Handleiding Strategieles Verbanden (Relaties en verwijswoorden) niveau B

Transcriptie

1 Handleiding Strategieles Verbanden (Relaties en verwijswoorden) niveau B Een onderdeel van Nieuwsbegrip XL zijn de strategielessen. De strategielessen zijn bedoeld om de strategieën voor begrijpend lezen bij de leerlingen te introduceren en aan te leren. Ook kunnen de leerlingen in de lessen met de strategieën oefenen. In elke strategieles staat één strategie voor begrijpend lezen centraal. In deze les is dat de strategie Relaties en verwijswoorden, onderdeel: Verbanden (Relaties). Het andere onderdeel (Verwijswoorden) van Relaties en verwijswoorden wordt in een aparte les behandeld. Omdat er zoveel verbanden zijn, die niet allemaal tegelijk in de lessen van Nieuwsbegrip uitgelegd worden, komen in deze les een aantal belangrijke verbanden aan de orde. U kunt de les eventueel in delen behandelen. De strategie wordt steeds behandeld in de context van het stappenplan bij Nieuwsbegrip. De les is opgebouwd rond de volgende kopjes: Wat doe je in deze les? Zo staat het in het stappenplan Zo werkt het Zo doe je het Nu oefenen Lukt het? Kopieer voor elke leerling het leerlingmateriaal van de strategieles Verbanden (niveau B). Hang bij Zo werkt het de modeltekst op het bord of laat de tekst op het digitaal schoolbord zien. Nieuwsbegripreporter Sam demonstreert het gebruik van de strategie verwijswoorden voor leerlingen. Deze pagina kan eventueel geplastificeerd worden, zodat leerlingen deze bij de basislessen erbij kunnen pakken, als hulpmiddel bij het omgaan met verbanden. De leerlingen weten waar ze de strategie relaties en verwijswoorden (verbanden) voor kunnen gebruiken. De leerlingen kunnen de strategie relaties en verwijswoorden (verbanden) toepassen. Wat doe je in deze les? pagina 1 van 9

2 Bespreek de inleiding en de doelen van deze les klassikaal. Zo staat het in het stappenplan Wijs de leerlingen op het stappenplan dat ze bij Nieuwsbegrip in de basislessen gebruiken. Het is belangrijk dat de leerlingen deze les kunnen plaatsen als een verdieping van iets wat ze al vaker doen. Welke verbanden zijn er? Geef de leerlingen uitleg over de verschillende soorten verbanden, aan de hand van de les. Behandel daarbij ook het voorbeeld. Laat de leerlingen zichzelf testen of ze weten welke verbanden de signaalwoorden aangeven. NB: de leerlingen hoeven niet alle signaalwoorden uit hun hoofd te leren! Het gaat erom dat ze de verbanden kunnen herkennen aan de signaalwoorden. Als ze bij elk verband een signaalwoord kunnen noemen is dat voldoende. Zo werkt het Geef een demonstratie van het omgaan met verbanden door het volgende tekstfragment voor te lezen en met uw eigen woorden te modelen. Vertel dat je bij de stap Tijdens het lezen van het stappenplan te maken krijgt met verbanden in de tekst. Omdat het een fragment betreft, en niet een hele tekst, wordt bij dit modelvoorbeeld niet uitgebreid ingegaan op de andere stappen van het stappenplan. Gebruik bij het modelen de poster met de modeltekst. Hang deze poster op het bord of gebruik het digitaal schoolbord om de modeltekst te tonen. Een voorbeeld van het modelen vindt u onder deze modeltekst: pagina 2 van 9

3 Duizenden nieuwe diepzeedieren ontdekt Zeekomkommers met lange tentakels. Monsterlijke dombovissen met hele grote oren. Kokerwormen die olie eten. Er is veel meer leven in de diepzee dan tot nu toe werd aangenomen. Onderzoeksproject Onderzoekers hebben de laatste jaren al meer dan nieuwe diepzeedieren ontdekt. Het gaat onder meer om garnalen, krabben, zeesterren, koralen en kwallen. Dat heeft de Census of Marine Life bekendgemaakt. Dit is een internationaal onderzoeksproject dat tien jaar duurt. Dat project wordt volgend jaar in oktober afgesloten. Van heel klein tot heel groot De onderzoekers zijn verbaasd over het grote aantal diepzeevissen dat is ontdekt. Ook variëren de nieuw ontdekte diepzeedieren van heel klein tot heel groot. Zo zijn er hele kleine dieren gevonden zoals eencelligen. Deze leven van restjes van botten van andere dieren. Daarnaast leven er diep onder water hele grote dieren zoals kwallen met de omvang van een walvis. Licht in het donker Al die soorten leven dieper dan tweehonderd meter onder water. Dat is de diepte waar geen zonlicht meer doordringt. Daarom hebben sommige diepzeedieren verlichting. Zo kunnen ze in het aardeduister hun prooi vinden of lokken. Sommige dieren hebben lichtvlekjes op hun lichaam. Deze lijken precies op knipperlichten. De diepzeehengelvis draagt een soort hengel op zijn rug. Aan het eind ervan zit een bolletje dat licht geeft. Daarmee lokt deze vis andere vissen. Diepzeepijlinktvissen spuiten een lichtgevende wolk uit. Een aanvaller raakt daardoor in de war. Camera s en onderzeeboten Tweeduizend wetenschappers uit tachtig landen doen mee aan het onderzoek. De onderzoekers zijn bij hun zoektocht tot 5 kilometer diep gegaan. Er is gezocht met diepzeecamera s die werden neergelaten met een touw. Ook zijn er onderzeeboten gebruikt. De onderzoekers die nu hun resultaten bekend hebben gemaakt, gaan nog een jaar verder met hun onderzoek. Naar: Nieuwsbegrip schooljaar 2009 pagina 3 van 9

4 Lees het volgende aan de leerlingen voor: (voorbeeld) We gaan samen twee alinea s van een tekst lezen. De titel van de tekst is Duizenden nieuwe diepzeedieren ontdekt. Ik lees de alinea s onder de kopjes Van heel klein tot groot en Licht in het donker. Ik ga letten op de verbanden in de tekst. Ik moet dus heel precies lezen. Ik lees: Tekst Duizenden nieuwe diepzeedieren ontdekt Van heel klein tot heel groot De onderzoekers zijn verbaasd over het grote aantal diepzeevissen dat is ontdekt. Ook variëren de nieuw ontdekte diepzeedieren van heel klein tot heel groot. Er staat Ook variëren de nieuw ontdekte zeedieren van heel klein tot heel groot. Het woordje ook is een signaalwoord voor een verband. Het kan een opsomming zijn of een overeenkomst. Ik zie in de eerste zin dat de onderzoekers verbaasd zijn over het grote aantal nieuwe dieren. Het is dus een groot aantal en ze zijn van verschillende grootte. Dat zijn twee dingen die je kunt zeggen over de nieuwe diepzeedieren, een opsomming dus. Ik lees verder. Het woord zo is ook een signaalwoord. Het geeft een voorbeeld aan. Het is een voorbeeld bij van klein tot heel groot. In dezelfde zin staat het woord zoals. Ook dat is een signaalwoord voor een voorbeeld. Eencelligen is een voorbeeld van een klein dier. Ik lees weer verder. In de laatste zin staat Daarnaast. Dat is ook een signaalwoord voor een opsomming. Het ging eerst over kleine dieren, nu over hele grote dieren. Zo zijn er hele kleine dieren gevonden zoals eencelligen. Deze leven van restjes van botten van andere dieren. Daarnaast leven er diep onder water hele grote dieren zoals kwallen met de omvang van een walvis. Het volgende stukje tekst begint met het kopje: Licht in het donker pagina 4 van 9

5 Ik lees de volgende zin. Er staat: Daarom. Daarom geeft een reden aan: waarom iets zo is. Omdat er geen zonlicht doordringt tweehonderd meter onder water, hebben sommige dieren verlichting. Dat is de reden. Ik lees verder. Ik zie weer het woordje zo. Dat geeft een manier aan, een middel. Het middel is de verlichting die sommige dieren hebben. Al die soorten leven dieper dan tweehonderd meter onder water. Dat is de diepte waar geen zonlicht meer doordringt. Daarom hebben sommige diepzeedieren verlichting. Zo kunnen ze in het aardeduister hun prooi vinden of lokken. Ik ga verder. Hier kom ik woord daarmee tegen. Ik weet dat het signaalwoord daarmee een middel aangeeft. Dus ik denk dat het bolletje aan de hengel van deze vis het middel is waarmee de vis andere vissen lokt. De laatste zinnen zijn: Ik zie het woordje daardoor. Ik weet al: daardoor wijst op een oorzaakgevolgverband. Ik denk dus dat de oorzaak is dat de vissen een lichtgevende wolk spuiten. Het gevolg is dat een aanvaller in de war raakt. Dat komt daardoor. Sommige dieren hebben lichtvlekjes op hun lichaam. Deze lijken precies op knipperlichten. De diepzeehengelvis draagt een soort hengel op zijn rug. Aan het eind ervan zit een bolletje dat licht geeft. Daarmee lokt deze vis andere vissen. Diepzeepijlinktvissen spuiten een lichtgevende wolk uit. Een aanvaller raakt daardoor in de war. Naar: Nieuwsbegrip 2009, week 49 Bespreek dan wat er in de les wordt gezegd bij 'Zo werkt het'. Geef aan dat je de volgende zinnetjes kunt gebruiken als je hardop voordoet hoe je met verbanden omgaat. Ik lees... Ik zie... pagina 5 van 9

6 Ik weet... Dus ik denk... Zo doe je het Nieuwsbegripreporter Sam demonstreert het gebruik van de strategie verbanden leggen voor leerlingen. Wijs de leerlingen erop dat ze deze kunnen gebruiken als hulpmiddel bij het verbanden leggen. Bij opdracht 1 oefenen ze met Hulp van Sam. Nu oefenen Oefenen met verbanden (tweetal) 1. Laat de leerlingen de Hulp van Sam voor zich nemen. Lees eerst zelf één tekstballon hardop voor. Laat de volgende ballonnen door steeds een andere leerling hardop voorlezen. 2. Stel samen met de leerlingen vragen bij elke tekstballon aan de leerling die op dat moment 'Sam' is. Het gaat er daarbij om dat de leerlingen controleren of ze het snappen. Voorbeeldvragen: - Wat moet je doen als je een signaalwoord tegenkomt? - Welke signaalwoorden kunnen dat zijn? - Wat voor verband geeft een signaalwoord aan? - Welke verbanden zijn er nog meer? Aan de slag met verbanden (samen) 1. Laat de leerlingen het stappenplan en de Hulp van Sam pakken. Geef aan dat in de les ook handige tips staan. 2. De leerlingen lezen tekst 1 met het stappenplan. 3. Bespreek de vragen klassikaal. Er moet steeds bepaald worden om welk signaalwoord het gaat en wat de oorzaak en het gevolg zijn. Op zoek naar verbanden (samen) 1. Lees tekst 2 klassikaal. 2. Laat de leerlingen in tweetallen werken. Ze onderstrepen de signaalwoorden in de tekst. Wijs de leerlingen erop dat de uitleg in deze les en de Hulp van Sam mogen gebruiken. 3. Vervolgens schrijven de leerlingen op welke verbanden het meest in deze tekst voorkomen. 4. Bespreek de opdracht klassikaal na. pagina 6 van 9

7 1. a) door, b) hitte, smog of ondervoeding, c) ze kunnen bijvoorbeeld ziek worden. 2. a) doordat, b) de temperatuur stijgt snel, c) de aarde zal warmer worden dan deze de afgelopen miljoen jaar is geweest. 3. a) door, b) de hogere temperatuur, c) er valt minder regen. 4. a) daardoor, b) mensen die in die gebieden wonen, kunnen hun eigen eten niet meer verbouwen, c) het risico op hongersnood wordt groot. 5. a) doordat, b) de poelen waar de dieren uit drinken staan bijna droog, c) boswachters verwachten problemen. Hieronder is de tekst opgenomen zoals in het leerlingmateriaal. In de tekst zijn de signaalwoorden grijs gemaakt. De verbanden die het meest in de tekst voorkomen zijn: reden/oorzaak-gevolg, verschil/tegenstelling en doel-middel. Tekst 2 Wonen in de ruimte Nu lijkt het nog een droom: wonen op de maan, of op vakantie gaan naar Mars. Maar binnen twintig jaar is het misschien wel werkelijkheid. Tenminste, als het aan de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA ligt. Zij verkondigde haar nieuwste plannen voor een maanhuis. Opnieuw naar de maan In 1969 landden Amerikaanse ruimtevaarders voor het eerst op de maan. In 2020 wil de NASA graag terug naar de maan. Ze hebben bij de NASA namelijk bedacht dat het handig is dat er voortaan permanent mensen op de maan aanwezig zijn. Zo kun je in de gaten houden wat er allemaal gebeurt. Je kunt uitproberen of je kunt leven van spullen die je op de maan vindt. Maar de belangrijkste reden om op de maan te gaan wonen is eigenlijk de simpelste; mensen willen nu eenmaal nieuwe dingen ontdekken! pagina 7 van 9

8 Huis op de maan Onderzoekers van de NASA hebben al helemaal bedacht hoe zo n maanhuis eruit moet gaan zien: het worden vier containers, die naast elkaar staan. De containers staan op wielen, zodat het maanhuis gemakkelijk verplaatst kan worden. De beste plek voor het huis is de noord- of de zuidpool van de maan. Hier schijnt de zon namelijk het vaakst en is het minder koud dan op andere plekken. Het ruimteschip waarmee mensen naar de maan reizen, kan omgebouwd worden tot een soort autootje. Dan kunnen mensen daarmee ook rondrijden in de buurt van het huis. In 2024 moet het huis helemaal klaar zijn. Het kan dan wellicht ook wel een tussenstation zijn voor reizen naar de planeet Mars. Water op Mars Over Mars is namelijk de afgelopen week een spectaculaire ontdekking gedaan: er stroomt water op Mars. En als er stromend water is op die planeet, dan is de kans groot dat er ook leven is. De Amerikanen stuurden jaren geleden een satelliet naar Mars. Dat apparaat maakte foto s van de planeet. Wetenschappers vergeleken foto s uit september 2005 met foto s die zes jaar geleden gemaakt zijn van dezelfde plek. De foto s lijken niet op elkaar. Het oppervlak van Mars lijkt veranderd. De onderzoekers denken dat er een rivier gestroomd moet hebben, ergens in de afgelopen jaren. Nog nooit eerder werd zo n sterk bewijs gevonden voor leven op Mars. De onderzoekers denken niet dat op Mars echte marsmannen leven. Maar als er leven mogelijk is op Mars, dan kunnen we misschien ooit ook nog wel op Mars gaan wonen! Naar: Nieuwsbegrip schooljaar , week 50 Lukt het? De leerlingen vullen zelfstandig en individueel het schrijfkader in. Dit kan eventueel ook op een ander moment na de les, als herhaling van de theorie. Vraag de leerlingen wat ze van de les vonden en of de doelen van de les zijn gehaald. Wijs de leerlingen erop dat ze in de basislessen van Nieuwsbegrip ook regelmatig met de strategie Verbanden oefenen. Ze mogen Hulp van Sam ook bij de basislessen gebruiken. pagina 8 van 9

9 Als ik op zoek ga naar verbanden in een tekst, dan lees ik de tekst heel precies. Tijdens het lezen let ik op de signaalwoorden. Ik markeer of onderstreep de signaalwoorden. En ik vraag me af welk verband het signaalwoord aangeeft. Als ik het niet weet, zoek ik het op. Daarna lees ik de zinnen nog een keer om te kijken of het klopt wat ik denk. pagina 9 van 9