Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog

Transcriptie

1 BE-A0515_112993_111642_DUT Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog Het Rijksarchief in België Archives de l'état en Belgique Das Staatsarchiv in Belgien State Archives in Belgium This finding aid is written in Dutch.

2 2 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog BESCHRIJVING VAN HET ARCHIEF:...3 Raadpleging en gebruik...4 Voorwaarden voor de raadpleging en reproductie...4 Taal...4 Fysieke kenmerken en technische vereisten...4 Geschiedenis van archiefvormer en archief...6 Archief...6 Verwerving...6 Inhoud en structuur...7 Inhoud...7 Ordening...8 BESCHRIJVING VAN DE SERIES EN ARCHIEFBESTANDDELEN...9 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog Zonder Datum...76

3 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog 3 Beschrijving van het archief: Beschrijving van het archief: Naam archiefblok: Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog Periode: - Archiefbloknummer: BE-A Omvang: Laatste inventarisnummer: 1022 Omvang geklasseerd:.2 m Archiefbewaarplaats: Rijksarchief te Hasselt

4 4 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog Raadpleging en gebruik Raadpleging en gebruik Voorwaarden voor de raadpleging en reproductie VOORWAARDEN VOOR DE RAADPLEGING EN REPRODUCTIE De collectie is vrij raadpleegbaar in de leeszaal van het Rijksarchief van Hasselt. De raadpleging van documenten is onderworpen aan het leeszaalreglement van 19/09/2011. De meeste affiches kunnen in origineel geraadpleegd worden. Enkele exemplaren zijn omwille van hun slechtere staat aan raadpleging onttrokken. Zij kunnen digitaal geraadpleegd worden. Voor reproductie zijn de regels voor reproductie van archiefbescheiden van het Rijksarchief van toepassing. Taal TAAL Regels en wetten die via affiches verspreid worden en voor heel België gelden, zijn in de drie talen gedrukt. Affiches die enkel verspreid worden in de stad Hasselt of het arrondissement Hasselt, zijn enkel in het Nederlands of in het Nederlands en Duits gedrukt. Op 1 mei worden provinciebesturen en gemeentebesturen verplicht om voor correspondentie en communicatie met het volk hun moedertaal, het Nederlands, te hanteren. Een aantal Limburgse gemeenten hierbij uitgezonderd. Bitsingen (Bassenge), Corswarem, Eben-Emael, Rukkelingen-aan-de-Jeker (Roclenge-sur-Geer), Ternaaien (Lanaye), Wauteringen (Otrange) en Wonck die toen nog bij Limburg hoorden, kregen hun correspondentie in het Frans omwille van het grote aandeel van Franssprekende in de gemeenten. Het waren faciliteitengemeenten avant la lettre. In zeldzame gevallen wordt de affiche enkel in het Duits gedrukt. Bijvoorbeeld de affiches die de dienstplichtige inwoners van Oostenrijk-Hongarije en Bosnië-Herzegovina, verblijvend in het bezette België, oproept om hun diensplicht te vervullen. In zijn er een aantal affiches met enkel de Duitse en Nederlandse tekst. De afmetingen en opmaak van de affiche doet echter vermoeden dat de Franse tekst van de affiche is afgeknipt. Fysieke kenmerken en technische vereisten FYSIEKE KENMERKEN EN TECHNISCHE VEREISTEN Een aantal affiches zijn in minder goede conditie. Vooral de grootste affiches, die jarenlang opgeplooid werden bewaard, zijn vaak gescheurd in de plooinaden. De meeste affiches zijn echter in vrij goede staat. Naarmate de oorlog vordert wordt de kwaliteit van het papier ook slechter. Er is ook een opmerkelijk verschil in kwaliteit tussen de affiches die gemaakt worden door de Duitse

5 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog 5 bezetter en de affiches die het stadsbestuur van Hasselt laat drukken. Deze laatste zijn duidelijk van betere kwaliteit.

6 6 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog Geschiedenis van archiefvormer en archief Geschiedenis van archiefvormer en archief Archief ARCHIEF Verwerving VERWERVING Deze verzameling aanplakbrieven werd aan het Rijksarchief bezorgd samen met het negentiende eeuwse archief van het stadsbestuur van Hasselt. Mogelijk is de collectie tijdens de oorlog bijeengebracht door de stadssecretaris of één van zijn medewerkers.

7 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog 7 Inhoud en structuur Inhoud en structuur Inhoud INHOUD De verzameling bevat affiches die aangeplakt werden in Hasselt net vóór, tijdens of kort na de Eerste Wereldoorlog. Zij bestrijken de periode -. De eerste affiche in de collectie is gedateerd op 1 augustus, net voor de inval van de Duitsers. De verzameling is onvolledig. Uit de eerste helft van bevat de verzameling slechts één affiche. Er is geen aanwijsbare reden waarom de affiches uit deze periode niet zijn bewaard gebleven. De laatste affiches dateren van eind. Bij gebrek aan andere communicatiemiddelen worden affiches gebruikt om nieuwe regels kenbaar te maken aan de bevolking. Nieuwe wetten en regels betreffende de voedselvoorziening beslaan het grootste deel van de collectie. Voor het basisvoedsel worden prijzen vastgelegd. Vooral voor broodgranen, meel, zemelen en tarwebrood worden de maximumprijzen op regelmatige basis meegedeeld aan de bevolking. Winkeliers worden verplicht om de prijs van de waren zichtbaar aan te plakken en worden bestraft indien ze woekerprijzen aanrekenen. De boeren worden verplicht om hun teeltoppervlakten, hun veestapel, het aantal slachtingen enz. aan te geven. Ook procedures omtrent de opeisingen van voedsel, het verkrijgen van zaaigoed, het transporteren van voedsel, de organisatie van de oogst worden via affiches bekend gemaakt. Ten tweede worden er regelmatig affiches aangeplakt waarop de Duitse bezetter meedeelt dat hij bepaalde goederen opeist van de lokale bevolking. Machines, wol, linnen, rubber, ijzer... (bijna) alles wat los zit wordt opgeëist. Ten derde gebruikt de Duitse bezetter de affiches soms ook om overtreders en de straffen die ze toebedeeld kregen, kenbaar te maken aan het grote publiek. De gouverneur-generaal van België, de hoogste Duitse gezaghebber, vaardigt de meeste regels uit. Bij het begin van de oorlog nam von der Goltz deze functie voor zijn rekening. In december neemt von Bissing deze taak over. Na diens overlijden neemt von Falkenhausen het over in mei. Af en toe zijn er plaatsvervangende gouverneurgeneraals. In elke provincie van het bezette België is een militaire gouverneur aangesteld. Voor Limburg is dit Keim en later Bromeis. Zij delen bijvoorbeeld via affiches de overtredingen en straffen mee die burgers krijgen bij het schenden van de regels. Voor het burgerlijk bestuur wordt een aparte gouverneur aangesteld. Deze vaardigt regels uit in verband met de voedselvoorziening, onderwijs, verkeer... Per arrondissement is er een Kreischef, of arrondissementsoverste, die regels uitvaardigt op niveau van het arrondissement. In deze verzameling zitten ook de affiches met richtlijnen die gelden voor het arrondissement Hasselt. Ten slotte vaardigt burgemeester Portmans, of zijn plaatsvervanger, Roelants, de regels uit die gelden voor de stad Hasselt. Twee affiches komen maandelijks voor. Vanaf juli tot en met oktober wordt elke maand een affiche aangeplakt waarop de meldingsplichtige inwoners, dit zijn officieren of

8 8 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog soldaten van het Belgisch leger, weerbare Belgen, leden van de burgerwacht of vijandelijke buitenlanders... van het arrondissement Hasselt wordt meegedeeld waar en wanneer ze zich moeten aanmelden. Deze laatste categorie zijn buitenlanders met een nationaliteit van het geallieerde kamp en daardoor vijand van de Duitse staat zijn. De burgemeester kondigt de plaats en het tijdstip af waarop de meldingsplichtige inwoners van de stad Hasselt zich moeten melden bij het Meldeamt. Ordening ORDENING De affiches werden chronologisch geordend volgens de datum die er op vermeld staat. Dit is de datum waarop het besluit in kwestie genomen werd. Achteraan werden een aantal affiches zonder datum opgenomen. Ondanks het feit dat deze affiches niet gedateerd zijn, kunnen we uit de inhoud afleiden dat de affiches dateren van de oorlogsperiode of van de nasleep van de oorlog.

9 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog 9 Beschrijving van de series en archiefbestanddelen Beschrijving van de series en archiefbestanddelen Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog HASSELTSE AFFICHES UIT DE EERSTE WERELDOORLOG 1 1 augustus 2 1 augustus 3 3 augustus 4 4 augustus 5 5 augustus 6 5 augustus 7 5 augustus 8 5 augustus 9 6 augustus 10 6 augustus 11 6 augustus 12 8 augustus 13 9 augustus

10 10 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog 14 9 augustus augustus augustus, augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus 27 (september) 28 (september)

11 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog september 30 2 september 31 3 september 32 3 september 33 5 september 34 8 september september september september 38 3 oktober oktober oktober oktober oktober oktober

12 12 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog oktober oktober oktober oktober 48 1 november 49 3 november 50 6 november november november november november november november november november

13 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog november november november november november november 65 december 66 3 december 67 3 december 68 5 december 69 8 december 70 8 december december december december

14 14 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog december december december december december december december januari 82 (juli) 83 2 juli 84 5 juli 85 5 juli 86 5 juli 87 6 juli

15 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli

16 16 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog juli juli juli juli augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus

17 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus 127 (september ) september september september september september

18 18 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog september september september september september september september september september september september september september september september

19 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog september september september en 22 oktober oktober en 2 oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober

20 20 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog oktober oktober oktober 166 9, 12 en 13 oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober en 23 oktober en 26 oktober

21 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog oktober en 30 oktober oktober oktober oktober november november november november en 23 november november november november november november

22 22 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog november november november 196 (december ) 197 (december ) december december december december december december december december december december

23 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog en 15 december december december december december december december december december december december december januari januari januari

24 24 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog januari januari januari januari januari januari januari januari januari 232 (17 januari ) januari januari januari januari januari

25 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog januari januari januari 241 (24 januari ) januari januari januari januari januari januari januari februari februari februari februari

26 26 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog februari februari februari februari februari februari februari februari februari februari februari februari februari februari februari

27 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog (maart ) maart maart maart maart maart maart maart maart maart maart maart maart maart maart

28 28 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog maart maart april april april april april april april april april april april april april

29 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog april april april april mei mei mei mei mei mei mei mei mei mei mei

30 30 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog mei mei mei mei mei mei mei mei mei mei mei mei mei mei mei

31 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog juni juni juni juni juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli

32 32 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog juli juli juli augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus en 18 augustus

33 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus 370 September september september

34 34 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog september september september september en 12 september september september september september september september september september september september

35 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog september september september september september september oktober 395 3oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober en 10 oktober

36 36 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog oktober en 12 oktober oktober oktober en 15 oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober en 20 oktober oktober oktober oktober

37 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog oktober oktober oktober oktober oktober oktober 424 november november november november november november november november november

38 38 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog november november november november november november november november november november november november november november december

39 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog en 2 december december en 9 december december december en 13 december december december december december december december december december december

40 40 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog december december december december januari januari januari januari januari januari januari januari januari januari

41 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog februari februari februari februari februari februari februari februari februari februari februari februari februari februari februari

42 42 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog februari februari februari februari februari februari februari maart maart maart maart 503 (maart ) maart maart maart

43 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog maart maart november maart maart maart maart maart maart maart maart maart maart maart maart

44 44 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog maart maart maart maart maart maart april april april april april april april april april

45 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog april april april april april april april april & 30 april april mei mei mei & 8 mei september, 7 & 8 mei

46 46 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog mei mei mei mei mei mei mei mei mei mei mei mei mei mei mei

47 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog & 25 mei mei mei mei mei juni & 5 juni juni juni juni juni juni & 10 juni juni juni

48 48 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog juni juni juni & 23 juni juni juni & 26 juni & 30 juni juli juli juli juli & 27 juni & 6 juli 595 (7 juli ) en 14 juli

49 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog juni en 11 juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli en 24 juli

50 50 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog juli juli juli juli juli en 28 juli juli juli augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus

51 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog en 20 augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus 635 (28 augustus ) augustus 637 September september september september september

52 52 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog september september september september september september september september september september september september september september september

53 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog september september september september september september september oktober oktober september en 1 oktober oktober oktober oktober oktober oktober

54 54 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog oktober oktober oktober & 17 oktober en 18 oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober

55 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog oktober november november november november november november & 14 november november november november november november november november

56 56 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog november november november november november november 708 (december ) december december december december december december december december

57 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog december december december december december december december december december december januari januari januari januari

58 58 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog januari januari januari januari januari januari januari januari januari januari januari februari februari februari februari

59 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog februari februari februari februari februari februari februari februari februari februari februari februari februari februari 760 (maart )

60 60 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog maart maart maart maart maart maart maart maart maart maart maart maart maart maart maart

61 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog maart maart maart maart maart maart april april april april april april april april april

62 62 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog april april april april april april april april april april april april april april april

63 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog mei mei mei mei mei mei mei & 23 mei mei mei mei mei juni juni juni

64 64 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog juni juni juni juni juni juni juni, juni juni juni juni juni juni 834 (19 juni ) juni

65 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog juni juni juni juni juni juni juni juni 844 (Juli ) juli juli en 9 juli en 9 juli juli juli

66 66 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog en 18 juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli juli

67 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog (augustus ) augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus augustus

68 68 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog en 3 september september september september september september september september september september september september september september september

69 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog september september september september en 30 september september en 1 oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober oktober

70 70 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog oktober oktober oktober 914 (23 oktober ) oktober oktober oktober oktober 919 (11 november ) november november november november november november

71 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog november november november november november november november november november november november november november november november

72 72 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog november november november november november november november november november november november november december december december

73 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog december (in Hasselt aangeplakt op 24 december.) december december december december december december 963 (januari ) januari januari januari januari januari januari januari

74 74 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog februari februari februari februari februari februari februari februari maart maart 981 (april ) april april april april

75 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog april april mei mei mei 991 ( 26 mei ) 992 (juni ) juni juni juni juni juli juli augustus augustus

76 76 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog september 1002 (oktober ) oktober november november Zonder Datum ZONDER DATUM 1006 (zonder datum) 1007 (zonder datum) 1008 (zonder datum) 1009 (zonder datum) 1010 (zonder datum) 1011 (zonder datum) 1012 (zonder datum) 1013 (zonder datum) 1014 (zonder datum)

77 Hasseltse affiches uit de Eerste Wereldoorlog (zonder datum) 1016 (zonder datum) 1017 (zonder datum) 1018 (zonder datum) 1019 (zonder datum) 1020 (zonder datum) 1021 (zonder datum) 1022 (zonder datum)