Verslag van de indicatorenmeting 2012 van het gezondheidsbeleid in Vlaamse scholen

Transcriptie

1 Verslag van de indicatorenmeting 2012 van het gezondheidsbeleid in Vlaamse scholen

2 Een initiatief van In samenwerking met VIGeZ, 2013 VIGeZ, i.s.m. VAD Auteurs: Charlotte Larmuseau, Olaf Moens, Saidja Steenhuyzen Ilse Bernaert, Marie-Claire Lambrechts (Alcohol & drugs) Met medewerking van: Winnie Deroover, Stefaan Hendrickx, An Lebacq, Ragnar Van Acker, An Verdeyen Lay-out en eindredactie: Riet Evers, Anne Scholiers Indicatorenmeting Onderwijs

3 Inhoudsopgave INLEIDING BASISONDERWIJS LEERLINGEN INDICATOREN VOOR EEN GEZONDHEIDSBELEID IN HET BASISONDERWIJS Kenmerken deelnemende basisscholen Resultaten van een algemeen gezondheidsbeleid in het basisonderwijs: bespreking van indicatoren Gezondheidsthema s binnen het algemeen gezondheidsbeleid Procescomponent beleidsmatige aanpak: verankering en integratie Procescomponent beleidsmatige aanpak: budget Procescomponent betrokkenheid: schoolinterne organisatie Procescomponent betrokkenheid: participatie van leerlingen, ouders en team Procescomponent deskundigheid: samenwerken met partners Procescomponent deskundigheid: nascholing Procescomponent evidence-based werken: keuze van prioriteiten Procescomponent evidence-based werken: aandacht voor evaluatie Resultaten van een algemeen gezondheidsbeleid in het basisonderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor het algemeen gezondheidsbeleid Componentscore beleidsmatige aanpak Componentscore betrokkenheid Componentscore deskundigheid Componentscore evidence-based werken Componentscores: besluit Resultaten van een beleid gezondheid en milieu in het basisonderwijs: bespreking van indicatoren Beleidscomponent educatie: lessen doorheen leerjaren Beleidscomponent educatie: thema s in educatie Beleidscomponent afspraken: hebben van een reglement Resultaten van een voedingsbeleid in het basisonderwijs: bespreking indicatoren Beleidscomponent educatie: in leerjaren Beleidscomponent educatie: in lessen Beleidscomponent educatie: klasoverstijgende activiteiten en schoolprojecten Beleidscomponent educatie: afstemming van activiteiten Beleidscomponent educatie: materialen en acties Beleidscomponent reglementering: voor wie Beleidscomponent reglementering: beperkende en stimulerende maatregelen Beleidscomponent reglementering: aanpak Beleidscomponent reglementering: drinken tijdens de les Beleidscomponent aanbod: aanbodkanalen Beleidscomponent aanbod: dranken Beleidscomponent aanbod: tussendoortjes Beleidscomponent aanbod: schoolmaaltijden Resultaten van een voedingsbeleid in het basisonderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor het voedingsbeleid Componentscore educatie Componentscore reglementering Componentscore aanbod Componentscores: besluit Resultaten van een bewegingsbeleid in het basisonderwijs: bespreking indicatoren Beleidscomponent educatie: in leerjaren Beleidscomponent educatie: in lessen Beleidscomponent educatie: klasoverstijgende activiteiten & schoolprojecten Beleidscomponent educatie: afstemming van activiteiten Beleidscomponent educatie: materialen en acties Beleidscomponent reglementering: voor wie Indicatorenmeting Onderwijs

4 1.7.7 Beleidscomponent reglementering: opvolgsysteem ziektebriefjes Beleidscomponent aanbod: bewegingsactiviteiten Beleidscomponent aanbod: extra stimuleren Beleidscomponent aanbod: aanwezigheid spel- en sportinfrastructuur Beleidscomponent aanbod: beschikbaarheid spel- en sportinfrastructuur Beleidscomponent reglementering: openstellen/verhuren spel- en sportinfrastructuur Beleidscomponent aanbod: inrichting speelplaats Resultaten van een bewegingsbeleid in het basisonderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor het bewegingsbeleid Componentscore educatie Componentscore reglementering Componentscore aanbod Componentscores: besluit Resultaten van bevraging educatie sociale vaardigheden in het basisonderwijs Beleidscomponent educatie: in leerjaren Beleidscomponent educatie: in lessen Beleidscomponent educatie: klasoverstijgende activiteiten & schoolprojecten Beleidscomponent educatie: afstemming van activiteiten Beleidscomponent educatie: materialen en acties Componentscore educatie Resultaten van een rookbeleid in het basisonderwijs: bespreking indicatoren Beleidscomponent educatie: in leerjaren Beleidscomponent educatie: in lessen Beleidscomponent educatie: klasoverstijgende activiteiten & schoolprojecten Beleidscomponent educatie: afstemming van activiteiten Beleidscomponent educatie: materialen en acties Beleidscomponent reglementering: voor wie Beleidscomponent reglementering: soort maatregelen Beleidscomponent reglementering: aanpak Resultaten van een rookbeleid in het basisonderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor het rookbeleid Componentscore educatie Componentscore reglementering Componentscores: besluit Resultaten van een beleid over alcohol en drugs in het basisonderwijs: bespreking indicatoren Beleidscomponent educatie: in leerjaren (alcohol) Beleidscomponent educatie: in lessen, klasoverstijgende activiteiten & schoolprojecten (alcohol) Beleidscomponent educatie: in leerjaren (drugs) Beleidscomponent educatie: in lessen, klasoverstijgende activiteiten & schoolprojecten (drugs) Beleidscomponent educatie: materialen en acties Beleidscomponent reglementering: schoolreglement Beleidscomponent reglementering: alcohol toegelaten? Beleidscomponent reglementering: aanpak Beleidscomponent begeleiding: hulpvraag Beleidscomponent begeleiding: aanbod Resultaten van een alcohol- (en drug)beleid in het basisonderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor het alcohol- (en drug)beleid Componentscore educatie Componentscore reglementering Componentscore begeleiding Componentscores: besluit BASISONDERWIJS PERSONEEL Resultaten van een algemeen gezondheidsbeleid voor het personeel in het basisonderwijs: bespreking van de indicatoren Procescomponent beleidsmatige aanpak: verankering en integratie Indicatorenmeting Onderwijs

5 1.1.2 Procescomponent betrokkenheid: schoolinterne organisatie Procescomponent betrokkenheid: participatie van personeel Procescomponent deskundigheid: samenwerken met partners Procescomponent deskundigheid: nascholing Procescomponent evidence-based werken: keuze van prioriteiten Procescomponent evidence-based werken: aandacht voor evaluatie Resultaten van een algemeen gezondheidsbeleid voor het personeel in het basisonderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor het algemeen gezondheidsbeleid voor het personeel Componentscore: beleidsmatige aanpak Componentscore: betrokkenheid Componentscore deskundigheid Componentscore evidence-based werken Componentscores voor schoolkenmerken Componentscores: besluit Resultaten van een voedingsbeleid voor het personeel in het basisonderwijs: bespreking indicatoren Beleidscomponent voorlichting: materialen en acties Beleidscomponent reglementering: beperkende en stimulerende maatregelen Beleidscomponent reglementering: aanpak Beleidscomponent aanbod: aanbodkanalen Beleidscomponent aanbod: drankenaanbod Beleidscomponent aanbod: voeding Resultaten van een voedingsbeleid voor het personeel in het basisonderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor een voedingsbeleid Gemiddelde componentscore: reglementering Gemiddelde componentscore: aanbod Componentscore voor schoolkenmerken Componentscores besluit Resultaten van een bewegingsbeleid voor het personeel in het basisonderwijs: bespreking indicatoren Beleidscomponent voorlichting: materialen en acties Beleidscomponent aanbod: stimuleren tot beweging Beleidscomponent aanbod: aanwezigheid bewegings- en sportfaciliteiten Beleidscomponent aanbod: beschikbaarheid bewegings- en sportfaciliteiten Resultaten van een bewegingsbeleid voor het personeel in het basisonderwijs: bespreking van componenten Componentscore aanbod Componentscore aanbod voor schoolkenmerken Resultaten van een rookbeleid in het basis onderwijs: bespreking van indicatoren Beleidscomponent reglementering: voor wie? Beleidscomponent reglementering: soort maatregelen Beleidscomponent reglementering: aanpak Beleidscomponent begeleiding: rookstop Resultaten van een rookbeleid voor het onderwijspersoneel in het secundair onderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor het rookbeleid Componentscore reglementering Componentscore begeleiding Componentscores voor schoolkenmerken Componentscores: besluit Resultaten van een alcohol- en drugbeleid voor het personeel in het basisonderwijs: bespreking van indicatoren Beleidscomponent reglementering: schriftelijk reglement Beleidscomponent reglementering: onderscheid alcohol en drugs Beleidscomponent reglementering: soort maatregelen Beleidscomponent reglementering: aanpak Beleidscomponent procedures: procedures bij functioneringsproblemen ten gevolge van problematisch alcohol- of druggebruik Indicatorenmeting Onderwijs

6 1.9.6 Beleidscomponent hulpverlening: aanbod Beleidscomponent voorlichting: materialen en acties Besluit Resultaten van een alcohol- en drugbeleid voor het personeel in het basisonderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor het alcohol- en drugbeleid Beleidscomponent: reglementering Beleidscomponent: hulpverlening Componentscores voor schoolkenmerken Componentscores besluit SECUNDAIR ONDERWIJS LEERLINGEN INDICATOREN VOOR EEN GEZONDHEIDSBELEID IN HET SECUNDAIR ONDERWIJS Kenmerken deelnemende secundaire scholen Resultaten van een algemeen gezondheidsbeleid in het secundair onderwijs: bespreking van indicatoren Gezondheidsthema s binnen het algemeen gezondheidsbeleid Procescomponent beleidsmatige aanpak: verankering en integratie Procescomponent beleidsmatige aanpak: budget Procescomponent betrokkenheid: schoolinterne organisatie Procescomponent betrokkenheid: participatie van leerlingen, ouders en team Procescomponent deskundigheid: samenwerken met partners Procescomponent deskundigheid: nascholing Procescomponent evidence-based werken: keuze van prioriteiten Procescomponent evidence-based werken: aandacht voor evaluatie Resultaten van een algemeen gezondheidsbeleid in het secundair onderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor het algemeen gezondheidsbeleid Componentscore beleidsmatige aanpak Componentscore betrokkenheid Componentscore deskundigheid Componentscore evidence-based werken Componentscore evidence-based werken voor schoolkenmerken Componentscores: besluit Resultaten van een beleid gezondheid en milieu in het secundair onderwijs: bespreking van indicatoren Beleidscomponent educatie: lessen doorheen leerjaren Beleidscomponent: thema s in educatie Beleidscomponent afspraken: hebben van een reglement Resultaten van een voedingsbeleid in het secundaire onderwijs: bespreking indicatoren Beleidscomponent educatie: in leerjaren Beleidscomponent educatie: in lessen Beleidscomponent educatie: klasoverstijgende activiteiten en schoolprojecten Beleidscomponent educatie: afstemming van activiteiten Beleidscomponent educatie: materialen en acties Beleidscomponent reglementering: voor wie Beleidscomponent reglementering: beperkende en stimulerende maatregelen Beleidscomponent reglementering: aanpak Beleidscomponent reglementering: drinken tijdens de les Beleidscomponent aanbod: aanbodkanalen Beleidscomponent aanbod: dranken Beleidscomponent aanbod: aanbod van tussendoortjes Beleidscomponent aanbod: schoolmaaltijden Resultaten van een voedingsbeleid in het secundair onderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor een voedingsbeleid Componentscore: educatie Componentscore: reglementering Componentscore: aanbod Componentscores: besluit Indicatorenmeting Onderwijs

7 1.7 Resultaten van een bewegingsbeleid in het secundair onderwijs: bespreking indicatoren Beleidscomponent educatie: in leerjaren Beleidscomponent educatie: in lessen Beleidscomponent educatie: klasoverstijgende activiteiten & schoolprojecten Beleidscomponent educatie: afstemming activiteiten Beleidscomponent educatie: materialen en acties Beleidscomponent reglementering: voor wie Beleidscomponent reglementering: opvolgsysteem ziektebriefjes Beleidscomponent aanbod: bewegingsactiviteiten Beleidscomponent aanbod: extra stimuleren Beleidscomponent aanbod: aanwezigheid spel- en sportinfrastructuur Beleidscomponent aanbod: beschikbaarheid spel- en sportinfrastructuur Beleidscomponent reglementering: openstellen/verhuren spel- en sportinfrastructuur Beleidscomponent aanbod: inrichting speelplaats Resultaten van een bewegingsbeleid in het secundair onderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor het bewegingsbeleid Componentscore educatie Componentscore reglementering Componentscore aanbod Componentscores: besluit Resultaten van een rookbeleid in het secundair onderwijs: bespreking indicatoren Beleidscomponent educatie: in leerjaren Beleidscomponent educatie: in lessen Beleidscomponent educatie: klasoverstijgende activiteiten & schoolprojecten Beleidscomponent educatie: afstemming van activiteiten Beleidscomponent educatie: materialen en acties Beleidscomponent reglementering: voor wie Beleidscomponent reglementering: soort maatregelen Beleidscomponent reglementering: aanpak Beleidscomponent begeleiding: rookstop Resultaten van een rookbeleid in het secundair onderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor het rookbeleid Componentscore educatie Componentscore reglementering Componentscore begeleiding Componentscores: besluit Resultaten van een alcohol- (en drug)beleid in het secundair onderwijs: bespreking van indicatoren Beleidscomponent educatie: in leerjaren en in lessen (alcohol) Beleidscomponent educatie: klasoverstijgende activiteiten & schoolprojecten (alcohol) Beleidscomponent educatie: in leerjaren en in lessen (drugs) Beleidscomponent educatie: klasoverstijgende activiteiten & schoolprojecten (drugs) Beleidscomponent educatie: afstemming van activiteiten Beleidscomponent educatie: materialen en acties Beleidscomponent reglementering: het schoolreglement Beleidscomponent reglementering: alcohol toegelaten? Beleidscomponent reglementering: aanpak Beleidscomponent begeleiding: de context Beleidscomponent begeleiding: aanbod Beleidscomponent begeleiding: hulpvraag Resultaten van een alcohol- en drugbeleid in het secundair onderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor het alcohol- en drugbeleid Componentscore educatie Componentscore reglementering Componentscore begeleiding Componentscores: besluit Indicatorenmeting Onderwijs

8 SECUNDAIR ONDERWIJS PERSONEEL INDICATOREN VOOR EEN GEZONDHEIDSBELEID BIJ HET ONDERWIJSPERSONEEL IN HET SECUNDAIR ONDERWIJS Resultaten van een algemeen gezondheidsbeleid voor het personeel in het secundair onderwijs: bespreking van indicatoren Procescomponent beleidsmatige aanpak: verankering en integratie Procescomponent betrokkenheid: schoolinterne organisatie Procescomponent betrokkenheid: participatie van personeel Procescomponent deskundigheid: samenwerken met partners Procescomponent deskundigheid: nascholing Procescomponet evidence-based werken: keuze van prioriteiten Procescomponent evidence-based werken: aandacht voor evaluatie Resultaten van een algemeen gezondheidsbeleid in het secundair onderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor het algemeen gezondheidsbeleid voor het personeel Componentscore: beleidsmatige aanpak Componentscore betrokkenheid Componentscore deskundigheid Componentscore evidence-based Componentscores in functie van schoolkenmerken Componentscores: besluit Resultaten van een voedingsbeleid voor het personeel in het secundair onderwijs: bespreking indicatoren Beleidscomponent voorlichting: materialen en acties Beleidscomponent reglementering: beperkende en stimulerende maatregelen Beleidscomponent reglementering: aanpak Beleidscomponent aanbod: aanbodkanalen Beleidscomponent aanbod: dranken Beleidscomponent aanbod: voeding Resultaten van een voedingsbeleid voor het personeel in het secundair onderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor een voedingsbeleid Gemiddelde componentscore: reglementering Gemiddelde componentscore: aanbod Componentscores voor schoolkenmerken Componentscores besluit Resultaten van een bewegingsbeleid voor het personeel in het secundair onderwijs: bespreking van indicatoren Beleidscomponent voorlichting: materialen en acties Beleidscomponent aanbod: stimuleren tot beweging Beleidscomponent aanbod: aanwezigheid bewegings- en sportfaciliteiten Beleidscomponent aanbod: beschikbaarheid bewegings- en sportfaciliteiten Resultaten van een bewegingsbeleid voor het personeel in het secundair onderwijs: bespreking van componenten Componentscore aanbod Componentscore aanbod voor schoolkenmerken Resultaten van een rookbeleid voor het personeel in het secundair onderwijs: bespreking van indicatoren Beleidscomponent reglementering: voor wie? Beleidscomponent reglementering: soort maatregelen Beleidscomponent reglementering: aanpak Beleidscomponent begeleiding: rookstop Resultaten van een rookbeleid voor het onderwijspersoneel in het secundair onderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor het rookbeleid Componentscore reglementering Componentscore begeleiding Componentscores voor schoolkenmerken Componentscores: besluit Indicatorenmeting Onderwijs

9 1.9 Resultaten van een alcohol- (en drug) beleid in het secundair onderwijs voor het personeel: bespreking van indicatoren Beleidscomponent reglementering: schriftelijk reglement Beleidscomponent reglementering: onderscheid alcohol en drugs Beleidscomponent reglementering: soort maatregelen Beleidscomponent reglementering: aanpak Beleidscomponent procedures: procedures bij functioneringsproblemen ten gevolge van problematisch alcohol- of druggebruik Beleidscomponent hulpverlening: aanbod Beleidscomponent educatie: materialen en acties Besluit Resultaten van een alcohol- en drugbeleid voor het personeel in het secundair onderwijs: bespreking van componenten Totaalscore voor het alcohol- en drugbeleid Beleidscomponent: reglementering Beleidscomponent: procedures Beleidscomponent: hulpverlening Componentscores voor schoolkenmerken Beleidscomponenten: besluit Indicatorenmeting Onderwijs

10 INLEIDING Indicatoren Een van de belangrijkste instrumenten van het Vlaamse beleid voor preventieve gezondheidszorg zijn de gezondheidsdoelstellingen. Op deze manier wil de Vlaamse overheid de kwaliteit bevorderen van de preventieve gezondheidszorg in Vlaanderen en Brussel. De gezondheidsdoelstellingen zijn de basis om strategieën en acties vast te leggen, ze bevorderen de samenwerking en afstemming tussen de actoren en garanderen zo een maximale vooruitgang voor de vastgelegde gezondheidsthema s. Met de driejaarlijkse indicatorenbevraging voor basis- en secundaire scholen gebeurt een monitoring van de gezondheidsdoelstellingen in de setting onderwijs. Op basis van relevante indicatoren wordt gekeken hoe de Vlaamse scholen de voorbije 3 schooljaren hun gezondheidsbeleid invulden, meer specifiek voor de gezondheidsthema s waarover een gezondheidsdoelstelling is geformuleerd. Deze bevraging vormt niet enkel een stand van zaken van gezondheidsbevordering in het Vlaamse onderwijs, maar geeft beleid, partnerorganisaties, Logo s en terreinorganisaties meteen feedback over hun werking en helpt hen om naar de toekomst gefundeerde keuzes te maken. Om een goede opvolging van deze indicatoren mogelijk te maken zette het VIGeZ (vroeger VIG) in opdracht van de Vlaamse overheid en in samenwerking met de Logo s een longitudinale gegevensverzameling op over het gevoerde tabakspreventie- en voedingsbeleid in de Vlaamse scholen. In 2003 werd de aanvangsmeting van het gevoerde gezondheidsbeleid rond voeding en roken op school uitgevoerd. Deze meting werd in 2006 herhaald en uitgebreid met een beperkt aantal vragen over het bewegingsbeleid. In 2009 werd deze bevraging verder uitgebreid en werden de verschillende componenten binnen het bewegingsbeleid bevraagd, in overeenstemming met de andere thema s. In de huidige indicatorenmeting (2012) werd de aandacht voor het geïntegreerde, themaoverstijgende gezondheidsbeleid versterkt. Dit is gerealiseerd door enerzijds een sterker accent te leggen op de procescomponenten, ze werden namelijk uitgebreid. Anderzijds werden deze procescomponenten binnen een apart deel van de vragenlijst bevraagd, en dit over de thema s heen. In 2012 werden ook de gezondheidsthema s alcohol & drugs, gezondheid & milieu (in beperkte mate), mentaal welbevinden (in beperkte mate) en suïcidepreventie (in beperkte mate) toegevoegd. Hierdoor ontstond een nieuwe samenwerking met de Vereniging voor alcohol- en andere drugproblemen (VAD), om de bevraging rond alcohol & drugs te optimaliseren. Voor de setting van scholen zijn onderstaande indicatoren weerhouden in de indicatorenbevraging die eind 2012 werd afgenomen: Aantal en kenmerken van scholen (basis en secundair) die een actiever of minder actief algemeen gezondheidsbeleid voeren. De (proces)componenten die hieronder vallen zijn: beleidsmatige aanpak (verankering & integratie, budget, keuze van doelen en prioriteiten), betrokkenheid (participatie, schoolinterne structuren), deskundigheid (vorming, netwerking) en evidence-based werken (gegevensverzameling & analyse, evaluatie). Aantal en kenmerken van scholen (secundair en basis) die een actiever of minder actief beleid voeren rond evenwichtige voeding. De componenten van een beleid rond evenwichtige voeding zijn: aanbod van een gevarieerde en evenwichtige voeding, educatie en reglementering. Indicatorenmeting Vlaamse scholen

11 Aantal en kenmerken van scholen (secundair en basis) die een actiever of minder actief beleid voeren rond beweging. De componenten van een beleid rond beweging zijn: aanbod van bewegingsactiviteiten, educatie en reglementering. Aantal en kenmerken van scholen (secundair en basis) die een actiever of minder actief rookbeleid voeren. De componenten die hieronder vallen zijn: educatie, regelgeving en begeleiding (rookstopondersteuning, enkel in secundair). Aantal en kenmerken van scholen (secundair en basis) die een actiever of minder actief beleid voeren rond alcohol (& drugs). De componenten van een beleid rond alcohol (& drugs) zijn: educatie, regelgeving en begeleiding. Opzet en uitvoering van de meting Vragenlijst Bij het opstellen van de meetinstrumenten voor de Logo-indicatoren van het rook-, bewegingsen voedingsbeleid van een school werd vertrokken vanuit de vragenlijsten zoals die samengesteld waren in Deze lijsten, één voor basisscholen en één voor secundaire scholen, werden verder verfijnd en uitgebreid op vlak van inhoud en vorm. Voor de nieuwe, bijkomende thema s, werd bij het opstellen van de vragen overeenstemming gezocht met de eerder bevraagde thema s. Er werd bovendien beslist om de bevraging van het gezondheidsbeleid voor het schoolpersoneel los te koppelen van dit voor de leerlingen en deze als apart onderdeel toe te voegen. Zo kon deze bevraging uitgebreider gebeuren. Er is ook overeenstemming gezocht met de indicatorenmeting bij bedrijven: de vragen hieruit werden grotendeels overgenomen. Zoals eerder aangegeven werden niet alleen de bevraagde gezondheidsthema s uitgebreid, maar ook de bevraagde componenten. Zo werden de procesmatige componenten uitgebreid van 2 naar 4 (beleidsmatig, betrokkenheid, deskundigheid en evidence-based werken). De 3 beleidscomponenten (educatie, reglementering en aanbod) werden behouden. Deze componenten worden beschouwd als kritische succesfactoren van een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid rond voeding, beweging, roken en alcohol & drugs. De bevraging naar deze twee soorten componenten werd opgesplitst, waarbij de procescomponenten over de thema s heen werden bevraagd en de beleidscomponenten binnen de themaspecifieke vragenlijsten werden aangehaald. In elke vragenlijst werden verder ook items opgenomen die een school beschrijven in termen van een aantal relevante schoolkenmerken. We hielden het aantal van deze beschrijvende items relatief beperkt. Het doel was immers voornamelijk een goede meting te verrichten van het gevoerde beleid. Deze kenmerken worden verder bij de beschrijving van de resultaten aangehaald. Net zoals bij eerdere versies werden de nieuwe items in combinatie met die van 2009 opgesteld door een team van VIGeZ- en VAD-experts in setting onderwijs, thema s (evenwichtige voeding, lichaamsbeweging, tabakspreventie, alcohol & drugs, gezondheid & milieu en mentaal welbevinden) en wetenschappelijke ondersteuning. De vragenlijsten werden ook afgetoetst binnen een brede projectgroep waarin ook externe experts methodologie (UA en UGent) en experts uit het veld (Logo s en CGG) zitten. De VIGeZ- en VAD-experts voorzagen de uiteindelijke versies van de vragenlijsten ten slotte van een scoring. Alle antwoorden binnen de vraag krijgen zo een score toegewezen die aangeeft in welke mate de school aan een gezondheidsbeleid werkt. Verder werd ook een Indicatorenmeting Vlaamse scholen

12 weging toegekend aan alle vragen in de vragenlijst, binnen eenzelfde component. Op deze manier krijgen vragen die meer prototypisch of van groter belang zijn voor een degelijk voedings-, bewegings-, rook- of alcohol en drugsbeleid ook een grotere weerslag op de schaalscores per component. Tot slot kregen ook de verschillende componentscores een weging toegekend binnen de totaalscore. Het spreekt immers voor zich dat bijvoorbeeld het concrete aanbod van voeding een directe, sterke invloed uitoefent op het consumeergedrag, bij een relatieve weging moet daar dus rekening mee gehouden worden. De scores die worden vermeld in het rapport zijn opnieuw opgesteld door de VIGeZ- en VAD-experts en doen recht aan de veranderingen op inhoudelijk en vormelijk vlak. Ze zijn dus een uitdrukking van de mate waarin een gezondheidsbeleid is uitgebouwd volgens de huidige visie. Waarbij er in vorige metingen ook werd gebruik gemaakt van zogenaamde LINK-scores, die een vergelijking tussen de huidige en vorige indicatorenmeting mogelijk maakten, zal dit in de huidige versie niet gedaan worden. Om deze scores op een constructieve manier te berekenen moet er genoeg overlap zijn tussen de vragen uit de twee versies van de vragenlijst. Wegens inhoudelijke en vormelijke veranderingen in de vragenlijst zouden deze LINK-scores in het huidige onderzoek niet tot betrouwbare uitspraken leiden. Steekproefselectie Het Departement onderwijs en vorming zorgde voor een geüpdatete lijst met identificatiegegevens van alle basis- en secundaire scholen in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, uitgesplitst naar instellingsnummer. Net zoals bij vorige edities (2003, 2006 en 2009) werden alle scholen aangeschreven. Procedure Net zoals bij vorige indicatorenbevragingen wordt de anonimiteit van de deelnemende scholen gewaarborgd. De concrete uitvoering van de enquête gebeurde, net zoals in 2009, volledig online. Alle scholen werden per mail uitgenodigd deel te nemen aan de bevraging. Via een weblink konden zij de vragenlijst invullen. Binnen deze vragenlijst moest er op elke vraag een antwoord gegeven worden alvorens men verder kon gaan. Op deze manier kon er gegarandeerd worden dat bepaalde onderdelen van de vragenlijst niet systematisch werden overgeslagen en hierop een te lage respons zou verkregen worden. De vragenlijst werd opengesteld van 15/10/2012 tot 22/12/2012. Binnen deze periode werd er tweemaal een herinnering verstuurd naar de scholen die de vragenlijst nog niet hadden ingevuld met de vraag dit alsnog te doen. Net zoals bij de vorige afnames zal ook dit keer een feedbackprocedure worden opgezet voor de scholen. De procedure zal bestaan uit een gebruiksvriendelijke online database met daarin de scores van de school, vergeleken met de gemiddelde andere, alsook beoordelingen over alle individuele antwoorden. Enkel de scholen die deelnamen aan de bevraging zullen, via een persoonlijk paswoord, toegang krijgen tot de eigen resultaten op deze online database. Met deze feedback kunnen CLB s en Logo s op vraag van een school individueel feedback geven over de gemeten aspecten van haar beleid en mogelijke verbeterpunten opsporen. Indicatorenmeting Vlaamse scholen

13 Respons en representativiteit Het Vlaamse basisonderwijs (BaO) telt scholen, met vestigingsplaatsen. In totaal werden 2556 scholen BaO aangeschreven. Niet minder dan 976 basisscholen (response rate: 38 %) beantwoordden de vragenlijst. Het secundair onderwijs (SO) in Vlaanderen telt scholen met vestigingsplaatsen. In totaal werden er scholen SO aangeschreven. Niet minder dan 360 (response rate scholen 33 %) beantwoordden de vragenlijst. Van de respondenten beantwoordden een aantal de bevraging voor meerdere vestigingsplaatsen. Zo komen we aan een respons van 1006 vestigingsplaatsen voor het basisonderwijs (response rate vestigingsplaatsen: 28 %) en 451 vestigingsplaatsen voor het secundair onderwijs (response rate vestigingsplaatsen: 36 %). De vestigingsplaatsen worden als eenheden beschouwd in deze rapportage 6. Daarbij werd er vanuit gegaan dat dezelfde antwoorden gelden voor alle vestigingsplaatsen waarvoor een school de enquête heeft ingevuld. De response rate voor basisscholen is globaal gezien 10 procent lager dan die van de vorige indicatorenbevraging (2009), voor secundaire scholen is dit 25 procent. Dit is hoogstwaarschijnlijk te wijten aan de uitgebreidere vragenlijst; meer thema s en een verlengde bevraging rond gezondheidsbeleid voor het onderwijspersoneel. Wat betreft de response rate voor vestigingsplaatsen is die 5 procent lager dan de vorige indicatorenbevraging bij de basisscholen en 15 procent lager bij de secundaire scholen. De response rate blijft echter hoog genoeg om duidelijke conclusies te kunnen trekken uit het onderzoek. De representativiteit van de data met het Vlaamse onderwijslandschap werd op verschillende identificatiekenmerken van de scholen afgetoetst 7, door middel van Chi² toetsen. Zowel voor onderwijsnet, onderwijstype (gewoon, buitengewoon), onderwijsniveau (kleuter, lager onderwijs; niet nagegaan voor secundair onderwijs) als percentage doelgroepleerlingen werd een representatieve gelijkenis met de totale situatie van het Vlaamse onderwijs gevonden. Enkel op basis van de grootte van de school (aantal leerlingen) zijn de data niet representatief, dit zowel voor de basis- als secundaire scholen. In beide datasets is er een kleine oververtegenwoordiging van kleine scholen (met minder dan 100 leerlingen) en een kleine ondervertegenwoordiging van grote scholen (met meer dan 300 leerlingen). Echter, op basis van de algemene response rate, de verdeling van de responsgroep naar onderwijsniveau, onderwijstype, grootte van de school, percentage doelgroepleerlingen en onderwijsnet kunnen we stellen dat de responsgroep wat samenstelling betreft zeer sterk representatief is voor het gehele onderwijslandschap in Vlaanderen. Door het inbouwen van de volledigheidscontrole bij het invullen van de vragenlijst, is de respons gedaald naar het einde van de enquête toe. Zo vulden 598 van de oorspronkelijk 1006 basisscholen (response rate van 17 procent) de volledige vragenlijst in. Voor het secundair onderwijs kwam dit op 305 van de oorspronkelijk 451 scholen (response rate van 25 procent). Door deze daling in aantal respondenten werd op verschillende punten in de vragenlijst (waar een zichtbare daling in aantal respondenten waarneembaar was) de 1 Bron: 2 Bron: 3 Bron: 4 Bron: 5 Dit aantal is kleiner dan het aantal scholen wegens het missen van adressen of scholen die reeds bij de enquêteprovider Checkmarket hadden aangegeven geen enquêtes meer te willen ontvangen. 6 Om de leesbaarheid van de tekst te verhogen gebruiken we als synoniem voor vestigingsplaats ook het woord school. School wordt in de tekst dus steeds gebruikt in de betekenis van vestigingsplaats. 7 Hierop zal verder in het rapport worden ingegaan bij de beschrijving van de kenmerken van de deelnemende scholen. Indicatorenmeting Vlaamse scholen

14 representativiteit nagegaan. De bovenstaande bevindingen omtrent de representativiteit bleven daarbij behouden. Voor het berekenen van de scores werden telkens enkel de scholen in rekening gebracht die het desbetreffende deel volledig hebben ingevuld. We kunnen strikt genomen niet volledig uitsluiten dat respondenten zich onderscheiden van non-respondenten wat de kwaliteit van het beleid betreft. Zo kan het zijn dat enkel de scholen die reeds goed bezig zijn de bevraging invulden. Door de hoge response rate en de sterke representativiteit kunnen we er echter van uitgaan dat dit effect van non-respons klein is. Data-opkuis Doordat de respondenten werden gevraagd zelf het(/de) instellingsnummer(s) van de school in te geven waarvoor ze de vragenlijst invulden, slopen hier een paar fouten in. Een aantal scholen gaven via mail zelf aan waar er fouten waren gemaakt. De fouten werden handmatig aangepast. Voorts werden alle instellingsnummers gecheckt op hun correctheid. Zo werden ze vergeleken met de officiële gegevens uit de mailinglijst van het Departement onderwijs & vorming aan de hand van adressen, adressen en onderwijsvormen. Voor sommige scholen werd de vragenlijst tweemaal ingevuld (bv. door de school zelf ingevuld en nogmaals door een andere school die aangaf ook voor dit instellingsnummer de vragenlijst in te vullen). Bij deze dubbele gegevens, werd de meest volledig ingevulde vragenlijst in de dataset behouden. Bij het nakijken van de instellingsnummers voor het secundair onderwijs werd er niet altijd overeenkomst gevonden tussen het instellingsnummer en de aangeboden onderwijsniveaus en -vormen. Wanneer aan de hand van ingevulde onderwijsniveaus en -vormen wordt verwacht dat de school de vragenlijst heeft ingevuld voor meerdere instellingsnummers (meer dan zelf aangegeven) en deze instellingsnummers bevinden zich, volgens de officiële gegevens van het Departement onderwijs & vorming, op hetzelfde adres werden deze extra instellingsnummers toegevoegd aan de dataset. Voor het basisonderwijs werd deze extra controle niet toegepast wegens te weinig differentiatie van vestigingsplaatsen tussen de aangeboden onderwijsniveaus op hetzelfde adres. Zoals eerder aangegeven worden de instellingsnummers als eenheden beschouwd en wordt er daarbij van uitgegaan dat dezelfde antwoorden gelden voor alle vestigingsplaatsen waarvoor een school de enquête heeft ingevuld. De identificatiekenmerken (onderwijsniveaus, -vormen, aantal leerlingen en aantal doelgroepleerlingen) van de school werden echter wel gecorrigeerd voor het corresponderende instellingsnummer. Betrouwbaarheidsinterval We besluiten deze inleiding met een belangrijke opmerking over de interpretatie van de resultaten. Voor een correcte interpretatie van het cijfermateriaal is het belangrijk in het achterhoofd te houden dat de cijfers afkomstig zijn uit een steekproef van het Vlaamse onderwijslandschap. Dat impliceert dat de hier weergegeven percentages niet rechtstreeks geïnterpreteerd kunnen worden als percentages van alle Vlaamse basis- en secundaire scholen. Ze geven enkel de verdeling in de gerealiseerde steekproef weer. Om steekproeffluctuaties in rekening te brengen moeten we: voor de data uit het basisonderwijs, rond elk percentagepunt een interval trekken door 4 percentagepunten af te trekken en op te tellen; voor de data afkomstig uit de secundaire scholen is dit een interval met optellen en aftrekken van 3 percentagepunten. Indicatorenmeting Vlaamse scholen

15 Op die manier kan er met 95 % betrouwbaarheid gesteld worden dat het percentage van alle Vlaamse basis- en alle Vlaamse secundaire scholen in het berekende interval ligt. Indicatorenmeting Vlaamse scholen

16 BASISONDERWIJS Leerlingen Indicatorenmeting Vlaamse scholen

17 BASISONDERWIJS LEERLINGEN 1. Indicatoren voor een gezondheidsbeleid in het basisonderwijs 1.1 Kenmerken deelnemende basisscholen Niet minder dan 976 basisscholen (response rate: 38 %) beantwoordden de vragenlijst. Van de respondenten antwoordden een aantal voor meerdere vestigingsplaatsen. Zo komen we aan een respons van 1006 vestigingsplaatsen (response rate vestigingsplaatsen: 28 %: 3586 vestigingsplaatsen totaal). De vestigingsplaatsen worden als eenheden beschouwd in deze rapportage. Daarbij werd er vanuit gegaan dat dezelfde antwoorden gelden voor alle vestigingsplaatsen waarvoor een school de enquête heeft ingevuld. In bijna 9 op 10 gevallen (88 %) werd de vragenlijst ingevuld door de directeur. De overige vragenlijsten werden vooral door leraren (4 %) en zorgcoördinatoren (2 %) ingevuld. De respons uit het kleuter- en lager onderwijs is evenredig met de verhoudingen binnen het totale aanbod van het basisonderwijs: 8 % autonome kleuterscholen, 11 % autonome lagere scholen en 81 % basisscholen. Van de scholen die antwoordden, geeft 91 % aan een aanbod van regulier onderwijs te hebben. Bijna 9 % van de scholen behoort tot het buitengewoon onderwijs. In vergelijking met de verhouding in het onderwijs (buitengewoon onderwijs: ruim 7,5 % van de scholen in Vlaanderen) is de response rate van het buitengewoon onderwijs iets hoger. 70 % van de responderende scholen buitengewoon onderwijs verzorgt onderwijs voor type 1 kinderen, gevolgd door het onderwijs voor type 8 en type 2, dat in respectievelijk 56 % en 37 % van deze scholen wordt georganiseerd. Voor de overige types zijn er heel wat minder scholen. Wanneer de respons wordt onderverdeeld naar grootte van de school is er een kleine groep scholen met minder dan 100 leerlingen (9 %), een meerderheid (61 %) van scholen met 100 tot 299 leerlingen en bijna 30 % scholen met 300 of meer leerlingen. Dit betekent slechts een zeer kleine afwijking van de totaalsituatie in het Vlaamse basisonderwijs: er is een kleine oververtegenwoordiging van de kleine en middelgrote scholen, en een kleine ondervertegenwoordiging van de grote scholen. Binnen onze responsgroep bedraagt het percentage doelgroepleerlingen op de school gemiddeld 33,5 % (ingevuld door slechts 488 respondenten, was geen verplicht in te vullen vraag). De mediaan van onze data bedraagt 25 % doelgroepleerlingen. Uit officiële gegevens over het percentage doelgroepleerlingen van het departement onderwijs en vorming zien we dat het percentage doelgroepleerlingen op de basisschool in Vlaanderen gemiddeld 30,2 % bedraagt (deze data van het departement zijn ingevuld door 908 respondenten; N=908). De mediaan voor het Vlaamse onderwijs in de data van het departement onderwijs bedraagt 24 % doelgroepleerlingen. Ook voor de aanwezigheid van doelgroepleerlingen is er dus een vrij grote overeenstemming tussen de verzamelde data van de indicatorenbevraging en de situatie in het Vlaamse onderwijs. Indicatorenmeting Vlaamse scholen

18 aantal scholen Types van leerlingen (BuO) Totaal % van antwoorden % 1 Type % 2 Type % 3 Type % 4 Type % 5 Type % 6 Type % 7 Type % 8 Type % Totaal aantal respondenten: 90 0% 20% 40% 60% 80% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% % doelgroepleerlingen 0-20% 21-40% 41-60% 61-80% % (N=908) Onderverdeeld naar onderwijsnet komt 60 % van de respons uit het vrij gesubsidieerd onderwijs, 23 % uit het stedelijk of gemeentelijk onderwijs, 16 % uit het gemeenschapsonderwijs en 0,3 % uit het provinciaal onderwijs. Globaal geeft dit een sterke gelijkenis weer met de vertegenwoordiging van de onderwijsnetten in het Vlaamse onderwijs, met een lichte oververtegenwoordiging van het officieel onderwijs en een kleine ondervertegenwoordiging van het vrij onderwijs in de responsgroep. Indicatorenmeting Vlaamse scholen

19 Onderwijsnet Totaal % van antwoorden % 1 GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap % 2 Gesubsidieerd officieel onderwijs: stedelijk of gemeentelijk onderwijs % 3 Gesubsidieerd officieel onderwijs: provinciaal onderwijs 3 0 % 4 Gesubsidieerd vrij onderwijs % Totaal aantal respondenten: 976 0% 20% 40% 60% 80% 1.2 Resultaten van een algemeen gezondheidsbeleid in het basisonderwijs: bespreking van indicatoren In de bevraging van het basisonderwijs (BaO) omtrent een gezondheidsbeleid wordt duidelijk dat de voorbije drie jaar de basisscholen in Vlaanderen vooral hebben gewerkt aan de gezondheidsthema s voeding (89 %) en beweging (82 %). Daarnaast nemen ook gezondheid en milieu (71 %; en het aanverwante thema rond luchtverontreiniging en geluidshinder: 23 %), mentaal welbevinden (53 %) en drugs (36 %) een belangrijke plaats in. Vooral dat laatste is verrassend, omdat in het kader van drugspreventie een expliciete educatie over drugs pas wordt aangeraden vanaf de 2 e graad van het secundair onderwijs, alsook een schoolbeleid rond drugs niet meteen wordt geassocieerd met leerlingen basisonderwijs. Of verwijzen de respondenten misschien naar een impliciet werken aan preventie via het aanbrengen van algemene sociale vaardigheden (weerbaarheid, opkomen voor eigen mening)? Aan het gamen (9%), wordt in bijna 1 op 10 basisscholen reeds aandacht besteed. Preventief werken rond gamen is zeker een nieuwe uitdaging voor een basisschool. Recent onderzoek toont aan dat de scharnierleeftijd voor problematisch gamen rond de jaar ligt, dus preventie best start in de derde graad basisonderwijs. Verrassend is de lage respons op het thema sedentair gedrag (2 %). Hoogstwaarschijnlijk heeft deze lage respons te maken met het feit dat dit relatief nieuwe thema als begrip nog niet is ingeburgerd in het Vlaamse onderwijs, eerder dan met het gegeven dat basisscholen hier echt geen aandacht voor hebben. Zo zijn er bijvoorbeeld niet minder dan 3 op 4 basisscholen die frequent tot dagelijks bewegingstussendoortjes tijdens de lessen inlassen (zie later). Aan andere thema s zoals gokken (2 %), suïcidepreventie (1 %) en psychofarmaca (1 %) wordt er, niet onterecht want eerder behorend tot de leefwereld van jongeren, zeer weinig aandacht geschonken. Opmerkelijk is bijvoorbeeld het grote verschil voor het gezondheidsthema suïcidepreventie: in het secundair onderwijs besteden bijna 1 op 5 scholen (19 %) hieraan aandacht, in het basisonderwijs nauwelijks 1 %. Vanuit dezelfde bedenking zien we in vergelijking met het secundair onderwijs duidelijk bij het basisonderwijs een minder sterke aandacht voor roken (BaO: 28 %; SO: 77 %), alcohol (BaO: 21 %; SO:56 %) en illegale drugs (BaO: 36 %; SO: 61 %). Niet onlogisch, deze thema s behoren meer tot de leefwereld van de leerlingen SO (hoewel wordt aanbevolen dat vanaf de 3 e graad BaO expliciet wordt gewerkt rond roken en alcohol, zie eerder). Indicatorenmeting Vlaamse scholen

20 Gezondheidsthema s waar (de voorbije 3 jaar werd/)wordt aan gewerkt Totaal % van antwoorden % 1 Evenwichtige voeding % 2 Beweging % 3 Roken % 4 Alcohol % 5 Drugs % 6 Psychofarmaca 11 1 % 7 Gamen 84 9 % 8 Gokken 16 2 % 9 (griep)vaccinatie 83 9 % 10 Gezondheid & milieu % 11 Mentaal welbevinden % 12 Suïcidepreventie 6 1 % 13 Sedentair gedrag 15 2 % 14 Luchtverontreiniging en geluidshinder door verkeer % 15 Andere: 88 9 % 16 Weet niet 14 1 % Totaal aantal respondenten: 957 0% 20% 40% 60% 80% OPNAME VAN GEZONDHEIDSTHEMA S IN BELEIDSDOCUMENTEN VAN DE SCHOOL Over het algemeen worden gezondheidsthema s vooral opgenomen in het schoolreglement, de schoolvisie/het pedagogische project en het schoolwerkplan (meer dan 90 %). Gezondheidsthema s worden minder frequent opgenomen in het globaal preventieplan/jaaractieplan (74 %) en in de documenten interne kwaliteitszorg (60 %). In vergelijking met het secundair onderwijs zien we dat bepaalde beleidsdocumenten meer aandacht krijgen. Het grootste verschil zien we bij het zorgplan of GOK-plan (30 % in het secundair onderwijs, ten aanzien van 84 % in het basisonderwijs). We zien ook een verschil bij het beleidsplan of contract met het CLB (73 % in het secundair onderwijs tegenover 87 % in het basisonderwijs). Indicatorenmeting Vlaamse scholen

21 We kunnen dus stellen dat de werking rond gezondheid in quasi alle basisscholen verankerd is via opname in beleidsdocumenten. Bij de overgrote meerderheid van de basisscholen is het geïntegreerd in documenten voor het algemene schoolbeleid. Bovendien wordt in meer dan 8 op 10 basisscholen de gezondheidswerking ook gelinkt aan het zorg- of GOK-beleid en is het een onderwerp voor het contract tussen school en CLB. Ten slotte geeft 3 op 4 basisscholen aan het ook een plaats te geven in de planning van het preventiebeleid van de school. Beleidsdocument Aantal scholen die vraag heeft ingevuld Aantal scholen dat één of meer gezondheidsthema s in dit beleidsdocument heeft opgenomen = % van aantal scholen die vraag heeft ingevuld Schoolreglement % Schoolvisie/pedagogisch project % Schoolwerkplan % Informatiebrochure % Documenten interne kwaliteitszorg % Nascholingsplan % Zorgplan/Gok-plan % Beleidsplan/-contract met CLB (bijzondere bepalingen of afsprakennota) Globaal preventieplan/jaaractieplan % % Indicatorenmeting Vlaamse scholen

22 . Schoolreglement Schoolvisie/ Pedagogisch project Schoolwerkplan Informatiebrochure Documenten interne kwaliteitszorg Nascholingsplan Zorg- en Gok-plan Beleidsplan/ beleidscontract met CLB Globaal preventieplan/ jaaractieplan Evenwichtige voeding 76 % 54 % 79 % 60 % 33 % 19 % 22 % 54 % 29 % Beweging 54 % 59 % 78 % 50 % 33 % 43 % 24 % 42 % 29 % Roken 58 % 23 % 38 % 26 % 14 % 2 % 5 % 23 % 28 % Alcohol (en drugs) 19 % 12 % 26 % 10 % 10 % 4 % 4 % 22 % 21 % Gezondheid en milieu 55 % 50 % 68 % 45 % 29 % 29 % 20 % 50 % 44 % Mentaal welbevinden 50 % 71 % 70 % 44 % 43 % 46 % 69 % 67 % 33 % Suïcide preventie 1 % 1 % 2 % 1 % 2 % 1 % 2 % 6 % 5 % Andere dan voorgaande thema s 10 % 13 % 14 % 12 % 13 % 21 % 17 % 15 % 19 % Indicatorenmeting Vlaamse scholen