MYTHEN EN FEITEN OVER FRAILTY (kwetsbaarheid)

Transcriptie

1 MYTHEN EN FEITEN OVER FRAILTY (kwetsbaarheid) Levensverwachting vanaf geboorte sterk gestegen sinds 187 leeftijd Prof.dr. Dorly J.H. Deeg 2 1 Afdeling Psychiatrie en EMGO-Instituut voor Onderzoek naar Gezondheid en Zorg Vrije Universiteit Medisch Centrum, Amsterdam periode Levensverwachting vanaf 65 jaar stijgt nu! Ouder worden = kwetsbaar succes leeftijd Waarom aandacht aan kwetsbaarheid? Betekent toename in levensverwachting op hoge leeftijd ook toename groep kwetsbare ouderen? Deel winst levensverwachting bij chronisch zieken! Streven: levensverlenging mits goede kwaliteit periode In three words I can sum up everything I ve learned about life: It goes on Mythen functionele achteruitgang ( pre-disability ) Is dat alles?!

2 Feiten Longitudinal Aging Study Amsterdam Sinds 1992 longitudinaal, interdisciplinair onderzoek in een landelijke steekproef van 419 mannen en vrouwen met beginleeftijden 55 tot 85 jaar middels 3-jarige follow-up metingen vrije Universiteit amsterdam VU medisch centrum Ministerie van VWS Longitudinal Aging Study Amsterdam Mythen Drie regio s - Geseculariseerd - Protestant - Rooms Katholiek Noordzee Amsterdam Zwolle Oss Duitsland België functionele achteruitgang Kwetsbaarheid als multi-systeem achteruitgang Definitie van kwetsbaarheid / frailty Bron: Principles of Geriatric Medicine and Gerontology, Chapter 116 Frailty and Failure to Thrive, Fried & Walston 23, Bergman et al 27 (J Gerontol Med Sci): Frailty: een leeftijd-gerelateerde, toenemende gevoeligheid ten gevolge van stoornissen in meerdere systemen, die leidt tot afname van homeostatische reserve en veerkracht Fried et al. 21 (J of Gerontol Med Sci) criteria om kwetsbaarheid vast te stellen (3+): 1. Gewichtsverlies 2. Uitputting 3. Inactiviteit 4. Traagheid 5. Weinig kracht

3 Puts: Kwetsbaarheidscriteria in LASA Prevalentie kwetsbaarheid naar leeftijd (21-2) Gewicht Body Mass Index < 23 Kracht Laagste quintiel peak expiratory flow Inactiviteit Laagste quintiel lichaamsbeweging (METs) Uitputting maar breder Depressie Cognitieve beperking MMSE < 24 Visusbeperking Gehoorbeperking Incontinentie Regie Laagste quintiel mastery aandeel,8,7,6,5,4,3,2, Leeftijd vanaf 65 jaar Polynoom () Polynoom () Kwetsbaarheid = drie of meer criteria Prevalentie totaal 65+: 14% voor mannen, 21% voor vrouwen Bron: Deeg & Puts (TvV 27) FrData: frailty criteria in LASA Criterium Test / meting N (%) Voedingstoestand 5 % zelfgerapporteerd gewichtsverlies 534 (35.4%) afgelopen 6 mnd en/of (BMI < 22 of >= 3) Inactiviteit LASA Physical Activity Questionnaire 648 (42.9%) (LAPAQ): <3 min/dag matige of intensieve lichaamsbeweging Uitputting Niet beschikbaar (wel in CES-D) - Traagheid Loopsnelheidtest 6 meter met omdraaien: 446 (29.6%) Laagste kwartiel of niet in staat tot test Gebrek aan Knijpkracht seksespecifieke kwintielen 416 (27.6%) kracht beste van 3x knijpen: mannen <31 kg, vrouwen <19 kg Cognitie MMSE <= (14.4%) Stemming CESD>= (15.4%) *_: geen frailty *_1: wel frailty Figuur: Eerste en tweede dimensies (van drie) 3 dimensies verklaren 74.6% van de inertia: Dimensie % Dimensie % Dimensie % Correspondentieplot ( ) Correspondentieplot met leeftijd en sekse ingevoegd *_: geen frailty *_1: wel frailty Alle frailtycriteria hangen samen met hogere leeftijd en met vrouwelijke sekse (zwakke samenhang) Feiten over kwetsbaarheid (1) Niet alle ouderen zijn kwetsbaar, maar wel sterk verhoogde kans op kwetsbaarheid op hogere leeftijd Beste scheiding naar leeftijd: < en >= 78 jaar

4 Mythe 1 Mythen functionele achteruitgang Indicatoren van lichamelijke en geestelijke gezondheid Lichamelijke gezondheid Multimorbiditeit: chronische ziekten (2+) Functionele beperkingen (scores -9; 2+) Geestelijke gezondheid Cogntitieve beperkingen (MMSE, scores -3; 24-) % Morbiditeit (> 2 chronische ziekten) naar leeftijd (%) Functionele beperkingen naar leeftijd (%) Cognitieve beperking naar leeftijd (%) % %

5 ,8 Prevalentie kwetsbaarheid naar leeftijd (21-2) Conclusie over kwetsbaarheid t.o.v. ziekten en functionele achteruitgang aandeel,7,6,5,4,3 Polynoom () Polynoom () De prevalentie van ziekten en lichamelijke beperkingen is hoger dan die van kwetsbaarheid op iedere leeftijd,2, Leeftijd vanaf 65 jaar Prevalentie totaal 65+: 14% voor mannen, 21% voor vrouwen Bron: Deeg & Puts (TvV 27) Overlap multimorbiditeit beperkingen kwetsbaarheid Multimorbiditeit beperkingen kwetsbaarheid in LASA Ziekten Kwetsbaarheid Beperkingen Bron: Fried et al 21 (J Gerontol A) Multimorbiditeit (somatisch+psychisch) = geel; Functionele beperkingen = blauw; Kwetsbaarheid = oranje Bron: Deeg & Puts (TvV 27) Feiten over kwetsbaarheid (2) Frailty als risicofactor voor achteruitgang Kwetsbaarheid heeft sterke overlap met multimorbiditeit en/of beperkingen Kwetsbaarheid komt naar voren na reeds langer durende achteruitgang Verlaagde belastbaarheid, verlaagd herstelvermogen Bron: Clin. Ger. Med 8; 8(1) Buchner & Wagner, Preventing frail Health 1992, 1-17

6 Mythe 2 Mythen functionele achteruitgang functionele achteruitgang Afname sterfte op oudere leeftijd, LASA 1993/98-22/7 3 groepen Geen chronische ziekte Eén chronische ziekte Twee of meer chronische ziekten (multimorbiditeit) Overleving over 5 jaar na 1993 en 22 Mono- en multimorbiditeit 5-jaars overleving vanaf 1993 (cyclus ) en 22 (cyclus 1) Leeftijden 65-84, geen chronische ziekten = mediane overleving HR(cyclus)=.77 n.s. 5-jaars overleving vanaf 1993 (cyclus ) en 22 (cyclus 1) Leeftijden 65-84, één chronische ziekte 5-jaars overleving vanaf 1993 (cyclus ) en 22 (cyclus 1) Leeftijden 65-84, twee of meer chronische ziekten = mediane overleving = mediane overleving HR(cyclus)=.74 p=.85 HR(cyclus)=.66 P<.1

7 Conclusies afname sterfte/ toename overleving en morbiditeit Geen significante verbetering overleving zonder ziekte(n) Overleving met multimorbiditeit significante verbetering Overleving met hartziekte en chronische longziekte significante verbetering Andere chronische ziekten geen significante verandering in overleving Algemene theorie over de veroudering van de bevolking (Robine & Michel 24) 1. Toename van de overleving van zieke mensen expansie van morbiditeit 2. Beheersing van het beloop van chronische ziekten evenwicht tussen afname sterfte en toename beperkingen 3. Verbetering in gezondheid(sgedrag) van nieuwe generaties ouderen compressie van morbiditeit 4. Opkomst van oudste en kwetsbare ouderen nieuwe expansie van morbiditeit. Alle elementen tegelijkertijd aanwezig, nadruk verlegt zich 1 4 Feiten toename kwetsbaarheid? Mythe 3 Nog geen empirische ondersteuning, want nog te weinig tijdreeksen van kwetsbaarheid Misschien geen toename kwetsbaarheid, als herstelvermogen boven kritische grens blijft door goede ziektemanagement, ook al leven ouderen langer met ziekten? Tot slot Ouder worden gaat samen met toenames in ziekten, beperkingen en OOK kwetsbaarheid Kwetsbaarheid is vooral een gevolg van afname herstelvermogen, dus niet: pre-disability fase We zullen steeds langer leven met ziekten ook met kwetsbaarheid? Streven levensverlenging mits goede kwaliteit vereist nog werk! Dank voor uw aandacht! vumc.nl

8 Gevolgen van kwetsbaarheid: toename beperkingen over 3 jaar, onafhankelijk van ziekten Gevolgen van kwetsbaarheid: opname in zorginstelling over 6 jaar, onafhankelijk van ziekten en beperkingen 2,5 2 1,5 1,5 2,44* Niet kwetsbaar Kwetsbaar 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1,8,6,4,2 1,93* Niet kwetsbaar Kwetsbaar *Odds Ratio; p<.5 Puts et al. 25 (Journal of Clinical Epidemiology) *Odds Ratio; p<.5 Puts et al. 25 (European Journal of Ageing) Gevolgen van kwetsbaarheid: sterfte over 5 jaar, onafhankelijk van ziekten en beperkingen Specifieke kwetsbaarheidsindicatoren voor DEZE uitkomsten (Relatief Risico > 1,8) 1,8 1,6 1,4 1,2 1,8,6,4,2 *Odds Ratio; p<.5 1,65* Niet kwetsbaar Kwetsbaar Puts et al. 25 (Journal of the American Geriatrics Society) Gewichtsverlies Lage longfunctie Lichamelijke inactiviteit Cognitieve achteruitgang Depressieve symptomen Incontinentie Dus niet: Visusbeperking Gehoorbeperking Regie Predictoren van optreden van kwetsbaarheid bivariate samenhangen* 5-jaars overleving vanaf 1993 (cyclus ) en 22 (cyclus 1) Leeftijden 65-84, hartziektepatiënten Na 3 jaar: Niet fragiel Fragiel Vrouw 5% 55% Leeftijd (M) 73,4 78,2 Lage opleiding 36% 46% # chronische ziekten (M) 1, 1,3 BMI > 3 19% 23% Lichamelijk actief > 5 MET 24% 14% Gebruik ontstekingsremmer 24% 34% * significante predictoren (p <.1); overige kenmerken hangen wèl cross-sectioneel samen Cyclus : HR(hart)=1.49 P<.1 Cyclus 1: HR(hart)=1.1 n.s.

9 5-jaars overleving vanaf 1993 (cyclus ) en 22 (cyclus 1) Leeftijden 65-84, chronische longziektepatiënten Cyclus : HR(long)=1.57 P<.1 Cyclus 1: HR(long)=.93 n.s.