SPECIALE AANDACHT GEVRAAGD. Informatie en advies voor de praktijkbegeleider

Transcriptie

1 Informatie en advies voor de praktijkbegeleider SPECIALE AANDACHT GEVRAAGD Voor een stagiaire met Ernstige Spraak- en taal Moeilijkheden (esm) in de werksituatie

2 Inzicht, herkennen, handelen Stagiaires met een auditieve en/of communicatieve handicap kunnen grofweg worden ingedeeld in drie groepen: slechthorende en dove stagiaires; stagiaires met Ernstige Spraak- en taal Moeilijkheden (ESM); meervoudig gehandicapte dove of slechthorende stagiaires. Deze stagiaires hebben speciale aandacht nodig, zodat zij een realistisch toekomstperspectief ontwikkelen waarin hun (on)mogelijkheden in leren en werken een plek krijgen. Bij auditief en/of communicatief gehandicapten is vaak ook sprake van een autisme spectrum stoornis. Als hier sprake van is, verwijzen wij u voor aanvullende informatie en tips naar de brochure Speciale Aandacht Gevraagd voor stagiaires met autisme in het middelbaar beroepsonderwijs. Een belangrijke boodschap voor u als praktijkbegeleider is dat een auditieve, communicatieve beperking ook invloed heeft op andere ontwikkelingsgebieden. Niet alleen de communicatie verloopt problematisch, maar ook de sociaal-emotionele en cognitieve ontwikkeling kunnen anders verlopen. Het is goed om te beseffen dat er sprake is van een blijvende functiebeperking waar de stagiaire en u als praktijkbegeleider mee moeten leren omgaan. U als praktijkbegeleider kunt ervoor zorgen dat een stagiaire met een auditieve, communicatieve beperking zo goed mogelijk functioneert in de werksituatie. Juist omdat u zo dicht bij deze stagiaires staat, kunt u eraan bijdragen dat zij betere kansen krijgen. Voor twee van de drie groepen is een brochure ontwikkeld om u verder op weg te helpen. De derde groep is achterwege gelaten aangezien deze deelnemers in het regulier middelbaar beroepsonderwijs niet of nauwelijks vertegenwoordigd zijn. Leeswijzer U heeft te maken (of kan te maken krijgen) met een stagiaire met ESM. Deze brochure geeft u als praktijkbegeleider inzicht in wat ESM is en welke implicaties er zijn voor de stagiaire. Daarna volgen specifieke tips en adviezen die u als praktijkbegeleider kunt gebruiken bij het begeleiden van de stagiaire met ESM. Vraagt u waar nodig ook ondersteuning aan de deskundigen van de school van uw stagiaire. 1 Brochurereeks speciale aandacht gevraagd De brochurereeks Speciale Aandacht Gevraagd bestaat uit verschillende onderwerpen die zijn uitgewerkt voor docenten en praktijkopleiders in het mbo. De brochures zijn te downloaden via (zie toolbox ). De volgende onderwerpen zijn beschikbaar: cluster 2 cluster 3 cluster 4 Ernstige Spraak- en taal Moeilijkheden (ESM) Slechthorend en doof Chronisch ziek Lichamelijk gehandicapt Autisme Borderline stoornis ADHD NLD Antisociale gedragsstoornis of ODD

3 Ernstige Spraak- en taal Moeilijkheden (ESM) Wat is het ESM is een taalstoornis die of aangeboren is of ontstaan is in de eerste twee levensjaren. De stoornis wordt veroorzaakt door (nog) niet aantoonbare problemen in de hersenen. Bij ESM zijn er problemen in de taalvaardigheid en in de spraak. Dit heeft invloed op het begrijpen van taal en/of het spreken. De term ESM is een verzamelnaam voor een groep stoornissen die zich op verschillende manieren kan manifesteren, die verschillende oorzaken kan hebben en tevens uiteenlopende gevolgen kan hebben. Bij personen met ESM gaat het dus om een sterk gemêleerde groep. Bij ESM kunnen er problemen ontstaan op het gebied van: het spreken; woordvervoegingen en grammatica; woordenschat; het waarnemen van mondelinge informatie; het verwerken van mondelinge informatie. ESM is een spraak- en taalstoornis; dit is niet hetzelfde als een taalachterstand. Het taalgebruik van een jongere met ESM is niet hetzelfde als van een jong kind. Meestal hebben mensen met ESM óf te kampen met productieproblemen óf met problemen die vooral begripsmatig van aard zijn, vaak in combinatie met productieproblemen. Taal is van groot belang voor de onderlinge relatie tussen mensen; het is het belangrijkste middel om met elkaar te communiceren en elkaar te begrijpen. Denken wordt in hoge mate door taal ondersteund. De stagiaire heeft niet alleen problemen met het overdragen van informatie, maar ook het verwerken van informatie levert problemen op. Stagiaires met ESM lopen grote risico s in hun algehele ontwikkeling. Er is een sterke samenhang tussen taalontwikkeling en andere ontwikkelingsgebieden. Problemen die vaak samengaan met ESM zijn sociaal- emotionele problemen, motorische problemen en lees-, spelling- en rekenproblemen. 2 Stagiaires met een autisme spectrum stoornis, waarbij vooral de communicatie problemen oplevert (dus in beduidend mindere mate het gedrag), hebben vaak ook baat bij de ESM-aanpak. Ook voor deze stagiaires zijn de tips in deze brochure goed bruikbaar. Voor meer tips verwijzen wij naar de brochure Speciale Aandacht Gevraagd voor een stagiaire met autisme in de werksituatie. Wanneer er sprake is van ESM in combinatie met slechthorendheid, verwijzen wij ook naar de brochure Speciale Aandacht Gevraagd voor slechthorende en dove stagiaires in de werksituatie. Wanneer er sprake is van een specifieke aangeboren afwijking raden wij aan op internet aanvullende informatie te zoeken (bijvoorbeeld bij Schisis, Landau-Kleffner syndroom of het velo-cardio-faciaal-syndroom). (bij de L van Landau) (zoeken in de sitemap )

4 Wat merkt u, wat ziet u Het kan zijn dat u in eerste instantie weinig merkt aan de stagiaire met ESM, de problemen zijn immers niet zozeer zichtbaar. Als kind werden ze vaak bestempeld als Oost-Indisch doof. De problemen waar ze mee te maken hebben zijn echter wel fundamenteel voor hun ontwikkeling. Wat betreft de motoriek kunnen stagiaires met ESM soms houterig of stuntelig overkomen. Fijne bewegingen zoals schrijven kunnen problemen geven. Een stagiaire met ESM - spreekt soms weinig op eigen initiatief en spreekt vaak onduidelijk; - heeft vaak moeite met zelfstandig plannen en instructies uitvoeren; - ontwikkelt gemakkelijker faalangst en onzeker gedrag; - heeft vaak moeite met het denken in oorzaak en gevolg; - leeft vaak vrij sterk in het hier en nu; - spreekt soms weinig op eigen initiatief en spreekt vaak onduidelijk; - heeft vaak problemen met het begrijpen van opdrachten; - heeft vaak moeite met het volgen van instructie aan een groep; - heeft een beperkte woordenschat; - heeft vaak een zwak geheugen voor zinnen. Hij 1 vergeet vrij snel hoe hij een zin is gestart of raakt de draad kwijt bij het luisteren; - kan zich vaak moeilijk concentreren en heeft bewegingsonrust; - heeft moeite vooruitdenken ; - heeft moeite met het verwoorden van eigen emoties of belevenis (chaotisch); - heeft soms moeite met het voeren van een gesprek; - heeft vaak weinig innerlijke spraak ( eerst moet ik dit doen en dan dat ) en daardoor een beperkt probleemoplossend vermogen. Wat doet u Hieronder schetsen wij een aantal situaties die zich voordoen tijdens de werksituatie. Per situatie geven wij u tips, zodat u zo goed mogelijk om kunt gaan met de stagiaire met ESM. U bent in gesprek met de stagiaire - Zorg voor een rustige omgeving. - Pas uw taalniveau zo veel mogelijk aan: spreek in korte zinnen en eenvoudige taal. - Pas uw spreektempo aan, spreek rustig en neem de tijd. - Vertel dingen stap voor stap en vraag de stagiaire om te herhalen (en/of herhaal zelf). - Geef hulp bij het verwoorden: stel wie / wat / wanneer vragen en vat samen. - Houd zicht op de sterke kanten van de stagiaire, maak de stagiaire hiervan bewust. - Geef complimenten, laat weten wat de stagiaire goed doet! (Uitleggen) in een groepssituatie - Maak gebruik van visuele ondersteuning. - Geef extra tijd om informatie te laten doordringen en/of om vragen te beantwoorden. - Geef instructies stap voor stap. - Herhaal instructies of vraag om herhaling. - Controleer regelmatig of de stagiaire de uitleg begrepen heeft. Stel daarbij open vragen ( Wat moet je nu doen? Hoe pak je het aan? enzovoort) zodat de stagiaire er echt over nadenkt. Bij gesloten vragen ( Heb je het begrepen? ) heeft hij veel ruimte om te doen alsof hij het begrijpt. Belangrijke zaken tijdens de uitvoering van (groeps)opdrachten - Stimuleer het oplossend vermogen door regelmatig te vragen naar de volgende stap ( Wat ga je nu doen? ) in plaats van dingen uit handen te nemen. - Zoek bij conflicten naar onderliggende oorzaken, vaak ligt het niet begrijpen van de ander eraan ten grondslag. Tip Geef de collega s van de stagiaire advies hoe zij met deze stagiaire om kunnen gaan (met toestemming van de stagiaire). Dit vergroot het begrip; ook collega s hebben vaak behoefte aan aanwijzingen op dit vlak. 3 1 Waar hij staat, kunt u natuurlijk ook zij lezen

5 Verdiep u in het verhaal van de stagiaire Laat merken dat u begrip heeft door mee te denken over oplossingen 4 Voor meer informatie, kijk op

6 Deze brochure is ontwikkeld door CINOP in samenwerking met SSOE Externe Dienstverlening en Viataal in het kader van het project Voorlichting LGF in het mbo. Dit project is gefinancierd door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Tekst: Boukje Jansen (CINOP) Fotografie: Pim Kersten Grafische vormgeving: Theo van Leeuwen BNO en ADC Drukwerk: ADC, s-hertogenbosch s-hertogenbosch, september 2009 deze brochure is te downloaden van de site