Lessen uit Europa. Een stimulans voor energieprestatiecontracten. Marijke Menkveld, ECN Beleidsstudies Utrecht. 12 Februari 2014

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Lessen uit Europa. Een stimulans voor energieprestatiecontracten. Marijke Menkveld, ECN Beleidsstudies Utrecht. 12 Februari 2014"

Transcriptie

1 Lessen uit Europa Een stimulans voor energieprestatiecontracten Marijke Menkveld, ECN Beleidsstudies Utrecht 12 Februari

2 SER Energieakkoord: inzet van ESCo s actief stimuleren Marktpartijen worden opgeroepen om de inzet van Energy Service Companies (ESCo s) en zogenaamde Greenleasecontracten vanaf 2014 actief te bevorderen. ESCo s kunnen in potentie oplossingen bieden voor het split incentiveprobleem, het probleem waarbij de baten en lasten niet bij dezelfde persoon terechtkomen. De overheid heeft een rol als launching customer. 2

3 Wat zijn ervaringen in Europa met stimuleren van de markt voor EPC? INHOUD 1. Overheid als launching customer 2. Bekendheid geven aan het EPC concept 3. Standaardisatie modellen en contracten 4. Financiering vergemakkelijken 5. Stimuleren van de vraag naar energiebesparing 3

4 1 Overheid als launching customer: voorbeeld UK RE-FIT (Londen) RE-FIT programma moedigt publieke organisaties aan hun gebouwen te renoveren met 13 vooraf geselecteerde ESCo s en financiers. Klanten hoeven niet meer te gaan shoppen voor de beste deal, profiteren van beschikbare kaders voor beoordeling, aanbesteding, financiering en meting&verificatie. Klanten in Londen worden kosteloos* begeleid gedurende het hele proces door PDU (Programme Delivery Unit) Sinds 2008 zijn 235 publieke gebouwen van energiebesparing voorzien Londen/EU ELENA program 4

5 1 Overheid als launching customer: voorbeeld Berlijn en Oostenrijk Energy Saving Partnership Berlin, waarin Berlin Energie Agentur tenders faciliteert voor energie prestatiecontracten voor een verzameling van publieke gebouwen. Sinds 1995 is in 1400 gebouwen in 26 EPC contracten energiebesparing gerealiseerd Afgelopen 15 jaar in Oostenrijk Federal Contracting Campaign (Bundes Contracting Offensive) ook 600 gebouwen in 19 pools 5

6 1 Overheid als launching customer: Kansen in Nederland? Rijksgebouwendienst heeft doelstelling 2% energiebesparing per jaar Defensie voert een EPA aanpak uit Nieuws 31 oktober 2013: Miljarden nodig voor achterstallig onderhoud scholen! 6

7 2 Bekendheid geven aan EPC: informatie, kennisopbouw, netwerken Whitepapers AGNL Seminars en nieuwsbrief ESCo netwerk Pilotprojecten in de etalage zetten! Openbaar maken van ESCO s in een register (verplicht in EED), zoals in Oostenrijk: cting/contractorenliste/ 7

8 3 Standaardisatie modellen en contracten Verschillende EU landen hebben modelcontracten: Duitsland, Oostenrijk en Tsjechië, zie Artikel 18 uit EED verplicht landen modelcontracten voor EPC beschikbaar te stellen voor publieke gebouwen. Richtlijn die best practice aanpak beschrijft, in de UK is door EMA (Energy Managers Association) een EPC Code of Practice & Guidance opgesteld 8

9 4 Financiering vergemakkelijken In verschillende EU landen worden EPC projecten of haalbaarheidsstudies gesubsidieerd: bijv. Tsjechië Bijv. Energie-Contracting Program van Energiesparverband Oberösterreich, 20% subsidie op EPC project tussen en euro In Zweden tussen investeringssubsidies voor energiebesparing publieke gebouwen (OFFROT) zorgden voor groei EPC, maar na stopzetting daalt de vraag EPC experts bevelen een garantiefonds aan Bundeling van projecten, schaalgrootte is voor financiers interessant 9

10 5 De vraag naar EPC stimuleren Alles wat energiebesparing meer rendabel maakt Als we de handhaving van de Wet Milieubeheer verbeteren en bij die handhaving wordt gewezen op de mogelijkheden van ESCo s Awareness: maatschappelijk verantwoord ondernemen 10

11 Contact: Marijke Menkveld ECN Beleidsstudies The sole responsibility for the content of this presentation lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Union. Neither the EACI nor the European Commission are responsible for any use that may be made of the information contained therein. 11

Energie Prestatie Contracten Standaardisatie proces en documentatie Lessen uit Europa

Energie Prestatie Contracten Standaardisatie proces en documentatie Lessen uit Europa Energie Prestatie Contracten Standaardisatie proces en documentatie Lessen uit Europa Marijke Menkveld, ECN Beleidsstudies Rotterdam, 29 September 2015 1 Inhoud EU project Transparense Voordelen Energie

Nadere informatie

EPC ESCO VME. Sven Wuyts Factor4

EPC ESCO VME. Sven Wuyts Factor4 EPC ESCO VME Sven Wuyts Factor4 Energie Prestatie Contract Energy Service COmpany Vereniging van MedeEigenaars Sven Wuyts Factor4 Factor4: Antwerpen en Amsterdam Ingenieurs en financieel experts Energiebesparingsprojecten

Nadere informatie

De MKB Energy Check Up. VNO-NCW Midden & CCS Energieadvies

De MKB Energy Check Up. VNO-NCW Midden & CCS Energieadvies The sole responsibility for the content of this publication lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Union. Neither the EACI nor the European Commission are responsiblefor

Nadere informatie

Wilt u uw elektriciteitsfactuur te verminderen?

Wilt u uw elektriciteitsfactuur te verminderen? Wilt u uw elektriciteitsfactuur te verminderen? De Universiteit van Luik is betrokken geweest bij vele jaren in Europese projecten op het vlak van het milieu en energie. Dit jaar zijn we op zoek naar partners

Nadere informatie

Bewonerservaringen bij doorgedreven renovatie: input voor bedrijfsmodellen. Erwin Mlecnik, TU Delft i.s.m. PHP Ad Straub, TU Delft

Bewonerservaringen bij doorgedreven renovatie: input voor bedrijfsmodellen. Erwin Mlecnik, TU Delft i.s.m. PHP Ad Straub, TU Delft Bewonerservaringen bij doorgedreven renovatie: input voor bedrijfsmodellen Erwin Mlecnik, TU Delft i.s.m. PHP Ad Straub, TU Delft Inhoud Inleiding Doel Onderzoeksaanpak Resultaten/ analyse Conclusie Vooruitzichten

Nadere informatie

Consumentenvertrouwen door kwaliteitsborging

Consumentenvertrouwen door kwaliteitsborging Consumentenvertrouwen door kwaliteitsborging COHERENO Business Collaboration Event Arnhem, 08/10/2014 Erwin Mlecnik OTB, Faculteit Bouwkunde, TU Delft BENG-renovatie: een complexe uitdaging Rijtjeswoning

Nadere informatie

ADMINISTRATIEVE EN WETTELIJKE ASPECTEN BIJ DE TOEPASSING VAN ZONNESTROOM IN NEDERLAND PV LEGAL / PV GRID. Holland Solar Arthur de Vries

ADMINISTRATIEVE EN WETTELIJKE ASPECTEN BIJ DE TOEPASSING VAN ZONNESTROOM IN NEDERLAND PV LEGAL / PV GRID. Holland Solar Arthur de Vries ADMINISTRATIEVE EN WETTELIJKE ASPECTEN BIJ DE TOEPASSING VAN ZONNESTROOM IN NEDERLAND PV LEGAL / PV GRID Holland Solar Arthur de Vries Eindhoven, 13 september 2012 PV LEGAL Eenvoudiger, goedkoper en sneller

Nadere informatie

Procedure voor de selectie van installateurs

Procedure voor de selectie van installateurs Procedure voor de selectie van installateurs Project: MKB Energy CheckUP Contract Number: IEE/13/384/S12.675577 Deliverable: D 4.1 rev 7 Status: Openbaar Datum: 1/06/2015 Auteurs: Daniele Forni, Claudia

Nadere informatie

STEAM-UP Stand van Zaken

STEAM-UP Stand van Zaken STEAM-UP Stand van Zaken Synergie met Onderhoud Co-funded by the Intelligent Horizon2020 Energy Europe Programme Programme of the European of the European Union Union The The sole sole responsibility responsibility

Nadere informatie

Procedure voor de selectie van adviseurs

Procedure voor de selectie van adviseurs Procedure voor de selectie van adviseurs Project: SME Energy CheckUp Contract Number: IEE/13/384/S12.675577 Deliverable: D 4.2 Status: Public Date: 1/09/2015 Authors: Daniele Forni, Claudia Samarelli,

Nadere informatie

nzeb markt Nederland

nzeb markt Nederland Ad Straub, TU Delft nzeb markt Nederland Initiatieven overheid: Subsidieprogramma Blok voor Blok Innovatieprogramma Energiesprong: Gemeenten: Lokaal Alle Lichten op Groen Pioniers: Huis Vol Energie Het

Nadere informatie

D2.5 Aanbevelingen voor de ontwikkeling van de EPC markt in Nederland

D2.5 Aanbevelingen voor de ontwikkeling van de EPC markt in Nederland D2.5 Aanbevelingen voor de ontwikkeling van de EPC Nederland Transparense project This document has been conducted within the framework of project Transparense - Increasing Transparency of Energy Service

Nadere informatie

Naar een integraal aanbod van bijna-energieneutrale (BEN) renovaties van eengezinswoningen in België

Naar een integraal aanbod van bijna-energieneutrale (BEN) renovaties van eengezinswoningen in België Naar een integraal aanbod van bijna-energieneutrale (BEN) renovaties van eengezinswoningen in België FRDO Lunchdebat Brussel, 19 januari 2014 Erwin Mlecnik, TU Delft Faculty of Architecture and the Built

Nadere informatie

Veelgestelde vragen in EPC-projecten

Veelgestelde vragen in EPC-projecten Veelgestelde vragen in EPC-projecten European Energy Service Initiative 2020 EESI 2020 IEE/12/686/SI2.644738 December 2013 Opgesteld door Factor4, Johan Coolen and Charles-Henri Bourgois Disclaimer: The

Nadere informatie

LOKALE KRACHTEN BUNDELEN VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST

LOKALE KRACHTEN BUNDELEN VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST LOKALE KRACHTEN BUNDELEN VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST Wat is het Covenant of Mayors netwerk? Alle gemeenten kunnen zich aansluiten bij een Europees netwerk van gemeenten: het Covenant of Mayors (burgermeestersverdrag).

Nadere informatie

C h r i s L o r i s t, V N O - N C W. M a r n i x va n Os, C o t r u s t. B a r t Ve r h a g e n, C C S E n e r g i e - ad v i e s

C h r i s L o r i s t, V N O - N C W. M a r n i x va n Os, C o t r u s t. B a r t Ve r h a g e n, C C S E n e r g i e - ad v i e s The sole responsibility for the content of this publication lies with the authors. Itdoes not necessarily reflect the opinion of the European Union. Neither the EACI nor the European Commission are responsiblefor

Nadere informatie

Resultaten. aanbesteden voor een CO 2. -arme economie. Onze besparing* In totaal bespaarde GPP partners: t CO2e toe. *dd:

Resultaten. aanbesteden voor een CO 2. -arme economie. Onze besparing* In totaal bespaarde GPP partners: t CO2e toe. *dd: aanbesteden voor een CO 2 -arme economie Resultaten CO 2 REDUCTION Onze besparing* In totaal bespaarde GPP partners: 701.248 t CO2e 90.378 toe *dd: 08-04-2016. GPP 2020 in het kort Nationale, regionale

Nadere informatie

Project ESCO Service Center / Servicepunt Duurzame Energie Onderwerp Plan van aanpak verduurzaming Datum 19 juni 2013 Status [Status]

Project ESCO Service Center / Servicepunt Duurzame Energie Onderwerp Plan van aanpak verduurzaming Datum 19 juni 2013 Status [Status] Project ESCO Service Center / Servicepunt Duurzame Energie Onderwerp Plan van aanpak verduurzaming Datum 19 juni 2013 Status [Status] 13181693560drs. ir. E.I. BurdorfESCO Service Center / Servicepunt Duurzame

Nadere informatie

IEE/12/046/SI2.645700 2013-2016

IEE/12/046/SI2.645700 2013-2016 IEE/12/046/SI2.645700 2013-2016 04/07/2014 Disclaimer The sole responsibility for the content of this publication lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Union.

Nadere informatie

Leverbare 6.2 PPT-presentatie. RenoValue. Drijvende krachten voor verandering: Versterking van de rol van taxateurs binnen de markttransitie

Leverbare 6.2 PPT-presentatie. RenoValue. Drijvende krachten voor verandering: Versterking van de rol van taxateurs binnen de markttransitie Leverbare 6.2 PPT-presentatie RenoValue Drijvende krachten voor verandering: Versterking van de rol van taxateurs binnen de markttransitie IEE/13/618/SI2.675119 (van 13-02-2014 tot 13-02-2016) Achtergrond:

Nadere informatie

C-LIEGE - Clean Last mile transport and logistics management for smart and efficient local Governments in Europe

C-LIEGE - Clean Last mile transport and logistics management for smart and efficient local Governments in Europe C-LIEGE - Clean Last mile transport and logistics management for smart and efficient local Governments in Europe DELIVERABLE n. 7.1 TRANSFERABILITY PLAN FOR LOCAL GOVERNMENTS ON ENERGY SAVING AND SUSTAINABLE

Nadere informatie

Naar een integraal aanbod voor bijna-energieneutrale renovaties van eengezinswoningen. Erwin Mlecnik, TU Delft/ Passiefhuis-Platform vzw.

Naar een integraal aanbod voor bijna-energieneutrale renovaties van eengezinswoningen. Erwin Mlecnik, TU Delft/ Passiefhuis-Platform vzw. Naar een integraal aanbod voor bijna-energieneutrale renovaties van eengezinswoningen Erwin Mlecnik, TU Delft/ Passiefhuis-Platform vzw Inhoud Context: COHERENO Aanpak onderzoek : Ontstaan van nieuwe samenwerkingen

Nadere informatie

Cyclus 2014-2016. Sessie 1 23/10/2014

Cyclus 2014-2016. Sessie 1 23/10/2014 Cyclus 2014-2016 Sessie 1 23/10/2014 The sole responsibility for the content of this presentation lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Union. Neither the EASME

Nadere informatie

SPP TENDER MODEL. Inkoop groene elektriciteit. Afkomstig van additionele, lokale bronnen. kale bronnen

SPP TENDER MODEL. Inkoop groene elektriciteit. Afkomstig van additionele, lokale bronnen. kale bronnen SPP TENDER MODEL Inkoop groene elektriciteit Afkomstig van additionele, lokale bronnen kale bronnen Opdrachtgever: Contract: Gemeente Den Haag 15 jaar leveringscontract voor elektriciteit uit wind en zon

Nadere informatie

Nieuwsbrief 10, 1 november 2014 Het huidige speciaal nummer van het ENCLOSE nieuwsbrief is beschikbaar in 12 talen!

Nieuwsbrief 10, 1 november 2014 Het huidige speciaal nummer van het ENCLOSE nieuwsbrief is beschikbaar in 12 talen! Nieuwsbrief 10, 1 november 2014 Beste lezer, Welkom bij het laatste nummer van ENCLOSE nieuwsbrieven! Het ENCLOSE project gericht op energiebesparing bij stedelijke logistieke diensten in kleine en middelgrote

Nadere informatie

Integratie van energieprestatie in vastgoedprocessen. Introductie

Integratie van energieprestatie in vastgoedprocessen. Introductie 1 Integratie van energieprestatie in vastgoedprocessen Introductie Introductie De afkorting EPI-CREM staat voor Energy Performance Integration in Corporate Real Estate Management oftewel de integratie

Nadere informatie

www.steeep.eu November 2014 Nieuwsbrief nr 1

www.steeep.eu November 2014 Nieuwsbrief nr 1 Van: Ruymen Sigrid Verzonden: vrijdag 28 november 2014 15:12 Aan: 'vanessa@beeckmanspices.be'; 'william@beeckmanspices.be'; 'geert.lindemans@lindemans.be'; 'Philippe@straetmans.be'; 'philippe@oudpapiermichel.be';

Nadere informatie

Handleiding voor leerkrachten Hoe organiseer je de Verkeersslang voor jouw school

Handleiding voor leerkrachten Hoe organiseer je de Verkeersslang voor jouw school Handleiding voor leerkrachten Hoe organiseer je de Verkeersslang voor jouw school Inhoudsopgave 1. INTRODUCTIE 3 1.1 Wat is de Verkeersslang? 3 1.2 Waarom de Verkeersslang? 3 1.3 Tijdsplanning 3 2. SPELMATERIALEN

Nadere informatie

Ontwikkeling van web componenten voor het stimuleren van energiebesparende maatregelen

Ontwikkeling van web componenten voor het stimuleren van energiebesparende maatregelen Ontwikkeling van web componenten voor het stimuleren van energiebesparende maatregelen Erwin Mlecnik Afdeling Management in the Built Environment, Faculteit Bouwkunde TU Delft, Nederland 24 oktober 2017

Nadere informatie

factsheet #2 MOBILITEITSMANAGEMENT MAATREGELEN VOOR SCHOLEN Informatie voor scholen, besturen, ambtenaren en mobiliteits- en onderwijsorganisaties

factsheet #2 MOBILITEITSMANAGEMENT MAATREGELEN VOOR SCHOLEN Informatie voor scholen, besturen, ambtenaren en mobiliteits- en onderwijsorganisaties Informatie voor scholen, besturen, ambtenaren en mobiliteits- en onderwijsorganisaties factsheet #2 MOBILITEITSMANAGEMENT MAATREGELEN VOOR SCHOLEN De Verkeersslang is een campagne waarbij kinderen, ouders

Nadere informatie

Handleiding voor leerkrachten Hoe organiseer je de Verkeersslang voor jouw school

Handleiding voor leerkrachten Hoe organiseer je de Verkeersslang voor jouw school Handleiding voor leerkrachten Hoe organiseer je de Verkeersslang voor jouw school Inhoudsopgave 1. INTRODUCTIE 3 1.1 Wat is de Verkeersslang? 3 1.2 Waarom de Verkeersslang? 3 1.3 Tijdsplanning 3 2. SPELMATERIALEN

Nadere informatie

Integratie van energieprestatie. Aanpak. in vastgoedprocessen

Integratie van energieprestatie. Aanpak. in vastgoedprocessen 2 Integratie van energieprestatie Aanpak in vastgoedprocessen Introductie Het EPI-CREM project (Energy performance Integration in (public) Corporate Real Estate Management) heeft als hoofddoel het bevorderen

Nadere informatie

ENTRE-YOU in Practice

ENTRE-YOU in Practice ENTRE-YOU in Practice 1 Erasmus+ Strategische Partnership voor beroeps-educatie en training Project Titel: ENTRE-YOU - Ondernemende mentaliteit voor jonge benadeelde werkzoekenden Project nummer: 2015-1-RO01-KA202-015052

Nadere informatie

Een familieanamnese afnemen. Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project.

Een familieanamnese afnemen. Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. Een familieanamnese afnemen Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. This project has been co-funded by the European Union under the Erasmus+ programme. The material in

Nadere informatie

Online availability of training material on Energy Performance Contracting

Online availability of training material on Energy Performance Contracting Online availability of training material on Energy Performance Contracting Belgium Co-funded by the European Union Energy Performance Contracting Plus 2 Factor4 Lange Winkelstraat 26 2010 Antwerpen Belgium

Nadere informatie

Seminar 360 on Renewable Energy

Seminar 360 on Renewable Energy Seminar 360 on Renewable Energy Financieren van duurzame energie initiatieven ING Lease (Nederland) B.V. Roderik Wuite - Corporate Asset Specialist - Agenda I 1. Introductie 2. Financiering van duurzame

Nadere informatie

MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen

MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen Maureen Rutten-van Mölken SELFIE tweede nationale workshop 29 maart 2018 Agenda 12:00 12:30u Inloop met koffie, thee en broodjes 12:30 12:45u Voorstelrondje 12:45

Nadere informatie

Slimme meter en beter energiemanagement voor gebouweigenaren en facilitair

Slimme meter en beter energiemanagement voor gebouweigenaren en facilitair Slimme meter en beter energiemanagement voor gebouweigenaren en facilitair managers Real-time monitoring van het dagelijkse energieverbruik Traceren verbruikspieken en ongewenst verbruik Inzicht in effect

Nadere informatie

C-LIEGE - Clean Last mile transport and logistics management for smart and efficient local Governments in Europe

C-LIEGE - Clean Last mile transport and logistics management for smart and efficient local Governments in Europe C-LIEGE - Clean Last mile transport and logistics management for smart and efficient local Governments in Europe DELIVERABLE D2.2 Knowledge Sharing Workshop proceedings- SUMMARY (Dutch) Dissemination level:

Nadere informatie

Afbeeldingenhandboek

Afbeeldingenhandboek Go&Learn initiatief Afbeeldingenhandboek G&L European Network Management Body The Go&Learn initiative is a multilateral network supported by the EU LLP funds. It is aimed to organize and manage an international

Nadere informatie

Bedrijfsmodellen voor de renovatie van particuliere eengezinswoningen. Antwerpen, 28 April 2016 Kennisplatform Renovatie Ad Straub, TU Delft

Bedrijfsmodellen voor de renovatie van particuliere eengezinswoningen. Antwerpen, 28 April 2016 Kennisplatform Renovatie Ad Straub, TU Delft Bedrijfsmodellen voor de renovatie van particuliere eengezinswoningen Antwerpen, 28 April 2016 Ad Straub, TU Delft Agenda nzeb particuliere markt Nederland Renovatiewinkels COHERENO coalities aanbodzijde

Nadere informatie

Inzicht hebben in veel voorkomende patronen van overerving. Professor Martina Cornel and professor Heather Skirton Gen-Equip Project

Inzicht hebben in veel voorkomende patronen van overerving. Professor Martina Cornel and professor Heather Skirton Gen-Equip Project Inzicht hebben in veel voorkomende patronen van overerving Professor Martina Cornel and professor Heather Skirton Gen-Equip Project Leerdoelen Inzicht hebben in de drie belangrijkste patronen van overerving

Nadere informatie

Genetische testen. Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project.

Genetische testen. Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. Genetische testen Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. Inzicht krijgen in genetische testen en testresultaten Inhoud Wat is genetisch testen? Klinische toepassingen

Nadere informatie

De bedrijven maken 2 soorten producten Alle bedrijven verkopen deze producten in dezelfde markt. Klanten

De bedrijven maken 2 soorten producten Alle bedrijven verkopen deze producten in dezelfde markt. Klanten The Business Game 1 Business Game De bedrijven maken 2 soorten producten Alle bedrijven verkopen deze producten in dezelfde markt Klanten This publication reflects the views only of the author, and the

Nadere informatie

Europese Commissie Directoraat generaal Gezondheid en Consumentenbescherming. Raadpleging inzake gezondheidsdiensten B232 8/102 B-1049 BRUSSEL België

Europese Commissie Directoraat generaal Gezondheid en Consumentenbescherming. Raadpleging inzake gezondheidsdiensten B232 8/102 B-1049 BRUSSEL België Europese Commissie Directoraat generaal Gezondheid en Consumentenbescherming. Raadpleging inzake gezondheidsdiensten B232 8/102 B-1049 BRUSSEL België Utrecht, 31 januari 2007 Onderwerp: Consultatiedocument

Nadere informatie

ENERGiE BOEKHOUDING. Empowered by KU Leuven, VITO, imec & UHasselt

ENERGiE BOEKHOUDING. Empowered by KU Leuven, VITO, imec & UHasselt ENERGiE BOEKHOUDING Empowered by KU Leuven, VITO, imec & UHasselt JOINT ENGAGEMENT FOR ENERGY This project has received funding from the European Union s Horizon 00 research and innovation programme under

Nadere informatie

Trainingsmodule 1 Energie Prestatie Contracten (EPC) de basis

Trainingsmodule 1 Energie Prestatie Contracten (EPC) de basis Trainingsmodule 1 Energie Prestatie Contracten (EPC) de basis Transparense Project Juni 2015 OVERZICHT VAN TRAININGSMODULES I. EPC de basis II. EPC-Proces van Projectidentificatie tot aanbesteding III.

Nadere informatie

Bollaertbeek action lab België

Bollaertbeek action lab België Bollaertbeek action lab België Ellen Pauwelyn, Elien Dupon, Els Belmans, Eva Kerselaers, Ingeborg Joris, Piet Seuntjens 6 december 2018, Inagro Disclaimer: This presentation only reflects the author s

Nadere informatie

BewareE. Energiediensten: Verlaging van het energieverbruik van de burger door gedragsverandering. Document: D15a (2) Het project BewareE 20080409.

BewareE. Energiediensten: Verlaging van het energieverbruik van de burger door gedragsverandering. Document: D15a (2) Het project BewareE 20080409. D15c (2) Het project 20080409 Pagina 1 van 6 Energiediensten: Verlaging van het energieverbruik van de burger door gedragsverandering Document: D15a (2) Het project 20080409.doc Kortmann, Jaap; Krutwagen,

Nadere informatie

Water governance Vergelijking van de EU actiegebieden

Water governance Vergelijking van de EU actiegebieden Water governance Vergelijking van de EU actiegebieden Belgische WaterProtect stakeholder workshop 6 december 2018 Els Belmans (ILVO) Eva Kerselaers (ILVO), Ellen Pauwelyn (Inagro), Elien Dupon (Inagro),

Nadere informatie

ESCo s en EPC, Ook voor Openbare besturen en KMO s? ECONEXT, Antwerpen, 18 April 2013 Factor4, C-H Bourgois

ESCo s en EPC, Ook voor Openbare besturen en KMO s? ECONEXT, Antwerpen, 18 April 2013 Factor4, C-H Bourgois ESCo s en EPC, Ook voor Openbare besturen en KMO s? ECONEXT, Antwerpen, 18 April 2013 Factor4, C-H Bourgois Agenda ESCO s en EPC, definitie Minimale project criteria Openbare besturen KMO s Conclusies

Nadere informatie

Sociale statuten: zelfstandige versus werknemer

Sociale statuten: zelfstandige versus werknemer Sociale statuten: zelfstandige versus werknemer Als je in België werkt, betaal je sociale lasten waardoor je recht hebt op sociale bescherming. Dit wordt het sociaal statuut genoemd. Er zijn drie verschillende

Nadere informatie

Seminar Hernieuwbare energie voor bedrijven

Seminar Hernieuwbare energie voor bedrijven Seminar Hernieuwbare energie voor bedrijven Financieren van duurzame energie initiatieven ING Auke de Boer- manager ING Groenbank N.V. Agenda I 1. Introductie 2. Financiering duurzame energie initiatieven

Nadere informatie

Historiana s gebruikershandleiding

Historiana s gebruikershandleiding Historiana s gebruikershandleiding Historiana is een online leeractiviteitenplatform, ontwikkeld door geschiedenisonderwijsgevenden uit heel Europa en daarbuiten. Het doel is om collega s the helpen bij

Nadere informatie

Module leren: preventiemodule vroegtijdig schoolverlaat voorkomen door middel van digitale verhalen en kaarten. tellyourstorymap.

Module leren: preventiemodule vroegtijdig schoolverlaat voorkomen door middel van digitale verhalen en kaarten. tellyourstorymap. Module leren: preventiemodule vroegtijdig schoolverlaat voorkomen door middel van digitale verhalen en kaarten tellyourstorymap.eu -Co-funded by the Erasmus+ Programma of the European Union Module voor

Nadere informatie

Project 5 Spelen met licht Deel 1

Project 5 Spelen met licht Deel 1 Project 5 Spelen met licht Deel 1 1 Wist je dat? Licht belangrijk is voor de gezondheid. Ons lichaam licht nodig heeft om vitamine D te maken. Ons slaap- en waakritme wordt gecontroleerd door licht. Een

Nadere informatie

Bewegen Werkt OMGAAN MET DRUK DOOR MARIKE VAN KALKEN LEEFSTIJLCOACH

Bewegen Werkt OMGAAN MET DRUK DOOR MARIKE VAN KALKEN LEEFSTIJLCOACH Bewegen Werkt OMGAAN MET DRUK DOOR MARIKE VAN KALKEN LEEFSTIJLCOACH STRESSLESS Improving Educators Resilience to Stress This project has been funded with support from the European Commission. This publication

Nadere informatie

Het bevorderen van Geothermische stadsverwarming systemen in Europa

Het bevorderen van Geothermische stadsverwarming systemen in Europa Het bevorderen van Geothermische stadsverwarming systemen in Europa Over Geothermische stadsverwarming Er zijn meer 5.000 systemen voor stadsverwarming in Europa, waaronder meer dan 240 geothermische stadsverwarmingsystemen

Nadere informatie

Onderschrijving van het Belgische Stappenplan

Onderschrijving van het Belgische Stappenplan Gelieve terug te bezorgen aan: Build Up Skills Belgium t.a.v. Kristof Van Roy Koningsstraat 132 1000 Brussel Beste, Onderschrijving van het Belgische Stappenplan Het project Build Up Skills Belgium resulteerde

Nadere informatie

Project 7 Pratende plant Deel 1

Project 7 Pratende plant Deel 1 Project 7 Pratende plant Deel 1 1 Wist je dat? Wist jij dat er ook luchtzuiverende planten bestaan? Deze planten zorgen niet alleen voor een leuke sfeer en voor zuurstof, maar dus ook voor een schonere

Nadere informatie

Serviceplannen. Handleiding

Serviceplannen. Handleiding Serviceplannen Handleiding Sure IT b.v. 2017, Sure IT b.v. Het Wilmar logo en Wilmar Infosystems zijn handelsmerken van Sure IT b.v. Dit document is met uiterste zorg samengesteld. Sure IT aanvaardt geen

Nadere informatie

Project 2 Dobbelsteen Deel 1

Project 2 Dobbelsteen Deel 1 Project 2 Dobbelsteen Deel 1 1 Wist je dat? 2 Dit ga je maken Slimme technische oplossingen kunnen mensen met een beperking helpen om makkelijker mee te doen met activiteiten van andere mensen. We kunnen

Nadere informatie

Project 6 De Quiz Deel 1

Project 6 De Quiz Deel 1 Project 6 De Quiz Deel 1 1 Wist je dat? 2 Dit ga je maken In Nederland staat één van de grootste bloemenveilingen ter wereld. Iedere dag wordt er gehandeld in miljoenen bloemen en planten. Na de veiling

Nadere informatie

Groundbreaking Innovative Financing of Training in a European Dimension. Final GIFTED Model May 2013

Groundbreaking Innovative Financing of Training in a European Dimension. Final GIFTED Model May 2013 Groundbreaking Innovative Financing of Training in a European Dimension Final GIFTED Model May 2013 Project Reference no. 517624-LLP-1-2011-1-AT-GRUNDTVIG-GMP Workpackage no. WP 3 Test and Validation Deliverable

Nadere informatie

Samen naar een goede waterkwaliteit in de Bollaertbeek

Samen naar een goede waterkwaliteit in de Bollaertbeek Samen naar een goede waterkwaliteit in de Bollaertbeek Programma: 13u00 Ontvangst met koffie 13u15-13u30 Inleiding (Elien Dupon, Inagro) 13u30 13u50 Zuiver water is een noodzaak (Ingrid Keupers, De Watergroep)

Nadere informatie

Project 3 Bibberspiraal Deel 1

Project 3 Bibberspiraal Deel 1 Project 3 Bibberspiraal Deel 1 1 Wist je dat? 2 Dit ga je maken Er maar weinig chirurgen zijn die kleine bloedvaten en zenuwcellen kunnen herstellen. Dit komt omdat zij niet kunnen opereren zonder hun

Nadere informatie

OVERZICHT DEEL I ONDERZOEK: DE BELGISCHE ONDERNEMER EN CROWDFUNDING DEEL II HELLO CROWD!, TWEE JAAR LATER: DE RESULTATEN

OVERZICHT DEEL I ONDERZOEK: DE BELGISCHE ONDERNEMER EN CROWDFUNDING DEEL II HELLO CROWD!, TWEE JAAR LATER: DE RESULTATEN OVERZICHT DEEL I ONDERZOEK: DE BELGISCHE ONDERNEMER EN CROWDFUNDING DEEL II HELLO CROWD!, TWEE JAAR LATER: DE RESULTATEN 13 oktober 2017 hellocrowd.be @hellocrowdnl @hellobankbelgie METHODOLOGIE - Een

Nadere informatie

Europese programma s en films vertegenwoordigen driekwart van de uitzendingen met de grootste kijkdichtheid

Europese programma s en films vertegenwoordigen driekwart van de uitzendingen met de grootste kijkdichtheid IP/09/840 Brussel, 28 mei 2009 Europese programma s en films vertegenwoordigen driekwart van de uitzendingen met de grootste kijkdichtheid In Europa vervaardigde films en televisieprogramma s blijven Europese

Nadere informatie

COHERENO. renovatie van een rijwoning tot. feitelijk nulenergie

COHERENO. renovatie van een rijwoning tot. feitelijk nulenergie COHERENO renovatie van een rijwoning tot feitelijk nulenergie 6de Energiecongres, 7 3 4 Wouter Hilderson, Irati Artola, Passiefhuis- Platform vzw wat is COHERENO? de samenwerking tussen bedrijven versterken

Nadere informatie

Integratie van energieprestatie in vastgoedprocessen. EPI-CREM pilot projecten

Integratie van energieprestatie in vastgoedprocessen. EPI-CREM pilot projecten 4 Integratie van energieprestatie in vastgoedprocessen EPI-CREM pilot projecten Introductie De afkorting EPI-CREM staat voor Energy Performance Integration in Corporate Real Estate Management oftewel de

Nadere informatie

Onderzoek A Spuitwater Voedingskleurstof (in verschillende kleuren: oranje, geel, rood, groen) Bekertjes

Onderzoek A Spuitwater Voedingskleurstof (in verschillende kleuren: oranje, geel, rood, groen) Bekertjes 6-8 jaar Wetenschappelijke inhoud: Humane biologie Beoogde concepten/vaardigheden: Zintuigen Beoogde leeftijdsgroep: 6-8 jaar oud Duur van de activiteit: 2-3 lessen, al naargelang het aantal onderzoeken

Nadere informatie

Urgenda ESCo-project. Peter Odermatt

Urgenda ESCo-project. Peter Odermatt Urgenda ESCo-project Peter Odermatt Inleiding Ambitie Urgenda: Vergroten energie efficiency in NL Beter benutting hernieuwbare energie potentieel in NL Verkennen onder welke voorwaarden ESCo s een bijdrage

Nadere informatie

Markt voor energiediensten in Vlaanderen/België

Markt voor energiediensten in Vlaanderen/België Markt voor energiediensten in Vlaanderen/België Charles-Henri Bourgois, Adviseur, Fedesco KnowledgeCenter, Factor4 Inleiding Sterke groei in de Belgische energie diensten sector Veel verschillende spelers

Nadere informatie

Prenataal testen voor genetische aandoeningen begrijpen. Professor Martina Cornel & Professor Heather Skirton Gen-Equip Project.

Prenataal testen voor genetische aandoeningen begrijpen. Professor Martina Cornel & Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. Prenataal testen voor genetische aandoeningen begrijpen Professor Martina Cornel & Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. Prenataal testen verwijst naar het testen van de foetus tijdens de zwangerschap

Nadere informatie

Lean Six Sigma. Examen Richtlijnen. Dr. R. Messnarz / D. Ekert / H.C. Theisens

Lean Six Sigma. Examen Richtlijnen. Dr. R. Messnarz / D. Ekert / H.C. Theisens Lean Six Sigma Examen Richtlijnen Dr. R. Messnarz / D. Ekert / H.C. Theisens 2 ECQA / LSSA Examen Richtlijnen Inhoudsopgave 1 Introductie... 3 1.1 Certificatie niveaus... 3 1.1.1 Yellow Belt / Orange Belt...

Nadere informatie

Routekaart naar klimaatneutraal 2050

Routekaart naar klimaatneutraal 2050 Routekaart naar klimaatneutraal 2050 Renda 9 februari 2017 Thijs Kurstjens Contract N : IEE/13/763/ SI2.674877 March 2014 - February 2017 The sole responsibility for the content of this presentation lies

Nadere informatie

Europese Commissie Directoraat-generaal Gezondheid en consumentenbescherming Raadpleging inzake gezondheidsdiensten B 232 8/102 B-1049 BRUSSEL België

Europese Commissie Directoraat-generaal Gezondheid en consumentenbescherming Raadpleging inzake gezondheidsdiensten B 232 8/102 B-1049 BRUSSEL België Coördinatieorgaan Samenwerkende Ouderenorganisaties Chr. Krammlaan 8 Postbus 222 3500 AE Utrecht Telefoon 030 276 99 85 Europese Commissie Directoraat-generaal Gezondheid en consumentenbescherming Raadpleging

Nadere informatie

Landbouw richting 2020

Landbouw richting 2020 A Landbouw richting 2020 Bert-Jan Aling Rabobank Nederland Sectormanager Food & Agri Financieringsvolume 1996-2009 30,0 28,1 30,1 28,0 26,0 23,4 25,8 24,0 22 22,2 22,0 19,7 20,5 20,0 18,2 19 18,0 17,1

Nadere informatie

Drijven maar! 3-5. Auteur : Kristof Van de Keere, VIVES, Belgium. jaar. Wetenschappelijke inhoud: Natuurwetenschap

Drijven maar! 3-5. Auteur : Kristof Van de Keere, VIVES, Belgium. jaar. Wetenschappelijke inhoud: Natuurwetenschap 3-5 jaar Wetenschappelijke inhoud: Natuurwetenschap Beoogde concepten/vaardigheden: Beoogde leeftijdsgroep: 3-5 jaar oud Duur van de activiteit: 20 minuten Samenvatting: Deze activiteit past binnen een

Nadere informatie

Hoe samenwerking, verandering en voorlichting zorgen voor meer en betere ESCo projecten in Nederland P5 presentatie Christine van Oeveren

Hoe samenwerking, verandering en voorlichting zorgen voor meer en betere ESCo projecten in Nederland P5 presentatie Christine van Oeveren Hoe samenwerking, verandering en voorlichting zorgen voor meer en betere ESCo projecten in Nederland 17-04-2014 P5 presentatie Christine van Oeveren 1 Inhoudsopgave Inleiding 1. Wat zijn ESCo s? 2. Meer?

Nadere informatie

Prestatiecontracten voor bestaand maatschappelijk vastgoed: slim besparen én verduurzamen

Prestatiecontracten voor bestaand maatschappelijk vastgoed: slim besparen én verduurzamen Prestatiecontracten voor bestaand maatschappelijk vastgoed: slim besparen én verduurzamen 6 december 2011 Albert Hulshoff Ede 22 maart 2012 Prestatiecontracten - Prestatiecontracten - ESCo-eigenschappen

Nadere informatie

Elektronische controle in een internationale context

Elektronische controle in een internationale context Elektronische controle in een internationale context Miranda Boone, Stephanie Rap, Matthijs van der Kooij (Universiteit Utrecht) Creativity and Effectiveness in the Use of Electronic Monitoring as an Alternative

Nadere informatie

Lichaamsbedekking isolatievermogen 6-8. Auteur : Annette Scheersoi, Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn, Germany. jaar

Lichaamsbedekking isolatievermogen 6-8. Auteur : Annette Scheersoi, Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn, Germany. jaar 6-8 jaar Wetenschappelijke inhoud: Biowetenschap, zoölogie, humane biologie Beoogde concepten/vaardigheden: Adaptatie, fysiologie, isolatie Beoogde leeftijdsgroep: 6-8 jaar oud Duur van de activiteit:

Nadere informatie

In welke richting groeien planten? 6-8. Auteur: Annette Scheersoi, Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn. jaar

In welke richting groeien planten? 6-8. Auteur: Annette Scheersoi, Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn. jaar 6-8 jaar Wetenschappelijke inhoud: Biowetenschap (biologie, plantkunde, gravitatiebiologie) Beoogde concepten/vaardigheden: Gravitropie (geotropie) Beoogde leeftijdsgroep: 6-8 jaar oud Duur van de activiteit:

Nadere informatie

Modelprocessen voor het combineren van energieprestatiecontracten (EPC) en overige energie-gerelateerde maatregelen

Modelprocessen voor het combineren van energieprestatiecontracten (EPC) en overige energie-gerelateerde maatregelen Modelprocessen voor het combineren van energieprestatiecontracten (EPC) en overige energie-gerelateerde maatregelen guarantee Deliverable D2.7 Horizon 2020, subsidieovereenkomst nr. 696040 Dit project

Nadere informatie

OVERZICHT DEEL I ONDERZOEK: DE BELG EN CROWDFUNDING DEEL II HELLO CROWD!, TWEE JAAR LATER: DE

OVERZICHT DEEL I ONDERZOEK: DE BELG EN CROWDFUNDING DEEL II HELLO CROWD!, TWEE JAAR LATER: DE hellocrowd.be @hellocrowdnl @hellobankbelgie OVERZICHT DEEL I ONDERZOEK: DE BELG EN CROWDFUNDING DEEL II HELLO CROWD!, TWEE JAAR LATER: DE RESULTATEN 13 oktober 2017 METHODOLOGIE - Een jaar na het eerste

Nadere informatie

Samen naar een goede waterkwaliteit in de Bollaertbeek

Samen naar een goede waterkwaliteit in de Bollaertbeek Samen naar een goede waterkwaliteit in de Bollaertbeek 13.00u Ontvangst met koffie 13.15u 14.00u Acties binnen WaterProtect: 'Aanpak puntvervuiling', 'Randenbeheer' en 'Waterkwaliteit kort op de bal' 14.00u

Nadere informatie

Europese Gedragscode voor Energieprestatiecontracten

Europese Gedragscode voor Energieprestatiecontracten 11 July 2014 Transparense project Dit document is tot stand gekomen in het kader van het project Transparense Increasing Transparency of energie Service Markets gefinancierd door het EU programma Intelligent

Nadere informatie

Update implementatie bepalingen klinisch onderzoek MDR in Nederland

Update implementatie bepalingen klinisch onderzoek MDR in Nederland Update implementatie bepalingen klinisch onderzoek MDR in Nederland Sabina Hoekstra-van den Bosch Verdiepende sessie Klinisch Onderzoek VWS, Den Haag, 23 mei 2019 Samenvatting 1. Inleiding 2. Nieuwe EU

Nadere informatie

Hoe organiseer je een goede uitvraag voor een complex product een toelichting op de Leidraad aanbesteding energieprestatiecontracten

Hoe organiseer je een goede uitvraag voor een complex product een toelichting op de Leidraad aanbesteding energieprestatiecontracten Hoe organiseer je een goede uitvraag voor een complex product een toelichting op de Leidraad aanbesteding energieprestatiecontracten Alexandra Boot Boot Advocaten Leidraad aanbesteden EPC Hoe organiseer

Nadere informatie

Must we change? < 2 C by 2100 ambition: 1.5 C. 195 countries agreed in Paris: Carbon in known fossil fuel reserves

Must we change? < 2 C by 2100 ambition: 1.5 C. 195 countries agreed in Paris: Carbon in known fossil fuel reserves Je klimaatactieplan in één handige online tool Must we change? FutureproofedCities helpt jouw stad of gemeente kiezen voor een aantrekkelijke toekomst. In the 2015 Paris Agreement, virtually every nation

Nadere informatie

MDR (2017/745) en klinisch onderzoek - Implementatie in Nederland -

MDR (2017/745) en klinisch onderzoek - Implementatie in Nederland - MDR (2017/745) en klinisch onderzoek - Implementatie in Nederland - DCRF 26 september 2018 Monique Al Teamcoördinator Landelijk Bureau CCMO MDR: Drie hoofdcategoriën klinisch onderzoek I II III Klinisch

Nadere informatie

SLIMME TECHNIEKEN VENTILATIESYSTEEM C

SLIMME TECHNIEKEN VENTILATIESYSTEEM C SLIMME TECHNIEKEN VENTILATIESYSTEEM C Inleiding Wie goed isoleert en luchtdicht bouwt, moet ook goed ventileren. De klassieke woning is één groot luchtlek en is dus van nature uit goed geventileerd. Dit

Nadere informatie

Training Module 5. Energie Prestatie Contracten Supportstrategie. Transparense Project Juni

Training Module 5. Energie Prestatie Contracten Supportstrategie. Transparense Project Juni Training Module 5. Energie Prestatie Contracten Supportstrategie Transparense Project Juni 2015 OVERZICHT VAN TRAININGSMODULES I. EPC de basis II. EPC-Proces van Projectidentificatie tot aanbesteding III.

Nadere informatie

BASISVAARDIGHEDEN & COMMINICATIETRAINING. Nederlandse Versie

BASISVAARDIGHEDEN & COMMINICATIETRAINING. Nederlandse Versie Toolbox Golden Goal BASISVAARDIGHEDEN & COMMINICATIETRAINING met GEINTEGREERDE SPORT ACTIVITEITEN Nederlandse Versie 1 Dit project is mede mogelijk gemaakt door het SOCRATES-GRUNDTVIG programma van de

Nadere informatie

November 2014 Nieuwsbrief nr 1

November 2014 Nieuwsbrief nr 1 Van: Ruymen Sigrid Verzonden: vrijdag 28 november 2014 15:12 Aan: 'vanessa@beeckmanspices.be'; 'william@beeckmanspices.be'; 'geert.lindemans@lindemans.be'; 'Philippe@straetmans.be'; 'philippe@oudpapiermichel.be';

Nadere informatie

Tilburg University. Energiebesparing door gedragsverandering van Raaij, Fred; Verhallen, T.M.M. Published in: Psychologie. Publication date: 1982

Tilburg University. Energiebesparing door gedragsverandering van Raaij, Fred; Verhallen, T.M.M. Published in: Psychologie. Publication date: 1982 Tilburg University Energiebesparing door gedragsverandering van Raaij, Fred; Verhallen, T.M.M. Published in: Psychologie Publication date: 1982 Link to publication Citation for published version (APA):

Nadere informatie

Toelichting doorrekening Energieakkoord - Gebouwde omgeving

Toelichting doorrekening Energieakkoord - Gebouwde omgeving Toelichting doorrekening Energieakkoord - Gebouwde omgeving Casper Tigchelaar Marijke Menkveld Den Haag, SER 2 oktober 2013 www.ecn.nl Instrumenten gericht op eigenaar-bewoners Bewustwording en informatie

Nadere informatie

Actuele ontwikkelingen ten aanzien van toetsen van medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen

Actuele ontwikkelingen ten aanzien van toetsen van medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen Actuele ontwikkelingen ten aanzien van toetsen van medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen NVMETC scholingsdagen 2017 Monique Al Sr wetenschappelijk stafmedewerker CCMO Ontwikkelingen wetgeving 1.

Nadere informatie

PERSCONFERENTIE WOONKREDIETEN 2016

PERSCONFERENTIE WOONKREDIETEN 2016 PERSCONFERENTIE WOONKREDIETEN 2016 SÉBASTIEN DEGAND GREET VAN CRIEKINGEN 2/02/2017 @BNPPFBelgie #BNPPFimmo AGENDA 1. VASTGOEDSECTOR IN BELGIË 2. BELANGRIJKSTE TENDENSEN 2016 A. Algemene tendensen: blijven

Nadere informatie