart voor Brabant het komende decennium fors toenemen. Naast demografische veranderingen zijn echter ook andere ontwikkelingen in belangrijke mate bepalend voor het toekomstige aantal patiënten. Zo zal de recente toename van ernstig overgewicht bij ouderen in Hart voor Brabant leiden tot een extra sterke toename van diabetes. Op basis van demografische projecties neemt zowel voor diabetes, coronaire hartziekten en artrose (de drie meest voorkomende chronische ziekten in Hart voor Brabant) het aantal patiënten toe van ongeveer 40 duizend in 2007 tot ruim 50 duizend in Naast demografische veranderingen spelen echter ook andere ontwikkelingen een belangrijke rol. Zo wordt in Nederland voor diabetes een toename van 30% in 20 jaar verwacht wanneer men alleen rekening houdt met demografische ontwikkelingen, maar een toename van 100% wanneer men ook rekening houdt met ontwikkelingen in vroege opsporing, trends in risicofactoren en betere overlevingskansen. Het effect van andere factoren is echter niet voor alle ziekten goed te kwantificeren. Wat zeker is, is dat in de toekomst steeds meer mensen meerdere ziekten tegelijk zullen hebben (multimorbiditeit). In verband met de toenemende grijze druk is het van belang dat ouderen, ondanks eventuele ziekten en beperkingen, zoveel mogelijk kunnen participeren en dat zij hierbij adequaat worden ondersteund. 5

6 REGIONALE VTV

7 ZIEKTE IN DE TOEKOMST 1. Ziekte in de toekomst Ziektejaarequivalenten Incidentie en prevalentie laten zien hoe vaak ziekten in de bevolking voorkomen, maar geven geen inzicht in de ernst ervan. De ene ziekte is veel ernstiger of heeft veel meer gevolgen dan de andere. Een maat die hier meer rekening mee houdt, is het aantal ziektejaarequivalenten (in het Engels YLD: Years Lived with Disability ). Daartoe wordt eerst bepaald hoeveel mensen een bepaalde ziekte krijgen en hoelang ze er aan lijden. Vervolgens worden ziekten door experts gewogen voor de ernst ervan. Een wegingsfactor voor een ziekte is een maat voor de ernst van de gevolgen van ziekte voor het fysiek, psychisch en sociaal functioneren van patiënten. Op een schaal van 0 ('helemaal geen nadelige gevolgen') tot 1 ('zeer ernstige nadelige gevolgen') zou 'verkoudheid' bijvoorbeeld een wegingsfactor van 0,01 kunnen krijgen, en 'multiple sclerose' een veel hogere, bijvoorbeeld 0,70. Met behulp van deze wegingsfactoren kan de tijd, doorgebracht met de ziekte, gewogen worden voor de ernst van de gevolgen van de ziekte. Een jaar ziekte met een wegingsfactor van 0,5 komt overeen met 0,5 'ziektejaarequivalenten' (Hoeymans et al., 2010) Meer ziekten maar niet minder gezond Steeds meer Nederlanders hebben een ziekte. Deze toename wordt deels verklaard door de vergrijzing, waardoor vooral het aantal mensen met chronische ziekten toeneemt. Echter, de toename van het aantal zieken wordt ook verklaard door medische- en maatschappelijke ontwikkelingen. Ziekten worden eerder opgespoord en door betere zorg blijven mensen met een ziekte langer in leven. Daarnaast kent het begrip ziekte een verbreding. Alledaagse klachten zoals restless legs of een overactieve blaas veranderen door de medicalisering in behandelbare aandoeningen. Kinderen die vroeger als druk werden getypeerd, hebben nu ADHD. Dat er meer zieken (en ziekten) zijn, wil niet zeggen dat de mensen nu minder gezond zijn. Vooral de ervaren gezondheid is belangrijk en de mogelijkheid tot participatie. Ondanks de toename van het aantal zieken, blijken de recent gewonnen levensjaren grotendeels in goed ervaren gezondheid te worden doorgebracht. De levensverwachting in goed ervaren gezondheid steeg, zowel in Nederland als in Hart voor Brabant, met ongeveer een jaar. 7

8 REGIONALE VTV 2011 Toename chronische ziekten in Hart voor Brabant De totale bevolking in Hart voor Brabant groeit de komende tijd naar verwachting niet meer zo hard (bevolkingsgroei tussen 2007 en 2020 ongeveer 4%). Echter, doordat het aantal ouderen wel sterk toeneemt, zal het aantal patiënten met chronische ziekten fors toenemen. Op basis van demografische projecties (waarbij we veronderstellen dat de prevalentie van de ziekte naar leeftijd en geslacht in de tijd niet verandert) stijgt het aantal patiënten, voor de meeste veelvoorkomende chronische ziekten tussen 2007 en 2020, naar verwachting met ruim 30%. Het geschatte aantal patiënten in Hart voor Brabant in 2020 voor de top 5 van de meest voorkomende ziekten in 2007 staat weergegeven in tabel 1. Tabel 1. Geschatte puntprevalentie van chronische ziekten (top 5 van 2007) voor Hart voor Brabant in 2020 op basis van demografische projecties (Bron VTV-2010, gegevens bewerkt door RIVM en GGD). Absoluut aantal zieken in Hart voor Brabant in 2020 Stijging ten opzichte van 2007 Mannen Vrouwen Mannen en vrouwen Diabetes mellitus % Artrose % Coronaire hartziekten % Ouderdoms- en lawaaidoofheid % Gezichtsstoornissen % Toename afhankelijk van meerdere factoren Het aantal patiënten in de toekomst is echter niet alleen afhankelijk van toekomstige bevolkingsaantallen en de verwachte bevolkingsopbouw, maar ook van ontwikkelingen in de determinanten van de ziekten (bijvoorbeeld overgewicht en leefstijl) en van ontwikkelingen in preventie en zorg (betere opsporing en/of betere overleving van patiënten). Zeker in Brabant blijft er in de toekomst ook altijd de dreiging van (nieuwe uitbraken van) infectieziekten, zoals bijvoorbeeld die van de Q-koorts. Het verwachte aantal mensen met bepaalde infectieziekten is echter niet (goed) te kwantificeren. 8 Sterke toename van diabetes in Nederland en in Hart voor Brabant Bij veel ziekten is de veronderstelling, dat de prevalentie per leeftijdsgroep niet verandert over de tijd, niet terecht. Bij diabetes bijvoorbeeld neemt de leeftijdsspecifieke prevalentie toe in de tijd, doordat de instroom van nieuwe patiënten (onder andere door toename van overgewicht en betere opsporing) veel hoger is dan de uitstroom (die wordt beïnvloed door overlevingskansen). Op basis van demografische projecties, berekende het RIVM dat het aantal mensen met diabetes in Nederland tussen 2005 en 2025 naar verwachting met 30% zal toenemen. Echter, op

9 ZIEKTE IN DE TOEKOMST basis van een modelmatige projectie, gebaseerd op leeftijdsspecifieke in- en uitstroomcijfers (een epidemiologische projectie), wordt een toename van ruim 90% voorspeld. De stijging is naar verwachting nog groter (ruim 100%) als het percentage Nederlanders met overgewicht blijft stijgen (Baan et al., 2009). De recente stijging van het percentage ouderen met ernstig overgewicht in Hart voor Brabant (14% in 2004 en 17% in 2009) zal bijdragen aan een forse toename van diabetes in Hart voor Brabant. Toename ziektejaren ten gevolge van hart- en vaatziekten Op basis van demografische projecties zal de rangorde van belangrijkste ziekten en aandoeningen (op basis van ziektejaarequivalenten: angststoornissen, coronaire hartziekten, depressie, diabetes, beroerte en artrose) in de periode tussen 2007 en 2020 waarschijnlijk niet veranderen. Op basis van demografische projecties stijgt het aantal patiënten met deze ziekten met respectievelijk 5%, 36%, 8%, 27%, 36% en 31%. Zoals gezegd is de toename van het aantal patiënten (en ook het aantal ziektejaarequivalenten) van meerdere factoren afhankelijk. (Goede) epidemiologische projecties zijn echter niet voor alle ziekten mogelijk. Door afnemende sterfterisico s, zullen met name de ziektejaren ten gevolge van coronaire hartziekten en beroerte relatief hard toenemen (Bron: Nationale VTV RIVM: Deelrapport tijd en toekomst). Toename aantal mensen met dementie Als gevolg van de snelle vergrijzing zal het aantal mensen met dementie in Nederland naar verwachting stijgen tot meer dan een half miljoen patiënten in 2050 (Alzheimer Nederland). Op basis van demografische prognoses stijgt het aantal mensen met dementie (geregistreerd bij huisartsen en in verpleeghuizen) in Hart voor Brabant van in 2007 tot in 2020 (gegevens VTV2010, bewerkt door RIVM en GGD). TNO Kwaliteit van leven heeft berekend dat er in de meeste gemeenten tussen 2010 en 2030 sprake zal zijn van een verdubbeling van het aantal patiënten. De verwachtingen per gemeente zijn te vinden op de website: In Tilburg neemt het aantal patiënten toe van 2500 in 2010 tot 4500 in Forse toename zorgkosten door toename dementie De verwachte toename van het aantal mensen met dementie heeft grote gevolgen. Vooral voor de kosten van de zorg. Deze nemen toe omdat de zorg voor mensen met dementie erg arbeidsintensief is, met name aan het einde van de ziekte. In 2030 is dementie de duurste ziektegroep, met een aandeel van 6,9% van de totale uitgaven. Ongeveer driekwart van de kosten wordt gemaakt in het verpleeghuis, terwijl daar maar een klein percentage van de patiënten verblijft. Ongeveer 70 procent van de mensen woont nog thuis en wordt verzorgd door mantelzorgers (Alzheimer Nederland). Hierdoor zal de druk op mantelzorgers in de toekomst toenemen. Voor gemeenten is het belangrijk adequate ondersteuning te blijven bieden aan mantelzorgers om te voorkomen dat ze overbelast raken. 9

10 REGIONALE VTV 2011 Meer aandacht voor multimorbiditeit Veel mensen hebben meer dan één ziekte tegelijk. Door de vergrijzing neemt dit aantal toe, en daarmee is multimorbiditeit een belangrijk thema voor de toekomst van de volksgezondheid en de gezondheidszorg. Het gelijktijdig optreden van meerdere ziekten bij één patiënt stelt namelijk de nodige eisen aan de zorgverlening. Multimorbiditeit vraagt om multidisciplinaire en patiëntgerichte zorg. De huisarts vervult daarin een belangrijke rol en financieringssystemen moeten daarop worden afgestemd (Bron: Nationale VTV RIVM: Deelrapport tijd en toekomst). 10

11 ZIEKTE IN DE TOEKOMST Bronnen Hoeymans N (RIVM), Poos MJJC (RIVM), Gommer AM (RIVM). Wat zijn wegingsfactoren en hoe zijn deze bepaald? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheid en ziekte\sterfte, levensverwachting en DALY's\Ziektelast in DALY's, 22 maart Baan CA, van Baal PHM, Jacobs-van der Bruggen MAM, Verkleij H, Poos MJJC, Hoogeveen RT, Schoemaker CG. Diabetes mellitus in Nederland: schatting van de huidige ziektelast en prognose voor Nederlands tijdschrift voor geneeskunde 2009a; 153: A

12 REGIONALE VTV 2011 Overzicht Deelrapporten regionale VTV 2011 Hart voor Brabant 1. Ambulancezorg 2. Bevolking 3. Eerstelijns gezondheidszorg 4. Fysieke omgeving 5. GHOR 6. Genotmiddelen 7. Gezondheidsachterstanden 8. Gezondheidsbeleid 9. Huiselijk geweld 10. Integrale aanpak 11. Jeugd 12. Kwetsbare burgers 13. Levensverwachting en sterftecijfers 14. Overgewicht en diabetes 15. Psychische gezondheid - Depressie 16. Roken 17. Seksueel gedrag 18. Sociale omgeving en participatie 19. Sociale Veiligheid 20. WPG en Ouderen 21. Ziekte 22. Ziekten in de toekomst 23. Ziektepreventie 24. Zoönosen 25. Zorg 12