Amsterdammer: vertel wat je slikt! December 2016

Transcriptie

1 Hoe krijgen Amsterdammers meer eigen regie over hun medicatie? Advies bedoeld voor Amsterdammers patiënten en zorgverleners Het vergroten van zelfredzaamheid op het gebied van medicatie bij patiënten staat volop in de belangstelling. Om de Richtlijn Medicatieoverdracht uit 2008 te promoten zijn er verschillende campagnes gestart gericht op het grote publiek, zoals de postercampagne: Zorg voor een Actueel medicatieoverzicht van samenwerkende zorgkoepels. Maar er is ook aandacht voor specifieke doelgroepen. Zo is de KNMP, de beroepsorganisatie voor apothekers, in 2016 een campagne gestart gericht op apothekers en assistenten om laaggeletterden te identificeren en te begeleiden in hun medicatiebeheer. Daarnaast zijn de kansen die worden geboden door ontwikkelingen op het gebied van ehealth veelbelovend. Medicatie apps en patiënt portalen doen hun intrede en daarmee krijgt de patiënt de mogelijkheid om zelf een leidende rol te vervullen in de informatieketen door zijn medicatie up to date te houden. Wij willen graag een aanvulling bieden op de richtlijnen en convenanten medicatieoverdracht voor de zorgprofessional en ook de Amsterdamse patiënt zo veel mogelijk in staat stellen zijn medicatiebeheer zelf te regisseren. Immers de patiënt is de belangrijkste schakel in de zorgketen en zou een leidende rol moeten hebben. Waarom speciale medicatiebeheer-tips voor Amsterdammers? In de hoofdstad speelt een aantal complicerende factoren, soms van politieke aard en soms van een grootstedelijk-demografisch karakter: Geen sluitende digitale informatieketen In Nederland zien we een landelijke groei van het gebruik van het Landelijk Schakelpunt 1 (LSP) om medicatiegegevens in de zorgketen met elkaar uit te wisselen. In Amsterdam anno 2017 is het aantal zorgverleners dat is aangesloten op het LSP nog beperkt. Dit heeft bijvoorbeeld tot gevolg dat de Amsterdamse huisarts in zijn informatiesysteem alleen een overzicht heeft van de geneesmiddelen die hij zelf heeft voorgeschreven en niet automatisch de middelen die door de specialist zijn voorgeschreven. Daarvoor is hij afhankelijk van de verstrekkend apotheek. Bovendien betekent dit dat belangrijke informatie over intoleranties en allergieën niet altijd bij elke zorgverlener beschikbaar is. 1 Landelijk Schakel Punt: Systeem dat zorgt voor elektronische uitwisseling van huisartswaarneemgegevens en medicatiegegevens. Zorgverleners, zoals huisartsen en apothekers, kunnen hun computersysteem aansluiten op het beveiligde netwerk van het LSP dat gefaciliteerd wordt door de Vereniging Zorgaanbieders voor Zorgcommunicatie (VZVZ). 1

2 Hoewel alle ziekenhuizen zijn aangesloten op het LSP, geldt dit vooral voor ziekenhuisapothekers en de Spoedeisende Hulp. De specialisten zijn meestal niet aangesloten en daarmee afhankelijk van een papieren medicatieoverzicht dat de patiënt mee moet nemen bij een ziekenhuisopname of een poliafspraak. Dat wordt nogal eens vergeten. Kortom: Patiënten kunnen niet klakkeloos vertrouwen op een sluitende informatieketen in de Amsterdamse medicatiezorg. Bovendien is het geven van toestemming voor het delen van (digitale) medicatiegegevens in de zorgketen niet voor iedere Amsterdammer vanzelfsprekend. Figuur 1 Aansluitingsgraad huisartsenpraktijken op LSP: landelijk 90% - Amsterdam 30% - Bron NICTIZ/VZVZ

3 Geen vaste apotheek Amsterdammer: vertel wat je slikt! December 2016 Niet alle Amsterdammers hebben of willen een vaste apotheek. Amsterdam telt veel apotheken dus de keuze is groot. Bovendien is met de introductie van marktwerking in de zorg de verplichting voor het hebben van een vaste apotheek om in aanmerking te komen voor vergoeding door de verzekeraar vervallen. Veel apotheken wisselen medicatiegegevens uit als een patiënt daar toestemming voor heeft gegeven. Maar er is (nog) niet één groot medicatiedossier beschikbaar. Versnippering van informatie over verschillende apotheken kan daardoor een risico zijn. Relatief veel laaggeletterden en anderstaligen In Amsterdam wonen naar verhouding veel laaggeletterden en anderstaligen. Uit in 2015 gepubliceerde cijfers van de Stichting Lezen & Schrijven bleek al dat in Amsterdam gemiddeld meer dan 16 procent van de burgers laaggeletterd is. Dat is meer dan het landelijke gemiddelde van 12 procent. De stadsdelen Nieuw-West, Noord en Zuidoost komen daar echter nog verder boven (37%), zo blijkt uit vervolgonderzoek van de gemeente. Belangrijke toevoeging is dat deze gegevens de bevolking tussen 15 en 65 jaar betreffen. Het grootste risico op medicatieproblemen ligt bij de categorie ouderen (65+). Aangenomen kan worden dat in deze groep de laaggeletterdheid, en daarmee beperkingen in gezondheidsvaardigheden, minstens even groot, zo niet groter is. Daar komt nog bij dat nieuwe technologieën zoals medicatie apps en medicijnwekkers uitgaan van enige digitale kennis (je moet om kunnen gaan met een smartphone of tablet) het gebrek hieraan is een extra handicap voor deze groep. Wanneer sprake is van laaggeletterdheid nemen ook de gezondheidsvaardigheden af: je kan etiketten en doseringsadviezen niet lezen of begrijpt ze niet. Dit kan tot gevolg hebben dat medicijnen volledig willekeurig worden ingenomen met alle risico s van dien. Lees het aangrijpende verhaal van ras-amsterdammer Simon Bakker en zijn strijd tegen laaggeletterdheid die pas begon toen hij de bijsluiters van de medicijnen die hij kreeg, niet kon begrijpen. 2 Dit is van invloed op de gezondheidsvaardigheden en vergt dus extra aandacht van zorgprofessionals op het gebied van medicatieoverdracht. De Amsterdamse zorgprofessional zal naar verhouding meer aandacht moeten besteden om medische informatie goed over te brengen. 2 Kunt u dat even uitleggen? verhalen van moeilijk lezende medicijngebruikers, Joep Zijp & Andersson Toussaint, speciale uitgave KNMP, Pharos, Stichting Lezen en Schrijven en V&VN 2015, pag. 38 3

4 Tips voor Amsterdammers: 1. Geef toestemming om medicatiegegevens te delen Geef toestemming aan je apotheker om je digitale medicatiegegevens te mogen delen met andere apothekers, huisartsen en specialisten. Dit kan via vul een toestemmingsformulier in of geef mondeling je toestemming aan de balie bij de apotheek. Je kunt ook vragen aan je mantelzorger/wettelijk vertegenwoordiger dit samen te doen. Volgens recente tellingen van NICTIZ hebben 11,6 miljoen Nederlanders toestemming gegeven aan hun apotheek om medicatiegegevens met andere zorgverleners te delen. Echter, uit een door SIGRA gehouden enquête gehouden onder leden van het Clientpanel van CBA (Cliënten Belang Amsterdam) blijkt dat maar liefst drie van de zeven respondenten uit principe géén toestemming geven om hun medicatiegegevens te laten delen door hun apotheker met andere zorgverleners, huisartsen en specialisten. In een brief van de KNMP (belangenorganisatie voor apothekers) en het KBO (Ouderenbond) aan de 2 e Kamer van juni 2016 wordt het daarmee gepaard gaande risico als volgt omschreven: Als een kwetsbare patiënt (en dat kunnen wij allemaal worden) met spoed wordt opgenomen in het ziekenhuis, is het van levensbelang dat zijn of haar medicatiegegevens kunnen worden opgevraagd. Als de patiënt op dat moment nog geen toestemming heeft gegeven tot het delen van medicatiegegevens, kan het al te laat zijn. Daarom is het belangrijk dat patiënten bewust worden gemaakt. Let wel: het delen van medicatiegegevens (apotheek) is niet hetzelfde als het delen van een professionele samenvatting van je medische dossier! 4

5 2. Kies indien mogelijk voor één apotheek In regio s waar weinig apotheken gevestigd zijn heeft vrijwel iedereen een vaste apotheek. In de regio Amsterdam waar zich ca. 140 apotheken 3 binnen een straal van 10 kilometer bevinden, hebben de inwoners vanzelfsprekend meer keuzevrijheid. Men is zich er niet altijd van bewust dat dit negatieve gevolgen kan hebben. Je kunt er namelijk niet voetstoots van uitgaan dat elke apotheker voor 100% op de hoogte is van de aan jou verstrekte medicatie, contra-indicaties en allergieën. Zeker als je geen toestemming hebt gegeven om jouw medicatiegegevens te mogen delen in de zorgketen. Hoewel alle Amsterdamse apotheken aangesloten zijn op het LSP, maakt (nog) niet elke apotheker heel actief gebruik van het LSP. Bovendien is de informatie in het LSP anno 2017 niet altijd volledig. Dus zelfs al heb je toestemming gegeven, dan is niet iedere apotheker op de hoogte van wat jij slikt en welke allergieën jij hebt. Je doet er daarom goed aan te kiezen voor één coördinerend apotheker. 3. Vraag een medicatieoverzicht en spreek dit door met de apotheker Wanneer je verschillende medicijnen tegelijkertijd gebruikt en zeker als je geen toestemming geeft om je medicatiegegevens in de zorgketen te delen: vraag een medicatieoverzicht aan je apotheker voordat je naar een afspraak met de specialist gaat of opgenomen moet worden in het ziekenhuis. Ook als je van plan bent op reis te gaan loont het de moeite om een medicatieoverzicht op te vragen en bij je te dragen. Belangrijk: Vraag om een gesprek met de apotheker om samen te bekijken of de informatie die erop staat klopt, of Figuur 2 Informatiefolder van de NPCF je de medicatie op het overzicht inneemt en of je dat volgens de voorschriften doet. Ook is het belangrijk om je zelfzorgmedicatie (dus medicatie die niet op recept is verkregen) te melden zodat de apotheker zicht krijgt op alle geneesmiddelen die je slikt. Bij ontslag uit het ziekenhuis is het van belang om een medicatieoverzicht mee te krijgen zodat je andere zorgverleners op de hoogte kan stellen van je actuele medicijngebruik. De meeste (maar nog niet alle) ziekenhuizen voorzien hierin door speciaal daartoe opgeleide medewerkers, samen met de patiënt, de medicatielijst door te laten nemen. Echter, de meeste fouten ontstaan na ontslag en deze kunnen behoorlijk wat gevolgen hebben. 3 Dit advies betreft openbare apotheken, niet de poliklinische apotheken 5

6 Een paar vuistregels om je medicatie bij ontslag uit het ziekenhuis beter te beheren: Weet welke medicijnen gewijzigd en gestopt zijn in het ziekenhuis Lever deze medicijnen in bij de apotheek Let op dat je bij het vragen van herhaalrecepten niet de reeds gewijzigde of gestopte medicatie opnieuw bestelt en Zorg ervoor dat op je medicijnlijst duidelijk is welke medicijnen recent gewijzigd zijn als je weer bij een arts langs moet. 4. Maak gebruik van ehealthmogelijkheden De belangrijkste ehealthmogelijkheden voor medicatiebeheer op dit moment zijn medicijnhorloges, medicatieapps en digitale medicijndispensers. Deze technologieën zijn echter niet voor iedereen geschikt of toegankelijk. Medicijnhorloge Medicijnhorloges herinneren je met een tijdig signaal, zoals een pieptoon, er aan dat je medicijnen moet nemen of toegediend moet krijgen. Sommige horloges kunnen een signaal geven met een herkenbare afbeelding. Er bestaan ook medicijnhorloges met een SOS-functie. Geschikt voor: Chronische medicijngebruikers waarbij het innametijdstip nauw luistert. Minder geschikt voor incidentele medicijngebruikers. Figuur 3 Medicijnhorloge Medicatie-apps Er zijn grofweg twee soorten medicatie-apps: gekoppeld of niet gekoppeld aan een apotheek. In het laatste geval voer je de medicatie die je slikt zelf in je smartphone of tablet in. Sommige apps bieden de mogelijkheid tot scannen van de barcodes op de medicijnverpakkingen. De gekoppelde apps bieden de mogelijkheid tot communicatie met de apotheker, zoals het doorgeven van bijwerkingen of het aanvragen van herhaalrecepten. Geschikt voor: In principe iedereen die met een smartphone om kan gaan. Vooral chronisch zieken, die afhankelijk zijn van verschillende medicijnen, kunnen baat hebben bij deze apps Niet geschikt voor digibeten en/of laaggeletterden. Helaas zijn 65-plussers oververtegenwoordigd in deze categorie en dat is nu juist de groep die de meeste geneesmiddelen slikt en de medicatierisico s het grootst zijn. Figuur 4 Medicatie app 6

7 Elektronische medicijn dispensers Een hoopvolle technologie om de regie van thuiszorgafhankelijk cliënten over hun medicatie te stimuleren en hen daarmee minder hulpbehoevend te maken is de elektronische medicijndispenser. Dit is een kastje dat bij de cliënt thuis wordt geplaatst en een signaal geeft als de cliënt zijn medicijnen moet innemen. Uit het kastje komt dan een plastic zakje met de geneesmiddelen dat automatisch wordt opengesneden. In plaats van dat de thuiszorgmedewerker Figuur 5 Elektronische medicijn dispenser verschillende keren per dag langskomt om de medicijnen toe te dienen, zorgt de dispenser voor de medicijndistributie. En als de cliënt niet op de knop drukt van het kastje, dan gaat er automatisch een signaal naar de thuiszorg en komt er alsnog een medewerker langs. Geschikt voor: Thuiszorgcliënten die een zorgindicatie hebben voor het aanreiken van medicatie door de wijkverpleegkundige. Het slimme medicijnkastje is bedoeld voor cliënten die niet zo goed meer zien, een slechte handfunctie hebben door bijvoorbeeld reuma of wat vergeetachtig zijn. Minder geschikt voor mensen die geen thuiszorg ontvangen. Het middel wordt zonder deze indicatie vooralsnog niet vergoed door de verzekeraars. 5. Apothekers: Let op laaggeletterden! De KNMP heeft o.a. in samenwerking met Pharos een scholingsprogramma ontwikkeld gericht op het herkennen van en communiceren met laaggeletterden. Het vereenvoudigen van bijsluiters met iconen en bijbehorende geluidsfragmenten is een praktisch instrument dat de apothekers in staat stelt tot betere communicatie met laaggeletterden en anderstaligen. Voor anderstaligen kunnen apothekers via de Apotheek Kennisbank gebruik maken van buitenlandse bijsluiters. 7

8 Figuur 6 Iconen ontwikkeld door de KNMP Tenslotte: niet alleen voor laaggeletterden maar in principe voor iedereen die wel eens moeite heeft met het lezen van een bijsluiter is de Kijksluiter ontwikkeld. De Kijksluiter is een videoanimatie waarin bijsluiters in begrijpelijke taal worden uitgelegd, afgestemd op persoonskenmerken van de patiënt. De animaties kunnen in de apotheek maar ook thuis in Figuur 7 Animaties: de kijksluiter een online portal worden bekeken en zijn binnenkort in verschillende talen beschikbaar. Voor apothekers en mantelzorgers kan dit een goed hulpmiddel zijn bij de communicatie met laaggeletterden en anderstaligen. In 2017 vindt in Amsterdam een pilot met dit systeem plaats. 8