Global Entrepreneurship Monitor 2011: Samenvatting voor Vlaanderen

Transcriptie

1 STEUNPUNT ONDERNEMEN EN REGIONALE ECONOMIE NAAMSESTRAAT 61 BUS 3550 BE-3000 LEUVEN TEL FAX store@kuleuven.be Beleidsrapport STORE-B B Global Entrepreneurship Monitor 2011: Samenvatting voor Vlaanderen Niels BOSMA Hans CRIJNS Tine HOLVOET Januari 2013

2 PAGINA 1 Inhoud 1. Introductie 3 2. De belangrijkste resultaten voor Attitudes ten aanzien van ondernemerschap: haalbaarheid en wenselijkheid Activiteitratio s bij starters Aspiraties van de ondernemers Conclusies voor Vlaanderen 11 BeleidsrapportSTORE B

3 PAGINA 2 Noot: De resultaten in dit rapport geven de mening van de auteurs weer en niet deze van de Vlaamse overheid: de Vlaamse Gemeenschap/het Vlaams Gewest is niet aansprakelijk voor het gebruik dat kan worden gemaakt van de in deze mededeling of bekendmaking opgenomen gegevens. BeleidsrapportSTORE B

4 PAGINA 3 1. Introductie Binnen de context van Steunpunt Ondernemen en Regionale Economie (STORE 1 ) bieden een aantal gegevensbanken een zicht op de startende ondernemingen en het ondernemerskapitaal in Vlaanderen. De Global Entrepreneurship Monitor (GEM) is één van de belangrijkste internationale bevolkingsbevragingen en peilt naar het ondernemersklimaat voor starters aan de hand van attitudes bij de actieve bevolking en activiteitratio s en ambities bij starters 2. Eigen aan GEM is de zelfidentificatie als ondernemer die aan de grondslag ligt. Aan een representatieve groep uit de actieve bevolking wordt onder meer de volgende vraag gesteld: BeleidsrapportSTORE B Bent u momenteel, alleen of samen met anderen, bezig om een nieuw bedrijf op te richten? Hiermee bedoelen we ook om het even welke zelfstandige activiteit of de verkoop van goederen of diensten aan anderen. Dit rapport presenteert de belangrijkste resultaten van GEM 2011 voor Vlaanderen. In het kader van Pact 2020 en Vlaanderen in Actie (ViA) is er reeds een aantal jaren verscherpte aandacht voor de stand van ondernemerschap. Ondernemerschap wordt gezien als potentiële motor van economische en maatschappelijke innovatie, industriële verjonging, aanjager van economische groei en bron van nieuwe werkgelegenheid. Ook internationaal zien we een grote vraag naar verder onderzoek over de impact van startende ondernemingen op de economie en welvaart van een regio. De economische en financiële crisis die de laatste jaren woedt in Europa maakt de vraag alleen maar dwingender. In het conceptuele model dat GEM hanteert wordt ondernemerschap breder gezien dan het aantal nieuw geregistreerde ondernemingen. Ondernemerschap wordt gezien als een dynamische interactie van attitudes, activiteit en aspiraties ten aanzien van ondernemerschap. Naast het meten van betrokkenheid bij oprichtingen van nieuwe ondernemingen wordt daarom ook aandacht besteed aan andere indicatoren: is het opstarten van een nieuw bedrijf een wenselijke carrièrekeuze? In hoeverre zijn Vlamingen actief in ondernemende activiteiten en met welke aspiraties ten aanzien van tewerkstelling, innovatie en internationalisatie? Welke status krijgen succesvolle ondernemers toebedeeld? Hoe worden zij gerepresenteerd in de media, in vergelijking met andere landen? De geharmoniseerde benadering waarmee GEM sinds 1999 werkt, maakt een internationale vergelijking mogelijk. Aan de hand van vragenlijsten wordt de volwassen bevolking van elk land, 54 landen in 2011, via een representatieve steekproef van minstens 2000 respondenten bereikt. Deze respondenten beantwoorden diverse vragen over hun percepties en attitudes ten aanzien van ondernemerschap en over hun mogelijke actieve betrokkenheid in ondernemerschap. Voor Vlaanderen werd data volgens deze methodologie verzameld en geharmoniseerd voor de periode Dit resulteert in groeiende vergelijkingsmogelijkheden en levert een steeds scherper zicht op ondernemerschap; we kunnen immers niet alleen vergelijken tussen landen, maar ook over de tijd. Het GEM 2011 rapport toont, net zoals het rapport uit 1 Zie 2 Zie voor uitgebreide informatie over GEM

5 PAGINA , de patronen voor Vlaanderen over de jaren heen en vat de belangrijkste bevestigingen en verschillen met de vorige edities samen. Naast deze uitgebreide samenvatting in het Nederlands is het volledige Engelstalige GEM 2011 Report for Belgium & Flanders beschikbaar dat tevens verwijzingen bevat naar het 2011 GEM Global report. Nieuw in 2011: ondernemende werknemers internationaal vergeleken Wat wordt verstaan onder ondernemerschap? Vraag het aan verschillende mensen in de academische wereld, beleid of op straat; het levert een scala van definities op. Voor sommigen staat het opzetten en ontwikkelen van een eigen onderneming centraal. Dit is de zogeheten 'beroepskeuze' benadering waarbij de focus ligt op het aantal geregistreerde zelfstandigen en startups. Echter, anderen benaderen het veel meer vanuit een gedragsperspectief. Zij betogen dat ook niet-zelfstandigen, zoals werknemers binnen bestaande organisaties of vrijwilligers, uitermate ondernemend kunnen zijn (en als zodanig de positieve uitwerking genereren die met ondernemerschap wordt geassocieerd). Tot dusver concentreerde ook GEM op individuen die actief betrokken zijn bij het opzetten en managen van een eigen bedrijf. In 2011 werd echter voor 52 van de 54 deelnemende landen eveneens een grootschalige meting voltooid met betrekking tot ondernemende werknemers. De belangrijkste uitkomsten van deze studie staan beschreven in dit rapport, meer informatie is beschikbaar in het Engelstalige rapport. BeleidsrapportSTORE B

6 PAGINA 5 2. De belangrijkste resultaten voor Attitudes ten aanzien van ondernemerschap: haalbaarheid en wenselijkheid Houding bij de actieve bevolking ten aanzien van ondernemerschap: op peil, behalve wanneer het gaat om statusperceptie van starters Zoals aangetoond in eerdere edities van de Global Entrepreneurship Monitor laat de bevolking in Vlaanderen zich naar houding ten aanzien van ondernemerschap goed vergelijken met Europese referentielanden Denemarken, Duitsland, Frankrijk, Nederland, Spanje en het Verenigd Koninkrijk. Er worden voldoende opportuniteiten waargenomen om een bedrijf op te starten, namelijk door grofweg vier op de tien personen in de bevolking tussen 18 en 64 jaar. Dit aandeel is vergelijkbaar met dat in de referentielanden (waarbij Spanje gegeven de economische situatie zeer laag scoort) en is iets hoger dan in Wel is de verhouding tussen mannen en vrouwen scheef verdeeld: in Vlaanderen zien bijvoorbeeld drie op de tien vrouwen goede opportuniteiten, tegenover vijf op de tien voor mannen, een verschil dat statistisch significant is (Tabel 2). Tabel 1. Kenmerken individuele houding ten aanzien van ondernemerschap, GEM 2011 (in % van de bevolking jaar, tenzij anders aangegeven) Zietinde komende6 maanden voldoende opportuniteiten omeenbedrijfop terichten Heeftdenodige kennis, bekwaamheiden ervaringomeen nieuwbedrijfop terichten Kentpersoonlijk iemanddiede afgelopen2jaar eenbedrijf startte Angstvoor mislukking weerhoudthet startenvaneen bedrijf* Intenties: verwachtbinnen dedriejaareen bedrijftestarten ** België Vlaanderen Referentielanden Denemarken Frankrijk Duitsland Nederland Spanje VerenigdKoninkrijk Gemiddeldevoor referentielanden Gemiddeldevooralle innovation driven economies * percentage van de respondenten die goede kansen zien een bedrijf te starten ** percentage van de respondenten die (nog) niet actief betrokken zijn in ondernemerschap BeleidsrapportSTORE B

7 PAGINA 6 Wanneer we inzoomen op dit genderverschil merken we tevens een ongelijkheid naar zelfinschatting. Vrouwen schatten bij zichzelf de nodige aanwezige kennis en vaardigheden voor het starten van een bedrijf lager in dan mannen. Beperkt vertrouwen in eigen kunnen staat mogelijk de ontvankelijkheid voor opportuniteiten in de weg. Het lijkt er daarom op dat naar houding ten aanzien van ondernemerschap vooral bij vrouwen nog veel te winnen valt. In Tabel 1 valt ook op hoe voornamelijk Vlamingen, net als Duitsers, minder in aanraking komen met startende ondernemers in hun eigen netwerk. Voor een goed begrip is meer inzicht nodig in de sociale mix van ondernemers en niet-ondernemers 3. Het vergroten van contact met starters kan een onderdeel zijn van strategieën die vruchten afwerpen. Tabel 2. Kenmerken individuele houding ten aanzien van ondernemerschap, naar gender GEM (in % van de bevolking jaar, tenzij anders aangegeven) Zietinde komende6 maanden voldoende opportuniteiten omeenbedrijfop terichten Heeftdenodige kennis, bekwaamheiden ervaringomeen nieuwbedrijfop terichten Kentpersoonlijk iemanddiede afgelopen2jaar eenbedrijfstartte Angstvoor mislukking weerhoudthet startenvaneen bedrijf* Verwachtbinnen dedriejaareen bedrijftestarten ** Vlaanderen vrouwen Vlaanderen mannen * percentage van de respondenten die goede kansen zien een bedrijf te starten ** percentage van de respondenten die (nog) niet actief betrokken zijn in ondernemerschap Noot: verschillen tussen vrouwen en mannen allen significant verschillend met 95% zekerheid, met uitzondering van de indicator angst voor mislukking in Vlaanderen. Waar de meeste van bovenstaande GEM indicatoren voor Vlaanderen redelijk in lijn liggen met die van de Europese referentielanden, geldt dit niet voor de houding die Vlamingen hebben ten aanzien van succesvolle starters (Tabel 3). Vlamingen vinden in beperkte mate dat succesvolle starters in hun land een hoge status en veel respect genieten. Indirect kan succesvol ondernemen zo als minder nastrevenswaardig gepercipieerd worden bij starters. Hoewel een lichte vooruitgang geboekt wordt in vergelijking met de absolute cijfers voor Vlaanderen van de afgelopen 5 jaar blijft het verschil met de ons omringende landen opmerkelijk. Dit resultaat correspondeert niet met de houding ten aanzien van ondernemerschap als carrièrestap, en wordt ook niet gereflecteerd in een perceptie van gebrekkige media-aandacht voor ondernemerschap. Tabel 3 laat zien dat de scores op deze twee indicatoren immers in lijn liggen met het gemiddelde van de referentielanden. In de periode werd de stap naar ondernemerschap door minder dan de helft van de Vlamingen gezien als goede carrièrekeuze; de cijfers voor 2010 en 2011 tonen een stijgende trend. De indicator die de media-aandacht voor succesverhalen over nieuwe 3 GEM 2010 Flanders & Belgium Report p BeleidsrapportSTORE B

8 PAGINA 7 bedrijven meet bleef redelijk stabiel rond de 45% over de periode We kunnen hierbij de nood aan verder onderzoek suggereren over de status van starters en ondernemers in het algemeen. Tabel 3. Kenmerken nationale houding ten aanzien van ondernemerschap, GEM 2011 (in % van de bevolking jaar) Ondernemerschap wordtgezienals goedecarrière keuze Succesvollestarters genieteneenhoge status Veelmedia aandachtvoor succesverhalen nieuwebedrijven België Vlaanderen Referentielanden Denemarken Frankrijk Duitsland Nederland Spanje VerenigdKoninkrijk Gemiddeldevoor referentielanden Gemiddelde innovationdriveneconomies Activiteitratio s bij starters Ondernemend gedrag: het starten van ondernemingen neemt toe GEM bekijkt ondernemerschap als een proces (latent, ontluikend, nieuw, gevestigd en uitstromend ondernemerschap) en meet hoeveel personen aangeven zich in welke fase van de levenscyclus van een onderneming te bevinden (Figuur 1). De TEA-indicator is daarbij de belangrijkste GEM indicator voor startups en geeft weer hoeveel mensen actief betrokken zijn bij het oprichten van een nieuwe onderneming (nascent ondernemerschap) of leiding geven aan een eigen bedrijf dat niet ouder is dan 3,5 jaar (nieuw ondernemerschap) 4 : TEA-Indicator= het aandeel personen in de totale bevolking tussen jaar dat stelt actief betrokken te zijn bij het oprichten van een nieuwe onderneming of leiding geeft aan een eigen bedrijf dat niet ouder is dan 3,5 jaar. Het onderscheid tussen nascent en nieuw ondernemerschap wordt bepaald op basis van uitbetaling van salarissen, lonen of betalingen in natura door de nieuwe onderneming; bij 4 Deze indicator is gebaseerd op zelfidentificatie: respondenten in de GEM Adult Population Survey geven desgevraagd zelf aan of ze betrokken zijn bij startups. Er bestaan in vrijwel ieder land ook andere indicatoren die gebaseerd zijn op registraties en administratieve data (zoals in België de UNIZO Startersatlas), echter de definities verschillen zodanig dat het een internationale vergelijking bemoeilijkt. BeleidsrapportSTORE B

9 PAGINA 8 uitbetaling meer dan 3 maanden (maar minder dan 42 maanden) wordt de ondernemer geschaard onder nieuw ondernemerschap. Bij uitbetaling minder dan 3 maanden spreken we van nascent ondernemerschap. Figuur 1. Het proces van ondernemerschap en GEM operationele definities Ondanks de positieve houding ten aanzien van ondernemerschap, zijn er in vergelijking met de kopgroep minder Vlamingen actief betrokken bij het proces van opstarten en leiden van nieuwe bedrijven. Wel is er een opgaande trend waarneembaar. Waar in Vlaanderen in 2006 nog 1.2 procent actief betrokken was in nieuw ondernemerschap, was dit percentage in procent en in procent. Deze trend komt overeen met de heropleving vermeld in de UNIZO Startersatlas 2011, die het aantal administratieve oprichtingen in België gedetailleerd in kaart brengt. 5 Globaal blijft het aantal Vlamingen dat meldt actief bezig te zijn met het opzetten van een eigen bedrijf, maar nog geen inkomen genereert (nascent ondernemerschap), stabiel en schommelt de laatste vijf jaren tussen de 2.0 en 2.7 procent. Ondernemend gedrag: veel ondernemende werknemers binnen bestaande ondernemingen in Vlaanderen De grootschalige meting die GEM in 2011 voor het eerst heeft uitgevoerd om het aandeel ondernemende werknemers (in jargon: intrapreneurs) voor ieder land te schatten, geeft voor Vlaanderen een opvallende uitkomst. Ondernemende werknemers worden gedefinieerd als werknemers binnen bestaande ondernemingen die aangeven op het moment van de survey betrokken te zijn bij het oprichten van nieuwe activiteiten voor hun werkgever zoals het ontwikkelen van nieuwe producten of diensten, het aanboren van nieuwe markten of het verbeteren van processen, en hierbij een leidende functie hebben. Vlaanderen bevindt zich in de absolute kopgroep met regio s en landen met een hoog aandeel ondernemende 5 UNIZO 2011 Startersatlas met medewerking van Graydon BeleidsrapportSTORE B

10 PAGINA 9 werknemers, samen met Zweden, Denemarken en Finland. Ook de Verenigde Staten, Australië, Nederland en Ierland scoren tamelijk hoog als het gaat om het aantal ondernemende werknemers. De GEM resultaten duiden er op dat ondernemende werknemers gelijksoortige kenmerken tonen als zelfstandige ondernemers. Dit rapport toont dat ze anno 2011 net zo vaak als zelfstandige ondernemers goede kansen zien voor het opzetten van een bedrijf; beide groepen zitten rond de 60%, wat beduidend meer is dan de overige werknemers (37%). De Vlaamse ondernemende werknemers denken vaker dan de overige werknemers over de vereiste kennis en vaardigheden te beschikken om een eigen bedrijf te starten: 52% van de ondernemende werknemers geeft dit aan in Vlaanderen, tegen 31% van de overige werknemers voor de Vlaamse zelfstandige ondernemers is dit respectievelijk 86%. De angst voor mislukking zou vier van de tien ondernemende werknemers in Vlaanderen weerhouden om een bedrijf te starten, dit ligt dichtbij de risicoaversie van de overige werknemers (bijna vijf op de tien). Voor de Vlaamse zelfstandig ondernemers geldt deze indicator voor risicoaversie voor twee op de tien. Daarnaast blijkt dat ondernemende werknemers hun ervaringen kunnen gebruiken als springplank voor het opstarten van een eigen bedrijf. Onder de ondernemende werknemers geeft gemiddeld voor de referentielanden 6.8 % aan al bezig te zijn met het opstarten van een eigen bedrijf, tegen 2.9% voor de overige werknemers. Tabel 4. Prevalentie van ondernemend gedrag, GEM 2011 Ontluikend(nascent) ondernemerschap (activiteitminderdan 3maand) Nieuw ondernemerschap (tussen3en42 maanden) TEA indicator (combinatie ontluikenden nieuw ondernemerschap) Ondernemende werknemers Ondernemende werknemers privatesector België Vlaanderen Referentielanden Denemarken Frankrijk Duitsland Nederland Spanje VerenigdKoninkrijk Gemiddeldevoor referentielanden Gemiddeldevoor innovation driven economies BeleidsrapportSTORE B

11 PAGINA Aspiraties van de ondernemers Aspiraties bij ondernemers: de internationale oriëntatie van ondernemers in Vlaanderen is traditiegetrouw hoog. Het aanscherpen van de ambities bij starters (en ondernemende werknemers) naar jobcreatie en innovatieve oriëntatie blijft een valabele uitdaging Naast het meten van de participatie in ondernemerschap is het van belang om verschillende types ondernemerschap uit te lichten waarvan positieve effecten op de economie wordt verwacht. Vragen over verwachte tewerkstelling, innovatieve oriëntatie en internationale oriëntatie worden gesteld aan alle individuen die actief betrokken zijn bij het starten of managen van een bedrijf. De verwachte tewerkstelling van nieuwe ondernemers - vijf jaar vanaf het moment van de survey - laat voor Vlaanderen een patroon zien dat zich goed verhoudt met Duitsland, maar minder hoog is dan de andere referentielanden (Tabel 5). Ongeveer één op de vijf van de geïdentificeerde nascent- en nieuwe ondernemers tussen 2008 en 2011 verwacht vijf of meer banen te creëren na vijf jaar. Uit de onderstaande tabel is, naast de verwachte tewerkstelling, af te leiden dat ook de innovatieve oriëntatie van Vlaamse nieuwe ondernemers vergelijkbaar is met Spanje en Duitsland maar minder dan Denemarken en Frankrijk. De internationale oriëntatie is echter hoog te noemen voor Vlaanderen. Dit heeft deels te maken met het feit dat Vlaanderen een kleine open economie heeft en dat taalbarrières met de direct omringende landen miniem zijn. Tabel 5. Kenmerken ambities ondernemend gedrag, GEM * (in % van respondenten die actief betrokken zijn bij het starten of managen van een bedrijf) Ontluikend&Nieuw ondernemerschap (TEA):verwacht tenminstevijfbanen tecreërenuit activiteit(%vantea) Ontluikend&Nieuw ondernemerschap (TEA):innovatieve orientatie (%vantea) Ontluikend&Nieuw ondernemerschap (TEA):internationale orientatie (%vantea) België Vlaanderen Referentielanden Denemarken Frankrijk Duitsland Nederland Spanje VerenigdKoninkrijk Gemiddelde referentielanden Gemiddelde innovation driven economies *Verwachtebanencreatievoorondernemendewerknemers(tweedecijferkolom)opbasisvan2011data BeleidsrapportSTORE B

12 PAGINA Conclusies voor Vlaanderen Ondernemerschap is een complex fenomeen dat verschillende kanten heeft: het laat zich moeilijk in één indicator uitdrukken. Door een aantal van de hierboven besproken indicatoren samen te vatten kan een samenhangend beeld van ondernemerschap in Vlaanderen worden verkregen. Tabel 6 geeft de Vlaamse scores weer van enkele van deze indicatoren tussen 2001 en Vlaanderen scoort in 2011 op niveau voor de individuele percepties ten aanzien van ondernemerschap, zoals het zien van goede kansen om een bedrijf te starten en het (denken te) hebben van goede kennis, bekwaamheid en ervaring voor het starten van een eigen bedrijf. Ook de mate waarin Vlaamse inwoners verwachten een bedrijf te starten, verhoudt zich goed met de referentielanden. De gestegen mate van nieuw ondernemerschap (3 tot 42 maanden) is in lijn met het gemiddelde van de referentielanden. Wanneer echter gekeken wordt naar ontluikend ondernemerschap (minder dan 3 maanden), dan blijft Vlaanderen achter. Dit betekent dat waar Vlaanderen voorheen achterop liep op beide componenten van TEA in de internationale vergelijkingen van GEM, dat nu alleen nog voor de component van ontluikend ondernemerschap geldt. De vraag dient zich aan in welke mate dit ernstig is. Er zijn tenminste twee argumenten waarom dit niet het geval hoeft te zijn. Ten eerste kan het zo zijn dat Vlamingen zich goed weten voor te bereiden en relatief gemakkelijk de transitie van ontluikend naar nieuw ondernemerschap doorlopen. Ten tweede lijkt het erop dat er een goed alternatief is voor personen die wel het potentieel hebben om een bedrijf te starten. Er is in Vlaanderen een bovengemiddeld aandeel ondernemende werknemers actief. Wat nog opvalt is de sterke score voor internationale oriëntatie. De lagere scores op het gebied van zowel de houding ten aanzien van succesvolle starters als het aandeel van de nascent en nieuwe ondernemers met een verwachting tenminste vijf banen te creëren maken dat het prikkelen van de ambities van ondernemers een uitdaging blijft voor het beleid. BeleidsrapportSTORE B

13 PAGINA 12 Tabel 6 Selectie GEM indicatoren ondernemerschap, Vlaanderen, (in % van de bevolking jaar, tenzij anders aangegeven) Individueleperceptiesenintenties Zietindekomende6maandenvoldoende opportuniteitenomeenbedrijfopte richten Heeftdenodigekennis,bekwaamheiden ervaringomeennieuwbedrijfopterichten Kentpersoonlijkiemanddiedeafgelopen2 jaareenbedrijfstartte Angstvoormislukkingweerhoudthet startenvaneenbedrijf* Intenties:verwachtbinnendedriejaareen bedrijftestarten** Nationaleattitudes Ondernemerschapwordtgezienalsgoede carrière keuze Succesvollestartersgenieteneenhoge status Veelmediaaandachtvoorsuccesverhalen nieuwebedrijven Prevalentieondernemendgedrag Ontluikend(nascent)ondernemerschap (activiteitminderdan3maand) Nieuwondernemerschap(tussen3en42 maanden) TEA indicator(combinatieontluikenden nieuwondernemerschap) * percentage van de respondenten die goede kansen zien een bedrijf te starten ** percentage van de respondenten die (nog) niet actief betrokken zijn in ondernemerschap Noot: cijfers voor 2010 zijn herzien en kunnen afwijken van eerdere GEM rapportages BeleidsrapportSTORE B