Gouden randjes en pockets of poverty

Transcriptie

1 63 3 Gouden randjes en pockets of poverty Hoe is armoede en rijkdom verdeeld in de Metropoolregio? Waar zitten de pockets of poverty en waar de gouden randjes? In dit hoofdstuk wordt gekeken naar de verdeling van inkomens in de Metropoolregio Amsterdam. Allereerst komt het gemiddeld inkomen van huishoudens en personen aan de orde waarna wordt ingegaan op het aandeel rijken en armen in de verschillende gemeenten en wijken. Tenslotte komt inkomensongelijkheid aan bod: zijn de inkomens gelijk of juist scheef verdeeld over de regio en tussen de gemeenten? Het hoofdstuk eindigt met een beschrijving van de inkomensontwikkeling van elk van de zeven grote gemeenten. In het hele hoofdstuk worden telkens eerst de algemene trends in de Metropoolregio (alle gemeenten) nader beschouwd, vervolgens komen de belangrijkste verschillen tussen de gemeenten en wijken in de Metropoolregio aan bod. Daarna wordt ingezoomd op Almere, Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad, de gemeenten die meewerkten aan de totstandkoming van dit boekje. Aan het einde van dit hoofdstuk is een overzicht met gebruikte definities opgenomen. 3.1 Gemiddeld inkomen Het gestandaardiseerd besteedbaar inkomen van particuliere huishoudens, ook wel het koopkrachtinkomen genoemd, bedroeg in Nederland in Bloemendaal is in de Metropoolregio de gemeente met het hoogste gemiddelde koopkrachtinkomen ( ). In Amsterdam ( ) ligt het koopkrachtinkomen het laagst. Dit wil zeggen dat huishoudens in Amsterdam gemiddeld minder te besteden hebben dan huishoudens in de andere gemeenten van de Metropoolregio. Van de zeven grote gemeenten hebben Amsterdam, Almere, Zaanstad en Purmerend een inkomen onder het Nederlandse gemiddelde. Het koopkrachtinkomen van Haarlemmermeer en Amstelveen ligt ruim boven het Nederlandse gemiddelde, dat van Haarlem in mindere mate ook (zie tabel 3.1). Een andere maat om het inkomen te bekijken is het inkomen van personen met 52 weken inkomen. 1 De rangschikking van het inkomen van personen, met 52 weken inkomen, is anders dan die van het koopkrachtinkomen van huishoudens (zie tabel 3.2). In Purmerend en Zaanstad is het besteedbaar inkomen Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

2 64 3 Gouden randjes en pockets of poverty 3.1 Gestandaardiseerd gemiddeld besteedbaar inkomen particuliere huishoudens, 2005 (x 1.000) gemeente koopkrachtinkomen huishoudens Amstelveen 25,1 Haarlemmermeer 23,2 Haarlem 21,1 Purmerend 20,7 Zaanstad 20,4 Almere 20,3 Amsterdam 20,2 Nederland 20,8 bron: CBS per persoon het laagst en onder het Nederlandse gemiddelde. Hoewel de rangschikking op de laagste plekken verschilt, staan Amstelveen en Haarlemmermeer zowel wat betreft koopkracht van huishoudens als wat betreft het inkomen per persoon op plek 1 en 2. Het verschil in rangorde, van met name Amsterdam, kan verklaard worden doordat in Amsterdam relatief veel alleenstaanden en eenoudergezinnen wonen. Het koopkrachtinkomen corrigeert voor schaalvoordelen die meerpersoonshuishoudens hebben door een gemeenschappelijke huishouding. Het corrigeert echter niet voor de omvang van de alleenstaanden. Naast de grote alleenstaanden in Amsterdam is de participatiegraad relatief laag: de werkloosheid is er hoger dan gemiddeld evenals het aandeel mensen met een uitkering. 3.2 Gemiddeld besteedbaar inkomen personen en particuliere huishoudens, 2005 (x 1.000) besteedbaar inkomen personen met koopkrachtinkomen gemeente 52 weken inkomen huishoudens Amstelveen 22,7 25,1 Haarlemmermeer 20,1 23,2 Amsterdam 19,0 20,2 Haarlem 18,8 21,1 Almere 18,3 20,3 Zaanstad 17,8 20,4 Purmerend 17,7 20,7 Nederland 18,2 20,8 bron: CBS Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 3 Gouden randjes en pockets of poverty Beroepsbevolking (15-64 jaar) naar opleidingsniveau, 2007 (procenten) lager middelbaar hoger gemeente onderwijs onderwijs onderwijs totaal Amsterdam Amstelveen Haarlem Haarlemmermeer Purmerend Zaanstad Almere Metropoolregio Nederland bron: CBS Dit heeft invloed op het koopkrachtinkomen. Maar het inkomen van de personen met inkomen ligt in Amsterdam, vooral voor vrouwen, hoger dan in Almere, Purmerend en Zaanstad, mogelijk door het opleidingsniveau of het aantal uren dat de vrouwen werkzaam zijn. Zoals in tabel 3.3 is af te lezen is het opleidingsniveau van de beroepsbevolking in Amsterdam en Amstelveen veel hoger dan in de andere gemeenten. Stijging koopkrachtinkomen Tussen 2000 en 2005 is het koopkrachtinkomen in Nederland gestegen van in 2000 tot in Wel was er tussen 2002 en 2003 sprake van een kleine daling van het koopkrachtinkomen maar sinds 2003 is de stijging weer doorgezet (tabel 3.4). Dit patroon geldt ook voor de meeste van de zeven grote gemeenten in de Metropoolregio. Het besteedbaar inkomen van personen met 52 weken inkomen is eveneens gestegen tussen 2000 en 2005 (tabel 3.5). De inkomens in Amstelveen en Haarlemmermeer zijn de hele periode hoog ten opzichte van de vijf andere gemeenten en ten opzichte van het Nederlandse gemiddelde (zie figuur 3.6 en 3.7). Het persoonsinkomen is in Amstelveen sneller gestegen dan gemiddeld in Nederland. Het persoonsinkomen in Haarlemmermeer lag de gehele periode ruim boven het Nederlandse gemiddelde maar is niet verder uitgelopen. In Amsterdam lag het koopkrachtinkomen in 2000 nog ruim onder de andere grote gemeenten en het Nederlandse gemiddelde, sinds 2004 is dit verschil kleiner Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

4 66 3 Gouden randjes en pockets of poverty 3.4 Ontwikkeling koopkrachtinkomen, (x 1.000) gemeente Amstelveen 21,5 23,5 25,0 24,4 24,5 25,1 Haarlemmermeer 20,3 21,8 22,6 22,6 22,5 23,2 Haarlem 18,3 19,5 20,4 20,5 20,6 21,1 Purmerend 18,1 19,2 20,2 20,1 19,9 20,7 Zaanstad 18,1 19,2 20,2 20,1 19,8 20,4 Almere 18,1 19,6 20,2 19,9 19,9 20,3 Amsterdam 17,4 18,6 19,7 19,4 19,5 20,2 Nederland 18,0 19,3 20,3 20,2 20,2 20,8 bron: CBS/RIO 3.5 Ontwikkeling inkomen personen met 52 weken inkomen, (x 1.000) gemeente Amstelveen 19,7 21,2 22,4 22,0 22,1 22,7 Haarlemmermeer 17,9 18,7 19,4 19,4 19,4 20,1 Amsterdam 16,6 17,5 18,5 18,4 18,6 19,0 Haarlem 16,4 17,3 18,2 18,1 18,2 18,8 Almere 16,6 17,4 18,1 17,8 18,0 18,3 Zaanstad 16,1 16,8 17,5 17,5 17,4 17,8 Purmerend 16,1 16,7 17,4 17,4 17,2 17,7 Nederland 16,3 17,0 17,8 17,7 17,8 18,2 bron: CBS/RIO geworden en in 2005 is het koopkrachtinkomen in Amsterdam vrijwel gelijk aan het koopkrachtinkomen in Almere en Zaanstad. Het inkomen van personen ligt in Amsterdam boven het Nederlandse gemiddelde. Tussen 2000 en 2005 is het inkomen in Amsterdam sterker gestegen dan in de rest van Nederland. Purmerend, Almere en Zaanstad gaan over de hele periode qua koopkrachtinkomen vrijwel gelijk op, alleen tussen 2004 en 2005 is in Purmerend het koopkrachtinkomen iets harder gestegen dan in de andere twee gemeenten waardoor het koopkracht inkomen in Purmerend rond het Nederlandse gemiddeld uitkomt. Het persoonsinkomen laat een iets ander patroon zien. In Almere lag het besteedbaar inkomen van personen in 2000 boven het Nederlandse gemiddelde. Tussen 2000 en 2005 is dit inkomen steeds dichter richting het gemiddelde gegaan. Het inkomen van personen in Zaanstad en Purmerend gaat Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 3 Gouden randjes en pockets of poverty Ontwikkeling koopkrachtinkomen, (index: Nederland=100) Amstelveen Haarlemmermeer Haarlem Purmerend Zaanstad Almere Amsterdam Nederland bron: CBS/RIO de hele periode vrijwel gelijk op. Ten opzichte van het Nederlandse gemiddelde is er sprake van divergentie. De inkomens zijn minder sterk gestegen dan gemiddeld in Nederland. Haarlem had in 2000 een koopkrachtinkomen rond het niveau van Almere, Zaanstad en Purmerend, maar stijgt, doordat er in Haarlem tussen 2002 en 2003 geen daling plaatsvond, sinds 2003 boven die gemeentes uit en blijft boven het Nederlandse gemiddelde. 3.7 Ontwikkeling besteedbaar inkomen personen met 52 weken inkomen, (index: Nederland=100) Amstelveen Haarlemmermeer Haarlem Purmerend Zaanstad Almere Amsterdam Nederland bron: CBS/RIO Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

6 68 3 Gouden randjes en pockets of poverty 3.2 Inkomensverdeling 2000 en 2005 Metropoolregio ten opzichte van Nederland Op basis van het Regionaal Inkomensonderzoek 2000 en 2005 van het cbs is de inkomensverdeling in de Metropoolregio afgezet tegen de verdeling in Nederland op basis van het koopkrachtinkomen. 2 Alle particuliere huishoudens met een positief inkomen 3 in Nederland zijn hiervoor gerangschikt naar hoogte van koopkrachtinkomen. Vervolgens zijn ze in tien gelijke en verdeeld. Het aandeel van elke in het Nederlands gemiddelde is dus. De koopkrachtinkomens in de Metropoolregio, ingedeeld op basis van de grenzen die bij de Nederlandse indeling horen, laten zien dat de Metropoolregio zowel veel lage als hoge inkomens herbergt. De middenen zijn iets kleiner dan gemiddeld in Nederland. Tussen 2000 en 2005 is het aandeel lage inkomens iets afgenomen (2e en 3e deciel). In figuur 3.8 is dit te zien aan de blauwe en rode pijlen links in de figuur. De afstand tot het gemiddelde is kleiner geworden. Echter het aandeel hoge inkomens (7e, 8e en 9e deciel) nam ook af (blauwe en rode pijl rechts in de figuur). Waardoor de middenen vooral meer richting het Nederlandse gemiddelde zijn gekropen maar de echte extremen zijn gebleven. 3.8 Aandeel en in de Metropoolregio, 2000 en 2005 (procenten) 13 % e 2e 3e 4e 5e 6e gemiddelde Nederland 7e 8e 9e 10e Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

7 3 Gouden randjes en pockets of poverty 69 De verdeling van de inkomens in gemeenten kan grofweg ingedeeld worden in vijf archetypen: 1 Alle inkomensen zijn ongeveer gelijk verdeeld. 2 Relatief veel rijken en weinig armen: de figuur volgt een stijgende lijn. 3 Relatief veel armen en weinig rijken: de figuur volgt een dalende lijn. 4 Zowel veel rijken als veel armen: de midden is relatief klein. 5 Zowel weinig rijken als weinig armen: de midden is relatief groot. 3.9 Inkomensverdeling in vijf archetypen 1. Alle inkomens ongeveer gelijk verdeeld % laag midden hoog % laag 2. Veel rijk, weinig arm midden hoog % laag 3. Veel arm, weinig rijk midden hoog 4. Veel rijk en veel arm (kleine midden) % laag midden hoog 5. Weinig rijk en weinig arm (grote midden) % laag midden hoog In de zeven grote gemeenten zien we dat de inkomensverdeling van Zaanstad, Almere en Haarlem redelijk overeenkomt met de inkomensverdeling in Nederland (type 1). Amstelveen, Amsterdam, Haarlemmermeer en Purmerend laten een ander beeld zien (figuur 3.10). In Amstelveen zijn relatief weinig lage inkomens, maar is het aandeel van het zevende tot en met het tiende deciel bovengemiddeld hoog (type 2). In Amsterdam zijn vooral de hele lage, maar ook de hele hoge inkomens oververtegenwoordigd (type 4). Purmerend toont een beeld tegenovergesteld aan dat van Amsterdam. In Purmerend zijn de hele hoge Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

8 70 3 Gouden randjes en pockets of poverty 3.10 Inkomensverdeling in vier grote gemeenten ten opzichte van Nederlandse inkomensverdeling, 2005 (procenten) % e 2e 3e 4e 5e 6e 7e 8e 9e 10e Haarlemmermeer Purmerend Amstelveen Amsterdam en hele lage inkomens ondervertegenwoordigd, daarentegen is de midden groot (type 5). Haarlemmermeer heeft, net als Amstelveen, relatief weinig hele lage inkomens. De middenen zijn gemiddeld groot en er zijn relatief veel hoge inkomens. Deze hoge inkomensen zijn echter wel kleiner dan in Amstelveen (type 2). Inkomensverdeling ten opzichte van Metropoolregio Om de gemeenten binnen de Metropoolregio af te zetten tegen het Metropoolgemiddelde zijn de inkomens in de Metropoolregio, aan de hand van dezelfde methode in en verdeeld als de Nederlandse inkomensverdeling. De grenzen van de inkomensgrenzen van de -en in de Metropoolregio verschillen dus van de inkomensgrenzen van de Nederlandse verdeling. Voor de zeven grote gemeenten in de Metropoolregio levert deze inkomensverdeling een iets ander beeld op dan de Nederlandse inkomensverdeling (zoals in figuur 3.11). Zo heeft Amsterdam ten opzichte van Nederland relatief veel hoge inkomens, maar ten opzichte van de Metropoolregio juist iets minder dan gemiddeld (meer type 3 dan type 4). Van de zeven grote gemeenten heeft Amstelveen het grootste aandeel hele rijken (hoogste ) (type 2 gemeente). Echter door de hoge inkomens in Het Gooi staat Amstelveen op een 9e plek wanneer we naar alle gemeenten in de Metropoolregio kijken. Bloemendaal, Laren en Naarden hebben het grootste aandeel rijken (allen type 2 gemeenten). Haarlemmermeer heeft relatief weinig inwoners in de allerhoogste inkomens Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

9 3 Gouden randjes en pockets of poverty Inkomensverdeling zeven grote gemeenten ten opzichte van Metropoolverdeling, 2005 (procenten) % e 2e 3e 4e 5e 6e 7e Haarlemmermeer Purmerend Amstelveen Amsterdam Almere Haarlem Zaanstad 8e 9e 10e en. Almere, Purmerend en Zaanstad hebben vrijwel dezelfde inkomensverdeling: een grote midden en relatief weinig hele rijken en hele armen (type 5). Haarlem heeft van alle gemeenten in de Metropoolregio de inkomensverdeling die het meest overeenkomt met de Metropoolregio (type 1 gemeente). 3.3 Pockets of poverty Welke gebieden in de Metropoolregio hebben relatief veel hele arme inwoners? De verdeling van het koopkrachtinkomen zegt iets over het aandeel rijken en armen in een gemeente maar geeft geen inzicht in de echte pockets of poverty. Pockets of poverty zijn gebieden met een groot aandeel inwoners met hele lage inkomens. Op basis van de inkomensgrens van de 1% armste inwoners van de Metropoolregio is nagegaan in welke gemeenten en wijken in de Metropoolregio relatief veel huishoudens met lage inkomens wonen. Vervolgens is op buurtniveau gekeken naar de zeven grote gemeenten op basis van de 5% inkomensverdeling. Hier is gekozen voor 5% in verband met kleine aantallen. Alleen de wijken en buurten met meer dan 70 huishoudens in zowel 2000 als 2005 zijn meegenomen in de analyse. Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

10 72 3 Gouden randjes en pockets of poverty 3.12 Inkomensverdeling in de Metropoolregio, 2005 (1% verdeling) Metropoolregio Amsterdam: 1% tot 0,8% Purmerend 0,8% < 1,2% 1,2% en meer Zaanstad Bloemendaal Zandvoort Haarlem Amsterdam Almere Diemen Muiden Haarlemmermeer Weesp Wijdemeren Hilversum Gemeenten De gemeenten met het grootste aandeel huishoudens met hele lage inkomens (laagste 1%) zijn Amsterdam en Diemen (beide 1,5%), maar ook in Zandvoort (1,4%) en in Muiden (1,3%) wonen relatief veel huishoudens met hele lage inkomens. Muiden is in dit rijtje opvallend omdat in Muiden het aandeel allerrijksten (rijkste 1%) ook relatief hoog is (3,5%). In Almere, Weesp, Wijdemeren en Bloemendaal is het aandeel allerarmsten gemiddeld. De gemeente met het kleinste aandeel hele arme inwoners is Bennebroek (0,2%). Wijken De wijken met het grootste aandeel allerarmsten (laagste 1% inkomens) waren in 2000 te vinden in Waterland (Watergang) en Zeevang (Middelie) en in 2005 in Zandvoort (wijk 01) en Haarlemmermeer (Rijk en omgeving). Veel wijken uit de top tien van wijken met de meeste hele lage inkomens uit 2000 zijn niet terug te vinden in de top tien in In de arme wijken van 2000 zijn dus tussen Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

11 3 Gouden randjes en pockets of poverty Top tien van wijken met grootste aandeel huishoudens met lage inkomens in de Metropoolregio, 2000 (1% verdeling) Heemskerk-Dorp Jisp (Wormerland) Middelie (Zeevang) Oranjebuurt (Beverwijk) Watergang (Waterland) Centrum (Amsterdam) Weteringbrug (Haarlemmermeer) Oud-West (Amsterdam) De Baarsjes (Amsterdam) Oud-Zuid (Amsterdam) 3.14 Top tien van wijken met grootste aandeel huishoudens met lage inkomens in de Metropoolregio, 2005 (1% verdeling) Heemskerkerduin en Nooddorp Ilpendam (Landsmeer) Zandvoort Wijk 01 Poelenburg (Zaanstad) Centrum (Amsterdam) Diemen- Centrum Beinsdorp (Haarlemmermeer) Rijk en omgeving (Haarlemmermeer) Amsteldijk (Uithoorn) Landelijk gebied Hilversum Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

12 74 3 Gouden randjes en pockets of poverty 3.15 Inkomensverdeling in de Metropoolregio, 2005 (5% verdeling) Zaanstad Purmerend Metropoolregio Amsterdam: 5% tot 3,5% 3,5% < 6,5% 6,5% < en meer buiten beschouwing Haarlem Almere Amsterdam Amstelveen Haarlemmermeer 2000 en 2005 minder huishoudens met lage inkomens komen wonen of meer met hoge inkomens. Alleen Amsterdam, stadsdeel Centrum komt zowel in 2000 (plek 4) als in 2005 (plek 6) voor in de top 10. Buurten De buurten, in de zeven grote gemeenten, met het grootste aandeel arme bewoners (laagste 5%) zijn vooral te vinden in Amsterdam. Toch ligt de buurt met het allergrootste aandeel arme bewoners niet in Amsterdam maar in Haarlemmermeer, namelijk in Graan voor Visch-Zuid (16,3%). Op de tweede plaatst staat Keizerkarelpark-West (Amstelveen) gevolgd door Weteringbrug (Haarlemmermeer) en de Burgwallen Oude- en Nieuwe zijde in Amsterdam. 3.4 Gouden randjes In hoofdstuk 1 is al aangegeven dat het inkomen van de rijkste inwoner per gemeente in Het Gooi veel hoger ligt dan in de rest van de regio. Laren, Blaricum, Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

13 3 Gouden randjes en pockets of poverty Inkomensverdeling in de Metropoolregio, 2005 (1% verdeling) Metropoolregio Amsterdam: 1% Beemster Zeevang tot 0,8% Heemskerk Beverwijk Uitgeest Wormerland Purmerend Edam- Volendam 0,8% < 1,2% 1,2% en meer Velsen Zaanstad Oostzaan Landsmeer Waterland Bloemendaal Haarlemmerliede en Spaarnwoude Zandvoort Haarlem Amsterdam Almere Diemen Muiden Heemstede Bennebroek Haarlemmermeer Aalsmeer Uithoorn Amstelveen Ouder- Amstel Weesp Naarden Huizen Bussum Blaricum Laren Wijdemeren Hilversum Bussum en Naarden vormen de top vier. Op basis van de inkomensgrens van de 1% rijkste inwoners van de Metropoolregio is nagegaan waar relatief veel rijken wonen. Gemeenten In figuur 3.16 valt af te lezen dat in de rode gemeenten het aandeel hele rijken relatief groot is. De groene gemeenten daarentegen hebben relatief weinig hele rijke inwoners. Het aandeel heel rijken is het hoogst in Bloemendaal (7%), gevolgd door Blaricum (6,7%), Laren (5,3%), Naarden (4,1%) en Muiden (3,1%). Beverwijk, Purmerend en Almere hebben met 0,3% het minste hele rijken inwoners. Wijken De wijken met het grootste aandeel allerrijksten (hoogste 1% inkomens) waren zowel in 2000 als in 2005 te vinden in Huizen (Erica en Tafelberg en Buitenwijken). Aerdenhout in de gemeente Bloemendaal staat op de derde plek. De top tien van wijken met heel hoge inkomens is stabieler dan de top tien van Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

14 76 3 Gouden randjes en pockets of poverty 3.17 Top tien van wijken met grootste aandeel huishoudens met hoge inkomens in de Metropoolregio, 2000 (1% verdeling) Katwoude (Waterland) Bloemendaal wijk 00 Aerdenhout (Bloemendaal) Wijk 01 Zandvoort Almere- Hout Erica en Tafelberg (Huizen) Buitenwijken (Huizen) Blaricum Spiegel (Bussum) Noordwestelijke Villawijk (Hilversum) 3.18 Top tien van wijken met grootste aandeel huishoudens met hoge inkomens in de Metropoolregio, 2005 (1% verdeling) Katwoude (Waterland) Aerdenhout (Bloemendaal) Wijk 01 Zandvoort Almere- Hout Noordwestelijke Villawijk (Hilversum) Erica en Tafelberg (Huizen) Buitenwijken (Huizen) Brediuskwartier (Bussum) Spiegel (Bussum) Blaricum Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

15 3 Gouden randjes en pockets of poverty Inkomensverdeling in de Metropoolregio, 2005 (5% verdeling) Zaanstad Purmerend Metropoolregio Amsterdam: 5% tot 3,5% 3,5% < 6,5% 6,5% < en meer buiten beschouwing Haarlem Almere Amsterdam Amstelveen Haarlemmermeer wijken met heel lage inkomens. Stond bij de lage inkomens vijf jaar later nog maar één van de tien wijken in de top tien, van de wijken met heel hoge inkomens staan negen van de tien wijken nog steeds in de top tien. Alleen wijk 00 in Bloemendaal is uit de top tien verdwenen en Brediuskwartier in Bussum is erin verschenen (zie figuur 3.17 en 3.18). Het aandeel hele hoge inkomens is eveneens toegenomen. Wanneer we naar de top drie kijken dan had Erica en Tafelberg in % hele rijken, in 2005 was dit 25%. In de Buitenwijken van Huizen behoorde in % van de inwoners tot de hoogst inkomens, in 2005 was dit 25%. Aerdenhout in Bloemendaal steeg van 11% naar 14%. Buurten Op buurtniveau in de zeven grote gemeenten, op basis van de rijkste 5% van de Metropoolregio, vallen Amstelveen en Haarlemmermeer op. Een groot aantal buurten in Amstelveen en Haarlemmermeer, maar ook in het Zuidelijk deel van Amsterdam, hebben relatief veel rijken (rode gebieden in figuur 3.19). De buur Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

16 78 3 Gouden randjes en pockets of poverty ten met het grootste aandeel hele rijken zijn Badhoevedorp-Bouwlust (13%), Vijfhuizendijk (11%) beide in Haarlemmermeer, Vogelhorst () in Almere, Station Zuid wtc en omgeving () en de Apollobuurt () in Amsterdam. 3.5 Inkomensongelijkheid In hoofdstuk 1 is beschreven dat de mate van inkomensongelijkheid kan worden uitgelegd aan de hand van de Gini-coëfficiënt en de Theil-coëfficiënt. Deze maten staan uitgelegd in hoofdstuk 1. Een Gini-coëfficiënt van 0 geeft aan dat de inkomens gelijk zijn verdeeld: iedereen heeft hetzelfde inkomen. Een Ginicoëfficiënt van 1 geeft aan de inkomens ongelijk zijn verdeeld: 1 persoon bezit al het inkomen. De Gini-coëffiënt is vooral gevoelig voor veranderingen rond het gemiddelde. De Theil-coëfficiënt meet hetzelfde maar kent meer gevoeligheid voor veranderingen in de staarten. Op basis van het koopkrachtinkomen uit het Regionaal Inkomensonderzoek (rio) van het cbs zijn de Gini- en Theil-coëfficiënt voor de Metropoolregio en de gemeenten en wijken binnen de Metropoolregio berekend voor 2000 en Zowel in 2000 als in 2005 was er in de Metropoolregio meer inkomensongelijkheid dan in Nederland. Dat wil zeggen dat de inkomens in de Metropoolregio minder evenredig zijn verdeeld. Tussen 2000 en 2005 is de inkomensongelijkheid toegenomen, zowel in Nederland als in de Metropoolregio. De toename was iets sterker in de Metropoolregio dan gemiddeld in Nederland. Hoe komt het dat de inkomensongelijkheid in de Metropoolregio groter is dan gemiddeld in Nederland? Mogelijk zorgt de clustering van kennisintensieve werkgelegenheid, gecombineerd met stedelijke armoede voor dit verschil. Er wonen hele rijken maar er is ook veel sociale woningbouw. De Theil-coëfficiënt laat zien dat de ongelijkheid in de staarten van de inkomensverdeling in de Metropoolregio groter is dan in Nederland Gini- en Theil-coëfficiënt Nederland en Metropoolregio, 2000 en 2005 Nederland Metropoolregio Gini-coëfficient 0,23 0,25 0,25 0,28 Theil-coëfficient 0,09 0,12 0,12 0,15 Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

17 3 Gouden randjes en pockets of poverty Ontwikkeling inkomensongelijkheid zeven grote gemeenten ten opzichte van de Metropoolregio, (Gini-coëfficiënt) 0,35 Gini-coëfficiënt 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 Amsterdam Amstelveen Haarlem Haarlemmermeer Almere Gini-coëfficiënt 2000 Gini-coëfficiënt 2005 Zaanstad Purmerend Gini-coëfficiënt Metropoolregio 2000 Gini-coëfficiënt Metropoolregio 2005 Gemeenten Op gemeente niveau is de inkomensongelijkheid het grootst in Blaricum. Zowel de Gini-coëfficiënt als de Theil-coëfficiënt laten dit zien. Ook Bloemendaal, Laren, Bussum, Muiden en Naarden kennen een grote inkomensongelijkheid. Deze gemeenten kwamen in paragraaf 3.4 naar voren als de gouden randjes van de Metropoolregio. In deze gouden randjes is de dus veel inkomensongelijkheid. In de bijlagen van deze rapportage is een tabel opgenomen met de coëfficiënten per gemeente. In gemeenten als Beverwijk, Purmerend, Uitgeest, Heemskerk, Zaanstad, Oostzaan en Almere is de inkomensongelijkheid gering. Binnen deze gemeenten komen dus relatief veel dezelfde inkomens voor. Het aandeel hele rijken en hele arme huishoudens is dan ook, zoals in paragraaf 3.3 naar voren kwam, gering. De huizenprijzen lijken hier sterk van invloed op de inkomensongelijkheid. Dit zijn namelijk ook de gemeenten in de Metropoolregio waar de huizenprijzen grotendeels op hetzelfde niveau liggen (zie figuur 2.1 in hoofdstuk 2). Relatief lage woz-waarden en weinig verschil tussen de woz-waarden hangt samen met weinig inkomensongelijkheid. Doordat de huizenprijzen allemaal op eenzelfde niveau liggen, liggen de inkomens dat ook. Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

18 80 3 Gouden randjes en pockets of poverty Grote gemeenten In de zeven grote gemeenten, met uitzondering van Amsterdam en Amstelveen, is minder inkomensongelijkheid dan gemiddeld in de Metropoolregio. Tussen 2000 en 2005 is in deze zeven gemeenten de inkomensongelijkheid toegenomen, vooral in Amstelveen. De toename van de inkomensongelijkheid was het kleinst in Almere, Purmerend en Zaanstad (zie figuur 3.21). 3.6 Opvallende resultaten per gemeente In deze paragraaf wordt de inkomensontwikkeling en de inkomensongelijkheid in de zeven grote gemeenten kort per gemeente weergegeven Almere Almere is een relatief jonge gemeente die nog steeds groeit. In hoofdstuk 2 kwam al naar voren dat een groot deel van de huizen in Almere is gebouwd als overloopgebied voor de middenklasse uit Amsterdam. Er wonen dan ook veel gezinnen met kinderen. Dat Almere een stad is voor de middenklasse is duidelijk terug te zien in de inkomens. Het koopkrachtinkomen ligt rond het Nederlands gemiddelde; er zijn relatief weinig hele arme en hele rijke huishoudens. Wel stond Almere-Hout in 2000 in de top vijf van wijken met het grootste aandeel rijke huishoudens van de Metropoolregio. In 2005 is Almere-Hout echter gezakt naar een 10e plek. De buurten met het grootste aandeel hele arme huishoudens (armste 5% van de Metropoolverdeling) zijn buitengebied Almere-Hout (9,5%), Molenbuurt (8,3%) en De Hoven (7,5%). Deze buurten zijn oranje weergegeven in figuur De buurten met het grootste aandeel hele rijke huishoudens (rijkste 5% van de Metropoolverdeling) zijn: Verzetswijk (36,4%), De Velden (16,7%), Noorderplassen (16,3%) en buitengebied Almere-Hout (12,5%). In de buurt buitengebied Almere-Hout zowel relatief veel hele rijke als hele arme huishouden. De inkomensongelijkheid is in Almere laag. Toch zijn er wel verschillen tussen de buurten. In Vogelhorst, buitengebied Almere-Hout en Centrum Almere- Haven is relatief veel inkomensongelijkheid. Daarentegen is er in de Indische buurt, de Stripheldenbuurt, Centrum Almere-Buiten en Danswijk relatief weinig inkomensongelijkheid. Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

19 3 Gouden randjes en pockets of poverty Aandeel hele arme en hele rijke huishoudens Almere, 2005 (procenten) Arm Rijk weinig gemiddeld bovengemiddeld veel Vergelijking van figuur 3.22 met figuur 2.5 (verkoopprijzen woningen) laat zien dat de inkomens en de huizenprijzen dezelfde richting opwijzen. De huizenprijzen zijn in een groot deel van Almere uniform, in deze gebieden is er ook weinig inkomensongelijkheid Amstelveen Amstelveen staat bekend als een rijke gemeente. Al sinds de 17e eeuw was Amstelveen een welvarend dorpje en is dit eigenlijk altijd gebleven. Het koopkrachtinkomen van huishoudens in Amstelveen ligt dan ook ver boven het Nederlandse gemiddelde. Ondanks de rijkdom van de gemeente als geheel zijn er een aantal buurten waarin relatief veel huishoudens wonen met een laag inkomen (laagste 5% van de Metropoolverdeling). De buurten met het grootste aandeel hele arme huishuidens zijn: Uilenstede en Kronenburg (22,7%), Buitengebied-Noord (8,4%) en Oude-Dorp en Boverkerk-Dorp (7,4%). Daarentegen zijn er heel veel buurten waar relatief veel hele rijke (rijkste 5% van de Metropoolverdeling) huishoudens wonen (rode gebieden in figuur 3.23). In de buurten: Elsrijk-West (17,3%), Buitengebied-Noord (15,8%), Stadshart (13,1%), Randwijck (11,1%), Buitengebied Zuid (10,7%) en Patrimonium (10,5%) wonen relatief veel huishoudens met een heel hoog inkomen. Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

20 82 3 Gouden randjes en pockets of poverty 3.23 Aandeel hele arme en hele rijke huishoudens Amstelveen, 2005 (procenten) Arm Rijk weinig gemiddeld bovengemiddeld veel Zoals in figuur 3.23 te zien is wonen in de buurt Buitengebied-Noord zowel relatief veel hele arme huishoudens als hele rijke. De inkomensongelijkheid is in Amstelveen het grootst in de buurten: Buitengebied-Noord, Elsrijk-Oost, Patrimonium en Buitengebied-Zuid. In de buurten Westwijk-West, Middenhoven en Keizer-Karelpark-Oost is ten opzichte van de rest van Amstelveen weinig inkomensongelijkheid. De inkomensongelijkheid is er echter groter dan in veel andere buurten van de grote zeven gemeenten in de Metropoolregio. Vergelijking van figuur 3.23 met figuur 2.7 (verkoopprijzen woningen) laat zien dat de inkomens en de huizenprijzen dezelfde richting opwijzen Amsterdam De stedelijke dynamiek van Amsterdam zorgt ervoor dat er zowel veel hele lage inkomens als hele hoge inkomens zijn (zie paragraaf 3.2). De gemiddelde vraagprijs van woningen in Amsterdam ligt hoog, er zijn echter ook veel sociale huurwoningen met een lage woz-waarde. De buurten met de meeste hele arme bewoners (armste 5% van de Metropoolverdeling) zijn: Grachtengordel-West (18,0) en Zeeburgereiland/Nieuwe Diep (16,7%). Daarnaast zijn er een heel aantal andere buurten waar het aandeel allerarmste bewoners (armste 5% van de Metropoolverdeling) groter is dan. Deze buurten zijn in de kaart in het rood weergegeven. Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

21 3 Gouden randjes en pockets of poverty Aandeel hele arme en hele rijke huishoudens Amsterdam, 2005 (procenten) Arm Rijk weinig gemiddeld bovengemiddeld veel bron: RIO/bewerking O+S De buurten met het grootste aandeel hele rijke huishoudens (rijkste 5% van de Metropoolverdeling) zijn de Apollobuurt (31,9%), Station Zuid/wtc e.o. (28,7%), De Omval (24,1), Museumkwartier (23,0%) en Willemspark (22,0%). Ook in de Grachtengordel-Zuid en -West, de Vondelbuurt en de Houthavens wonen relatief veel hele rijke huishoudens. De inkomensongelijkheid is in Amsterdam het grootst in de buurten met relatief veel hele rijke huishoudens. De Grachtengordel-Zuid en -West, De Vondelbuurt en de Willemsparkbuurt hebben een Gini-coëfficient en een Theil-coefficient boven de 0,4. Dit wil zeggen dat een relatief kleine een groot deel van het inkomen in handen heeft. Vergelijking van figuur 3.24 met figuur 2.9 (verkoopprijzen woningen) laat zien dat de inkomens en de huizenprijzen in dezelfde richting wijzen. In de zuidelijke buurten liggen de woningprijzen hoog, in het Centrum zijn zowel goedkope als dure woningen te vinden, en aan de randen van de stad zijn de woningprijzen relatief laag. Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

22 84 3 Gouden randjes en pockets of poverty 3.25 Aandeel hele arme en hele rijke huishoudens Haarlem, 2005 (procenten) Arm Rijk weinig gemiddeld bovengemiddeld veel Haarlem In de Middeleeuwen was Haarlem een belangrijke textielstad maar aan het eind van de 17e eeuw ging het bergafwaarts met Haarlem en dit duurde tot het eind van de Tweede Wereldoorlog. Het huidige inkomensniveau ligt, zoals in paragraaf 3.1 al ter sprake kwam, boven het Nederlandse gemiddelde. Haarlem kent een aantal buurten waar relatief veel hele arme huishoudens wonen (armste 5% van de Metropoolverdeling): Waarderpolder (11,9%), Potgieterbuurt (7,1%), Parkwijk, Frans Halsbuurt en Centrum (alle drie 6,8%). In Den Hout (26,6%), de Koninginnebuurt (12,8%) en Kleine Hout (12,0%) wonen relatief veel huishoudens met hele hoge inkomens (hoogste 5% van de Metropoolverdeling). In Haarlem is de inkomensongelijkheid binnen buurten relatief laag. De inkomensongelijkheid is het hoogst in Den Hout, de Koninginnebuurt en Kleine Hout, de buurten met het grootste aandeel huishoudens met hele hoge inkomens. In Dietsveld en de Indische Buurt-Zuid is de inkomensongelijkheid het kleinst. Vergelijking van figuur 3.25 met figuur 2.11 (verkoopprijzen woningen) laat zien dat de inkomens en de huizenprijzen in dezelfde richting wijzen. In de Zuid- Westelijke buurten liggen de woningprijzen hoog, in het Centrum zijn zowel goedkope als dure woningen te vinden, en in het Noorden en Oosten van de stad zijn de woningprijzen relatief laag. Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

23 3 Gouden randjes en pockets of poverty Aandeel hele arme en hele rijke huishoudens Haarlemmermeer, 2005 (procenten) Arm Rijk weinig gemiddeld bovengemiddeld veel Haarlemmermeer In Haarlemmermeer ligt het koopkrachtinkomen (huishoudens) ruim boven het Nederlandse gemiddelde. In paragraaf 3.2 kwam naar voren dat er in Haarlemmermeer relatief weinig huishoudens zijn met (hele) lage inkomens en relatief veel rond en boven het gemiddelde. Het aandeel allerhoogste inkomens is er slechts iets groter dan gemiddeld. Toch stonden in 2005 twee wijken in Haarlemmermeer in de top vijf van wijken met het grootste aandeel huishoudens met de aller laagste inkomens (armste 1% van de Metropoolverdeling): Rijk en omgeving en Beinsdorp. Twee buurten in Haarlemmermeer hebben veel meer huishoudens met hele lage inkomens dan gemiddeld (armste 5% van de Metropoolverdeling): Graan voor Visch-Zuid (19%) en Vijfhuizen-Dijk (10,7%). Vrijschot-Noord (43,4%), Badhoevedorp-Bouwlust (26,5%) en Nieuw-Vennep Omgeving (15,7%) hebben daarentegen een heel hoog aandeel huishoudens met hele hoge inkomens (hoogste 5% van de Metropoolverdeling). Ook in Vijfhuizen-Dijk is het aandeel huishoudens met hele hoge inkomens hoog (18,1%). De grootste inkomensongelijkheid binnen de buurt is te vinden in Nieuw- Vennep en omgeving en in Badhoevedorp Bouwlust. Hierbij moet worden opgemerkt dat vooral in Nieuw-Vennep het verschil tussen de extremen heel erg groot is (hele hoge Theil-coëfficiënt). In Abbenes-Dorp, Zwanenburg-Oost en Weteringsebrug is de inkomensongelijkheid daarentegen heel erg laag. Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

24 86 3 Gouden randjes en pockets of poverty 3.27 Aandeel hele arme en hele rijke huishoudens Purmerend, 2005 (procenten) Arm Rijk weinig gemiddeld bovengemiddeld veel Purmerend Het koopkrachtinkomen van huishoudens in Purmerend ligt rond het Nederlandse gemiddelde. De middenklasse is relatief groot in Purmerend en er zijn relatief weinig hele rijke en hele arme huishoudens. De buurten met de meeste hele arme bewoners (armste 5% van de Metropoolverdeling) zijn: Binnenstad (7,0%) en Wagenweg (6,9%). Deze buurten zijn in de kaart in het oranje weergegeven. De Stationsbuurt (0%) en Azië (1,1%) hebben juist relatief weinig huishoudens met hele lage inkomens. Purmerend kent geen buurten met een bovengemiddeld aandeel huishoudens met hele hoge inkomens. In paragraaf 3.5 kwam al kort naar voren dat het inkomen in Purmerend redelijk gelijk verdeeld is. Er is weinig inkomensongelijkheid en er zijn geen buurten waar sprake is van hele grote verschillen tussen arm en rijk. In de buurt Amerika is de inkomensongelijkheid het grootst en ook in Wagenweg en Binnenstad is de inkomensongelijkheid groter dan gemiddeld in Purmerend. Toch blijft de inkomensongelijkheid gering ten opzichte van andere gemeenten in de Metropoolregio. Vergelijking van figuur 3.27 met figuur 2.15 (verkoopprijzen woningen) laat zien dat de inkomens en de huizenprijzen dezelfde richting opwijzen. Purmerend is een middenklasse gemeente met weinig extreem hoge inkomens en extreem hoge huizenprijzen. Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

25 3 Gouden randjes en pockets of poverty Aandeel hele arme en hele rijke huishoudens Zaanstad, 2005 (procenten) Arm Rijk weinig gemiddeld bovengemiddeld veel Zaanstad Het koopkrachtinkomen in Zaanstad ligt rond het Nederlandse gemiddelde en ongeveer op hetzelfde niveau als Purmerend en Almere. De woz-waarden in Zaanstad zijn gemiddeld laag. Vooral langs de Zaan. Maar langs de Zaan staan ook woningen met een hogere woz-waarde. Zaanstad heeft een aantal buurten waar relatief veel huishoudens wonen met een heel laag inkomen (laagst 5% van de Metropoolverdeling): Krommeniedijk (10,9%), Industriebuurt (8,1%), Poelenburg (8,0%) en Westzaan-Zuid (7,9%). Daarnaast is er een groot aantal buurten waar juist relatief weinig huishoudens wonen met een heel laag inkomen (groen in figuur 3.28). De buurten met het grootste aandeel huishoudens met een heel hoog inkomen (rijkste 1% van de Metropoolverdeling) zijn: Het Eiland (8,4%), J.J. Allanbuurt (6,9%) en Westknollendam (6,8%). In Zaanstad is er relatief weinig inkomensongelijkheid (zie paragraaf 3.5). Ook binnen de buurten is de inkomensongelijkheid klein. In de buurten Hogerveld, Havenbuurt en Wormerveer-Zuid is de inkomensongelijkheid klein. De buurten in Zaanstad met de grootste inkomensongelijkheid zijn: Kalverpolder, Westzaan-Noord, Russische buurt en J.J. Allanbuurt. Vergelijking van figuur 3.28 met figuur 2.17 in hoofdstuk 2 (woningprijzen) laat zien dat in de delen van Zaanstad met relatief lage woningprijzen het aandeel hele rijken ook relatief laag is. Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

26 88 3 Gouden randjes en pockets of poverty Inkomensdefinities Besteedbaar inkomen Het besteedbaar inkomen is gelijk aan het bruto inkomen verminderd met de betaalde overdrachten aan loon-, inkomensten- en vermogensbelasting. De betaalde overdrachten bestaand uit premies volksverzekeringen (aow, aww, aaw en awbz), premies ziektekostenverzekeringen en andere overdrachten, zoals premies voor lijfrente en fiscaal aftrekbare echtscheidingsuitkeringen. Het besteedbaar inkomen bepaalt de vrije bestedingsruimte van een huishouden of persoon. Gemiddeld besteedbaar inkomen per persoon met 52 weken inkomen Personen die het gehele jaar inkomen hebben genoten, worden in de categorie met 52 weken inkomen gerekend. De categorie zelfstandigen behoort tot de die het gehele jaar inkomen hebben genoten. Personen die in het onderzoeksjaar gedurende een kortere tijd of over een qua tijdsduur onbekende periode inkomen hebben, worden samengenomen in de minder dan 52 weken inkomen. Studenten met een studiebeurs in het kader van de wet studiefinanciering, worden altijd tot deze laatste gerekend, ook al hebben zij het gehele jaar een baan. Uitzondering op deze regel vormen de studenten die naast hun studiebeurs ook nog winst uit onderneming hebben. Deze wordt altijd ingedeeld bij de categorie 52 weken inkomen. Het is niet mogelijk de parttime werkers van de fulltimers te onderscheiden. Hierdoor zullen ook bij de personen met 52 weken inkomen kleine banen (minder dan 12 uur) en dus relatief lage inkomens voorkomen. Gestandaardiseerd besteedbaar huishoudensinkomen (koopkrachtinkomen) Om inkomens van huishoudens van verschillende grootte en samenstelling vergelijkbaar te maken wordt het inkomen gedeeld door een equivalentiefactor. In de equivalentiefactor komen de schaalvoordelen tot uitdrukking die het gevolg zijn van het voeren van een gemeenschappelijke huishouding. Hierbij is de cbs-equivalentieschaal gebruikt, waarbij het eenpersoonshuishouden als standaardhuishouden is gekozen. Voor deze huishoudens is de factor gelijk aan 1. De cbs-equivalentiefactor voegt hieraan 0,38 toe voor de volgende meerderjarige. Per minderjarig kind wordt de factor afhankelijk van leeftijd en rangorde van het kind opgehoogd met een waarde tussen de 0,15 en 0,30. Een alleenstaande met een besteedbaar inkomen van en een echtpaar met een besteedbaar inkomen van bevinden zich dus op een even hoog welvaartniveau: na standaardisatie bedraagt het inkomen in beide situatie Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

27 3 Gouden randjes en pockets of poverty 89 Huishoudens Een huishouden bestaat uit één of meer personen die alleen of samen een leefeenheid vormen: dit uit zich bijvoorbeeld in het gebruik van een gemeenschappelijke woonkamer of keuken. Huishoudens zijn dus gezinnen, samenwonenden, woonen en alleenstaanden die een zelfstandige huishouding voeren. Gini-coëfficient en Theil-coëfficient De Gini-coëfficiënt ligt tussen de nul en één. Nul correspondeert hierbij met de perfecte gelijkheid (in dit geval heeft iedereen hetzelfde inkomen) en één met perfecte ongelijkheid (één iemand heeft alle inkomen en de rest heeft geen inkomen). Hoe dichter bij nul hoe gelijker de inkomensverdeling. De ondergrens van de Theil-coëfficiënt is ook nul, de bovengrens wordt bepaald door (de logaritme van) het aantal waarnemingen. Met behulp van de Theil-coëfficiënt kunnen uitspraken gedaan worden over verschillen tussen en in een land of regio. Noten 1 Zie kader. 2 Zie kader. 3 Zelfstandigen hebben vaker dan anderen soms een negatief inkomen, dit fluctueert echter sterk per jaar. Om rekenkundige redenen zijn deze negatieve inkomens (0,5%) buiten beschouwing gelaten. 4 Negatieve inkomens zijn buiten beschouwing gelaten omdat zij op laag schaalniveau teveel vertekening veroorzaken. Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

28 90 Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam