Numerieke Geodynamica

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Numerieke Geodynamica"

Transcriptie

1 Oerol Festival, 16 juni 2014 Numerieke Geodynamica (Hoe nerds de Aarde bestuderen) Dr. Cedric Thieulot!!!!

2 1997 B.Sc. Wiskunde! (Univ. Parijs XI)! 2000 M.Sc. Natuurkunde! (TU/e)! 2004 Ph.D. Natuurkunde! (RUG)! 2005->2008 Onderzoeker! (Univ. Rennes)! 2008->2012 Onderzoeker! (Univ. Bergen)! 2012-> Onderzoeker! (UU)

3 Onderzoeker & Muzikant

4 Kintsukuroi is een gedanste opera over het leven van een seismoloog. Op een klein eiland voor de kust van Japan ontmoet hij een vrouw. De liefde van zijn leven. Als zij verdwijnt in de golven van de tsunami van 2011, weigert hij haar dood te aanvaarden en blijft haar zoeken. In de trillingen van de aarde die hij registreert met zijn seismograaf leest hij haar hartslag.

5 De Japanse aardbeving van maart 2011: aardbeving aan de oostkust! magnitude 9.0! de krachtigste aardbeving ooit in Japan! #5 in de hele wereld sinds 1900! enorme tsunami s (golven van 40m)! 15,000 doden

6 De Japanse aardbeving van 2011

7 De Japanse aardbeving van 2011

8 Pacifische Ring van Vuur 452 vulkanen (128 actief, 65 gevaarlijk)! ~90%van alle aardevingen, 81% van de grootste

9 Platentektoniek

10 Platentektoniek film Douwe Eilanden komen weer samen, als de zeebodem breekt en verschuift

11 GPS snelheden in Asië

12 GPS snelheden in Turkije

13 De Japanse subductiezone

14

15 Seismische golven

16 Seismische golven propagatie Seismograaf

17 Seismogram

18 Wat is de drijvende kracht van dit alles? 6300km 0 o C 3000 o C Mantel! Convectie

19 Binnenkern Mantelconvectie & platen rug trog trog Buitenkern

20 Hoe kan ik verder? Wat zit in de weg? (1) De straal van de Aarde is ~6370km.!! Het diepste gat ooit gemaakt! door mensen is 12.3 km diep,! i.e. ~ 0.2%!!

21 Hoe kan ik verder? Wat zit in de weg? (2) Met GPS gemeten snelheden ~ max. 6 cm/jaar! GPS bestaat pas ~ 30 jaar! -> max. beweging ~1.8m De Aarde is 4.65 biljoen jaar oud ( jaar)! De mensheid is ~ jaar oud.! De wetenschap is slechts ~ 3000 jaar oud.

22 Hoe kan ik verder? Wat zit in de weg? (3) Door subductie verdwijnen oude platen.! De oudste oceanische plaat is ~ 250 miljoen jaar

23 Hoe kan ik verder? Wat zit in de weg? (4) Erosie & sedimentatie veranderen het landschap.! Erosiesnelheid ~ 1cm/yr.

24 Wat is Numerieke Modellering? Numerieke wiskunde is het deelgebied van de wiskunde dat in! computerprogramma s gebruikt wordt. In een wetenschappelijke context is een model een vereenvoudigde voorstelling, beschrijving of nabootsing van de werkelijkheid.

25 Computerwetenschap Computers zijn dom (ze zijn door mensen gebouwd) Computers begrijpen 0, 1 en niks anders! Ik schrijf computerprogramma s! die gebruikt worden om de Aarde te modelleren

26 back to school = = ! + 3 = 6

27 back to school X Y Z = 4 ( X ) Y ( ) ( 6 ) Z = X Y = 7 2 X + 4! Y + 3 Z = 6 2 4! 3 Z

28 back to school Matrix onbekenden ( )( ) ( ) X Y = 7 2 4! 3 Z 6

29 back to school Matrix Matrix Grootte = NxN! Aantal onbekenden = N ( )( ) X Y 2 4! 3 Z

30 Realiteit Computerwereld Aantal onbekenden! = aantal roosterpunten

31 1000km 1000km 100km Subductiezone! Aardbevingen

32 gewenste resolutie ~1x1x1km! >100 miljoen onbekenden! >matrix=100 miljoen x 100 miljoen! >10 16 = getallen! > 1 getal <-> 8 bytes 80 miljoen Gb minimaal operaties! > gemiddelde snelheid van! een processor ~ 10 Gflop/sec! > 1 miljoen seconden ~ 11 dagen krachtige computers wanted!!!

33 De wereld van supercomputers #2 in de wereld! 552,960 processoren! Gbytes geheugen! 17.6 petaflops = operaties/seconde

34 De wereld van supercomputers elektriciteitsconsumptie -> $3.5 miljoen per jaar! geproduceerde warmte -> verwarming! gebruikt door! google, facebook,! oliemaatschappijen! KNMI! het leger! wetenschappers

35 Methodologie (Onzekere)! Input model/code Natuurkunde! Wiskunde! Scheikunde! Computerwetenschap Resultaten klopt het met! observaties? correcties Nee Ja artikelen! $$$, macht! mooie vrouwen

36 Mantel convectie! met de ASPECT code! 1200 processoren! ~24h rekentijd!

37 Subductiemodellering Materialen Temperatuur

38 2D subductie (UU) 3D subductie (UU)

39 Waarom zijn we nooit klaar? oceanografie,! atmosfeer evolutie,! geochemie! geophysica! geobiologie! paleontologie! seismologie! geographie! geomorphologie! Natuurkunde! Scheikunde Aardwetenschappen Numerieke Wiskunde! Computerwetenschap

40 Dank u wel!

Krachten van de natuur hoofdstuk 1B4

Krachten van de natuur hoofdstuk 1B4 Krachten van de natuur hoofdstuk 1B4 Cursus 4.1: De aarde beeft Opbouw van de aarde Clip: Opbouw van de aarde De aarde is, van binnen naar buiten, opgebouwd uit: 1. de binnenkern De kern van de aarde is

Nadere informatie

5 havo 2 End. en ex. processen 1-4

5 havo 2 End. en ex. processen 1-4 5 havo 2 End. en ex. processen 1-4 Rusteloze aarde De Toch miljoenenstad ging het in 79 Napels na Chr. ligt grandioos op nog geen mis 10km De inwoners van de Vesuvius, van niemand Pompei waren lijk zich

Nadere informatie

Natuurrampen. Natuurrampen. Enkele voorbeelden... Oorzaken: bijvoorbeeld lawine, aardbeving, orkaan, overstroming, tsunami en vulkaanuitbarsting.

Natuurrampen. Natuurrampen. Enkele voorbeelden... Oorzaken: bijvoorbeeld lawine, aardbeving, orkaan, overstroming, tsunami en vulkaanuitbarsting. Natuurrampen Natuurrampen Natuurrampen Enkele voorbeelden... Oorzaken: bijvoorbeeld lawine, aardbeving, orkaan, overstroming, tsunami en vulkaanuitbarsting. Gevolgen: bijvoorbeeld bedolven mensen, doden,

Nadere informatie

Sessie 2 De Sumatra beving en tsunami

Sessie 2 De Sumatra beving en tsunami Sessie 2 De Sumatra beving en tsunami Nadat we in sessie 1 de hoofdelementen van de plaattektoniek hebben leren kennen, geeft deze sessie inzicht in de seismische activiteit in subductiezones, de meest

Nadere informatie

Aardrijkskunde Bewegende aarde Leerjaar 2ha HBAK Antwoordmodel

Aardrijkskunde Bewegende aarde Leerjaar 2ha HBAK Antwoordmodel Aardrijkskunde Bewegende aarde Leerjaar 2ha HBAK Antwoordmodel ------------------------------------------------------------------------------------------ Let op: - Je bent zelf verantwoordelijk voor het

Nadere informatie

Praktische opdracht Aardrijkskunde Aardbevingen - gevolgen delfstofwinning in NL

Praktische opdracht Aardrijkskunde Aardbevingen - gevolgen delfstofwinning in NL Praktische opdracht Aardrijkskunde Aardbevingen - gevolgen delfstofwinning in NL Praktische-opdracht door een scholier 2086 woorden 28 oktober 2005 4,7 44 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Aardbevingen

Nadere informatie

BEWEGENDE AARDE: KWARTET

BEWEGENDE AARDE: KWARTET BEWEGENDE AARDE: KWARTET Theoretisch kader In dit kwartetspel leer je door middel van het beantwoorden van vragen over van alles dat met het bewegen van de aarde te maken heeft. Elk kwartet heeft een onderwerp,

Nadere informatie

De horizontale bewegingen van de platen

De horizontale bewegingen van de platen De horizontale bewegingen van de platen!sommige platen bestaan uit oceanische korst, sommige uit continentale korst, sommige uit beiden.!een continentale plaat is lichter dan een oceanische plaat Platen

Nadere informatie

Reis naar het middelpunt der Aarde

Reis naar het middelpunt der Aarde Reis naar het middelpunt der Aarde Wim van Westrenen Vrije Universiteit Amsterdam Leidse Winterlezing, 9 november 2014 Mijn onderzoek aan de VU Planetaire evolutie Fysische en chemische eigenschappen bij

Nadere informatie

Daarbij stierven 200 duizend mensen.

Daarbij stierven 200 duizend mensen. Filmpje op www.youtube.com/watch?v=vua_y9c4zu4&feature=related Google trefwoorden: filmpje, plaattektoniek, teleac, youtube Aardbevingen Beweging in de aarde In 2004 was de tsunami in Azië na aardbeving

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) (Summary in Dutch) Aardwetenschappers kijken naar de structuur van het oppervlak en inwendige van de aarde, en de processen die zich daar afspelen. De aarde lijkt op het eerste gezicht nogal hard en vast,

Nadere informatie

Inhoud 1. Aardbevingen 3 2. Een kijkje in de aarde 3. Over scheuren en platen 4. Schuivende platen 6 5. Langs de breuklijnen 6.

Inhoud 1. Aardbevingen 3 2. Een kijkje in de aarde 3. Over scheuren en platen 4. Schuivende platen 6 5. Langs de breuklijnen 6. Aardbevingen Inhoud 1. Aardbevingen 3 2. Een kijkje in de aarde 4 3. Over scheuren en platen 5 4. Schuivende platen 6 5. Langs de breuklijnen 9 6. Tsunami s 10 7. Het epicentrum 11 8. De seismograaf 12

Nadere informatie

De Geo. 1 th Aardrijkskunde voor de onderbouw. Antwoorden hoofdstuk 5. www.degeo-online.nl. 1ste druk

De Geo. 1 th Aardrijkskunde voor de onderbouw. Antwoorden hoofdstuk 5. www.degeo-online.nl. 1ste druk De Geo 1 th Aardrijkskunde voor de onderbouw Antwoorden hoofdstuk 5 www.degeo-online.nl 1ste druk De Geo, aardrijkskunde voor de onderbouw van th - Docentenhandleiding 1 TH 1 ThiemeMeulenhoff Utrecht/Zutphen,

Nadere informatie

Een vulkaan onder Nederland

Een vulkaan onder Nederland lespakket Natuurkunde studie Aardwetenschappen Een vulkaan onder Nederland Jij bent de geoloog in dienst en verantwoordelijk voor het geruststellen van de (Europese) bevolking. Jij moet bepalen wie er

Nadere informatie

NRC Artikel van 19 september 2011

NRC Artikel van 19 september 2011 NRC Artikel van 19 september 2011 http://www.nrc.nl/nieuws/2011/09/19/dodental-aardbeving-india-loopt-op/ Leerstofanalyse 1. belangrijke leerstof elementen feiten: van de buitenwereld afgesloten rampgebied,

Nadere informatie

4. Exponentiële vergelijkingen

4. Exponentiële vergelijkingen 4. Exponentiële vergelijkingen Exponentiële vergelijkingen De gelijkheid 10 3 = 1000 bevat drie getallen: 10, 3 en 1000. Als we van die drie getallen er één niet weten moeten we hem kunnen berekenen. We

Nadere informatie

Wat zie jij op het plaatje? Schrijf het vehaal af. De golf was zo hoog als een. Er staan heel veel huizen onder

Wat zie jij op het plaatje? Schrijf het vehaal af. De golf was zo hoog als een. Er staan heel veel huizen onder Lees het verhaal van de aardbeving. Stel je voor: de aarde beweegt. De lampen schudden heen en weer. Je hele huis schudt heen en weer. Het huis stort in! Alles is kapot. Dat kan gebeuren bij een aardbeving.

Nadere informatie

Over tsunami s & aardbevingen. Een tsunami! Wanneer bij ons?

Over tsunami s & aardbevingen. Een tsunami! Wanneer bij ons? Over tsunami s & aardbevingen Een tsunami! Wanneer bij ons? Een tsunami! Wanner bij ons? 26 december 2004 26 december 2004... de dag dat de wereld een nieuw woord leerde... 26 december 2004... de dag dat

Nadere informatie

Factsheet seismische risico s Caribisch gebied

Factsheet seismische risico s Caribisch gebied Factsheet seismische risico s Caribisch gebied (versie 11 maart 2016, Bernard Dost) Bovenwindse eilanden (St Eustatius (Statia), Saba, Sint Maarten; ca 18 o N, 63 o W): De bovenwindse eilanden liggen in

Nadere informatie

Werkstuk ANW Aardbevingen

Werkstuk ANW Aardbevingen Werkstuk ANW Aardbevingen Werkstuk door een scholier 879 woorden 3 juni 2004 5,7 57 keer beoordeeld Vak ANW Hoe ontstaat een aardbeving Om deze deelvraag te beantwoorden moet ik eerst uitleggen dat de

Nadere informatie

TSUNAMI S EEN KRACHTIGE NATUURRAMP NATUURRAMPEN. Hallo! WERKBOEK VOOR LEERLINGEN INHOUD. Vul hier je naam in. Vul hier je groep in.

TSUNAMI S EEN KRACHTIGE NATUURRAMP NATUURRAMPEN. Hallo! WERKBOEK VOOR LEERLINGEN INHOUD. Vul hier je naam in. Vul hier je groep in. EEN KRACHTIGE NATUURRAMP ERKBOEK VOOR LEERLINGEN Vul hier je naam in. INHOUD at is een tsunami? 2 Vul hier je groep in. Hoe ontstaat een tsunami? 3 aar komen tsunami s voor? 4 De gevolgen van een tsunami

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde vwo I

Eindexamen aardrijkskunde vwo I Aarde Opgave 4 De Colorado en de Grand Canyon Bestudeer de bronnen 1 tot en met 5 die bij deze opgave horen. Het Colorado Plateau in de staat Arizona (VS) bestaat uit zeer oude gesteenten. In de loop van

Nadere informatie

week januari 2010 opdrachten niveau D Opdrachten bij tekst 1

week januari 2010 opdrachten niveau D Opdrachten bij tekst 1 Opdrachten bij tekst 1 Opdracht 1 (klas): Tekst lezen 1. Lees de tekst volgens het stappenplan. 2. Ken je de betekenis van onderstaande woorden uit de tekst al? Geef bij elk woord een omschrijving. Ken

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2006-I

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2006-I Actieve aarde Opgave 6 Platentektoniek nu en in de toekomst bron 11 Plaatbewegingen langs de westkust van Noord-Amerika Huidige situatie A Juan de Fuca B Noord- Amerikaanse San Andreas breuk Pacifische

Nadere informatie

Sessie 1 Inleiding plaattektoniek

Sessie 1 Inleiding plaattektoniek Sessie 1 Inleiding plaattektoniek Aarde is dynamisch The summit of Mount Everest is made of marine limestone, zo ongeveer drukt de Amerikaanse schrijver John McPhee in een paar woorden uit dat de Aarde

Nadere informatie

5,8. Hoofdstuk 1 Algemene geschiedenis. Hoofdstuk 2 Vulkanen 2.1 Wat is nu precies een vulkaan?

5,8. Hoofdstuk 1 Algemene geschiedenis. Hoofdstuk 2 Vulkanen 2.1 Wat is nu precies een vulkaan? Werkstuk door een scholier 2157 woorden 29 december 2005 5,8 62 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Hoofdstuk 1 Algemene geschiedenis Duizenden jarenlang hebben mensen uit verschillende culturen geloofd

Nadere informatie

Planetaire Samenstanden en Aardbevingen 2014-10-05 door Frank Hoogerbeets

Planetaire Samenstanden en Aardbevingen 2014-10-05 door Frank Hoogerbeets Planetaire Samenstanden en Aardbevingen 2014-10-05 door Frank Hoogerbeets Volgens de gevestigde wetenschap zijn aardbevingen het gevolg van de beweging van tektonische platen, die wordt veroorzaakt door

Nadere informatie

Een tsunami, de kracht van water? Lespakket voor de leerling

Een tsunami, de kracht van water? Lespakket voor de leerling Japanese Red Cross/Toshirharu Kato Een tsunami, de kracht van water? Lespakket voor de leerling Hallo! Heb jij al ooit een tsunami meegemaakt? Nee? Dat is heel normaal, want in België kwam er nog geen

Nadere informatie

Hoofdstuk 5: TABELLEN

Hoofdstuk 5: TABELLEN Hoofdstuk 5: TABELLEN 1. Wat moet ik leren? (handboek p. 172-201 5.1 Tabellen en staafdiagrammen 1 / 6 H4 Tabellen, staafdiagrammen en grafieken 5.2 Grafieken lezen Een grafiek en een staafdiagram herkennen.

Nadere informatie

wiskunde C pilot vwo 2015-I

wiskunde C pilot vwo 2015-I Succesvogels en pechvogels In 2010 heeft Chris van Turnhout onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van de aantallen broedvogels in Nederland gedurende de periode 1990 2005. Hij onderzocht welke eigenschappen

Nadere informatie

Beschrijven de Ring van vuur.

Beschrijven de Ring van vuur. Samenvatting door M. 1687 woorden 8 oktober 2012 6 51 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Hoofdstuk 5, Azie rampen 1, De ring van vuur. Drie soorten natuurrampen die vaak in Azie voorkomen.

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 5

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 5 Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 5 Samenvatting door M. 2129 woorden 27 juni 2012 6,3 1 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo 1, De ring van vuur. Drie soorten natuurrampen die vaak in

Nadere informatie

INHOUD. Inleiding Aardbevingen Bergen Bosbranden Koraal Lawines Meteorieten Onweer...

INHOUD. Inleiding Aardbevingen Bergen Bosbranden Koraal Lawines Meteorieten Onweer... INHOUD Inleiding...6 1 Aardbevingen...8 2 Bergen... 10 3 Bosbranden... 12 4 Koraal... 14 5 Lawines... 16 6 Meteorieten... 18 7 Onweer... 20 8 Opwarming van de aarde... 22 9 Orkanen... 24 10 Overstromingen...

Nadere informatie

Achter het correctievoorschrift is een aanvulling op het correctievoorschrift opgenomen.

Achter het correctievoorschrift is een aanvulling op het correctievoorschrift opgenomen. Examen VWO 2015 tijdvak 1 woensdag 13 mei 13.30-16.30 uur wiskunde C (pilot) Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Achter het correctievoorschrift is een aanvulling op het correctievoorschrift opgenomen.

Nadere informatie

Wat kun je doen met een triljoen?

Wat kun je doen met een triljoen? Wat kun je doen met een triljoen? En wat heeft dat met een Jaguar te maken? > Nr 2 in de top500, 1.38 Petaflop/s > 150.000 processor cores, 7 MW electriciteit Wat zijn supercomputers? Waar worden supercomputers

Nadere informatie

Les A-03 Binaire en hexadecimale getallen

Les A-03 Binaire en hexadecimale getallen Les A-03 Binaire en hexadecimale getallen In deze les wordt behandeld hoe getallen kunnen worden voorgesteld door informatie die bestaat uit reeksen 0-en en 1-en. We noemen deze informatie digitale informatie.

Nadere informatie

Aardbevingen. Teleblik quizzen. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/47695

Aardbevingen. Teleblik quizzen. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/47695 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Teleblik quizzen 18 november 2013 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/47695 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.

Nadere informatie

Koninklijke Sterrenwacht van België Opendeurdagen 2014

Koninklijke Sterrenwacht van België Opendeurdagen 2014 Astronomie en Astrofysica De sterrenkundigen geven uitleg over hun onderzoeksprojecten: zowel de massieve sterren en sterrenwinden, variabele en meervoudige sterren als geëvolueerde sterren en planetaire

Nadere informatie

Werkstuk ANW Aardbevingen

Werkstuk ANW Aardbevingen Werkstuk ANW Aardbevingen Werkstuk door een scholier 2315 woorden 29 augustus 2001 6,4 230 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Ik heb voor het onderwerp als de aarde beeft gekozen omdat mij dit erg aansprak

Nadere informatie

Achter het correctievoorschrift is een aanvulling op het correctievoorschrift opgenomen.

Achter het correctievoorschrift is een aanvulling op het correctievoorschrift opgenomen. Examen VMBO-GL en TL 2012 tijdvak 2 dinsdag 19 juni 13.30-15.30 uur wiskunde CSE GL en TL Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Achter het correctievoorschrift is een aanvulling op het correctievoorschrift

Nadere informatie

Aarde: De aarde als natuurlijk systeem; samenhangen en diversiteit

Aarde: De aarde als natuurlijk systeem; samenhangen en diversiteit Aarde: De aarde als natuurlijk systeem; Aardrijkskunde VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Overzicht domeinen CE Aardrijkskunde A1: Geografische benadering B1: Samenhang en verscheidenheid in de wereld C1: De aarde

Nadere informatie

6 keer beoordeeld 24 juni 2016

6 keer beoordeeld 24 juni 2016 6,8 Samenvatting door Mike 1852 woorden 6 keer beoordeeld 24 juni 2016 Vak Aardrijkskunde Methode BuiteNLand H2 Endogene en Exogene processen S2 De Opbouw van de Aarde Oceaanbodem bestaat uit basalt en

Nadere informatie

In Japan, Nieuw-Zeeland, Taiwan en Groningen blijft de aarde in beweging

In Japan, Nieuw-Zeeland, Taiwan en Groningen blijft de aarde in beweging Nieuwsbrief buitenland april 2016 In Japan, Nieuw-Zeeland, Taiwan en Groningen blijft de aarde in beweging Door de aanslagen in Brussel verbleekte het andere nieuws van de afgelopen maanden, zoals de ontruiming

Nadere informatie

Hier vielen de eendjes van het schip. Bereken hoeveel procent van de eendjes in zuidelijke richting dreef. Schrijf je berekening op.

Hier vielen de eendjes van het schip. Bereken hoeveel procent van de eendjes in zuidelijke richting dreef. Schrijf je berekening op. Eendjes In 1992 vielen 29 000 plastic badeendjes van een schip af. In onderstaande kaart zie je waar dat gebeurde. De eendjes dreven door de wind en de zeestromingen in allerlei richtingen. Nog steeds

Nadere informatie

Studiewijzer aardrijkskunde 10vwo Aarde 2 Klas: 10vwo Datum: september 2015 PTA: T1

Studiewijzer aardrijkskunde 10vwo Aarde 2 Klas: 10vwo Datum: september 2015 PTA: T1 Studiewijzer aardrijkskunde 10vwo Aarde 2 Klas: 10vwo Datum: september 2015 PTA: T1 Als een les wegens ziekte uitvalt dan kan je zelfstandig door werken. Zorg voor een groot schrift (A4-formaat) waarin

Nadere informatie

1.1 Het ontstaan van de aarde

1.1 Het ontstaan van de aarde Boekverslag door H. 1566 woorden 16 december 2007 6.8 27 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde 1.1 Het ontstaan van de aarde Actualiteitsprincipe: het heden is de sleutel tot het verleden. ONS ZONNESTELSEL.

Nadere informatie

Werkstuk door een scholier 1483 woorden 31 december keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Inhoudsopgave

Werkstuk door een scholier 1483 woorden 31 december keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Inhoudsopgave Werkstuk door een scholier 1483 woorden 31 december 2001 6 412 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inhoudsopgave Inleiding Wat is een aardbeving Hoe onstaat een aardbeving Voorzorgsmaatregelingen voor aardbevingen.

Nadere informatie

NLT: een vak voor jou? Januari 2015 HWC AMSTELVEEN

NLT: een vak voor jou? Januari 2015 HWC AMSTELVEEN NLT: een vak voor jou? Januari 2015 HWC AMSTELVEEN NLT: een vak voor jou? Waarom deze voorlichting? NLT is een nieuw vak sinds 2005 NLT is een belangrijk (profiel)keuzevak NLT wát NLT wát Wat ga je doen

Nadere informatie

Hoofdstuk 12A - Grafieken en vergelijkingen

Hoofdstuk 12A - Grafieken en vergelijkingen Moderne Wiskunde Hoofdstuk Uitwerkingen 1A - Grafieken bij 3B havo en vergelijkingen Hoofdstuk 5 Voorkennis V-1a De formule is van de vorm y = ax + b. De grafiek is een rechte lijn. b y = 0,5 7 + 3 dus

Nadere informatie

Inleiding Waarom dit onderwerp?

Inleiding Waarom dit onderwerp? Inleiding Ik zou graag willen weten hoe vulkanen ontstaan. En wat de oorzaak kan zijn dat vulkanen uitbarsten. Waarom dit onderwerp? Ik heb dit onderwerp gekozen omdat ik laatst heel vaak de Etna op tv

Nadere informatie

Hoe wordt een aardbeving veroorzaakt, gemeten en wat zijn de gevolgen ervan?

Hoe wordt een aardbeving veroorzaakt, gemeten en wat zijn de gevolgen ervan? Aardbevingen Hoofdvraag: Hoe wordt een aardbeving veroorzaakt, gemeten en wat zijn de gevolgen ervan? Deelvragen: 1. Hoe wordt een aardbeving veroorzaakt? 2. Hoe kun je aardbevingen meten? 3. Kun je aardbevingen

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-I

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-I Actieve aarde Opgave 7 De Zuidwalvulkaan Gebruik de bronnen 9 tot en met 11 van het bronnenboekje. 1p 25 Welke atlaskaart geeft het breukensysteem waarmee de ligging van de Zuidwalvulkaan is verbonden

Nadere informatie

2 3 4 5 6 7 8 9 10 12,999,976 km 9,136,765 km 1,276,765 km 499,892 km 245,066 km 112,907 km 36,765 km 24,159 km 7899 km 2408 km 76 km 12 14 16 3 6 11 1 12 7 1 2 5 4 3 9 10 8 18 20 21 22 23 24 25 26 28

Nadere informatie

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12,999,976 km 9,136,765 km 1,276,765 km 499,892 km 245,066 km 112,907 km 36,765 km 24,159 km 7899 km 2408 km 76 km 12 14 16 1 12 7 3 1 6 2 5 4 3 11 9 10 8 18 20 21 22 23 24 26 28 30

Nadere informatie

Kerntemperatuur berekend van de Aarde en Zon

Kerntemperatuur berekend van de Aarde en Zon Inleiding en relevantie De temperatuur van de binnenkern van de aarde wordt geschat op ongeveer 5.700 [K] op basis van metingen aan teruggekaatste golven veroorzaakt door aardbevingen en het gesmolten

Nadere informatie

VRAAG EEN DESKUNDIGE. Wie kennen jullie?

VRAAG EEN DESKUNDIGE. Wie kennen jullie? VRAAG EEN DESKUNDIGE Praten met deskundigen (mensen die werken aan de voorbereiding op rampen, slachtoffers helpen tijdens een ramp of helpen herbouwen na een ramp) is een goede manier voor jullie team

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 1

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 1 Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 1 Samenvatting door een scholier 1494 woorden 8 april 2014 7,8 97 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Systematische natuurkunde Grootheden en eenheden Kwalitatieve

Nadere informatie

EEN SLAPENDE VULKAAN ONTWAAKT

EEN SLAPENDE VULKAAN ONTWAAKT EEN SLAPENDE VULKAAN ONTWAAKT Veel belangstelling bij de naderende uitbarsting van de Mount St. Helens (najaar 2004). 30 september 2004 DE VULKANISCHE ACTIVITEIT RONDOM MOUNT ST. HELENS IS TOEGENOMEN.

Nadere informatie

Aarde : De Middellandse Zee. Willem Korevaar. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/55588

Aarde : De Middellandse Zee. Willem Korevaar. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/55588 Auteur Willem Korevaar Laatst gewijzigd 05 January 2015 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/55588 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

Aflevering 8 - De optimale beweging

Aflevering 8 - De optimale beweging Aflevering 8 - De optimale beweging Examentraining voor wiskunde, 4-5 havo, 4-5-6 vwo voor de tweede fase Bekijk het tv-programma De optimale beweging. Beantwoord daarna onderstaande vragen. Het programma

Nadere informatie

4 Dodelijke vloedgolf

4 Dodelijke vloedgolf 4 Dodelijke vloedgolf 1 a voor de kust van Sumatra b 9.0 c zeer catastrofaal d doordat de zeebodem werd opgetild en weer neergegooid e omdat de golven op zee niet erg hoog waren 2 a De zeebodem remt het

Nadere informatie

Diving Deep into Rocky Exoplanets K. Hakim

Diving Deep into Rocky Exoplanets K. Hakim Diving Deep into Rocky Exoplanets K. Hakim Samenvatting DIVING DEEP INTO ROCKY EXOPLANETS Kaustubh Hakim In de derde eeuw voor Christus schreef de Griekse filosoof Epicurus een haast profetische stelling

Nadere informatie

LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - AARDRIJKSKUNDE ANTWOORDEN

LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - AARDRIJKSKUNDE ANTWOORDEN ZAND BOVEN WATER LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - AARDRIJKSKUNDE Rotterdam is de belangrijkste haven van Europa. Steeds meer containers, grondstoffen en andere spullen worden via Rotterdam

Nadere informatie

IJSLAND. Dr. Bernd Andeweg Aardwetenschappen Vrije Universiteit amsterdam

IJSLAND. Dr. Bernd Andeweg Aardwetenschappen Vrije Universiteit amsterdam IJSLAND Dr. Bernd Andeweg Aardwetenschappen Vrije Universiteit amsterdam Programma IJsland Plaattektoniek Vulkanisme algemeen beetje scheikunde Eyjafjallajökull Klimaat IJs Water > Plaattektoniek > Plaattektoniek

Nadere informatie

Aan het Ministerie van Economische Zaken en Klimaatverandering t.a.v. ir. E. D. Wiebes

Aan het Ministerie van Economische Zaken en Klimaatverandering t.a.v. ir. E. D. Wiebes > Retouradres Postbus 201 3730 AE De Bilt Aan het Ministerie van Economische Zaken en Klimaatverandering t.a.v. ir. E. D. Wiebes cc. Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat t.a.v. drs. S. van Veldhoven

Nadere informatie

Aarde : De Middellandse Zee. Willem Korevaar. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/55588

Aarde : De Middellandse Zee. Willem Korevaar. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/55588 Auteur Willem Korevaar Laatst gewijzigd 09 november 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres https://maken.wikiwijs.nl/55588 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

STAGEDAG SAM DIEPSTRATEN

STAGEDAG SAM DIEPSTRATEN STAGEDAG SAM DIEPSTRATEN 4-4- 2014 Stagedag Sam Diepstraten Christoffel Breda Sam gaat leren: Deel 1 (+) Hoe een computer er van binnen uitziet. (+) Hoe het systeem is opgebouwd en hoe alles in elkaar

Nadere informatie

Natuurkundeles 8 januari 2007, 6 e uur (13.30-14.20 uur), klas 2a2 (2 vwo) 1 e les. 2a2, 26 leerlingen, 15 meisjes en 11 jongens.

Natuurkundeles 8 januari 2007, 6 e uur (13.30-14.20 uur), klas 2a2 (2 vwo) 1 e les. 2a2, 26 leerlingen, 15 meisjes en 11 jongens. Natuurkundeles 8 januari 2007, 6 e uur (13.30-14.20 uur), klas 2a2 (2 vwo) 1 e les ent: Klas: Onderwerp: Materialen: Lokaal: Bord: Man 2a2, 26 leerlingen, 15 meisjes en 11 jongens. Significante cijfers.

Nadere informatie

Praktische Numerieke Wiskunde

Praktische Numerieke Wiskunde Wiskunde, Utrecht Praktische Numerieke Wiskunde Gerard Sleijpen Paul Zegeling Department of Mathematics http://www.math.uu.nl/people/sleijpen Gerard Sleijpen Kamer 504, WG Tel: 030-2531732 sleijpen@math.uu.nl

Nadere informatie

DE APPEL VALT NIET VER VAN DE BOOM

DE APPEL VALT NIET VER VAN DE BOOM BIG BANG EVOLUTIE ERFELIJKHEID DE APPEL VALT NIET VER VAN DE BOOM Erfelijkheid en evolutie DE APPEL VALT NIET VER VAN DE BOOM Doelstellingen Algemeen. Wetenschappelijk onderbouwde argumenten voor biologische

Nadere informatie

Aardbevingen hv123. banner. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/52470

Aardbevingen hv123. banner. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/52470 banner Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 16 december 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/52470 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs

Nadere informatie

Samenvatting aardrijkskunde hoofdstuk 1 de aarde:

Samenvatting aardrijkskunde hoofdstuk 1 de aarde: Boekverslag door E. 2593 woorden 1 november 2008 6.3 59 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Samenvatting aardrijkskunde hoofdstuk 1 de aarde: Paragraaf 2 opbouw van de aarde: De oceaan

Nadere informatie

Groningen wie krijgt de schuld?

Groningen wie krijgt de schuld? Groningen wie krijgt de schuld? - Praktische hands-on seismologie-activiteit - Seismologie is onderdeel van het vak Aardrijkskunde en is de wetenschap die zich bezighoudt met het meten van (seismologische)

Nadere informatie

Aardbevingen hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Aardbevingen hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 16 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/52470 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

REKENTECHNIEKEN - OPLOSSINGEN

REKENTECHNIEKEN - OPLOSSINGEN REKENTECHNIEKEN - OPLOSSINGEN 1] 3,52 m + 13,6 cm =? 3,52 m 3,52 m - 2 13,6 cm 0,136 m - 3 3,656 m eindresultaat 3,66 m 2 cijfers na komma en afronden naar boven 3,52 m 352 cm - 0 13,6 cm 13,6 cm - 1 365,6

Nadere informatie

DE RUSTELOZE AARDE De aarde leeft... daar komen jullie in dit 'dossier' meer over te weten.

DE RUSTELOZE AARDE De aarde leeft... daar komen jullie in dit 'dossier' meer over te weten. DE RUSTELOZE AARDE De aarde leeft... daar komen jullie in dit 'dossier' meer over te weten. Voortdurend vinden er aardbevingen plaats en ook vulkanen kunnen na een slaap van duizenden jaren 'opeens' wakker

Nadere informatie

Lesplan Aardbevingen in Griekenland Werkbladen

Lesplan Aardbevingen in Griekenland Werkbladen Introductie: Lesplan Aardbevingen in Griekenland Werkbladen Griekenland is wereldwijd gezien een van de landen met de hoogste seismische activiteit en het is het land met de hoogste seismische activiteit

Nadere informatie

In het internationale eenhedenstelsel, ook wel SI, staan er negen basisgrootheden met bijbehorende grondeenheden. Dit is BINAS tabel 3A.

In het internationale eenhedenstelsel, ook wel SI, staan er negen basisgrootheden met bijbehorende grondeenheden. Dit is BINAS tabel 3A. Grootheden en eenheden Kwalitatieve en kwantitatieve waarnemingen Een kwalitatieve waarneming is wanneer je meet zonder bijvoorbeeld een meetlat. Je ziet dat een paard hoger is dan een muis. Een kwantitatieve

Nadere informatie

Meester Lanto Atlantis

Meester Lanto Atlantis Meester Lanto Atlantis Essays van Meester Lanto van de Witte Broederschap doorgegeven via trancemedium Daan Akkerman Uitgeverij Akasha Inhoudsopgave Voorwoord 7 1 Aarde en omwenteling 17 2 De mensheid

Nadere informatie

Praktische opdracht Aardrijkskunde Opbouw van Reliëf door Vulkanisme

Praktische opdracht Aardrijkskunde Opbouw van Reliëf door Vulkanisme Praktische opdracht Aardrijkskunde Opbouw van Reliëf door Vulkanisme Praktische-opdracht door een scholier 2770 woorden 4 maart 2009 5,2 11 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Opbouw van reliëf door vulkanisme

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II Actieve aarde Opgave 7 Opheffing van gesteenten en ertsen in het Scandinavisch Hoogland Gebruik de bronnen 10 en 11 van het bronnenboekje. In de derde afbeelding (afbeelding C) van bron 10 zijn de cijfers

Nadere informatie

Examen VWO. wiskunde C. tijdvak 1 woensdag 13 mei uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.

Examen VWO. wiskunde C. tijdvak 1 woensdag 13 mei uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Examen VWO 2015 tijdvak 1 woensdag 13 mei 13.30-16.30 uur wiskunde C Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 22 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 81 punten te behalen. Voor

Nadere informatie

5,1. Werkstuk door een scholier 3834 woorden 25 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Inleiding

5,1. Werkstuk door een scholier 3834 woorden 25 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Inleiding Werkstuk door een scholier 3834 woorden 25 februari 2000 5,1 418 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inleiding Wij hebben zelf niet het onderwerp mogen uitkiezen. Dat was al voor ons gedaan. Het werkstuk

Nadere informatie

6.6. Samenvatting door een scholier 1458 woorden 15 augustus keer beoordeeld. Aardrijkskunde

6.6. Samenvatting door een scholier 1458 woorden 15 augustus keer beoordeeld. Aardrijkskunde Samenvatting door een scholier 1458 woorden 15 augustus 2010 6.6 22 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Aardrijkskunde: Endogene en Exogene processen 1.2 t/m 1.9 en 1.11 t/m 1.13 1.2

Nadere informatie

Planning. 1. Mini College. 2. Introductiecursus Imperatief Programmeren. 3. Crash and Compile (vanaf 17:00 uur)

Planning. 1. Mini College. 2. Introductiecursus Imperatief Programmeren. 3. Crash and Compile (vanaf 17:00 uur) Planning 1. Mini College 2. Introductiecursus Imperatief Programmeren 3. Crash and Compile (vanaf 17:00 uur) Geschiedinis van de Codemonkeys imperatief programmeren voor beginners Geschiedenis van de Codemonkey

Nadere informatie

Significante cijfers en meetonzekerheid

Significante cijfers en meetonzekerheid Inhoud Significante cijfers en meetonzekerheid... 2 Significante cijfers... 2 Wetenschappelijke notatie... 3 Meetonzekerheid... 3 Significante cijfers en meetonzekerheid... 4 Opgaven... 5 Opgave 1... 5

Nadere informatie

Proefstuderen Informatica

Proefstuderen Informatica Proefstuderen Informatica Raphael kena Poss Introductie 1. Open een terminal, dan vor het volgende commando uit: mkdir opdracht-jouwnaam Vervang JOUWNAAM door je naam en/of die van je werkpartner. Tip

Nadere informatie

Convectie in de aardmantel: de aarde als warmtemotor

Convectie in de aardmantel: de aarde als warmtemotor Convectie in de aardmantel: de aarde als warmtemotor A.P. van den Berg Inst. Aardwetenschappen Universiteit Utrecht September 2009 www.geo.uu www.geo.uu..nl/~berg/nlt-geo De bewegende aarde (4) Convectie

Nadere informatie

Examen HAVO. aardrijkskunde. tijdvak 2 dinsdag 17 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage. Gebruik De Grote Bosatlas, 54e druk.

Examen HAVO. aardrijkskunde. tijdvak 2 dinsdag 17 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage. Gebruik De Grote Bosatlas, 54e druk. Examen HAVO 2014 tijdvak 2 dinsdag 17 juni 13.30-16.30 uur aardrijkskunde Bij dit examen hoort een bijlage. Gebruik De Grote Bosatlas, 54e druk. Dit examen bestaat uit 33 vragen. Voor dit examen zijn maximaal

Nadere informatie

De aardbeving van 26 december 2004

De aardbeving van 26 december 2004 DE AARDBEVING EN TSOENAMI VAN 26 DECEMBER 2004 IN DE INDISCHE OCEAAN DEEL 1 De aardbeving van 26 december 2004 Kris Vanneste, Tim Van Hoolst en de afdeling seismologie (Koninklijke Sterrenwacht van België)

Nadere informatie

Begrippenlijst Aardrijkskunde alle begrippen

Begrippenlijst Aardrijkskunde alle begrippen Begrippenlijst Aardrijkskunde alle begrippen Begrippenlijst door Lucas 1860 woorden 27 januari 2018 5,5 12 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Aardrijkskunde=het beschrijven en verklaren

Nadere informatie

Kletsen met computers. Ontmasker de robot!

Kletsen met computers. Ontmasker de robot! Kletsen met computers D Ontmasker de robot! Alan Turing is een beroemde computerwetenschapper en wiskundige. Hoe kun je computergegevens opslaan en weer gebruiken? Kunnen computers zo slim zijn als mensen?

Nadere informatie

Werkstuk Aardrijkskunde Aardbevingen

Werkstuk Aardrijkskunde Aardbevingen Werkstuk Aardrijkskunde Aardbevingen Werkstuk door een scholier 2601 woorden 12 november 2004 6,3 420 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inhoudsopgave Inleiding Zakelijke gegevens 1. Voorspellen 2. Wat

Nadere informatie

Bereken hoeveel populieren hiervoor gebruikt zijn. Schrijf je berekening op.

Bereken hoeveel populieren hiervoor gebruikt zijn. Schrijf je berekening op. Lucifers Lucifers worden meestal gemaakt van het hout van de ratelpopulier. Van één populier worden gemiddeld 6 miljoen lucifers gemaakt. In een luciferdoosje zitten gemiddeld 60 lucifers. 3p 1 Het bedrijf

Nadere informatie

Mexico kan het schudden

Mexico kan het schudden 1 Doelgroep De lesbrief is bedoeld voor leerlingen in de onderbouw vmbo, havo en vwo. Het uitwerken van de opdrachten kost de leerling ongeveer een tot anderhalf lesuur (van 50 minuten). De onderzoeksvragen

Nadere informatie

Samenvatting. Stromingsleer. Turbulentie

Samenvatting. Stromingsleer. Turbulentie Samenvatting Stromingsleer Reeds in 1822 en 1845 werden door Navier en Stokes de vergelijkingen geformuleerd waaraan stroming van vloeistoffen en gassen voldoet. Deze vergelijkingen, die de Navier- Stokes

Nadere informatie

vak : Wiskunde leerweg : TL toetsnummer : 4T-WIS-S07 toetsduur: : 100 minuten aantal te behalen punten : 54 punten cesuur : 27 punten

vak : Wiskunde leerweg : TL toetsnummer : 4T-WIS-S07 toetsduur: : 100 minuten aantal te behalen punten : 54 punten cesuur : 27 punten Vestiging Westplas Mavo vak : Wiskunde leerweg : TL toetsnummer : 4T-WIS-S07 toetsduur: : 100 minuten aantal te behalen punten : 54 punten cesuur : 27 punten toetsvorm : Schriftelijk hulpmiddelen : Geodriehoek,

Nadere informatie

Wat zit er in de aarde en wat beweegt haar. Jacob T. Fokkema

Wat zit er in de aarde en wat beweegt haar. Jacob T. Fokkema Wat zit er in de aarde en wat beweegt haar Jacob T. Fokkema Bataafsch December 10, 2010 Genootschap 1 Golf patronen van Mallet in 1848 December 10, 2010 2 Het eerste concept van seismische reflectie (1922)

Nadere informatie

Meetfouten, afronding, voorvoegsels en eenheden

Meetfouten, afronding, voorvoegsels en eenheden Meetfouten, afronding, voorvoegsels en eenheden Meetfouten In de wiskunde werken we meestal met exacte getallen: 2π, 5, 3, 2 log 3. Ook in natuurwetenschappelijke vakken komen exacte getallen voor, maar

Nadere informatie