ANALYSE GEMEENTERAADS- VERKIEZINGEN 2006

Transcriptie

1 ANALYSE GEMEENTERAADS- VERKIEZINGEN 2006 M. van Rhee, C. de Vries, H. van Lith, P. Burger en G. Koster Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) 11 maart 2006 In opdracht van Bestuursdienst

2 Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) Auteurs: M. van Rhee en C. de Vries Project: Prijs: 10 Adres: Goudsesingel 78, 3011 KD Rotterdam Postbus 21323, 3001 AH Rotterdam Telefoon: (010) Telefax: (010) Website: 2

3 INHOUD Samenvatting en conclusies 4 1 Inleiding 5 2 Verkiezingsuitslag Rotterdam Uitslag Grootste partij per buurt Personele verschuivingen in de raad en voorkeurstemmen Verschil tussen 2002 en Zetelverdeling in de Rotterdamse raad in historisch perspectief Fictieve zetelverdeling Opkomst Opkomst in historisch perspectief Grafische weergave van de opkomst per buurt Opkomst in 2002 en in Opkomst en de verandering in opkomst 14 4 Uitslagen per partij Leefbaar Rotterdam PvdA CDA VVD GroenLinks SP D ChristenUnie/SGP 21 5 Stemgedrag in de vier grote steden 23 3

4 Samenvatting en conclusies PvdA wordt de grootste partij met zeven zetels winst. Leefbaar Rotterdam wordt tweede, ondanks driezetels verlies. De SP wint twee zetels en wordt de vierde partij in Rotterdam. CDA blijft derde ondanks twee zetels verlies. VVD, GroenLinks en D66 verliezen elk één zetel. CU- SGP blijft gelijk. Dat zijn de verschuivingen als gevolg van de laatste verkiezingen. Dit alles deels door een hogere opkomst bij met name allochtonen. Hiermee is Rotterdam in tweeën gedeeld. In iets meer dan de helft van de buurten is de PvdA de grootste geworden, terwijl Leefbaar Rotterdam in iets minder dan de helft de grootste is. Niet eerder in Rotterdam had de op één na grootste partij tenminste 14 zetels. PvdA is, samen met de SP, net als in de rest van het land de grote winnaar van deze verkiezingen. Alhoewel de Leefbaren in de rest van Nederland flink in aanhang achteruit zijn gegaan, hebben zij in Rotterdam het verlies kunnen beperken. De opkomst was met ruim 58 procent drie procent hoger dan in Toen was de opkomst al relatief hoog vergeleken met andere grote steden. Dit was mede door nieuwkomer Leefbaar Rotterdam, en dan met name haar lijsttrekker Pim Fortuyn, veroorzaakt. Hij wist relatief veel mensen naar de stembus te trekken die voorheen niet stemden. Deze keer zijn andere groepen die voorheen niet stemden naar de stembus getrokken. De opkomst onder allochtonen, met name onder Turken en Marokkanen, is aanzienlijk hoger dan vier jaar geleden. Zij stemden in grote getale op de PvdA, en dan met name op kandidaten van hun eigen etniciteit. Daarnaast haalde de PvdA ook een deel van de stemmen weg bij voormalige Leefbaar Rotterdam stemmers en ook een deel van het verlies van het CDA kwam bij de PvdA terecht. Leefbaar Rotterdam lijkt iets te hebben verloren omdat een deel van hun aanhang uit 2002 deze keer niet naar de stembus is gegaan. Daarnaast verloren zij een deel aan de PvdA. Daar staat tegenover dat zij een groot deel van het verlies van de VVD naar zich toe zagen komen. Alhoewel het percentage stemmers dat op de SP gestemd heeft weer sterk in de buurt komt van het percentage uit 1998 blijkt het toch om een hele andere aanhang te gaan. Blijkbaar hebben zij een nieuwe achterban weten aan te boren. Deze groep is niet erg homogeen van samenstelling. Van de 45 raadsleden die vlak voor de verkiezingen in de raad zaten, komen er slechts 15 terug op basis van het aantal stemmen. Daarnaast komen er 4 (oud-)wethouders in de raad. Dat betekent dat de nieuwe raad 26 nieuwelingen kent. 4

5 1 Inleiding Op 7 maart 2006 vonden in Rotterdam, net als in de meeste andere gemeenten van Nederland, de gemeenteraadsverkiezingen plaats. In deze rapportage worden de belangrijkste resultaten van deze verkiezingen voor Rotterdam op een rijtje gezet. Te beginnen in hoofdstuk 2, met de uitslagen voor heel Rotterdam en de verschuivingen ten opzichte van vier en acht jaar geleden. In hoofdstuk 3 wordt de opkomst en de verandering in de opkomst besproken, voor heel Rotterdam en op het niveau van de verschillende buurten. In hoofdstuk 4 wordt de verkiezingsuitslag geanalyseerd. Daarbij worden buurten als analyseeenheid gebruikt. Door voor elke buurt de verkiezingsresultaten te vergelijken met enkele kenmerken van de buurt, wordt nagegaan of er sprake is van samenhang. Bijvoorbeeld of het percentage stemmers op een bepaalde partij samenhangt met het percentage eigenarenbewoners. Op deze wijze wordt inzichtelijk waar de aanhang van bepaalde partijen vandaan komt en waar de verschuivingen ten opzichte van 2002 door worden veroorzaakt. Deze analyse wordt gemaakt voor alle partijen die bij de laatste verkiezingen ten minste één zetel hebben behaald, in volgorde van lijstnummer. In hoofdstuk 5 wordt summier ingegaan op de overeenkomsten en verschillen met de uitkomsten in de andere drie grote steden. In Bijlage 1 is per buurt het percentage stemmen te vinden voor iedere partij die bij de laatste verkiezingen ten minste één zetel heeft behaald. Hierbij is per partij aangegeven in welke vijf buurten zij relatief de meeste stemmen kregen en in welke vijf relatief de minste. Bijlage 2 bevat een kaart van alle Rotterdamse buurten met de bijbehorende buurtnamen. In Bijlage 3 is per partij een kaartje opgenomen waarop in één oogopslag is te zien in welke buurten zij relatief veel stemmen hebben gekregen en waar relatief weinig. Tevens staat in deze bijlage het aantal stemmen dat iedere kandidaat heeft gekregen, alsmede het aandeel stemmen dat naar de lijsttrekker is gegaan. 5

6 2 Verkiezingsuitslag Rotterdam 2.1 Uitslag De Partij van de Arbeid (PvdA) wint de Rotterdamse gemeenteraadsverkiezingen: ruim stemmen zijn goed voor een krappe achtendertig procent en achttien zetels. De PvdA wordt daarmee de grootste partij in de Rotterdamse gemeenteraad. Tabel 2.1 Uitslag Rotterdamse gemeenteraadsverkiezingen in 1998, 2002 en Partij perc. zetels perc. zetels aantal perc. zetels stemmen 1 Leefbaar Rotterdam 34,7% ,7% 14 2 PvdA 30,1% 15 22,4% ,4% 18 3 CDA 12,0% 6 11,3% ,7% 3 4 VVD 18,1% 9 9,8% ,2% 3 5 GROENLINKS 7,7% 4 6,5% ,4% 2 6 D66 5,8% 3 5,1% ,2% 1 7 SP 8,1% 4 4,0% ,6% 3 8 ChristenUnie-SGP 3,6% 1 2,8% ,4% 1 9 Stadspartij Rotterdam 4,7% 2 2,5% ,0% 10 Islamitische Partij Nederland 0,3% ,2% 11 DUURZAAM NEDERLAND 479 0,2% 12 Lijst Veldhoen 286 0,1% 13 NATIONALE ALLIANTIE 302 0,1% 14 Nieuw Rechts ,7% 15 Rotterdam Transparant 309 0,1% 16 Partij Sociaal Nederland 485 0,2% 17 Rotterdamse Bruggenbouwers ,7% 18 VRIJ PARTIJ 532 0,2% Overige 7,3% 1 0,6% - Totaal 100% % % 45 Bron: Dienst Publiekszaken De PvdA komt niet alleen hoger uit dan vier jaar geleden, maar ook hoger dan acht jaar geleden. Het verlies dat deze partij in 2002 leed, voornamelijk door toedoen van Leefbaar Rotterdam met lijsttrekker Fortuyn, is daarmee meer dan goedgemaakt. Leefbaar Rotterdam is sinds 7 maart 2006 de tweede partij in de Rotterdamse raad, met 14 zetels. Dat is drie minder dan de zeventien waarmee deze partij de vorige raadsverkiezingen glansrijk won. Het CDA, de VVD en de SP hebben nu alledrie drie zetels. Voor het CDA en de VVD betekent dat verlies. Voor de SP betekent dit dat zij als enige naast de PvdA winst boekt. GroenLinks en D66 verliezen beide een zetel en komen uit op respectievelijk twee zetels en een zetel. De ChristenUnie-SGP blijft als vanouds op 1 zetel staan. De overige partijen halen samen ruim stemmen, wat 6

7 neerkomt op ongeveer 3,5 procent. De grootste van deze overige partijen is de Stadspartij, die desondanks haar zetel verliest. 2.2 Grootste partij per buurt Nu er twee grote partijen in Rotterdam bestaan, is het interessant te kijken wie waar de grootste is. Onderstaande kaart geeft een duidelijk beeld. Figuur 2.2 Grootste partij per buurt in 2006 Leefbaar Rotterdam PvdA Bron: Dienst Publiekszaken, bewerking COS In 30 buurten is Leefbaar Rotterdam de grootste, in 37 de PvdA. Zelfs wanneer we kijken naar het niveau van het stemdistrict blijft deze sterke tweedeling in tact. In 171 stemdistricten is Leefbaar Rotterdam de grootste in 212 de PvdA, in 3 stemdistricten hebben beide partijen exact evenveel stemmen gekregen. In drie stemdistricten is de VVD de grootste. Twee van deze VVD stemdistricten liggen in Kralingen-Oost, een in Molenlaankwartier. 2.3 Personele verschuivingen in de raad en voorkeurstemmen Van de 45 zittende raadsleden hebben er zich 29 opnieuw verkiesbaar gesteld. Vijftien van hen zijn opnieuw gekozen als raadslid. Van de zeven wethouders die er tot kort voor de verkiezingen waren (oud-wethouder Pastors meegeteld) waren er zes verkiesbaar. Vier van hen kregen door de kiezers een raadszetel toebedeeld. 7

8 Vijf personen zijn in de raad gekomen dankzij voorkeurstemmen. Dit zijn de personen die in de raad zijn gekomen omdat zij minimaal een kwart van de kiesdeler behaalden, en dus niet vanwege hun plaats op de kandidatenlijst van hun partij. De kiesdeler bedraagt stemmen, waardoor het aantal benodigde stemmen bedraagt. Vier van deze vijf personen komen in de raad namens de PvdA en een namens GroenLinks. 2.4 Verschil tussen 2002 en 2006 In Figuur 2.3 is te zien hoeveel procent van het totale aantal stemmen door de verschillende partijen wordt gewonnen of verloren in 2006, wanneer dit wordt vergeleken met Figuur 2.3 Verschil tussen het % stemmen in 2002 en in % 15% 10% 5% 0% -5% -10% Leefbaar Rotterdam PvdA CDA VVD GroenLinks D66 SP CU-SGP Stadspartij Rotterdam Bron: Dienst Publiekszaken Uit de figuur is direct af te lezen dat de PvdA de grote winnaar is en dat de SP daarnaast als enige winst boekt. Leefbaar Rotterdam verliest het grootste percentage stemmen, maar ook het CDA en de VVD leveren stemmen in. D66 verliest enkele procenten van het totale aantal stemmen (maar gaat daardoor van drie zetels naar een zetel). Het wekt geen verbazing dat de ChristenUnie/SGP, hoewel ze stemmen inlevert, de meest stabiele aanhang heeft. Door het in de figuur gering ogende verlies van de Stadspartij Rotterdam moet zij haar ene zetel inleveren. In figuur 2.3 zijn de partijen die in de Rotterdamse gemeenteraad vertegenwoordigd zijn of waren, op volgorde van grootte gezet. Waar partijen evenveel zetels hebben, is het aantal stemmen bepalend voor de positie. Figuur 2.4 laat zien dat de PvdA en Leefbaar Rotterdam van positie zijn gewisseld als het gaat om het aantal zetels dat zij in de raad hebben. Het CDA blijft, ondanks het verlies, de derde partij van Rotterdam. De SP verdringt de VVD van de vierde plaats. GroenLinks gaat van plaats vijf naar plaats zes. D66 is een sterke daler, de Stadspartij verdwijnt uit de raad en de ChristenUnie/SGP blijft de op één na kleinste. 8

9 Figuur 2.4 Veranderingen in de volgorde van de partijen (van groot naar klein), uitgedrukt in aantal zetels, tussen 2002 en Aantal zetels Aantal zetels Leefbaar Rotterdam 17 PvdA 18 PvdA 11 Leefbaar Rotterdam 14 CDA 5 CDA 3 VVD 4 SP 3 GroenLinks 3 VVD 3 D66 2 GroenLinks 2 SP 1 ChristenUnie-SGP 1 ChristenUnie-SGP 1 D66 1 Stadspartij 1 Bron: Dienst Publiekszaken, bewerking COS Stadspartij 2.5 Zetelverdeling in de Rotterdamse raad in historisch perspectief Tabel 2.2 Uitslag Rotterdamse gemeenteraadsverkiezingen PvdA LR CDA VVD SP CPN PSP/PPR GroenLinks D CD/CP Prot-Chr Overige Totaal Bron: Dienst Publiekszaken Hoewel de winst van de PvdA in 2006 aanzienlijk is, is zij zeker niet terug op het niveau van haar hoogtijdagen. In de jaren zeventig en tachtig haalde de partij vaak meer dan twintig zetels en driemaal zelfs meer dan de helft van de raadszetels. Het opvallendste in het historische overzicht blijft de opkomst van Leefbaar Rotterdam in 2002, die zich nog behoorlijk weet te handhaven in

10 Het CDA is al sinds de jaren vijftig bijna onafgebroken een gestage daler. De VVD vertoont een op en neer gaande ontwikkeling, de laatste jaren gaat het neerwaarts. GroenLinks, sinds 1990 met twee zetels in de Rotterdamse raad, groeide tot 1998 met een zetel per verkiezingsdag en verloor er daarna steeds een, tot de twee die zij nu hebben. Voor D66 was het begin van de jaren negentig een goede tijd, maar sindsdien dalen zij tot een zetel in De protestantschristelijke partijen zijn sinds 1958 steeds goed voor een raadszetel, met uitzondering van het jaar Fictieve zetelverdeling Om inzicht te krijgen in de ontwikkelingen in de tijd en de invloed van de soort verkiezingen zijn de diverse verkiezingsuitslagen van de Tweede Kamer, Europese en provinciale verkiezingen vertaald naar fictieve zetelverdelingen voor de gemeenteraad. Zo is de opgang en neergang van partijen in de periode tussen de gemeenteraadsverkiezingen van 1994 en 2006 af te lezen. Tabel 2.3 Fictieve zetelverdeling Rotterdamse gemeenteraad 1994 t/m 2006 (voor gemeenteraadsverkiezingen vetgedrukt de werkelijke zetelverdeling) GR TK EP PS GR TK PS EP GR TK TK PS EP GR PvdA LR CDA VVD GroenLinks SP D Prot-chr CD,CP LPF Overige Totaal Bron: Dienst Publiekszaken, bewerking COS De grote winst voor de PvdA zou volgens bovenstaande tabel niet van de laatste tijd zijn: reeds in 2003 zou de partij 18 zetels hebben gehaald, maar daar moet bij gezegd worden dat de grote concurrent bij de raadsverkiezingen van 2002 (Leefbaar Rotterdam) niet is mee te tellen bij het vertalen van andersoortige verkiezingen in raadszetels. Het fictieve aantal zetels voor Leefbaar Rotterdam kan dan ook niet worden uitgezet in de tijd. Voor de meeste partijen wisselt het fictieve of werkelijke aantal zetels in de raad met een of enkele zetels. Zowel in 2002 als in 2006 haalden het CDA, de VVD en GroenLinks minder zetels dan op grond van de fictieve aantallen mag worden verwacht, maar ook voor deze partijen zal de lokale concurrent Leefbaar Rotterdam er (deels) een verklaring voor zijn. De SP haalde in 2002 minder zetels dan de fictieve aantallen destijds deden vermoeden, maar in 2006 pakt dat voor hen beter uit. 10

11 3 Opkomst 3.1 Opkomst in historisch perspectief Het opkomstpercentage lag in 2006 drie procent hoger dan vier jaar eerder. Van de stemgerechtigde Rotterdammers brachten er een stem uit, wat neerkomt op 58,03 procent. In 2002 was dat 55,02 procent, wat toen zelfs 5,5 procent hoger was dan in In heel Nederland lag de opkomst in 2006 op 58,2 procent, een fractie hoger dan in In voorgaande jaren lag de opkomst in Rotterdam duidelijk lager dan landelijk, maar in 2006 is het opkomstpercentage van Rotterdam bijna even hoog als dat van Nederland. Het aandeel Rotterdamse kiezers dat naar de stemmachine komt is steeds het hoogste als het gaat om de verkiezingen voor de Tweede Kamer. De laatste twee keer lag het opkomstpercentage voor de Tweede Kamerverkiezingen op zeventig procent. Het patroon van de opkomst voor de gemeenteraadsverkiezingen is nogal grillig, maar dankzij de hoge opkomst bij de laatste twee raadsverkiezingen is er nu sprake van een stijgende trend. Ook bij de andersoortige verkiezingen is te zien dat het opkomstpercentage langzaamaan weer toeneemt, waarbij het omslagpunt ligt in Figuur 3.1 Opkomstpercentage bij verschillende soorten verkiezingen in Rotterdam, 1982 t/m % 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Tweede Kamer Gemeenteraad Prov. Staten Europa Bron: Dienst Publiekszaken 11

12 3.2 Grafische weergave van de opkomst per buurt Om de uitslagen op buurtniveau te kunnen weergeven zijn de gegevens per stemdistrict omgezet naar buurt. De grenzen van de stemdistricten komen niet overal overeen met de buurtgrenzen. In sommige buurten wonen zo weinig mensen dat daar geen stembureau is. Hierdoor is het voor sommige buurten niet mogelijk om daar uitslagen voor te geven. De opkomstpercentages verschillen sterk per buurt. Figuur 3.2 geeft hiervan een overzicht. In bijlage 1 staan de exacte percentages weergegeven. Een kaartje met daarbij de namen van alle buurten is te vinden in bijlage 2. Figuur 3.2 Opkomstpercentage per buurt in 2006 < 52 % 52 - < 56 % 56 - < 60 % 60 - < 64 % >= 64 % Bron: Dienst Publiekszaken, bewerking COS De figuur laat zien dat de opkomst het hoogst was in met name het noordoosten van Rotterdam en het laagst in met name enkele buurten in Rotterdam Zuid. In het stedelijke deel van Rotterdam Zuid (dus afgezien van Pernis en Heijplaat) zijn maar twee (licht)blauwe buurten te vinden, in de andere buurten is de opkomst ongeveer gemiddeld of lager dan het gemiddelde. De laagste opkomst was die in de buurt Zestienhoven: 40,76 procent. De hoogste opkomst geldt evenals vier jaar geleden voor de buurt Molenlaankwartier, waar deze keer 77,02 procent van de opgeroepen kiezers hun stem uitbracht voor de gemeenteraadsverkiezingen. 12

13 3.3 Opkomst in 2002 en in 2006 Figuur 3.3 laat het verband zien tussen de opkomst in 2002 en in Te zien is dat er in sommige buurten een behoorlijk verschil is tussen de opkomst in deze beide jaren. Elke punt in de figuur representeert een buurt. Hoe groter een punt, des te meer stemgerechtigden die buurt telt. De blauwe lijn is een weergave van de regressie (samenhang) tussen de opkomst in 2002 en in De grijze stippellijn is een hulplijn: een punt boven deze lijn ligt, weerspiegelt een buurt die in 2006 een hogere opkomst heeft dan in Voor een punt onder de grijze stippellijn geldt het omgekeerde. Figuur 3.3 Verband tussen opkomst per buurt in 2002 en in 2006 Opkomstpercentage per buurt in % 70% 60% 50% 40% 30% 30% 40% 50% 60% 70% Opkomstpercentage per buurt in 2002 Aantal stemgerechtigden per buurt % In de figuur is te zien dat de meeste buurten in 2006 een hogere opkomst hebben dan in Ook is te zien dat in de buurten die in 2002 een lage opkomst hadden, de opkomst in 2006 doorgaans is gegroeid (de punten liggen in de linkerhelft van de grafiek (dus in 2002 was de opkomst laag) en ze liggen boven de grijze stippellijn (de opkomst is toegenomen). Andersom geldt: de meeste punten die rechts in de grafiek liggen (buurten met een hoge opkomst in 2002), liggen onder de grijze stippellijn, dat wil zeggen dat daar de opkomst juist is afgenomen. Een opvallende buurt is Zestienhoven, met in 2002 een relatief lage opkomst van 48 procent en in 2006 een nog lagere opkomst: 41 procent. Een opvallende in de andere hoek van de figuur is de buurt Molenlaankwartier, die in 2002 een opkomst kende van 78 procent, en waar de opkomst nauwelijks daalde (in 2006: 77 procent). Het verband tussen de opkomst in 2006 en die van 2002 is zwakker dan het verband tussen de opkomst van 2002 en die van Dit is uit te drukken in een zogeheten R 2, een maat voor samenhang. Deze ligt altijd tussen de nul en de één. Bij een R 2 van 1, liggen alle punten op de regressielijn, bij een R 2 van nul liggen alle punten daar zo ver mogelijk vandaan. De R 2 die bij 13

14 de regressielijn in figuur 3.2 hoort, bedraagt 0,68, wat inhoudt dat er nog een behoorlijke mate van spreiding van de punten in de figuur te zien is. De R 2 voor de samenhang van de opkomst in 2002 en die in 1998 was een stuk hoger: 0, Opkomst en de verandering in opkomst Welke kenmerken hangen samen met de opkomst per buurt? En welke kenmerken hebben buurten waar de opkomst sterk gegroeid of juist, tegen de stedelijke trend in, gedaald is? In buurten met een hoog aandeel stemgerechtigde allochtonen is de opkomst relatief sterk toegenomen. Uit een onderzoek van vier jaar geleden bleek dat de opkomst onder allochtonen lager was dan onder autochtonen. Onder de allochtonen kenden de Turken een relatief hoge opkomst en de andere etnische groepen een aanzienlijk lagere opkomst. Ook bleek er een sterke samenhang tussen het aantal stemmen dat op kandidaten van een bepaalde etniciteit was uitgebracht en het aantal personen van die etniciteit dat was gaan stemmen. Kortom: Turken stemmen in zeer hoge mate op Turkse kandidaten en Marokkanen stemmen in zeer hoge mate op Marokkaanse kandidaten. Ook bij deze verkiezingen blijkt dit in sterke mate het geval te zijn. Er is een zeer sterke samenhang tussen het aantal stemgerechtigde Marokkanen per buurt en het aantal stemmen dat op een Marokkaanse kandidaat is uitgebracht in dezelfde buurt (R 2 = 0,97). Bij de Turken is deze samenhang zo mogelijk nog iets sterker (R 2 = 0,99) 1. Tevens is uit deze samenhang af te leiden dat minstens de helft van de Marokkanen is gaan stemmen en minimaal 55 procent van de Turken. Op basis van deze bevindingen valt af te leiden dat de opkomst onder Turken en vooral onder Marokkanen hoger is dan vier jaar geleden. Vier jaar geleden wist Pim Fortuyn veel mensen naar de stemmachine te trekken die voordien vaak niet stemden. Deze keer is een andere groep voormalige niet-stemmers gemobiliseerd, namelijk een groot deel van de allochtonen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er een sterke mate van samenhang bestaat tussen de groei van de opkomst en het percentage allochtone stemgerechtigden (R 2 = 0,82). Was er in 2002 nog sprake van samenhang tussen inkomen en opkomst (R 2 = ca 0,65), bij de laatste verkiezingen is deze samenhang grotendeels verdwenen (R 2 = ca 0,4). Niet langer gaan in buurten waar veel mensen met een hoog inkomen wonen, veel meer mensen stemmen. Ook werd deze keer in buurten met veel mensen met een laag inkomen deze keer niet aanzienlijk minder gestemd. 1 Hierbij zijn de stemmen die zijn uitgebracht op de Turkse lijsttrekker van GroenLinks niet meegeteld 14

15 4 Uitslagen per partij In Bijlage 1 staat per partij, die ten minste één zetel in de raad heeft gekregen, het percentage stemmers per buurt weergegeven. In dit hoofdstuk wordt voor diezelfde partijen, per partij aangegeven: in hoeveel buurten de partij gewonnen heeft in hoeveel buurten de partij verloren heeft in welke drie buurten de partij de meeste aanhang heeft in welke drie buurten de partij de grootste winst c.q. kleinste verlies heeft ten opzichte van 2002 in welke drie buurten de partij het grootste verlies c.q. kleinste winst heeft ten opzichte van 2002 met welke achtergrondkenmerken (op buurtniveau) het percentage stemmers samenhangt indien mogelijk waar de verschuivingen ten opzichte van de vorige verkiezingen mee samenhangen. 4.1 Leefbaar Rotterdam Aantal buurten met winst: 11 Aantal buurten met verlies: 56 Buurten met grootste aanhang: Oud-IJsselmonde Zuidplein Nesselande Buurten met grootste winst: Nesselande Kralingen-Oost Molenlaankwartier Buurten met grootste verlies: Katendrecht Landzicht Nieuw-Crooswijk Alhoewel Leefbaar Rotterdam in totaliteit 5 procent heeft verloren, hebben ze in elf buurten toch winst geboekt. Bij de vorige verkiezingen was Leefbaar Rotterdam de grote verassing. Alle analyses ten spijt was het lastig aan te geven waar die kiezers nou precies vandaan kwamen. In 2002 was er geen duidelijk statistisch verband te vinden tussen het aandeel allochtonen in een buurt en het percentage stemmers dat op Leefbaar Rotterdam had gestemd. Dat is nu anders: er is een sterke samenhang tussen het aandeel allochtonen (stemgerechtigden) en het percentage stemmers op Leefbaar Rotterdam. Daarbij geldt hoe meer allochtonen (stemgerechtigden) des te lager is het percentage dat op Leefbaar heeft gestemd (R 2 = 0,75). In combinatie met de bevindingen bij de veranderingen in de opkomst is het niet verwonderlijk dat er samenhang is tussen de verandering in de opkomst en het percentage stemmers op Leefbaar Rotterdam. Met andere woorden: in buurten waar de opkomst sterk is gestegen heeft Leefbaar Rotterdam relatief weinig aanhang (R 2 = 0,83). 15

16 Opmerkelijk is het dat de samenhang tussen het percentage Leefbaar Rotterdam stemmers in 2002 en 2006 relatief zwak te noemen is (R 2 = 0,71). Dit betekent dat deze partij niet in iedere buurt verhoudingsgewijs evenveel heeft verloren. In Figuur 4.1 is dit duidelijk te zien. Figuur 4.1 Verband tussen aanhang Leefbaar Rotterdam per buurt in 2002 en in 2006 % stemmen op Leefbaar Rotterdam in % 50% 40% 30% 20% 10% 0% Aantal geldige stemmen per buurt Regressielijn 0% 10% 20% 30% 40% 50% % stemmen op Leefbaar Rotterdam in % Leefbaar Rotterdam heeft zich in de afgelopen collegeperiode zeer sterk gemaakt voor het verbeteren van de veiligheid. In de analyse is nagegaan of er een relatie is tussen de (verandering in de) veiligheidsindex en het percentage Leefbaar Rotterdam stemmers. Deze relatie blijkt er niet te zijn. Ook tussen de verschuiving van de Leefbaar Rotterdam aanhang en de veiligheid blijkt geen statistisch verband te vinden. Vier jaar geleden is ook nagegaan of er een relatie was tussen inkomen in een buurt en het percentage Leefbaar Rotterdam stemmers. Die relatie bleek er toen niet te zijn. Ook nu is die relatie er niet. Daarentegen is er wel een relatie tussen de verandering van het percentage Leefbaar Rotterdam stemmers per buurt en het inkomen. Voor het gemiddelde inkomen is deze relatie al relatief sterk (R 2 = 0,73). De samenhang tussen het aandeel personen in een buurt met een hoog inkomen enerzijds en de groei van Leefbaar Rotterdam anderzijds is nog iets sterker (R 2 = 0,75). Het is niet verwonderlijk dat er ook een samenhang bestaat tussen het aandeel VVD-stemmers in combinatie met het verlies van deze partij enerzijds en de groei bij Leefbaar Rotterdam anderzijds (R 2 = 0,70). Met andere woorden: het lijkt erop dat relatief veel mensen die in 2002 op de VVD stemden en dat nu niet meer doen, nu op Leefbaar Rotterdam stemmen. Dat Leefbaar Rotterdam desondanks stemmen heeft verloren, lijkt vooral te komen doordat een deel van de aanhang uit 2002 nu op de PvdA heeft gestemd en een ander deel deze keer niet meer is gaan stemmen. 16

17 4.2 PvdA Aantal buurten met winst: 67 Aantal buurten met verlies: 0 Buurten met grootste aanhang: Feijenoord Spangen Afrikaanderwijk Buurten met grootste winst: Bloemhof Bospolder Spangen Buurten met kleinste winst: Molenlaankwartier Zestienhoven Kralingen-Oost De PvdA is de grote winnaar van deze verkiezingen. Ze boekte zo n grote winst dat het verlies dat deze partij in 2002 heeft geleden meer dan goedgemaakt wordt. In alle buurten trekt ze meer stemmers dan vier jaar geleden. Daarom is het interessant, te kijken in hoeverre de kiezers uit 1998 weer zijn teruggekeerd. Figuur 4.2 Verband tussen aanhang PvdA per buurt in 1998 en in % 70% % stemmers op de PvdA in % 50% 40% 30% 20% 10% Aantal geldige stemmen per buurt % 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% % stemmers op de PvdA in 1998 Uit bovenstaande figuur blijkt dat het grotendeels andere kiezers zijn die deze keer op de PvdA hebben gestemd dan acht jaar geleden. De punten onder de stippellijn betreffen buurten waar het percentage PvdA stemmers in 2006 lager is dan in De punten boven de stippellijn zijn buurten waar de PvdA in 2006 meer stemmen kreeg dan in De mate van samenhang tussen de twee jaren is relatief laag (R 2 = 0,70). 17

18 Er is sprake van samenhang tussen het percentage PvdA-stemmers en een aantal buurtkenmerken. Dit zijn: het aandeel allochtone stemgerechtigden (R 2 = 0,90) het aandeel inwoners met een laag inkomen (R 2 = 0,75) het aandeel uitkeringsgerechtigden (R 2 = 0,75). Voor alle drie deze kenmerken geldt: hoe hoger het aandeel in de buurt des te hoger het percentage PvdA stemmers. Daarnaast is er ook een sterk verband tussen het percentage PvdA-stemmers en de opkomst in combinatie met de groei van de opkomst (R 2 = 0,88). Hierbij geldt voor de opkomst een negatief verband, dus hoe lager de opkomst in een buurt des te hoger het percentage PvdA stemmers, maar voor de groei van de opkomst geldt een positief verband, dus hoe hoger de groei van de opkomst des te hoger het percentage PvdA stemmers. De PvdA doet het dus erg goed in buurten die voorheen een lage opkomst kenden en nu een sterke stijging van de opkomst lieten zien en relatief minder goed in buurten die altijd al een hoge opkomst hadden en waar de opkomst nu gedaald of slechts weinig gestegen is. De mate van winst per buurt van de PvdA hangt samen met dezelfde buurtkenmerken als het percentage PvdA stemmers. Met andere woorden: in buurten waar ze nu hoog scoren, is de winst ook hoog. En in buurten waar ze nu relatief laag scoren, scoorden ze blijkbaar vier jaar geleden niet zo heel veel lager. Daarnaast is er ook sprake van samenhang tussen de winst van de PvdA enerzijds en de aanhang en winst c.q. verlies van Leefbaar anderzijds (R 2 = 0,78). Hierbij geldt: hoe hoger het aandeel Leefbaar Rotterdam stemmers in een buurt, des te minder winst heeft de PvdA in die buurt hoe meer verlies Leefbaar Rotterdam in een buurt heeft, des te meer winst heeft de PvdA. Een soortgelijk verband bestaat er tussen de winst van de PvdA en het aandeel CDA stemmers en het CDA verlies (R 2 = 0,87). Ditzelfde geldt voor D66 (R 2 = 0,82). Bij de paragraaf over de opkomst hebben we gezien dat er een zeer sterk verband bestaat tussen het aantal stemgerechtigde Marokkanen en Turken en het aantal stemmen dat op Marokkaanse en Turkse kandidaten is uitgebracht. In 2002 stonden er drie Marokkaanse kandidaten op de PvdA lijst die ruim stemmen trokken. In 2006 stonden er vier Marokkaanse kandidaten op die samen ruim stemmen trokken. In 2002 stonden er twee Turkse kandidaten op de PvdA lijst, die samen ruim stemmen trokken. De vijf Turkse kandidaten die in 2006 op de lijst stonden trokken ruim stemmen. Dat betekent ruim stemmen meer op Marokkaanse en Turkse kandidaten. In totaal heeft de PvdA in 2006 bijna stemmen meer dan in dat betekent dat ruim 35 procent van de winst in aantal stemmen komt door c.q. van Marokkaanse en Turkse kandidaten c.q. stemmers. De winst van de PvdA komt dus niet voornamelijk van de het weer goed gemaakte verlies van Naast de winst als gevolg van een hogere opkomst onder met name Turken en Marokkanen komt ook een deel van de winst van Leefbaar Rotterdam, een deel van het CDA en een deel van D66. 18

19 4.3 CDA Aantal buurten met winst: 4 Aantal buurten met verlies: 63 Buurten met grootste aanhang: Pernis Dorp (Hoek van Holland) Het Lage Land Buurten met grootste winst: Kralingseveer Kralingen-Oost Terbregge Buurten met grootste verlies:: Pernis Tussendijken Afrikaanderwijk Alhoewel het CDA in totaliteit achteruit gaat van 11,3 procent in 2002 naar 7,7 procent in 2006 weet deze partij toch in vier buurten winst te scoren. Het is opmerkelijk dat in de buurt waar het CDA nog steeds de meeste aanhang heeft, het grootste verlies werd geleden (Pernis). Met geen enkel buurtkenmerk is een statische samenhang te ontdekken. Dit geldt zowel voor het percentage stemmers als voor het verlies ten opzichte van Ook de samenhang met de aanhang vier jaar geleden is bijzonder laag. Dat betekent dat het verlies niet redelijk gelijk is verdeeld over de verschillende buurten. Iets wat ook al bleek uit het feit dat er in een beperkt aantal buurten toch nog sprake was van winst. 4.4 VVD Aantal buurten met winst: 3 Aantal buurten met verlies: 64 Buurten met grootste aanhang: Kralingen-Oost Molenlaankwartier Struisenburg Buurten met winst: Afrikaanderwijk Schiemond Wielewaal Buurten met grootste verlies: Molenlaankwartier Kralingen-Oost Nieuwe Werk Ondanks dat de VVD in heel Rotterdam achteruit gaat van 9,8 naar 6,2 procent boekt zij toch in drie buurten winst. Opvallend is het dat in de twee buurten waar zij nog steeds de grootste aanhang hebben, het grootste verlies wordt geleden (Kralingen-Oost en Molenlaankwartier). Er bestaat een zeer sterke samenhang tussen het percentage VVD stemmers in 2002 en in 2006 (R 2 = 0,82). Dat betekent dat de VVD in alle buurten verhoudingsgewijs ongeveer evenveel heeft verloren. Ook bestaat er een samenhang tussen het percentage VVD stemmers en de gemiddelde WOZ waarde in een buurt (R 2 = 0,76). Een nog iets hoger mate van samenhang bestaat er met het gemiddelde inkomen in een wijk (R 2 = 0,82) en in iets minder emate met het aandeel inwoners met een hoog inkomen (R 2 = 0,73). 19

20 4.5 GroenLinks Aantal buurten met winst: 7 Aantal buurten met verlies: 60 Buurten met grootste aanhang: Bospolder Provenierswijk Bergpolder Buurten met grootse winst: Zestienhoven Katendrecht Landzicht Buurten met grootste verlies: Feijenoord Spangen Oude Westen Alhoewel GroenLinks bijna een derde van haar aanhang verliest (van 6,5 naar 4,4 procent), weet zij in 7 buurten toch winst te boeken. De samenhang met de aanhang vier jaar geleden is niet bijzonder hoog (R 2 = 0,73) maar wel aanwezig. Met andere buurtkenmerken is geen samenhang te vinden. 4.6 SP Aantal buurten met winst: 65 Aantal buurten met verlies: 2 Buurten met grootste aanhang: Nieuw-Crooswijk Noordereiland Bergpolder Buurten met grootse winst: Nieuw-Crooswijk Landzicht Zestienhoven Buurten met verlies: Bospolder Spangen Buurt met kleinste winst: Feijenoord De SP is een van de twee winnaars bij deze gemeenteraadsverkiezingen. Deze winst is verdeeld over nagenoeg de gehele stad. Slechts in twee buurten hebben zij verloren ten opzichte van vier jaar geleden. Opvallend is dat er vrij weinig samenhang bestaat tussen het percentage SP-stemmers per buurt in 2006 en in 2002 (R 2 = 0,52). In 1998 won de SP vier zetels in de Rotterdamse raad. Kennelijk zijn de kiezers die de SP toen aan hun zetels hielpen niet degenen die nu weer op ze hebben gestemd: de samenhang tussen het aandeel SP-stemmers van 1998 en van 2006 is namelijk zeer laag (R 2 = 0,13). Een betekenisvolle samenhang tussen het aandeel stemmers op de SP en achtergrondkenmerken van de diverse buurten in Rotterdam is niet te ontdekken. 20

21 4.7 D66 Aantal buurten met winst: 0 Aantal buurten met verlies: 67 Buurten met grootste aanhang: Blijdorp Kralingen-Oost Nieuwe Werk Buurten met kleinste verlies: Nesselande Pernis Blijdorp Buurten met grootste verlies: Afrikaanderwijk Bloemhof Feijenoord D66 heeft fors verloren bij de raadsverkiezingen van In elke buurt nam het percentage stemmen op D66 af. Bovenstaand is te zien in welke drie buurten dat het minste en in welke drie buurten dat het sterkste geldt. In de buurt Blijdorp, waar nu 6,3 procent van de stemmen naar D66 ging, geldt een relatief kleine afname sinds De samenhang tussen het percentage stemmen op D66 in 2006 en in 2002 is bijzonder laag te noemen (R 2 = 0,11). Het percentage stemmers op deze partij heeft met geen enkel achtergrondkenmerk een duidelijke samenhang. Wel is er enige samenhang te bespeuren als gelet wordt op de verandering (in casu: afname) van het percentage D66-stemmers per buurt. Er is een verband met: het percentage allochtonen (R 2 = 0,75) het percentage allochtone stemgerechtigden (R 2 = 0,79) de toename van het percentage PvdA-stemmers (R 2 = 0,79) 4.8 ChristenUnie/SGP Aantal buurten met winst: 22 Aantal buurten met verlies: 45 Buurten met grootste aanhang: Zestienhoven Kralingseveer Wielewaal Buurten met grootste winst: Zestienhoven Wielewaal Pernis Buurten met grootste verlies: Nesselande Bospolder Schiemond Hoewel de ChristenUnie/SGP, zoals gebruikelijk is, haar ene zetel in de Rotterdamse gemeenteraad behoudt, heeft zij over het geheel genomen minder stemmen gekregen dan vier jaar geleden. In 45 buurten daalde het percentage stemmen op deze partij, maar in 22 buurten steeg dit percentage juist. In Zestienhoven en Wielewaal heeft deze partij een relatief grote 21

22 aanhang, mede dankzij een winst ten opzichte van vier jaar geleden. Vaak wordt verondersteld dat de ChristenUnie en de SGP een zeer trouwe aanhang hebben die ook in hoge mate opkomt, waardoor een hoge over all opkomst negatief zou uitpakken voor deze partijen. Dit verband blijkt statistisch gezien wel te bestaan, maar is niet heel sterk. De trouw van de achterban moet niet worden overschat, blijkens een R 2 van 0,69 voor de samenhang tussen het percentage stemmers op de CU/SGP per buurt in 2006 en in Vier jaar geleden was die samenhang (tussen stemmers op CU/SGP in 2002 en in 1998) sterker (R 2 = 0,87). Ook wanneer de interveniërende werking van het opkomstpercentage wordt geneutraliseerd, blijkt de samenhang tussen het aandeel stemmers van nu en vier jaar geleden niet bijzonder groot. 22

23 5 Stemgedrag in de vier grote steden In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de verkiezingsuitslag in de vier grootste steden van Nederland: Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht. In alle vier deze steden is de PvdA duidelijk de winnaar van de verkiezingen. In Amsterdam en Den Haag won zij vijf zetels, in Utrecht en Rotterdam won zij er zeven. Tabel 5.1 Verkiezingsuitslag uitgedrukt in gemeenteraadszetels in de vier grote steden, 1998, 2002 en 2006 Amsterdam Den Haag Utrecht Rotterdam PvdA Leefbaar VVD CDA SP GL D Stadspartij CU/SGP Overige Totaal Bron: Dienst Publiekszaken (Rotterdam), websites van andere drie steden De Leefbaren, in Rotterdam ondanks hun verlies toch een goede tweede, doen het in de andere drie steden een stuk slechter. In Utrecht is de verhouding tussen PvdA en Leefbaar Utrecht ongeveer omgewisseld: de PvdA won fors en de Leefbaren verloren fors. Alle (relatief weinige) zetels die de Leefbaar Amsterdam en leefbaar Den Haag in 2002 haalden, verliezen zij weer in Overigens waren de voorlaatste raadsverkiezingen in Utrecht in verband met een grenswijziging op 8 november 2000 en zijn zij niet gehouden in De VVD verliest in drie van de vier steden een zetel en het CDA verliest in dezelfde drie steden twee zetels. Alleen in Utrecht blijven deze partijen stabiel op respectievelijk 5 en 4 zetels. De SP is naast de PvdA een winnaar in alle vier de grote steden: in elk van de vier steden wint zij er twee zetels bij. GroenLinks verliest in Rotterdam een zetel maar blijft in de andere drie steden stabiel. D66 laat over het algemeen een dalende trend zien, maar in Utrecht gaan zij in 2006 van 1 naar 3 zetels en komen daarmee terug op het niveau van De Christen- Unie/SGP wint in Utrecht een tweede zetel en blijft in Den Haag en Rotterdam stabiel op een zetel, in Amsterdam zijn zij al jaren afwezig in de gemeenteraad. 23

24 Bijlage 1 Uitslagen gemeenteraadsverkiezingen 2006 (in percentages), per buurt Buurt LR PvdA CDA VVD GrLi D66 SP CU-SGP overig OPKOMST 02 Hoek van Holland 34,7 25,5 16,1 11,8 1,7 1,0 5,3 2,6 1,3 62,72 10 Stadsdriehoek 34,8 23,3 8,0 16,2 4,5 4,2 5,4 0,9 2,6 61,68 11 Oude Westen 10,2 61,7 3,3 2,3 4,6 1,4 7,4 0,5 8,6 55,83 12 Cool 28,3 32,6 6,8 9,7 6,0 3,3 7,8 0,9 4,7 54,76 14 Rubroek 33,9 35,9 4,9 7,2 4,3 3,1 6,9 0,7 3,2 55,17 15 Agniesebuurt 20,3 44,1 3,6 5,7 8,0 3,6 7,4 2,1 5,2 56,54 16 Provenierswijk 19,8 37,6 6,4 5,7 9,5 4,8 9,1 1,7 5,4 60,60 18 Nieuwe Werk 31,4 20,4 8,6 18,7 5,4 5,8 4,7 1,5 3,4 58,24 19 Dijkzigt 21,5 35,9 6,1 10,0 6,6 4,7 9,2 1,4 4,7 62,34 20 Delfshaven 19,1 43,3 5,4 6,2 7,7 3,9 7,6 1,6 5,2 48,84 21 Bospolder 11,2 61,8 3,0 1,4 11,4 0,9 3,7 1,1 5,4 59,29 22 Tussendijken 12,3 59,7 4,6 2,6 6,9 1,0 4,7 2,8 5,4 57,48 23 Spangen 9,0 70,9 3,4 0,6 4,6 0,8 3,2 1,2 6,3 57,32 24 Nieuwe Westen 12,4 55,2 5,1 3,1 7,2 2,5 7,0 1,9 5,6 59,50 25 Middelland 15,4 47,7 5,7 5,2 8,3 3,2 8,1 1,2 5,2 56,65 27 Oud-Mathenesse 28,0 43,0 4,6 2,9 3,6 2,0 9,1 2,4 4,4 48,88 29 Schiemond 18,8 58,2 3,5 3,7 4,8 1,5 3,8 1,0 4,6 59,10 31 Bergpolder 25,2 28,9 6,3 7,3 9,1 4,9 10,8 3,7 3,8 55,17 32 Blijdorp 26,8 24,3 9,0 10,1 8,8 6,3 9,3 3,0 2,3 66,41 34 Liskwartier 22,6 37,3 6,2 6,1 7,2 4,3 9,3 3,0 3,9 65,05 35 Oude Noorden 21,1 48,2 3,7 3,3 6,5 3,2 8,4 0,7 5,0 54,26 36 Nieuw Crooswijk 21,2 46,3 1,7 1,5 4,7 1,3 16,5 1,4 5,4 51,65 37 Oud Crooswijk 23,3 53,2 3,0 2,0 4,6 2,1 6,6 1,2 3,9 53,58 41 Kralingen-west 23,1 38,7 5,8 10,3 5,3 3,7 7,2 1,9 4,0 59,98 42 Kralingen-oost 29,9 14,0 10,1 28,3 4,6 6,2 3,4 1,4 2,3 71,42 44 's-gravenland 40,4 20,3 9,8 14,8 3,3 2,6 4,6 2,5 1,7 67,68 45 De Esch 35,0 32,9 4,9 7,4 5,7 2,4 8,1 1,2 2,3 61,29 46 Kralingseveer 39,3 26,0 6,4 3,6 4,1 0,9 8,3 8,0 3,5 61,77 47 Struisenburg 36,2 18,2 8,6 21,0 3,8 4,1 4,0 1,4 2,7 60,74 48 Prinsenland 35,9 29,8 8,7 6,0 2,9 1,9 7,7 4,9 2,2 61,85 49 Het Lage Land 33,9 24,2 15,6 6,6 2,8 1,5 6,9 6,4 2,1 62,25 51 Kleinpolder 29,2 42,6 7,5 4,0 3,6 1,3 5,6 2,1 4,0 59,69 55 Zestienhoven 36,1 13,7 13,1 5,5 8,7 1,6 8,2 10,4 2,7 40,76 56 Overschie 39,3 24,7 9,8 6,0 4,8 2,8 6,8 2,5 3,4 61,68 57 Landzicht 42,3 29,7 2,6 1,0 2,9 2,9 10,3 0,3 8,1 47,48 60 Schiebroek 28,8 29,9 12,8 7,7 4,9 3,0 7,0 2,9 3,2 62,79 61 Hillegersberg-zuid 33,7 21,0 8,6 11,1 7,0 4,2 7,8 3,1 3,4 66,10 62 Hillegersberg-noord 36,0 23,5 9,8 15,9 3,9 2,2 4,5 1,5 2,5 63,52 63 Ommoord 39,1 27,1 11,6 5,4 2,7 1,6 7,2 3,3 2,0 66,37 64 Terbregge 39,5 18,8 10,2 13,3 4,3 3,7 5,5 1,8 2,9 64,42 65 Molenlaankwartier 37,8 11,1 14,8 24,0 3,5 4,6 2,4 1,1 0,8 77,02 66 Zevenkamp 35,1 33,8 7,9 4,6 3,7 1,7 7,1 2,9 3,2 56,56 67 Oosterflank 37,2 33,3 8,6 4,4 2,3 1,4 7,7 2,8 2,4 57,51 68 Nesselande 42,8 17,7 10,6 16,3 2,3 2,1 3,0 3,5 1,9 61,52 71 Tarwewijk 21,9 50,6 6,7 1,5 3,9 1,2 5,3 2,9 6,0 44,31 72 Carnisse 31,1 41,1 5,7 2,8 3,6 1,0 7,6 3,0 4,1 45,80 73 Zuidwijk 36,4 40,4 6,9 2,3 2,5 0,6 6,3 2,1 2,5 51,92 24

25 Bijlage 1 VERVOLG: Uitslagen gemeenteraadsverkiezingen 2006 (in percentages), per buurt Buurt LR PvdA CDA VVD GrLi D66 SP CU-SGP overig OPKOMST 74 Charlois 28,4 42,6 7,1 2,4 4,0 1,4 7,1 3,1 3,9 55,67 75 Wielewaal 37,8 31,7 8,6 2,1 2,7 0,9 7,8 6,5 2,1 55,89 76 Zuidplein 43,6 28,3 9,5 6,6 3,2 0,8 3,8 2,5 1,7 48,46 77 Pendrecht 27,3 47,0 7,7 2,1 3,4 0,8 4,9 2,3 4,5 49,03 79 Kop v Zuid Entrepot 26,6 40,2 4,5 7,9 5,5 4,4 6,1 1,2 3,5 60,92 80 Vreewijk 41,5 32,2 5,8 1,6 2,8 0,7 9,5 2,8 3,2 60,69 81 Bloemhof 23,2 55,8 3,6 2,3 4,4 0,5 4,8 0,9 4,7 55,26 82 Hillesluis 16,3 64,3 4,1 1,3 4,4 0,6 3,8 1,4 3,9 56,89 83 Oud IJsselmonde 45,8 25,3 7,4 5,9 3,0 1,7 4,8 3,6 2,5 57,67 84 Lombardijen 34,9 39,3 7,6 2,5 2,4 1,1 6,0 2,6 3,6 56,06 85 Katendrecht 33,0 43,4 5,1 3,1 4,5 1,4 5,5 0,8 3,3 51,16 86 Afrikaanderwijk 12,0 65,3 4,3 2,5 6,7 0,8 3,3 0,4 4,8 57,06 87 Feijenoord 9,6 71,2 3,0 1,5 3,7 0,5 4,4 1,0 5,0 54,81 88 Noordereiland 25,8 37,0 5,9 6,5 5,1 3,0 10,9 1,1 4,7 59,11 89 Groot IJsselmonde 38,3 33,1 9,6 2,9 2,1 1,0 5,9 4,5 2,7 57,31 90 Beverwaard 36,8 43,2 3,8 1,2 2,5 0,9 5,5 2,6 3,3 47,20 91 Pernis 39,7 22,2 21,2 3,3 1,5 0,7 4,4 5,2 1,9 61,76 92 Hoogvliet-noord 31,1 42,1 7,9 3,2 1,6 1,1 6,1 2,9 4,1 51,34 93 Heijplaat 36,5 34,2 7,5 0,9 2,8 0,6 8,8 1,7 7,0 63,55 99 Hoogvliet-zuid 37,0 34,4 8,4 4,6 1,9 1,1 7,4 3,3 2,0 56,39 Totaal Rotterdam 29,7 37,4 7,7 6,2 4,4 2,2 6,6 2,4 3,5 58,03 de vijf buurten met de hoogste score per politieke partij de vijf buurten met de laagste score per politieke partij 25

26 Bijlage 2 Buurtkaart + namen NAAM 1Strand en Duin 36 Nieuw-Crooswijk 71 Tarwewijk 2Dorp 37 Oud-Crooswijk 72 Carnisse 3Rijnpoort 40 Rivium 73 Zuidwijk 6Botlek 41 Kralingen-West 74 Oud-Charlois 7Europoort 42 Kralingen-Oost 75 Wielewaal 8Maasvlakte 43 Kralingse Bos 76 Zuidplein 10 Stadsdriehoek 44 s-gravenland 77 Pendrecht 11 Oude Westen 45 De Esch 78 Zuiderpark 12 Cool 46 Kralingseveer 79 Entrepot 13 C.S. Kwartier 47 Struisenburg 80 Vreewijk 14 Rubroek 48 Prinsenland 81 Bloemhof 15 Agniesebuurt 49 Het Lage Land 82 Hillesluis 16 Provenierswijk 51 Kleinpolder 83 Oud-Ijsselmonde 17 Kop van Zuid 52 Noord-Kethel 84 Lombardijen 18 Nieuwe Werk 53 Spaanse Polder 85 Katendrecht 19 Dijkzigt 54 Schieveen 86 Afrikaanderwijk 20 Delfshaven 55 Zestienhoven 87 Feijenoord 21 Bospolder 56 Overschie 88 Noordereiland 22 Tussendijken 57 Landzicht 89 Groot-IJsselmonde 23 Spangen 58 Blijdorpse Polder 90 Beverwaard 24 Nieuwe Westen 59 Bedrijvenpark R'dam N.W. 91 Pernis 25 Middelland 60 Schiebroek 92 Hoogvliet-Noord 26 Nieuw-Mathenesse 61 Hillegersberg-Zuid 93 Heijplaat 27 Oud-Mathenesse 62 Hillegersberg-Noord 94 Waalhaven 28 Witte Dorp 63 Ommoord 95 Vondelingenplaat 29 Schiemond 64 Terbregge 96 Eemhaven 31 Bergpolder 65 Molenlaankwartier 98 Waalhaven-Zuid 32 Blijdorp 66 Zevenkamp 99 Hoogvliet-Zuid 34 Liskwartier 67 Oosterflank 35 Oude Noorden 68 Nesselande 26

27 % Leefbaar Rotterdam stemmers per buurt < 22 % 22 - < 27 % 27 - < 32 % 32 - < 37 % >= 37 % Nr. Naam aantal Lijsttrekker ## stemmen % stemmen op lijsttrekker Overige ## kand. totaal Overige kand. 0 1 Pastors, M.G.T. (Marco) (m) % 0 * 2 Sörensen, R. (Ronald) (m) # 3 van den Anker, M.J.J. (Marianne) (v) * 4 Reijkersz, V.H. (Victor) (m) * 5 Mosch, A.S. (Dries) (m) Buijt, R. (Ronald) (m) * 7 van der Hilst, F. (Frans) (m) Fähmel-van der Werf, A.G. (Anita) (v) 291 Lijsttrekker 0 9 Simons, R.A.C.J. (Robert) (m) % 0 10 van Schaik, H.C. (Hennie) (m) * 11 Sonneveld, H.M. (Henk) (m) Schuurman, R. (René) (m) van Houte, P.D.T. (Daphne) (v) Aarts, D.H. (Thea) (v) 141 Nr. Naam aantal * 15 Madlener, B. (Barry) (m) 59 stemmen 16 Molenaar, A.N. (Anton) (m) Schneider, R.E. (Ronald) (m) van der Veld, P. (Patrick) (m) 30 * 18 de Waal, W.R. (Willem) (m) van Schaik, B. (Benvenido) (m) van Assendelft, J.W. (John) (m) Pijper, J.I. (Jaap) (m) Struijvenberg, M.J.W. (Maarten) (m) Eerdmans, B.J. (Joost) (m) Franken, R.C. (Roel) (m) Struijlaard, J.W.A. (John) (m) van Rijn, H. (Henk) (m) 41 * 31 Sonneveld-Woortman, Q.J. (Ineke) (v) Boers, R.P. (Ron) (m) 42 # 32 van Sluis, M.W. (Wim) (m) van Sluis, D.P. (Dick) (m) Krooswijk-van Dongen, B.I.E. (Inge) (v) 75 * 25 Sörensen-Brand, G.J. (Joanna) (v) Fortuijn, S.A.F. (Simon) (m) Gekozen op basis van aantal stemmen * Zittend raadslid einde periode # Zittend wethouder einde periode

28 % PvdA stemmers per buurt < 22 % 22 - < 32 % 32 - < 42 % 42 - < 52 % >= 52 % Nr. Naam aantal Lijsttrekker ## stemmen % stemmen op lijsttrekker Overige ## kand. totaal van Heemst, E.P. (Peter) (m) Wijntuin, P.M. (Peggy) (v) * 3 Kriens, J. (Jantiene) (v) * 4 Cremers, H.P.L. (Bert) (m) 1121 Overige kand. Lijsttrekker 0 5 Bruijn, L.C. (Leo) (m) % 50% 0 6 Gülmüs, B. (Birsel) (v) * 7 Moti, R. (Richard) (m) * 8 van Muijen, M.G.J. (Matthijs) (m) Talbi, F. (Fatima) (v) Hoogland, D. (Duco) (m) * 11 Çelik, M. (Metin) (m) Heijmen, M. (Marco) (m) de Jong, J. (Jacqueline) (v) Verbrugge, C.G.J. (Claus) (m) 164 Nr. Naam aantal 15 Harreman, T. (Tom) (m) 805 stemmen 16 Franken, C.L. (Kees) (m) Birinci-Doganer, M. (Müzeyyen) (v) 1311 * 24 Motta, R.A. (Ronald) (m) Baran, Z. (Zeki) (m) Kuzu, T. (Tunahán) (m) Talbi, M. (Mohamed) (m) Ort, S. (Sabriye) (v) El Haji, F. (Fouad) (m) Pavion, D.L. (Leonard) (m) de Boer, L.A. (Lucas) (m) Gonçalves, J.C. (Carlos) (m) El Bouchtaoui, K. (Karima) (v) Axwijk, M.O.I. (Myrza) (v) Steeman, J.W. (Joris) (m) Schrijer, D.J. (Dominic) (m) Gekozen op basis van aantal stemmen * Zittend raadslid einde periode

29 % CDA stemmers per buurt < 4 % 4 - < 6 % 6 - < 8 % 8 - < 10 % >= 10 % Nr. Naam aantal % stemmen op lijsttrekker Lijsttrekker ## stemmen Overige ## kand. totaal # 1 Geluk, L.K. (Leonard) (m) Overige kand. 0 # 2 Bolsius, L.M.M. (Lucas) (m) % 0 * 3 Duys, K.M.T. (Karen) (v) Yildirim, A. (Ahmet) (m) Hagenaars-Baldee, E.J. (Beppie) (v) Erkel, P. (Arjan) (m) 1209 Lijsttrekker 7 Lamers, P.A.W. (Peter) (m) % 8 de Jonge, H.M. (Hugo) (m) Klaassen, A.G.H. (Ageeth) (v) Martijn, L.B. (Lionel) (m) Weltevrede, N.E. (Nelleke) (v) Jungheim, J.F.K. (Karel) (m) Steenbergen, J.M.A. (Joke) (v) 65 * 14 van den Born, H. (Harm) (m) Cheung, Y. (Yiu) (m) 488 Nr. Naam aantal 16 la Croix, J. (Jacques) (m) 52 stemmen 17 La Rivière, L. (Leen) (m) Wielemaker, A.C. (Christof) (m) Stapelkamp, A.B. (Anton) (m) Eras, G.J.W.H. (George) (m) 6 25 Rodrigues, J. (Joao) (m) Chotoo, J.P. (Jerrel) (m) Pikeur, W.P.T. (Wyrnus) (m) van der Ham-Sonnenschein, 27 Roodvoets, E.C.M. (Diny) (v) 16 J.M. (Marianne) (v) Pex, P.L.M. (Peter) (m) Vogelaar, M.M. (Monique) (v) Gardeniers-Berendsen, 23 Schop, B. (Ben) (m) 44 M.H.M.F. (Til) (v) 50 0 Gekozen op basis van aantal stemmen * Zittend raadslid einde periode # Zittend wethouder einde periode

30 % VVD stemmers per buurt < 2 % 2 - < 4 % 4 - < 8 % 8 - < 16 % >= 16 % Nr. Naam aantal Lijsttrekker ## stemmen % stemmen op lijsttrekker Overige ## kand. totaal * 1 van Gent, G.W. (George) (m) * 2 Harbers, M.G.J. (Mark) (m) Baljeu, J.N. (Jeannette) (v) 2716 Overige kand. # 4 Hulman, S. (Stefan) (m) % 5 van Tijn, P.B. (Bas) (m) van der Waarde, J.H.C. (Jerry) (m) 103 Lijsttrekker 7 de Gruiter, C.J. (Kees) (m) % 8 Koko, C.M. (Cherissa) (v) Pille, C. (Cees) (m) van der Vliet, E. (Elly) (v) Verheij, J.W. (Jan-Willem) (m) van Loon, B. (Ben) (m) Verbeek, M.F. (Michiel) (m) Bogovac, S. (Slobodan) (m) 18 Nr. Naam aantal 15 Bouvy-van Boxtel, T.C.L.A. (Maartje) (v) 135 stemmen 16 de Bont, T. (Tobias) (m) Rutteman, J. (Joost) (m) Brussé, C. (Cees) (m) van Helten, N.H.E. (Nic) (m) Vos, H.J. (Hendrik Jan) (m) Boute-Wagemakers, A.C.M. (Anja) (v) 47 * 26 Woudenberg, T. (Theun) (m) den Draak, A.H. (Erik) (m) Deiters, M.B.M. (Margriet) (v) Vos-Maan, M.C. (Marijke) (v) Touw, H.J. (Herman) (m) van de Merwe, A.J. (Adri) (v) Rosenthal, U. (Uri) (m) Ugur, M.D. (Muzaffer) (m) Weisglas, F.W. (Frans) (m) Gekozen op basis van aantal stemmen * Zittend raadslid einde periode # Zittend wethouder einde periode